San'at
M i m a r
B. O. C e l â l
Ezelî ve ilâhî zekâ m u h a y y e l e n i n i h a t a e- demediği uçsuz ve sonsuz boşluğu lâcivert m a v i s e m a l a r l a d o l d u r u p kürelerle i m a l e t m i ş ve edi- yor. Beşerî zekâ a r z ı n ü s t ü n d e kalbe m a h i y e t i m e ç h u l esrarlı h e y e c a n l a r veren güzellikler ib- da ediyor. Bu l â y e n k a t i işleyiş ve işleniş meşyi ezelinin l â y e t e g a y y e r k a n u n l a r ı n a tabi ebedî güzelliğe doğru bir a k ı ş t a n b a ş k a n e dir?
Biliyoruz ki en ş ü m u l l ü m a n a s i l e s a n ' a t hissi beşerin k a f a s i l e kalbile b e r a b e r y a r a t ı l - m ı ş t ı r . O h a l d e s a n ' a t a n c a k k ü r e n i n ü s t ü n d e ezeli ve ilâhi h ü s n ü ibda eden, temsil eden be- şerî k u d r e t f e n a b u l d u ğ u g ü n f e n a bulur. Dev- reler t e k â m ü l eder, değişir. Devreler devreleri t a k i p eder. F e n a b u l a n güzelliğin, s a n ' a t ı n k e n - disi değil belki o n u n n i s b e t l e r i n d e , dispozisyon- l a r ı n d a , k o m p o z i s y o n l a r ı n d a z a m a n z a m a n h u - sule gelen t a h a v v ü l d ü r . F a k a t biz ölen ve d o ğ a n bir yeni s a n ' a t ı n m e v c u t o l d u ğ u n u t a n ı y a r a k bu k a n a a t i n ü z e r i n d e k i m ü l â h a z a l a r ı m ı z ı k a y - dedelim.
B u g ü n ü n d o ğ a n yeni s a n ' a t ı n e diı-?.
Evet; bu eski s a n ' a t nesillerinin d e j e n e r e o l m u ş cılız, kansız, sıska a h f a d ı n d a n başka ne olabilir?.
Eski A r i s t o k r a t devirleri m e t r ü k â t ı n ı n kır- p ı n t ı l a r ı n d a n kompoze edilmiş şekilleri bize çok p a h a l ı y a s a t a n zevksiz, imansız, b u r j u v a z i n i n sa- raf z e k â s ı n d a n b a ş k a bir şey değildir. S a n ' a t n a m ı n a r u h u n m a s u m b o ş l u ğ u n u kuvvetle dol- d u r a c a k yeni bir şey görmüyoruz. G ö r d ü k l e r i - miz b e ğ e n i l m e y e n ve istihfaf edilen eskilik l e r d e n istiane edilmiş yeniliklerdir. Ç ü n k ü o h a s i s i n zekâsi s a n ' a t gölünü bulandırdı. Yalnız ş u n u a n l a y o r u z ki h e n ü z s i l i n d i r d e n geçemeyen i n ş a f e n n i bu son a s ı r d a k u d r e t l i bir t e r a k k i ve inkişaf gösteriyor. B u n d a da yeni i s t i m a l edi-
len m a l z e m e n i n bilhassa ç i m e n t o ve çeliğin en kuvvetli â m i l o l d u ğ u n u d a k a y d e t m e k lâzım- dır. O h a l d e bu gördüklerimize yeni d o ğ m u ş bir s a n ' a t değil k o n s t r u k t i o n t e k n i ğ i n i n kendi b a - şına hızla aldığı yoldur diyebiliriz.
Filvaki b u g ü n G a r p t a inkişaf e t m e k t e olan kütlevî k o n s t r u k t i o n şekilleri m i m a r î s a n ' a t ı n - da b a m başka ve taze bir neslin doğduğu ze- h a b i n i verebilir. F a k a t b u n u indî bir k a n a a t ve kısa bir görüşle s a n ' a t n a m ı n a kabul e t m e k biraz fazla acele biraz da fazla hotbinlik olur.
B u g ü n R u s y a d a kuvvetli içtimaî bir inkılâbın çok d a h a kuvvetli ve âcil i h t i y a ç l a r ı t e m i n edili- yor.
G a r p t a ve yeni d ü n y a d a ise b u r j u v a ser- m a y e l e r i n i n cazibesi ve i s t i s m a r h ı r s l a r ı t a r a - f ı n d a n s a n ' a t iğfal edilmiştir. S a n ' a t bu halile bize bir h a m i l d e f o r m a s y o n u arzediyor.
Esasen s a n ' a t h a s i s saraf zevkinin kâri de- ğildir. O n u d a i m a güzelliğe âşık ve m a d d î i h t i - r a s l a r d a n azade b ü y ü k d e h a l a r d o ğ u r m u ş t u r . O d e h a l a r ki c e m i y e t l e r i n zevkini kendi m i h - r a k ı n d a toplar. Eski ve yeni b ü t ü n e l e m a n l a r ı - nı tekniğini b e r a b e r i n d e s ü r ü k l e r ve o n l a r ı kendi m u h a y y e l e s i n e bileğine r a m ederek işe başlar. Her f ı r s a t d ü ş t ü k ç e de b ü t ü n b a ğ l a r ı ve k a y ı t l a r ı k ı r a r p a r ç a l a r ; m e t r o ve arşın o n u n sadece bir aletidir. Ne şimdi iddia edilen düz h a t l a r ı n , n e eski a d d e d i l e n m ü n h a n i h a t l a r ı n , ne de a r ş ı n ve e n d a z e n i n h â k i m i y e t i n e k ı y m e t verir. O yalnız kendi felsefesinin kendi peresti- d e s i n i n esiridir. B u g ü n f i l h a k i k a yeni d o ğ m u ş a d d e d i l e n bir s a n ' a t v a r s a o da k a d i m Mısır, Asur, Hint, T ü r k , Y u n a n , R o m a s a n ' a t l a r ı n ı n cücesi ve c i h a n iktisadiyatile b e r a b e r e f k â r ı ve zevkleri de alt ü s t eden u m u m î b u h r a n ı n mec- bur ettiği m i m a r i n i n bir e k o n o m i stilidir.
