İNKILAP TARİHİ
ATATÜRK DÖNEMİNDE AÇILAN FABRİKALAR, GELİŞMELER, YATIRIMLAR VE DİĞER FAALİYETLER
A) Devlet Yönetimi
M ESLEKLER KADINLAR
Belediye Başkanı
Kasaba
Sadiye Hanım
(Artvin'in Yusufeli İlçesinin Ersis Kasabası) M uhtar
İlk Kadın
Gül Esin
(Aydın'ın Karpuzlu Köyü Çine İlçesi)
Köylü M ebus Kadın Satı Kadın
(Ankara'nın Kazan ilçesi)
Mühendis Sabiha Rıfat
■ Soyadı Kısa
KPSS -> İnşaat Mühendisi Sabiha Güreym an
Savaş Pilotu Sabiha Gökçen
Tiyatrocu Afife Jale
Dünya Güzeli Keriman Halis Ece
Bir erkek okuluna atanan ilk kadın Öğretmen Tezer Taşkıran (Ağaoğlu)
O peratör Doktor Rahim e Batu
KPSS => Rallıcı Azize Hanım
Milli Sporcu Leyla Asım Turgut (M illi Yüzücü)
Avukat Çıktı Sorulmaz Beyhan Hanım
ı/ncc ^ Kadın Doğum Uzmanı
KPSS => Pakize İzzet Tarzi
Başbakan Tansu Çiller
NOT: Bir ilin ilk kadın Belediye Başkanı ise M ersin Belediye'sinden "M üfide İlhan"dır.
NOT: M ustafa Kemal 1932'de Yalova'nın Gacık Köyüne "M eliha M anço" yu m uhtar olarak atam ıştır.
B) Hukuk
• 1921 Anayasası (Teşkilat - ı Esasiye) - Kişi hak ve ödevlerine yer verilm ez.
• Bu anayasayla egem enlik ilk defa m illete verilm iştir. Savaş zamanında yapıldığı için kısa ve özdür. Ayrıca tek yum uşak anayasadır.
NOT: 1921 Anayasası'nda yapılan ilk değişiklik "D evletin rejim i C u m h u riyettir" maddesinin eklenm esidir.
KPSS => C) Sosyal Hayat
KPSS => İlk nüfus sayım ı 1927'de yapıldı. -> Hatay sayılm adı.
A tatürk Nüfusu artırm ak için:
a) Doğumu engelleyici ilaç ve araçları yasaklandı. Bu 4 şıkkı iyi bil bu soru b) Çok çocuklu aileler vergiden m uaf tutuldu. g eleb ilir cevap 5. Şık yan i
c) 6 çocuk ve üzerine bedelsiz tarla verildi. olm ayan şık olacak.
d) Yurt dışında yaşayan Türklerin geri gelmesi için vize m uafiyeti sağlandı.
NOT: 1985'te ilk defa şehirli nüfusu köy nüfusunu geçm iştir.
KPSS => NOT: Atatürk bir çok defa yurt içi gezisi yaptı. Ancak Cum hurbaşkanlığı dönem inde (1923 - 1938) Hatay'a hiç gidemedi.
D) M im ari
Bu adam şöylede so ru lab ilir d ikkat!
KPSS => • "M im ar Kem aleddin": Gazi Eğitim
Enstitüsü---• Vedat Tek: II. TBM M Binası ve Ankara Palas
• Prof. Dr. Emin Halid Onat ve Doç. Dr. Orhan Ada (1953 Anıtkabiri yaptılar)
• Ali Talat Bey: Beşiktaş ve Kuzguncuk İskeleleri E) Resim
1) I. Ulusal M im arlık akımının baş aktörü
2) 1870 - 13 Temmuz 1927 yılları arasında yaşam ıştır.
3) Yaptığı en önemli eser gazi üniversitesi rektörüdür.
4) 20 Liranın arkasındaki adamdır.
KPSS => • "İbrahim Çallı" (Hatay'ın Anavatan'a Özlemi ve Zeybekler Tablosu'nu yapm ıştır)
• Ruhi Arel F) Heykel
KPSS => •
Osmanlı Devleti'nde ilk heykelini yaptıran padişah Sultan Abdülaziz'dir.
İlk Atatürk Heykeli ise İstanbul Sarayburnu'nda açılm ıştır.
"Heinrich Krippel" Ulus Zafer Anıtı ve Samsun Atatürk Anıtı'nı yapm ıştır Pietro Konanica ise Taksim Cum huriyet Anıtı'nı yapm ıştır.
(Avusturyalı Heykeltıraş)
G) Ordu
• Ordu gençleştirilm eye çalışıldı.
KPSS => • Hazar Projesi ve Konuş Projeleri yaşlı askerler em ekliye sevk edildi.
Hazar: Barış dem ektir. Askeri sınırdan çekm e = Hazar Askeri bir yere yerleştirm eye ise = Konuş
133
H) Müzik
KPSS =
❖ Darülelhan: Konservatuar
❖ Darülbedayi: İstanbul Şehir Tiyatroları 1927 "M uhsin Ertuğrul" tü rk tiyatrolarının genel müdürü oldu.
❖ M üzik: Prof. Paul H indem int'in yazdığı rapor doğrultusunda "M u siki M uallim M ekteb i"
açıldı. Daha sonra bu mektep M illi Musiki ve Tem sil Akadem isi'ne ve Ankara Devlet Konservatuarı'na dönüşm üştür. (Çok önem li çıkm a ihtim ali çok yü kse k: Sınavda sorusu şöyle g elir: Paul H indem int'in yazdığı rapor doğrultusunda açılan kurum hangisidir) (Neden g eleb ilir çünkü devletin kitabında 2 adam v a r birisi 20 1 4 'te soruldu geriye bu kaldı)
T ü rk Beşleri
Bu beşler Fransa Paris'e eğitim görm eye gidip geri dönecekler ilk geri dönen Cemal Reşit Rey'dir.
❖ Cemal Reşit Rey (10. Yıl M arşı'nın Bestecisi) -> Eğitimini tam am layıp ilk geri gelen
❖ Adnan Saygun (Özsoy Operası adıyla ilk operayı açtı)
❖ Necil Kazım Akses
❖ Ulvi Cemal Erkin
❖ Hasan Ferit Alnar
NOT: Batının çok sesli müziğini Türkiye'ye getiren "Cem al Reşit Rey"dir
NOTLAR
1) Onuncu Yıl M arşının söz yazarları Behçet Kemal Çağlar ve Faruk Nafiz Çam lıbel'dir 2) Öğretmen M arşının söz yazarı
İsmail Hikmet Ertaylan'dır 3) Öğrenci Andının söz yazarı
Dr. Reşit Galip'tir
NOT: Türkiye'nin ilk devlet sanatçısı
" Ahm et Adnan Saygun"dur
I) M üzecilik
• 1924: Topkapı Sarayı'nın bir bölümü açıldı.
• 1925: Ankara Etnografya Müzesi açıldı.
• 1927: Konya M evlana Müzesi açıldı.
• 1934: Ayasofya Cam i'den M üzeye çevrildi.
• 1937: İstanbul Resim ve Heykel M üzesi açıldı.
İ) Eğitim
Türkiye eğitimde Fransa'yı kendine örnek alm ıştır.
KPSS => • Tarihini bil
1924: Tevhid - i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
1925: Ankara Hukuk M ektebi açıldı. 1925 M edreseler kapatıldı.
1926: M aarif Teşkilatı hakkındaki kanun çıkarıldı.
(İlk ve orta dereceli okulların ders programları belirlendi ayrıca devletin izni olmadan okul açılam ayacağı kararı alındı)
1928:Latin Harfleri kabul edildi. 1928 M illet M ektepleri açıldı.
1931:Türk Tarih Kurumu açıldı. İlk başkan Tevfik Bıyıklıoğlu'dur.
1932: Türk Dil Kurumu açıldı. İlk başkanı Semih Rıfat Yalnızgil'dir.
1932: Halkevleri açıldı.
1933: Prof. Dr. Albert M alche'nin yazdığı rapor doğrultusunda Darülfunun kapatılarak yerine İstanbul Ü niversitesi açıldı.
1936: Öğretmen ihtiyacını karşılam ak am acıyla Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan dönem inde
"Eğitm en Kursları" açıldı. [Tarih iyle b eraber bil önem li]
NOT: Gazi Üniversitesi resim ve müzik öğretm eni yetiştirm ek amaçlı kurulm uştur.
NOT: M ustafa Kemal İstanbul Üniversitesinden Fahri Profesörlüğü "Tarih" alanında alm ıştır.
J) Edebiyat KPSS => •
KPSS =>
KPSS =>
KPSS =>
Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Şevket Süreyya Aydem ir: Kadro Dergisi (Türk İnkılabının ideolojisinin sistem leştirilm eye çalışıldığı yayındır)
Kemal Arıburnu: A tatürk'ten Anılar
Halide Edip A dıvar: Ateşten Göm lek Milli M ücadele üzerine yazılan ilk rom andır. <= KPSS Halide Edip A dıvar: Türk'ün Ateşle İm tihanı. (Halide Edip Adıvar'ın orduda geçirdiği yılları anlattığı eserdir.)
Falih Rıfkı Atay: Zeytindağı ve Çankaya (1961'de yayınladı. Cum huriyet dönemi anlatıldı) Kazım Karabekir: İstiklal Harbimiz -> Soruldu
Kazım Karabekir: Şarkılı İbret (Şehit çocuklarına oynattığı müzikal tiyatro) Samim Kocagöz: Karakalpaklılar
Fahrettin Paşa: M edina M üdafaası Kemal Tahir: Yorgun Savaşçı
Ali Fuat Cebesoy: Sınıf Arkadaşım Atatürk Tarık Buğra: Küçük Ağa ve Osm ancık
Kazım Karabekir İle İlgili Gelebilecek 5 Soru Şark Fatihi
Şarkılı İbret Kutül Am ere Fatihi
Alçıtepe Kahram anı (Çanakkale) İstiklal M arşına katılması
NOT: Kazım Karabekir I. Balkan Savaşında esir düşm üştür.
135
HOCANIN DERSTE SORDUĞU SORULAR
1) İlk kadın inşaat m ühendisi kim dir? 1) Sabiha Güreym an 2) İlk kadın doğum uzmanı kim dir? 2) Pakize İzzet Tarzi 3) Ulus Zafer Anıtı ve Samsun A tatürk 3) Heinrich Krippel
Anıtını yapan heykeltıraş kim dir? 4) Musiki M uallim M ektebi 4) Paul Hindem int'in yazdığı rapor 5) Kadro Dergisi
doğrultusunda hangi kurum 6) Beyhan Hanım
açılm ıştır? 7) Tarih
5) Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve 8) Eğitmen Kursları
Şevket Süreyya Aydem ir'in 9) Hazar ve Konuş
çıkardıkları ortak derginin adı? 10)
6) İlk kadın avukat kim dir? - Kalkınma
7) M ustafa Kemal İstanbul - Hür bakış açısına sahip
Üniversitesinden hangi alanda fahri - Çağa uygun davranışlar gösteren profesörlük alm ıştır?
8) 1936 senesinde köylere öğretmen yetiştirm ek am acıyla hangi kurum açılm ıştır?
9) M ustafa Kem al'in orduyu gençleştirm eden sonra hangi 2 projeyle askerleri sınırdan geri çekm iştir?
10) M ustafa Kem al'e göre vatandaşlığın tanım ı?
1 Soru G elecek
A TA TÜ RK DÖNEMİ TÜ RK DIŞ POLİTİKASI A) 1923 - 1932 A rası
Lozan'dan kalan sorunlar çözülm eye çalışıldı.
Dış Politika'nın Esasları:
• Tam bağımsızlık
• Gerçekçilik
• Akılcılık
• Barışçılık
1) M usul M eselesi
Lozan'da gündeme gelmesin rağmen çözümü sonraya bırakıldı.
• 1924'te bu sorunu çözmek için Haliç Konferansı toplandı. (Sorusu şöyle gelir Haliç Konferansı hangi sorunu çözmek için toplandı)
• Bu konferansta Türkiye'yi Ali Fethi Okyar tem sil etti.
NOT: Konu M illetler Cem iyetine götürüldü. Cem iyet M usul'u İngiliz mandasındaki Irak'a bıraktı.
Konferanstan bu karar çıkınca biz savaş hazırlığına başladık ama İngilizler bizi şu 3 şeyle engelledi.
I. Doğu'da Suriyelilerin İngilizler tarafından silahlandırılm ası.
II. Süleym aniye kentinin vurulm ası
III. Doğu'da Şeyh Sait İsyanı'nın çıkm ası. Türkiye'nin Musul üzerindeki etkinliğini azalttı (Bu soru aynen bu şekilde öncüllü gelir DİKKAT!)
• 1926 Ankara Antlaşm ası ile bu sorun çözüldü.
• Buna göre Musul İngiliz m andaterliğindeki Irak'a bırakılacak ve Musul petrollerinin %10'u 25 seneyle Türkiye'ye verilecek gibi kararlar alındı.
NOT: Bu sorun M isak - ı M illi'ye uygun çözülm em iştir.
2) Yabancı O ku llar ABD
1924'te çıkarılan Tevhid - i Tedrisat Kanunu sonrası özellikle Fransa ile sorun yaşandı. Türkiye'nin kararlı tutum u sonucu yabancı okullar Türk Hüküm eti'nin isteklerini
yapm ak zorunda kaldı. İngiltere
3) P atrikh an e
Tüm ısrarlarına rağmen İstanbul dışına çıkarılam adı. M edeni Kanun ile yetkileri sınırlandırıldı. => Buraya dikkat M edeni Kanun patrikhane sorununun gündeme gelm esine sebep oldu.
4) Nüfus M übadelesi
KPSS => Yunanlıların İstanbul'da daha fazla Rum bırakma isteği yüzünden bu sorun ortaya çıktı. Sorunu derinleştiren olay ise Yunanlıların Batı Trakya'da Türklerin m allarına el koym asıdır. Konu M illetler Cem iyeti'ne götürülse de bir sonuç alınam am ıştır. Yunan Başbakanı Eleffiros Venizilos 1930'da Türkiye'ye yaptığı ziyaret sonucu "Ankara (Ahali) Antlaşm ası" im zalandı. Buna göre İstanbul'a yerleştirm e tarihine bakılm aksızın herkes "İstanbul Rumu" sayılarak m übadele dışında tutuldu.
Yunanlılarla dostane ilişkiler 1954 senesine kadar (Kıbrıs Sorunu) devam etti. <= KPSS
137
B) 1932 - 1939 Arası
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
Dış Politikanın Esasları
• Sınırlarım ızı korumak
• Barışa katkıda bulunmak.
1) M ille tle r Ce m iyeti'n e G iriş (1932) 1932'de Türkiye nereye üye oldu. Davet eden kim ?
• M illetler Cem iyeti kendi kuruluş ilkelerinden vazgeçerek ilk defa bir devleti kuruluşa üye KPSS => olması için davet etti.
• Türkiye İspanya'nın daveti ve Yunanistan'ın desteği ile cem iyete üye oldu.
NOT: Türkiye'nin M illetler Cem iyeti'ndeki ilk tem silcisi Cemal Hüsnü Taray'dır.
2) Balkan A n tantı (1934)
• Tem eli 1933'te Yunanistan ile yapılan Samimi Antlaşm ası ile atılm ıştır.
• 1934'te İtalya, Alm anya, Bulgaristan'ın tehditleri üzerine Atina'da bir araya gelen Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında batı sınırlarım ızı güvence altına alan Balkan Antantı (Pakt) kurulm uştur. Bu pakta Balkan ülkesi olm asına rağmen Bulgaristan (Ege Denizi'ne inme isteği) ve Arnavutluk (İtalya'nın tehdidi) katılm am ıştır.
Balkan A ntantı:
- Boğazların M ontrö'de Türkiye'ye verilm esinde etkili olm uştur.
- II. Dünya Savaşı'nın çıkması ile önem ini yitirm iştir.
3) M ontrö Boğazlar Sözleşm esi (1936) KPSS => M ontrö'yü en geç imzalayan ülke İtalya'dır.
Lozan'da komisyonun devam etm esi ve başkanının Türk olması kararlaştırılm ıştır.
Komisyon başkanı ise V asıf Tem el Paşa olm uştur.
• 1931'de Japonya M arçurya'yı işgal etti.
• 1932'de Avrupalı devletler ile ABD arasında herkesin güvenliğini sağlayacak kadar eşit şekilde silahlanm ası planı olan "M ac Donald" kabul edildi.
KPSS => • 1933'te Londra Silahsızlanm a Konferansı'nda Türkiye boğazlar konusu ilk defa dile getirildi.
(Boğazlar m elesinin Tü rkiye tarafın d an ilk kez gündem e g etirilm esi hangi gelişm ede olm uştur) diye sorusu gelir.
• 1936'da Alm anya Ren'i ve İtalya Habeşistan'ı işgal edince Fransa ve İngiltere boğazlardaki askerlerini geri çekti. Bunun üzerine Türkiye ilgili devletlere bir nota çekerek "Şartların değiştiğini (Rebus Sic Stanbibus)" söyleyerek İsviçre'nin M ontrö kentinde toplanılm asını teklif etti. Görüşm eler sonunda M ontrö Boğazlar Sözleşmesi 20 yıllığına im zalandı. Bu sözleşm eye göre:
o Boğazlardaki komisyon kaldırıldı.
o Boğazın her iki tarafına Türk askerlerinin yerleşm esine karar verildi.
NOT: M ontröyü im zalayan dış işleri bakanı "T e v fik Rüştü A ras" tır.
KPSS => NOT: Bu sözleşm eyi en geç İtalya im zaladı. Ayrıca bu sorunun çözümü Türk - Sovyet ilişkilerini olumsuz etkiledi.
4) Akdeniz Paktı (1936)
İtalya'nın yayılm acı politikasına karşılık İngiltere'nin him ayesinde kuruldu. Bu pakta Türkiye'de üye olm uştur.
5) Sadabad Paktı (1937)
İtalya ve Alm anya'nın yayılm acı politikasına karşılık Türkiye, İran, Irak, Afganistan arasında kurulm uştur. II. Dünya Savaşı'nın çıkm asıyla önem ini yitirm iştir. Paktın devam ı sayılan Bağdat Paktı 1955'te kurulurken bu paktta önem ini İran - Irak Savaşı (1980 - 88) sonucu tam am en yitirm iştir. <= KPSS
NOT: Suriye'nin Sadabad Paktı'na katılm am asında:
I. Irak ile sınır problem leri yaşam ası II. Türkiye ile Hatay sorununu yaşam ası 6) H atay (Sancak Sorunu) (1936 - 39)
• 1936'da Alm anya Fransa'ya ait Ren'i işgal edince, Fransa'da Suriye üzerindeki mandasını kaldırarak buradaki askerleri ülkesine çağırdı ve Hatay'ıda Suriye'ye bıraktı.
• Durumu kabullenem eyen Türkiye, M illetler Cem iyeti'ne başvurdu. Cem iyet bölgeyi
araştırm ası için "Sandler" i görevlendirdi. Sandler yayınladığı raporunda Hatay'ın Türkiye'ye katılm asını talep etti.
• 1937'de Hatay'a Türk vali atandı.
• 1938'de ise Fransa ile yapılan antlaşm a ile "Hatay Bağımsız Cum huriyeti" kuruldu. Bu devletin ilk ve son Cum hurbaşkanı ise "T a y fu r Sökm en" olurken ilk Başbakanı "Abdurrahm an M elek"
olm uştur. KPSS
• Hatay M eclisi'nin kararıyla 1939'da (İsm et İnönü) anavatana katıldı.
KPSS => NOT: M ustafa Kemal Adana'da yapm ış olduğu bir konuşm asında Hatay için "40 y ıllık T ü rk yurdu ecnebi elin e b ırakılam az" dem iştir. [Bu konuşmayı Adana'da yaptı DİKKAT!]
NOT: Hatay meselesi için M ustafa Kemal Prof. Dr. Afet İnan ile m ektuplaşm ıştır.
KPSS => NOT: M ustafa Kemal "A sım U s" adıyla "K u ru n " gazetesinde İnönü'nün ve Celal Bayar'ın politikalarını eleştirm iştir.
139