KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI FEN BİLGİSİ EĞİTİMİ BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ
ÖZ- YETERLİK İNANÇLARININ ÇOKLU DEĞİŞKENLERLE İNCELENMESİ
HAYRİYE BETÜL TURALI
TEMMUZ 2014
İlköğretim Anabilim Dalı Fen Bilgisi Eğitimi Bilim Dalında Hayriye Betül TURALI tarafından hazırlanan FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖZ- YETERLİK İNANÇLARININ ÇOKLU DEĞİŞKENLERLE İNCELENMESİ adlı Yüksek Lisans Tezinin Anabilim Dalı standartlarına uygun olduğunu onaylarım.
Doç. Dr. Murat DEMİRBAŞ Anabilim Dalı Başkanı
Bu tezi okuduğumu ve tezin Yüksek Lisans Tezi olarak bütün gereklilikleri yerine getirdiğini onaylarım.
Doç Dr. Murat DEMİRBAŞ Danışman
Jüri Üyeleri
Başkan : Doç. Dr. Uğur SARI
Üye (Danışman) : Doç. Dr. Murat DEMİRBAŞ Üye : Yrd. Dr. Harun ÇELİK
……/…../…….
Bu tez Kırıkkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu Yüksek Lisans derecesini onaylamıştır.
Doç. Dr. Erdem Kamil YILDIRIM Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü
i ÖZET
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ
ÖZ-YETERLİK İNANÇLARININ ÇOKLU DEĞİŞKENLERLE İNCELENMESİ
TURALI, Hayriye Betül Kırıkkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
İlköğretim Anabilim Dalı Fen Bilgisi Eğitimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Danışman: Doç. Dr. Murat DEMİRBAŞ
Temmuz 2014, 250 sayfa
Bu araştırmanın amacı Türkiye’deki eğitim fakültelerinde öğrenim gören Fen Bilgisi öğretmen adaylarının Fen bilgisi dersine yönelik sahip oldukları öz-yeterlik algı düzeylerini kişisel öz-yeterlik ve sonuç beklentisi alt boyutu başta olmak üzere;
cinsiyet, öğrenim türü, mezun olunan lise, akademik not ortalaması, tutum, alan ve meslek bilgileri ve ders planında uygulama aşamasındaki değişkenlerin mevcut durumunun genel ve üniversitelere göre ilişkisini incelemektir.
Araştırmanın ilk kısmı için Türkiye’nin yedi bölgesinden seçilen üniversitelerde 2012-2013 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören Fen Bilgisi Öğretmenliği bölümü son sınıfta öğrenim gören “371” öğretmen adayı araştırmaya dahil edilmiştir. İkinci kısmını için ise Kırıkkale Üniversitesinde öğrenim gören “60’’ öğretmen adayı araştırma kapsamına alınmıştır.
Öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inançlarını ölçmek amacı ile Riggs ve Enochs (1990) tarafından geliştirilmiş, Özkan, Tekkaya ve Çakıroğlu (2002) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış olan “Fen Öğretimi Öz-Yeterlik İnancı Ölçeği” , fen öğretimine yönelik tutumlarını belirlemek üzere Thompson ve Shringley (1986) tarafından geliştirilmiş; Tekkaya, Özkan ve Çakıroğlu (2002) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış fen öğretimi tutum ölçeği kullanılmıştır.
ii
Öğretmen adaylarının alan bilgilerini ölçmek için 8. sınıf fen ve teknoloji dersi
“Hücre Bölünmesi ve Kalıtım” ünitesi kazanımlarını kapsayacak şekilde Hücre Bölünmesi ve Kalıtım başarı testi, öğretmenlik meslek bilgisi seviyelerini ölçmek için ise eğitim bilimleri başarı testi oluşturulmuş ve kullanılmıştır. Ayrıca öğretmen adaylarının sahip oldukları bilgilerini kullanma düzeylerini belirlemek amacıyla ders planı değerlendirme ölçme aracı kullanılmıştır.
Araştırmanın sonucunda fen bilgisi öğretmen adaylarının öz-yeterlik ölçeğinin kişisel öz-yeterlik ve sonuç beklentisi alt boyutlarının ve öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik tutumlarının orta düzeyde olduğu, 8.sınıf konu alan bilgileri ve öğretmenlik meslek bilgileri bakımından öğretmen adaylarının orta düzeyden daha yüksek seviyede olduğu belirlenmiştir.
Öz-yeterlik inanç değişimleri değişkenler bakımından incelendiğinde cinsiyet, öğrenim türü, mezun olunan lise, akademik not ortalaması değişkenine göre farklılıklar belirlenmiştir.
Fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlikleri ve alt boyutları ile fen bilgisi öğretimine yönelik tutumları arasında ilişki olduğu görülmüştür. Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlikleri ve alt boyutları ile fen bilgisi konu alan bilgisi, öğretmenlik meslek bilgileri ve öğretmen adaylarının sahip oldukları bilgileri ders planında kullanmaları arasında anlamlı ilişki bulunamamıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Fen Bilgisi Öğretmen Adayları, Fen Öğretimi, Konu Alan Bilgisi, Öğretmenlik Meslek Bilgisi, Öğretmen Yeterlikleri, Öz-Yeterlik İnancı, Tutum
iii ABSTRACT
AN INVESTIGATION OF MULTIPLE VARIABLES ON THE SELF-EFFICACY BELIEFES OF THE PROSPECTIVE SCIENCE TEACHERS
TURALI, Hayriye Betül Kırıkkale University
Grade School of Natural and Applied Sciences Science Education Program, Master’s Thesis Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Murat DEMİRBAŞ
July 2014, 250 pages
This study focuses on the level of self-efficacy of the students studying at education faculties in Turkey to be science teachers at elementary schools. The study investigates the relationship between the self-efficacy and outcome expectancies of the students in general and in terms of university education using such variables as such variables as sex, type of education, and type of the high school, Grade Point Average, attitudes and course contents.
For the first part of the study, A total of 371 fourth year students, randomly selected from seven regions of Turkey in 2012-2013 were included in the study. For the second part, sixty prospective science teachers studying at Kırıkkale University participated. In order to measure the level of the self efficacy of the prospective teachers for science teaching, the Science Teaching Efficacy Belief Scale, developed by Riggs and Enochs (1990) and adapted by Özkan, Tekkaya and Çakıroğlu (2002) was used. In order to determine their attitudes to science teaching, Science Teaching Attitude Scale, developed by Thompson and Shrigley (1986) and adapted to Turkish by Tekkaya, Özkan and Çakıroğlu (2002), was used.
iv
A test on cell division and genetics was taken to determine the professional competencies of the students in the 8th grade level. Another test on educational sciences was taken to determine the teaching competencies of the students. A lesson plan assessment instrument was used to see their practice performance.
The self-efficacy and outcome expectancies and the attitudes towards science teaching of the prospective teachers have been found to be moderate. Although the results have been found regarding the attitudes and competencies, professional and educational competencies of the students have been found to be above average in general.
When the results were examined according to the variables such as sex, type of education and academic performance, the study revealed that there are differences.
The relationship between the self-efficacy and the attitudes towards science teaching was found. The Lesson Plan Assessment showed no significant relationships between professional and educational competencies of the students. Relevant recommendations have been made according to the results obtained from the study.
Keywords: Science Teachers, Science Education, Professional competency, Teaching Competency, Teacher Competence, Self-Efficacy Beliefs, Attitudes,
v
TEŞEKKÜR
Bu tezin oluşması esnasında başta, bilgi ve tecrübesi ile yol gösteren, bilimsel çalışmalara teşvik eden ve yönlendiren, manevi açıdan desteğini her zaman hissettiğim yüksek lisans tez danışmanım ve değerli hocam sayın Doç. Dr. Murat DEMİRBAŞ’a,
Lisans ve yüksek lisans eğitimim süresince bilgilerini, düşüncelerini, önerilerini ve yardımlarını esirgemeyen Ahi Evran Üniversitesi’nde görev yapan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Adem TAŞDEMİR’e,
Akademik yaşantımın çeşitli dönemlerinde öneri ve katkılarını aldığım çalışmanın gerçekleşmesinde gerek ders aşamasında, gerekse de tez aşamasında bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım başta Yrd. Doç. Dr Harun ÇELİK ve Doç. Dr Uğur SARI olmak üzere bölüm hocalarıma,
Araştırmamızda kullanacağımız ölçekleri bizimle paylaşan Sayın Prof. Dr. Jale ÇAKIROĞLU’na,
Uygulama izninin alınması sırasında yardımlarından dolayı Kırıkkale Üniversitesi fen bilimleri enstitüsü müdürlüğüne,
Uygulamayı yaptığım başta Kırıkkale Üniversitesi olmak üzere, Ahi Evran Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, Giresun Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi ve Uşak Üniversitesinde görev yapan değerli hocalarıma,
Bu çalışma sürecinde uygulanan testlere samimiyetle cevap veren öğretmen adaylarına,
Hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini benden esirgemeyen, yaptığım her çalışmada olduğu gibi bu çalışmamda da beni destekleyen ve beni bu günlere getiren, üzerimdeki emeklerini asla ödeyemeyeceğim, her zaman varlığını yanımda hissettiren sevgili babam Yakup TURALI, annem Hatice TURALI, ablam Gamze TURALI, kardeşim Büşra TURALI’ ya ve çalışmamı bitirmemde en büyük desteği veren hayat arkadaşım Ahmet Nurullah YAŞAR’ a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
vi
İÇİNDEKİLER DİZİNİ
Sayfa
ÖZET...i
ABSTRACT ... iii
TEŞEKKÜR ... v
İÇİNDEKİLER DİZİNİ ... vi
ÇİZELGELER DİZİNİ ... x
ŞEKİLLER DİZİNİ ... xx
KISALTMALAR DİZİNİ ... xxi
1. GİRİŞ ... 1
1.1. Araştırmanın Amacı ... 3
1.2. Araştırmanın Gerekçesi ve Önemi ... 3
1.3. Problem Durumu ... 4
1.4. Araştırmanın Sayıltıları, Kapsam ve Sınırlılıkları ... 7
1.4.1. Sayıltılar ... 7
1.4.2. Kapsam ve Sınırlılıkları ... 7
1.5. Araştırmanın Varsayımları ... 8
1.6. Tanımlar... 8
2. ÇALIŞMANIN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ ... 10
2.1. Fen Bilgisi Öğretimi ... 10
2.2. Öğretmen Yeterlikleri ... 14
2.3. Öz-Yeterlik ... 19
2.3.1. Fen Bilgisi Öğretimi Öz-Yeterliği ... 24
2.4. Tutum ... 26
2.4.1. Fene Yönelik Tutumlar ... 28
2.5. Konu Alan Bilgisi ... 29
vii
2.6. Öğretmenlik Meslek Bilgisi ... 31
2.7. Fen Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı İle İlgili Yapılmış Çalışmalar ... 32
3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 48
3.1. Araştırmanın Evreni ... 48
3.1.1. Araştırmanın Örneklemi ... 48
3.2. Araştırmada Kullanılan Ölçme Araçları ... 50
3.2.1. Fen Bilgisi Öğretimi Öz-Yeterlik İnancı Ölçeği. ... 50
3.2.2. Fen Öğretimine Yönelik Tutum Ölçeği ... 51
3.2.3. Hücre Bölünmesi ve Kalıtım Başarı Testi ... 51
3.2.4. Eğitim Bilimleri Başarı Testi ... 55
3.2.5. Ders Planı Değerlendirme Ölçeği ... 57
3.3. Uygulama ... 59
3.4. Verilerin Analizi ... 60
4. BULGULAR VE YORUMLAR ... 61
4.1. Üniversitelerin Mevcut Durumları Hakkındaki Bulgular... 61
4.1.1. Araştırmaya Katılan Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarına İlişkin Betimsel İstatistik Bulguları ... 61
4.1.2. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular... 64
4.1.3. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 75
4.1.4. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 79
4.1.5. Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 82
4.1.6. Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 84
4.1.7. Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgular... 88
4.1.8. Yedinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 92
4.1.9. Sekizinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 108
4.1.10. Dokuzuncu Alt Probleme İlişkin Bulgular... 123
4.1.11. Onuncu Probleme İlişkin Bulgular ... 131
viii
4.1.12. On Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 138
4.2. Kırıkkale Üniversitesi’nin Mevcut Durumları Hakkındaki Bulgular ... 146
4.2.1. Kırıkkale Üniversitesi’nde Araştırmaya Katılan Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarına İlişkin Betimsel İstatistik Bulguları ... 146
4.2.2. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular... 148
4.2.3. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 151
4.2.4. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 152
4.2.5. Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 152
4.2.6. Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 153
4.2.7. Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgular... 154
4.2.8. Yedinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 155
4.2.9. Sekizinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 159
4.2.10. Dokuzuncu Alt Probleme İlişkin Bulgular... 162
4.2.11. Onuncu Probleme İlişkin Bulgular ... 164
4.2.12. On Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 165
4.2.13. On İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 167
5. SONUÇ VE ÖNERİLER ... 170
5.1. Sonuçlar ... 170
5.1.1. Uygulanan Ölçekler ve Öz-Yeterlik Ölçeği İle İlişkilerinin Sonuçları ... 170
5.1.1.1. Öz-Yeterlik Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 170
5.1.1.2.Tutum Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 171
5.1.1.3.Konu Alan Testi Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 172
5.1.1.4.Eğitim Bilimleri Başarı Testi Ölçeği İle İlgili Sonuçlar ... 172
5.1.1.5. Öz-Yeterlik Ölçeği İle Değişkenlerin İlişkilerinin Sonuçları ... 173
5.2.Öneriler ... 181
ix
KAYNAKLAR ... 182
EKLER ... 192
EK 1 Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimi Öz-Yeterlik İnancı Ölçeği ... 192
EK 2 Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutum Ölçeği . 195 EK 3 Hücre Bölünmesi ve Kalıtım Başarı Testi ... 196
EK 4 Eğitim Bilimleri Başarı Testi ... 202
EK 5 Ders Planı Örneği ... 210
EK 6 İzin Yazıları ... 221
x
ÇİZELGELER DİZİNİ
ÇİZELGE
Sayfa
3.1. Hücre Bölünmesi ve Kalıtım Başarı Testi’nin içeriği ... 52
3.2. Hücre Bölünmesi ve Kalıtım Başarı Testinin Madde Analizi Sonuçlar ... 53
3.3. Ayırt edicilik bakımından HBKBT’ nin İncelenmesi ... 54
3.4. Testin Eğitim Modül Dağılımları ... 55
3.5. Eğitim Bilimleri Başarı Testinin Madde Analizi Sonuçları ... 55
3.6. Ayırt edicilik bakımından EBBT’ nin İncelenmesi ... 57
3.7. KPSS eğitim yüzdelikleri ... 57
3.8. Ders Planı Değerlendirme Ölçeği ... 58
4.1. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Cinsiyete Göre Dağılımları ... 61
4.2. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Öğrenim Gördükleri Program Türüne Göre Dağılımları ... 62
4.3. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Mezun Oldukları Lise Türlerine Göre Dağılımları ... 62
4.4. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Akademik Not Ortalamalarına Göre Dağılımları ... 63
4.5. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Üniversitelere Göre Dağılımları... 64
4.6. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz Yeterlik İnançlarının Genel Dağılımları... 65
4.7. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz- Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz-Yeterlik Alt Boyutundan Aldıkları Puanların Genel Dağılımları ... 65
xi
4.8. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz- Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç Beklentisi Alt Boyutundan Aldıkları
Puanların Genel Dağılımları ... 66 4.9. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-
Yeterlik İnançlarının Üniversitelere Göre Genel Dağılımı ... 67 4.10. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik
Öz- Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz-Yeterlik Alt Boyutundan Aldıkları Puanların Üniversitelere Göre Genel Dağılımı ... 70 4.11. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-
Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç Beklentisi Alt Boyutundan Aldıkları
Puanların Üniversitelere Göre Genel Dağılımı ... 73 4.12. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik
Tutumlarının Genel Dağılımı... 76 4.13. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik
Tutumlarının Üniversitelere Göre Genel Dağılımı ... 76 4.14. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Sahip Oldukları Konu Alan Bilgilerinin Genel Dağılımı ... 79 4.15. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Sahip Oldukları Konu Alan Bilgilerinin Üniversitelere Göre Genel Dağılımı ... 80 4.16. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Sahip Oldukları Meslek Bilgilerinin Genel Dağılımı ... 82 4.17. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Sahip Oldukları Meslek Bilgilerinin
Üniversitelere Göre Genel Dağılımı ... 83 4.18. Cinsiyete göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt Boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları Puanlara İlişkin Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları ... 85
xii
4.19. Cinsiyete göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları Puanlara İlişkin Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçlarının Üniversitelere Göre Dağılımı ... 86 4.20. Öğrenim Türüne göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi
Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt Boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları Puanlara ilişkin Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları ... 89 4.21. Öğrenim Türüne göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi
Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt Boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları Puanlara ilişkin Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçlarının Üniversitelere
Göre Dağılımı ... 90 4.22. Mezun Olunan Lise Türüne göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt Boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları Puanların Dağılımı ... 93 4.23. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Düzeylerinin Mezun
Olunan Lise Türlerine Göre Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi
Sonuçları ... 94 4.24. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türlerine Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 95 4.25. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türlerine Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 96
xiii
4.26. Mezun Olunan Lise Türüne Göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç
Beklentisi) Aldıkları Puanların Üniversitelere Göre Dağılımları ... 97 4.27. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Düzeylerinin
Mezun Olunan Lise Türlerine Göre Karşılaştırılması Üniversitelerin
Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 101 4.28. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türlerine Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 103 4.29. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türlerine Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 106 4.30. Akademik Not Ortalamalarına göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt Boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları
Puanların Dağılımları ... 109 4.31. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Düzeylerinin Akademik Not Ortalamalarına Göre Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi
Sonuçları ... 110 4.32. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutunun Akademik Not Ortalamalarına Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 110 4.33. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutunun Akademik Not Ortalamalarına Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 111
xiv
4.34. Akademik Not Ortalamalarına Göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Genelinden ve Alt Boyutlarından(Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları
Puanların Üniversitelere Göre Dağılımları ... 112 4.35. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Düzeylerinin Akademik Not Ortalamalarına Göre Karşılaştırılması Üniversitelerin Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 116 4.36. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutunun Akademik Not Ortalamalarına Göre
Karşılaştırılması Üniversitelerin Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 118 4.37. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutunun Akademik Not Ortalamalarına Göre
Karşılaştırılması Üniversitelerin Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 120 4.38. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlikleri ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 123 4.39. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 123 4.40. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları
Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 124 4.41. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlikleri ile Fen
Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları Arasındaki İlişkilere Ait Bulguları ... 124 4.42. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı
Ölçeğinin Kişisel Öz-Yeterlik Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları Arasındaki İlişkilere Ait Bulguları ... 126
xv
4.43. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç Beklentisi Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı
Tutumları Arasındaki İlişkilere Ait Bulguları ... 128 4.44. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlikleri ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 131 4.45. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 131 4.46. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 132 4.47. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlikleri ile Fen
Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki İlişkilere Ait Bulguları ... 132 4.48. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı
Ölçeğinin Kişisel Öz-Yeterlik Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki İlişkilere Ait Bulguları ... 134 4.49. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Sonuç Beklentisi Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki
İlişkilere Ait Bulguları ... 136 4.50. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlikleri ile Öğretmenlik Meslek Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 139 4.51. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutu ile Öğretmenlik Meslek Bilgisi Arasındaki İlişkiye
Ait Bulgular ... 139 4.52. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutu ile Öğretmenlik Meslek Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 140
xvi
4.53. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlikleri ile
Öğretmenlik Meslek Bilgisi Arasındaki İlişkilere Ait Bulguları ... 140 4.54. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı
Ölçeğinin Kişisel Özyeterlik Alt Boyutu ile Öğretmenlik Meslek Bilgisi Arasındaki İlişkilere Ait Bulguları ... 142 4.55. Üniversitelerin Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı
Ölçeğinin Sonuç Beklentisi Alt Boyutu ile Öğretmenlik Meslek Bilgisi
Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 144 4.56. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Cinsiyete Göre Dağılımları ... 146 4.57. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Öğrenim Gördükleri Program Türüne Göre Dağılımları ... 147 4.58: Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Mezun Oldukları Lise
Türlerine Göre Dağılımları ... 147 4.59. Araştırmaya Katılan Öğretmen Adaylarının Akademik Not Ortalamalarına Göre Dağılımları ... 148 4.60. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-
Yeterlik İnançlarının Genel Dağılımı ... 148 4.61. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-
Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz-Yeterlik Alt Boyutundan Aldıkları
Puanların Genel Dağılımı ... 149 4.62. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-
Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç Beklentisi Alt Boyutundan Aldıkları
Puanların Genel Dağılımı ... 150 4.63. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik
Tutumlarının Genel Dağılımı... 151 4.64. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Sahip Oldukları Konu Alan Bilgilerinin Genel Dağılımı ... 152
xvii
4.65. Fen Bilgisi Öğretmeni Adaylarının Sahip Oldukları Meslek Bilgilerinin
Genel Dağılımı ... 153 4.66. Cinsiyete göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları Puanlara İlişkin Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları ... 154 4.67. Öğrenim Türüne göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi
Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt Boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi) Aldıkları Puanlara ilişkin Bağımsız Gruplar T-Testi Sonuçları ... 155 4.68. Mezun Olunan Lise Türüne göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen
Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt boyutlarından (Kişisel Öz-Yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi)
Aldıkları Puanların Dağılımları ... 156 4.69. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Düzeylerinin Mezun
Olunan Lise Türlerine Göre Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi
Sonuçları ... 157 4.70. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türlerine Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 157 4.71. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutunun Mezun Olunan Lise Türlerine Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 158 4.72. Akademik Not Ortalamalarına göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Ölçeğinin Genelinden ve Alt boyutlarından (Kişisel Öz-yeterlik İnanç ve Sonuç Beklentisi)
Aldıkları Puanların Dağılımları ... 159
xviii
4.73. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnanç Düzeylerinin
Akademik Not Ortalamalarına Göre Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H
Testi Sonuçları ... 160 4.74. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutunun Akademik Not Ortalamalarına Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 161 4.75. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutunun Akademik Not Ortalamalarına Göre
Karşılaştırılması Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 161 4.76. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlikleri ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 162 4.77: Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 163 4.78: Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Öğretimine Karşı Tutumları
Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 163 4.79. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlikleri ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 164 4.80. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 164 4.81. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutu ile Fen Bilgisi Konu Alan Bilgisi Arasındaki
İlişkiye Ait Bulgular ... 165 4.82. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlikleri ile Öğretmenlik Meslek
Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 166
xix
4.83. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutu ile Öğretmenlik Meslek Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 166 4.84. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutu ile Öğretmenlik Meslek Bilgisi Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 167 4.85. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlikleri ile Öğretmen Adaylarının Sahip Oldukları Bilgileri Kullanmaları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 168 4.86. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-Yeterlik İnancı Ölçeğinin Kişisel Öz- Yeterlik Alt Boyutu ile Öğretmen Adaylarının Sahip Oldukları Bilgileri
Kullanmaları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 168 4.87. Fen Bilgisi Öğretimine Yönelik Öz-yeterlik İnancı Ölçeğinin Sonuç
Beklentisi Alt Boyutu ile Öğretmen Adaylarının Sahip Oldukları Bilgileri Kullanmaları Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular ... 169
xx
ŞEKİLLER DİZİNİ
ŞEKİL Sayfa
2.1. Birey, Davranış ve Sonuç Sürecinde Öz-Yeterlik İnancı ve Sonuç Beklentisi .. 21 3.1. Araştırmanın Akış Şeması ... 49
xxi
KISALTMALAR DİZİNİ
X Aritmetik Ortalama N Veri Sayısı
f Frekans
p Anlamlılık Düzeyi S Standart Sapma t t Değeri (t-testi için) sd Serbestlik Derecesi r Korelasyon Katsayısı D Ayırt Edicilik Gücü P Güçlük Derecesi % Yüzde
DPDÖ Ders Planı Değerlendirme Ölçeği EBBT Eğitim Bilimleri Başarı Testi
HBKBT Hücre Bölünmesi ve KalıtımBaşarı Testi MEB Milli Eğitim Bakanlığı
vd. ve diğerleri Akt. Aktaran
1 1. GİRİŞ
Birey ve toplumların gelişmesinde en önemli faktörün eğitim olduğu tartışmasız bir gerçek olmakla birlikte, eğitimin başarısında temel öğe ise öğretmendir. Değişen ve gelişen dünyada öğretmenlere düşen görev ve sorumluluklar her geçen gün artmaktadır.
Öğretmenler, bir toplumun geleceği olan öğrencilerde bilgi, beceri, tutum, değer ve davranış değişikliklerinin oluşumunda ve gelişiminde doğrudan etkilidir.
Eğitimde kalitenin artırılmasında nitelikli öğretmenlerin rolü önemlidir. Bu bağlamda “Nitelikli öğretmenin özellikleri neler olmalıdır?” sorusu önem kazanarak öğretmen yeterlikleri belirlenmiştir. Öğretmenler ve öğretmenlik mesleğindeki nitelik dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de araştırmalara konu olmaktadır.
Türk Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 43. maddesinde ‘Öğretmenlik mesleğine hazırlık; genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon ile sağlanır.’’ ibaresi bulunmaktadır. Bu yasal düzenleme doğrultusunda öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimde üç boyutta bilgi ve beceriye sahip olmaları gerekmektedir. Bu boyutlar;
1. Genel kültür,
2. Öğretmenlik meslek bilgisi,
3. Alan bilgisidir (DPT, 2000, Ekici, 2004).
Öğretmenin sahip olduğu genel kültür ile öğretmen hem topluma kolaylıkla uyum sağlayabilmekte; hem de toplum sorunlarını görme ve sorunları çözmede katkı sağlayabilmektedir. Öğretmenlik yeterliliklerinin ikinci boyutu olan öğretmenlik meslek bilgisi; öğretmenlik mesleğine özel davranışları kazandırmayı amaçlar.
Öğretmen adayı öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği davranışları kazanarak öğretimde görevli olduğu alanın eğitsel sürecine katkıda bulunabilecektir. Üçüncü boyut olan alan bilgisi ise; öğretimin yapılacağı alanın gerektirdiği bilgi, beceri, tutum ve değerleri kazandırmayı amaçlar.
2
Öğretmen adayının alan bilgisi dersleri ile öğretim yapacağı kademe ve tipteki okula ve öğretim alanına hizmet edecek bilgi, beceri ve tutuma sahip olması önem taşır (Sarıoğlu, Özdemir ve Yetim, 2005). Öğretmenlerin hizmet öncesi eğitim süreçlerinde almış oldukları bilgi ve kazanmış oldukları beceri, öğretmenlik yeterlilikleri için son derece önem taşımaktadır. Ancak kazanılan beceri ve edinilen bilginin öğrencilere yarar sağlaması için öğretmenlerin mesleklerini en iyi şekilde icra edeceklerine yönelik inançlarının da yüksek olması gerekir. Bu inanç öğretmenlerin öz-yeterlik inançları ve mesleklerine yönelik tutumları ile ilişkili bir durumdur. Öğretmen öz-yeterlik inancı, öğretmenlerin öğrencilerin performanslarını etkileme kapasitelerine veya görevlerini başarılı bir şekilde yerine getirebilmek için gerekli davranışları gösterebilecekleri konusundaki inançları olarak tanımlanmaktadır (Ashton, 1984). Öğretmenlik öz-yeterlik inancı, öğretmenlerin mesleki başarısını en önemli ölçüde etkileyen etmenler arasındadır. Bir öğretmen alanı ile ilgili ne kadar bilgi ve beceriye sahip olursa olsun; kendine mesleğini iyi şekilde götürebileceğine ilişkin en ufak bir inancı yoksa o öğretmenin mesleğinde verimli olabileceği düşünülemez.
Öğretmenin öğrenme süreci içinde öğrencilere tam anlamı ile rehber olabilmesi, karşılaştığı problemlere çözüm önerileri sunabilmesi, yeni çözüm önerileri getirebilmesi doğrudan öğretmenlik öz-yeterlik inanç düzeyinin yüksek olması ile ilişkilidir (Kiremit, 2006).
Öz-yeterlik inancı, bireylerin belli bir performansı göstermede kendi kapasitelerine ilişkin yargıları ve bir işi yapabilme kapasitelerine, yeteneklerine duydukları güven olarak tanımlanmaktadır (Bandura, 1977).Bu tanımdan yola çıkılarak fen öğretimi öz-yeterlik inancı ise; fen öğretimini etkili ve verimli şekilde gerçekleştirebileceklerine, öğrencilerin fen dersi için olumlu tutum ve yüksek başarı kazanmalarında etkili olabileceğine ilişkin öğretmenlerin kendileri hakkındaki yargı ve inançları olarak tanımlanabilir (Özkan, Tekkaya ve Çakıroğlu, 2002).
3 1.1. Araştırmanın Amacı
Eğitim sistemi, öğretim süreçleri ve öğretmenlerin nitelikleri hakkında toplumun çeşitli kesimlerinden, son zamanlarda bazı eleştiriler gelmektedir. Bu eleştirilerin odak noktasında çoğunlukla öğretmenler yer almaktadır. Eğitim-öğretim faaliyetlerinin istenilen nitelik ve kalitede olması için öncelikle, öğretmenlerin taşıması gereken temel nitelikler vardır. Öğretmenlerin, öğrencileri hayata hazırlamaları ve topluma yararlı bireyler olarak yetiştirmeleri en önemli görevlerindendir.
Bu çalışmanın amacı; elde edilen bulgular ışığında, Türkiye’deki eğitim fakültelerinde öğrenim gören öğretmen adayları hakkında fikir vermektir.
Türkiye’deki eğitim fakültelerinde öğrenim gören Fen Bilgisi öğretmen adaylarının Fen bilgisi dersine yönelik sahip oldukları öz-yeterlik, tutum, alan ve meslek bilgilerinin durumunu belirleyerek, uygulama aşamasındaki mevcut durumu tespit ederek Fen Bilgisi öğretmen adaylarının daha donanımlı mezun olmalarını sağlamak amacı ile öneriler geliştirmektir.
1.2. Araştırmanın Gerekçesi ve Önemi
Bu araştırmadan elde edilen veriler, eğitim fakültelerinde öğrenim görmekte olan Fen Bilgisi öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleği konusundaki yeterliliklerinin kendi görüşlerine dayanarak ortaya konulmasına yardım edecektir.
Ayrıca Fen Bilgisi öğretmen adayları ve Fen Bilgisi öğretmeni yetiştiren kurum görevlilerine mesleki uygulamalarına ilişkin bulgular, sonuç ve öneriler ortaya koyacak olması ile de katkı sağlayabilecektir.
4 1.3. Problem Durumu
Günümüzde bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelere ayak uydurabilme ve olayları inceleyerek alternatif fikirler sunabilen, üretken bireylerin yetişmesine duyulan ihtiyaç, her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle; öğretmenin eğitim ve öğretim ortamındaki önemi daha da ön plana çıkmaktadır.
Geleneksel anlamda öğretmen, bilginin kaynağı ve tek aktarıcısıyken günümüzde öğrenmenin yollarını öğreten bir rehber konumuna gelmiştir. Öğretmenden beklenen bu yeni rollerin ve yeterliklerin geliştirilmesi, öğretmen eğitimi programlarının yeni gelişmeler doğrultusunda değişiklik yapılmasının zorunluluğunu ortaya koymuştur.
Bu gelişmelerin temelinde de teorik bilgi ve uygulama çok önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü öğretmen yetiştirme, genel anlamda insan yetiştirme düzeninin temel öğesi ve belirleyicisidir. Öğretmenlerin, öz-yeterlik inancının yetiştireceği öğrencilerin duygusal, sosyal ve bilişsel durumlarını etkileyeceği ve onların akademik yönelimlerini şekillendireceği göz önünde bulundurulduğunda
“öğretmenlerin öz-yeterlik inançları” üzerinde önemle durulması gerekmektedir. Bu durum öğretmenlerin fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inancı çerçevesinde ele alındığında ise, fen öğretiminde öz-yeterlik inancı yüksek olan öğretmenlerin ilköğretim çağındaki çocukların fen bilgisi ile ilgili bilişsel yeterliklerinin gelişimine olumlu etkide bulunabileceği düşünülmektedir.
Buradan yola çıkarak bu tezin hedefi; Türkiye’deki üniversitelerin fen bilgisi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin fen bilgisi öğretimine yönelik sahip oldukları öz-yeterliklerinin, tutumlarının, alan ve öğretmenlik meslek bilgilerinin hangi düzeyde olduğunu yansıtmaktır. Çalışmanın araştırma soruları aşağıdadır:
Araştırma soruları;
Fen bilgisi öğretmen adaylarının “öz-yeterlik inançları’’ farklı değişkenler açısından nasıl etkilenmektedir? araştırma sorusuna bağlı olarak araştırmanın alt problemleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir.
5
A) Üniversitelerin Mevcut Durumlarına Yönelik Alt Problemler
1.Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları ne düzeydedir?
2. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik tutumları ne düzeydedir?
3.Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik konu alan bilgileri ne düzeydedir?
4.Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öğretmenlik meslek bilgileri ne düzeydedir?
5. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları cinsiyet değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
6. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları öğrenim türü değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
7. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları mezun olunan lise değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
8. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları akademik not ortalaması değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
9. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik tutumları ile fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
10. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi konu alan bilgileri ile fen bilgisi öğretimine yönelik öz- yeterlik inançları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
11. Ülkemizde Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının öğretmenlik meslek bilgileri ile fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
6
B) Kırıkkale Üniversitesi’nin Mevcut Durumuna Yönelik Alt Problemler
1. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları ne düzeydedir?
2. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik tutumları ne düzeydedir?
3. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik konu alan bilgileri ne düzeydedir?
4. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öğretmenlik meslek bilgileri ne düzeydedir?
5. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları cinsiyet değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
6. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları öğrenim türü değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
7. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları mezun olunan lise değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
8. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları akademik not ortalaması değişkenine göre farklılık göstermekte midir?
9. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi öğretimine yönelik tutumları ile fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
10. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen bilgisi konu alan bilgileri ile fen bilgisi öğretimine yönelik öz- yeterlik inançları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
11. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının öğretmenlik meslek bilgileri ile fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
7
12. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören Fen bilgisi öğretmen adaylarının sahip oldukları bilgiyi kullanma düzeyleri ile fen bilgisi öğretimine yönelik öz-yeterlik inançları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
1.4. Araştırmanın Sayıltıları, Kapsam ve Sınırlılıkları
1.4.1. Sayıltılar
1. Araştırmanın uygulama sürecinde, gönüllü katılımcı olan öğretmen adaylarının kontrol altına alınamayan bazı istenmeyen etkenlerden eşit düzeyde etkilenecekleri düşünülmektedir.
1.4.2. Kapsam ve Sınırlılıklar
Araştırma;
1. Çalışma iki kısımdan oluşmaktadır. Araştırmanın ilk kısmını Türkiye’nin 7 bölgesinden rastgele seçilen üniversitelerde 2012-2013 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören Fen Bilgisi Öğretmenliği bölümünde eğitim öğrenim gören 4. sınıf öğrencileri, İkinci kısmını ise, Kırıkkale Üniversitesi’nde Fen Bilgisi Öğretmenliği bölümünde öğrenim gören “60” 4. sınıf öğrencisiyle sınırlıdır.
2. Mevcut Öz-yeterlik durumunu ölçmek amacıyla kullanılan ölçme ve veri toplama araçları ile sınırlandırılmıştır.
3. Mevcut fen öğretimine yönelik tutum durumunu ölçmek amacıyla kullanılan ölçme ve veri toplama araçları ile sınırlandırılmıştır.
4. Araştırma fen bilgisi öğretmen adaylarının 8.sınıf fen konuları hakkındaki alan bilgilerini ölçmek amacıyla kullanılan ölçme ve veri toplama araçları ile sınırlıdır.
5. Araştırma fen bilgisi öğretmen adaylarının sahip oldukları meslek bilgilerini ölçmek amacıyla kullanılan ölçme ve veri toplama araçları ile bu bilgileri kullanmaları hakkındaki bilgiler ile sınırlıdır.
6. Araştırmanın uygulama süresi 7 aydır.
8 1.5. Araştırmanın Varsayımları
1. Çalışma boyunca araştırmacı önyargıyla hareket etmemiştir.
2. Seçilen örneklemin evreni temsil edeceği kabul edilmiştir.
3. Uygulama sürecinde katılımcılar arasında olumlu ya da olumsuz etkileşim olmamıştır.
4. Tüm öğretmen adayları ölçüm araçlarındaki sorulara içtenlikle ve objektif yanıtlar vermiştir.
5. Veri toplama araçları uygulanmasında hiçbir sorun yaşanmamıştır.
6. Araştırmada ölçüt alınan veri toplama araçlarının maddeleriyle ilgili uzman kanıları yeterlidir.
7. Veri toplama araçları öğretmen adaylarının bilgisini makul seviyede ölçebilecek güce sahiptir.
1.6. Tanımlar
Fen; doğal çevreyi incelemeye yönelik bir süreç ve bu sürecin ürünü olan organize bilgilerden kurulu bilgiler bütünüdür (Çilenti, 1985 ).
Fen Bilgisi: Gözlemlenen doğa olgu ve olaylarını düzenli bir şekilde inceleyerek, henüz gözlemlenmemiş olayları kestirme çabası olarak tanımlanır.
Öğretmen Adayı: Üniversitelerin eğitim fakültelerinin son sınıfında okuyan öğrencileri kapsamaktadır.
Öz-yeterlik inancı: Bireyin belli bir performansı göstermek için gerekli etkinlikleri organize edip, başarılı olarak yapma kapasitesi hakkında kendine ilişkin yargısı (Bandura, 1995).
Tutum: Bireyi belli insanlar, nesneler ve durumlar karşısında belli davranışlar göstermeye iten öğrenilmiş eğilimdir (Demirel, 2002)
Alan Bilgisi: Öğretmenin ne öğreteceği ile ilgilidir. Öğretmenin öğreteceği alanın (matematik, biyoloji, kimya vb.) temel kavramlarına ve içeriğine ilişkindir(Shulman,1987).
9
Meslek Bilgisi: Öğretmenin nasıl öğreteceğiyle ilgilidir. Öğrenciyi tanıma, öğrenme kuramları, sınıf yönetiminde ilkeler ve stratejiler, materyal geliştirme ve kullanma, ölçme ve değerlendirme vb. bilgi beceriler bu kategoride yer alır ( Shulman, 1987).
10
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bu bölümde fen bilgisi öğretimi, fen bilgisi öğretimi, öğretmen yeterlikleri, öz- yeterlik, fen bilgisi öz-yeterliği, tutum, fene yönelik tutumlar, konu alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi konuları açıklanmış ve öz-yeterlikle ilgili yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Araştırmanın teorik temelinden yola çıkarak çalışmada kullanılacak metodolojiye geçiş sağlanacaktır.
2.1. Fen Bilgisi Öğretimi
Fen; gözlem yapma, hipotez kurma ve bu hipotezleri geçerli ve güvenilir metotlarla sınayarak, doğayı tanıma ve tanımlama işidir. Öğrencilerin, bilimsel düşünme ve bilimsel süreç becerilerini kullanabilmelerini, doğa kavramlarını, fennin kural, kanun ve ilkelerini kavrayarak ve yorumlayarak uygulamalarını; bu becerileri günlük hayatta kullanabilmelerini sağlamak fen eğitiminin en önemli amaç ve işlevlerindendir (Aydoğdu ve Kesercioğlu, 2005; Kiremit, 2006; Denizoğlu, 2008).
Fen bilimlerini; doğayı ve doğal olayları sistemli bir şekilde inceleme, henüz gözlenmemiş olan olayları kestirme gayretleri olarak tanımlamak olanaklıdır (Kaptan, 1999). Diğer taraftan bilimsel yöntemler, gözlem yapma, hipotez kurma, test etme, bilgi toplama, verileri toplama ve yorumlama, elde edilen bulguları sunma süreçlerini de içine alan fen bilimi, dünya hakkındaki gerçeklerin bir toplamı olmasının yanında, deneysel ölçütleri, mantıksal düşünmeyi ve sürekli sorgulamayı da temel alan araştırma ve düşünme yoludur (Doğru ve Kıyıcı, 2005).
Fen bilgisi eğitimi, çocuğun çevresindeki çekici ve şaşırtıcı zenginliğin eğitimidir.
Çocuğun yediği besinin, içtiği suyun, soluduğu havanın, vücudunun, beslediği hayvanın, bindiği arabanın, kullandığı elektriğin, ışığın, güneşin eğitimidir.
11
Bu anlamda fen bilgisi eğitimi; çocuğun ilgi ve ihtiyaçları, gelişim düzeyi, istekleri, çevre imkanları göz önüne alınarak, uygun metot ve tekniklerle yapılması gereken, kolay, somut bir eğitimdir (Gürdal, 1988). Fen bilgisi eğitimi, bireye çevresini tanımasını sağlarken, yaratıcı düşünme becerisi de kazandırır. Ayrıca bireyin dünyayı ve çevresini tanımasına ve sevmesine, çevresi ile daha iyi iletişim kurmasına yardımcı olur. Bireylerin fen becerilerinin gelişimi, günlük yaşamdaki becerilerinin artmasına yardımcı olduğundan, diğer konuları öğrenmeleri de bir bakıma kolaylaşır.
Bu şekilde bireyler öğrenmeyi öğrenirler (Hançer, Şensoy ve Yıldırım, 2003).
Fen bilgisi öğretiminde de öğretmen beceri ve yeterlikleri, öğretim sürecini ve ürünlerini doğrudan etkilemektedir. Öğrencilerin ezberden uzaklaştırılarak konunun özünü kavraması, kavramların öğretilmesi, öğretmenin sınıf içinde kullanacağı öğretim yöntem ve teknikleri ile yakından ilişkilidir.
Öğretmen eğitimde sayılan sorumlulukları sonucunda; öncelikle ülkenin kalkınmasını amaç edinen, eğitim alanında, çevre ve ülke kalkınmasında doğrudan ilişkili bir etkiye sahiptir. Bireyin çevreyi anlama yorumlama bilimsel süreç becerilerin kullanarak çevrede karşılaştığı problemleri çözmede etkili olabilmesi ve ülkenin kalkınması için gerekli donanıma sahip olabilmesi fen bilgisi dersi ile de ilgili bir durum olduğunda öğretmenin fen eğitimindeki gösterdiği performans da ayrıca gerekli bir durumdur.
Öğretmenlerin fen derslerindeki performanslarının etkili olabilmesi için, fen derslerinin genel amaçları ve genel öğretmen nitelikleri dikkate alındığında, öncelikli olarak sahip olması gereken yeterlikler ortaya çıkmaktadır.
Bu noktada bir fen öğretmeni;
1. Fen öğrenmeye elverişli bir ortam yaratabilmeli,
2. Öğrencilerin isteklendirme ilgi beceri ve öğrenme stilleri gibi bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurmalı,
3. Öğrencilerin işlenen konu ile ilgili ön bilgi ve anlayışları açığa çıkarmak ve öğrencilerin kendi düşüncelerinin farkında olmalarını sağlamak için sürekli bir arayış içinde olmalı,
12
4. Öğrencilerin zayıf ve güçlü yönlerini tespit ederek uygun sınıf içi ve dışı öğrenme ortam metot ve etkinliklerini sağlamalı ve uygulamada öncülük etmeli, öğrencilerin ileri sürülen alternatif düşünceler üzerinde düşünmelerini, tartışmalarını ve değerlendirmelerini teşvik etmeli,
5. Tartışmaları ve etkinlikleri her fırsatta öğrencilerin bilimsel olarak kabul edilen bilgi ve anlayışları kendilerinin yapılandırmasına olanak verecek şekilde yönlendirmeli,
6. Öğrencilere yapılandırdıkları yeni kavramları farklı durumlarda kullanma fırsatları vermeli,
7. Öğrencilerin bir olguyu açıklamak için hipotez kurma ve alternatif yorumlar yapabilme yeteneklerini teşvik etmeli,
8. Fen ve Teknoloji konularını çalışmaya ve öğrenmeye duyduğu isteği öğrencilere hissettirmeli ve onlar için “özenilen insan modeli” olmalıdır (MEB, 2006).
Bir fen öğretmeninde bulunması gereken yeterlilikleri Ünal ve Akman (2006) da dört başlık altında toplamıştır:
1. Kolaylaştıran Rol: Her çocuğun yetişmesi için bir bilgi çevresi yaratır. Planlama, artık maddeleri bir araya getirme ve gerçekten denemeye çalışma; feni kolaylaştıran işlemlerdir. Bu rolde, çocukların çalışmaları gibi dağınıklığa göz yumma, yeni riskler almaya isteklilik ve hatalardan yararlanma yeteneği vardır.
2. Değişimi Gerçekleştiren Rol: Çocukların kendilerini bir düşünür, bir problem çözücü gibi görmeye başlamalarına yardım ederek, çocukların zihinsel güçlerini açar. Diğer taraftan değişimi gerçekleştiren rol sorumluluk yaratır, deney yaparken çocukların kendi heyecanları ile deneye devam etmelerini destekler.
3. Danışman Rol: Dikkatlice gözlemler, yakından dinler ve çocuklar kendi araştırmaları ile meşgul iken, basit bir şekilde sorulara cevap verir. Bu rolde bilginin küçük bir parçası ipuçları ile sunulabilir ve problemin konu ile ilgili bölümüne odaklandığında çocuğa yardım etmek için sorular sorulabilir.
Danışman rol, her çocuğa yeni bir fikir düşünmesine ve yeni bağımsız çözüm yolları bulmasına izin verir. Bu rol öğrencilerin kendilerini birer öğrenen olarak görünceye kadar bu rol öğretmenleri oldukça yorar.
4. Örnek Rol: Bilerek öğrencilere merak, takdir, bir şeyin önemini anlama, ısrar, sabır, yaratıcılık gibi başarılı öğrencilerin önemli özelliğini gösterir.
13
Sonuç olarak ilköğretim okullarında görev yapan fen öğretmenleri, öğrenme ortamında öğrencilerle sıcak ilişiler kurarak öğrencilerin öğrenmeyi öğrenmelerinde onlara rehber olan, öğrenme ortamında ağırlıklı olarak öğrencilerin etkin olmasını sağlayan, öğrenme ortamını öğrencilerin bireysel özelliklerine uyacak şekilde düzenleyen ve öğrencilerin fen bilgisi dersinde bir konuyu öğrenirken fen bilgisi dersi ile öğrenilen konuyla ilgili diğer disiplinler arasında ilişki kurmalarını sağlayan bir kişi olmalıdır.
Fen öğretmenlerinin gereken yeterlikleri taşıması ve eğitim ortamında etkili şekilde kullanmasında, öğretmenlerin mesleklerini en iyi şekilde yapabileceklerine yönelik kendilerine olan inançları da büyük önem taşımaktadır. Bu inançlar arasında önemli yer tutan öğelerden birisi öz-yeterlik inancıdır.
Fen bilgisi öğretimi öz-yeterlik algısı yüksek olan öğretmenler, çağdaş eğitim anlayışını benimsemiş, her türlü farklılıklarına rağmen tüm öğrencilerinin feni sevebileceğine ve öğrenebileceğine inanan, modern yöntem ve teknikleri öğrenmeye ve uygulamaya hevesli ve fen bilgisi öğretimi yeterliklerini sürekli geliştirme çabası içinde olan kişilerdir (Yaman vd., 2004).
Fen bilgisi öğretiminin istenilen düzeyde olması, yetiştirilen fen bilgisi öğretmenlerinin fen öğretimi ile ilgili yeterlikleri, mesleki yeterlikleri ve öz-yeterlik yanı sıra alan ve meslek bilgi düzeylerinin yüksek olmasına bağlıdır.
Çalışmamızda fen bilgisi öğretmen adaylarının öz-yeterlik algılarının demografik değişkenlerin yanı sıra öğretmen adaylarının sahip olduğu fen bilgisi öğretimine yönelik tutum, alan bilgisi ve meslek bilgisi açısından inceleyerek mevcut durumu tespit etmek ve eksikliklerinin giderilmesi yönünde yol göstermesi amacıyla böyle bir çalışma yapılması uygun görülmüştür.
14 2.2. Öğretmen Yeterlikleri
Öğretmen, eğitim sürecinin en önemli unsurudur. Çağdaş eğitimde öğretmen, “her şeyi bilen, alanında uzman, bilgi aktaran” öğretici değil, “yönlendirici, yol gösterici”
danışman olmalıdır. Öğrenciler de, “edilgen, ders dinleyen, bilgi ezberleyen” değil,
“aktif, soru soran, eleştiren ve takım çalışmasına yatkın” bireyler olarak görülmeli ve yetiştirilmelidir (Balay, 2004).
Öğretim sürecindeki önemli işlevi birçok araştırmaya konu olan öğretmen ve öğretmen davranışları, öğrenci başarı ve başarısızlıklarının temel kaynağı olarak tespit edilmiştir (Altunoğlu ve Atav, 2005). Balay (2004), hedeflenen eğitim sistemine ulaşılması ve öğrencilerin çağın gereksinimlerine uygun yetiştirilebilmesi için, öğretmenlerin yeterliklerinin de değişen şartlara göre yenilenmesi gerektiğini belirtmektedir.
Yapılan araştırmalar sonrasında ortaya çıkan etkili öğretmen yeterliklerini Milli Eğitim Bakanlığı; “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlik Taslağı” adı altındaki hazırlamış olduğu raporda altı başlık altında toplanmıştır. Bu başlıklar;
1. Kişisel ve Mesleki Değerler - Meslekî Gelişim, 2. Öğrenciyi Tanıma,
3. Öğretme ve Öğrenme Süreci,
4. Öğrenmeyi ve Gelişimi İzleme ve Değerlendirme, 5. Okul, Aile ve Toplum İlişkileri,
6. Program ve İçerik Bilgisidir (M.E.B., 2006).
Milli Eğitim Bakanlığı’ nın hazırlamış olduğu “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlilik Taslağı” adı altındaki bu altı alt boyut şu şekilde açıklanmıştır:
1).Kişisel ve Mesleki Değerler - Meslekî Gelişim: Öğretmen, öğrencileri birey olarak görür ve öğrencilerine değer verir. Öğrencilerin sosyal ve kültürel farklılıklarını, yaptıklarını ve ilgilerini dikkate alarak bir başka ifadeyle bireysel farklılıklarını ön planda tutarak en yüksek düzeyde öğrenmeleri ve gelişmeleri için çaba harcar.
15
Öğrencilerinde geliştirmek istediği kişilik özelliklerini kendi davranışlarında gösterir ve öğrencilere model olur. Ayrıca öğretmen öz değerlendirme yaparak değişim ve sürekli gelişim için çaba harcar. Yeni bilgi ve fikirlere açıktır, kendisini ve kurumu geliştirmede etkin rol oynar. Mesleği ile ilgili mevzuatı (yasa, yönetmelik, genelge vb.) izleyerek bunlara uygun bir şekilde davranır. Bu yeterlik alanına ait alt yeterlikler şöyledir:
1. Öğrencilere değer verme, anlama ve saygı gösterme:
2. Öğrencilerin öğrenebileceğine ve başaracağına inanma 3. Ulusal ve evrensel değerlere önem verme
4. Öz değerlendirme yapma 5. Kişisel gelişimi sağlama
6. Mesleki gelişimleri izleme ve katkı sağlama
7. Okulun iyileştirilmesine ve geliştirilmesine katkı sağlama 8. Mesleki yasaları izleme, görev ve sorumlulukları yerine getirme
2). Öğrenciyi Tanıma: Öğretmen, öğrencinin fiziksel, sosyal, bilişsel, dil, duygusal, kültürel gelişimine ilişkin düzeyini, öğrenme biçimlerini, güçlü ve zayıf yönlerini, ilgi, istek ve gereksinimlerini bilir, geldiği ailenin ve çevrenin sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Ayrıca öğretmen, öğrencinin kendini ve diğer arkadaşlarını tanımasına ve kabul etmesine, kendisi ile ilgili farkındalığını günlük yaşamda kullanmasına ve olumlu davranışlar geliştirmesine, kendi kendini güdülemesine rehberlik edebilmelidir.
Bu yeterlik alanına ait alt yeterlikler şöyledir:
1. Gelişim özelliklerini tanıma 2. İlgi ve ihtiyaçları dikkate alma 3. Öğrenciye değer verme
4. Öğrenciye rehberlik etmek
3). Öğretme ve Öğrenme Süreci: Öğretmen, öğretme ve öğrenme süreçlerini plânlar, öğretim materyallerini hazırlar, uygular ve yönetir. Öğretme ve öğrenme sürecini planlarken, öğrenci merkezli bir yaklaşımla kullanacağı yöntemleri, etkinlikleri, ders araç-gereç ve materyallerini, ölçme-değerlendirme tekniklerini özel alan öğretim programındaki amaç ve kazanımlarla tutarlı, öğrencilerin yaş grubuna uygun olarak
16
ve bireysel farklılıklara dikkat ederek öğrencilerle birlikte planlayabilmelidir.
Öğrencilerin öğrenme sürecine etkin katılımını sağlar. Plan sonrasında hazırlanacak materyalleri öğretmen sahip olduğu olanakları verimli kullanarak ve öğrencilerinin gereksinimlerini dikkate alarak hazırlamalıdır. Materyalleri hazırlarken teknolojik ve çevresel olanaklardan yararlanabilmeli ve içeriğin sunumunu kolaylaştırıcı olmasına dikkat etmelidir. Ayrıca öğretmen, öğrencilerin öz denetim kazanabilecekleri; kendi hak ve sorumluluklarının yanı sıra diğerlerinin hak ve sorumluluklarını da kavrayabilecekleri, duygu ve düşüncelerini yönetebilecekleri ve kendilerini özgürce ifade edebilecekleri demokratik bir ortam hazırlayabilmelidir.
Bu yeterlik alanına ait alt yeterlikler şöyledir:
1. Dersi planlama 2. Materyal hazırlama
3. Öğrenme ortamlarını düzenleme 4. Ders dışı etkinlikler düzenleme
5. Bireysel farklılıkları dikkate alarak öğretimi çeşitlendirme 6. Zaman yönetimi
7. Davranış yönetimi
4). Öğrenmeyi ve Gelişimi İzleme ve Değerlendirme: Öğretmen, öğrencilerin gelişim ve öğrenmelerini değerlendirir. Öğrencilerin kendilerini ve diğer öğrencileri değerlendirmelerini sağlar. Ölçme sonuçlarını daha iyi bir öğretim için kullanır;
sonuçları öğrenci, veli, yöneticiler ve öğretmenlerle paylaşır.
Öğretmen, öğrenci kazanımlarını değerlendirmeye uygun ölçme stratejilerine ve araçlarına karar vererek, ölçme ve değerlendirme plânını hazırlayabilmelidir.
Öğrencilerin gelişim ve öğrenmelerini düzenli olarak izleyebilmeli ve öğrencilerin gelişim ve öğrenmelerini değerlendirebilmelidir. Ayrıca öğrencilerin kendilerini ve diğer öğrencileri değerlendirmelerini de sağlamalıdır.
Öğretmen, ölçme sonuçlarını uygun teknikler kullanarak yorumlayabilmeli, öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini belirleyerek geri bildirim sağlamalı ve öğretme- öğrenme sürecini gözden geçirerek ve gerekli gördüğü düzenlemeleri yapabilmelidir.
17
Ayrıca ölçme sonuçlarını daha iyi bir öğretim için kullanmalı; sonuçları öğrenci, veli, yöneticiler ve öğretmenlerle paylaşmalıdır.
Bu yeterlik alanına ait alt yeterlikler şöyledir:
1. Ölçme ve değerlendirme yöntem ve tekniklerini belirleme
2. Değişik ölçme tekniklerini kullanarak öğrencinin öğrenmelerini ölçme
3. Verileri analiz ederek yorumlama, öğrencinin gelişimi ve öğrenmesi hakkında geri bildirim sağlama
4. Sonuçlara göre öğretme-öğrenme sürecini gözden geçirme
5). Okul, Aile ve Toplum İlişkileri: Öğretmen, okulun bulunduğu çevrenin doğal, sosyokültürel ve ekonomik özelliklerini tanımalı, çevrenin önemli sorunlarına duyarlı olmalı ve bunları öğretim sürecine yansıtabilmelidir. Okulu çevrenin bir kültür merkezi haline getirebilmek için çeşitli etkinlikler planlanmasına, uygulanmasına yönelik çalışmalı ve katkı sağlayabilmelidir. Öğretmen, ailelerin sosyo- ekonomik ve kültürel özelliklerini tanımaya yönelik de çeşitli etkinlikler düzenleyebilmelidir. Ailelerle ilişkilerde tarafsız olabilmeli, öğrencinin gelişimi ve eğitimi ile ilgili doğru, açık ve net paylaşımlarda bulunabilmelidir. Ailelerin okula güven duymaları ve öğretme-öğrenme sürecine katkı sağlamaları için özendirici çalışmalar yapmalı, aileleri ve toplumu eğitim sürecine ve okulun gelişimi ile ilgili çalışmalara katılmaları yönünde teşvik etmelidir.
Öğretmen, okulun bulunduğu çevrenin doğal, sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Aileleri ve toplumu eğitim sürecine ve okulun gelişimi ile ilgili çalışmalara katılmaları yönünde teşvik eder. Bu yeterlik alanına ait alt yeterlikler şöyledir:
1. Çevreyi tanıma
2. Çevre olanaklarından yararlanma
3. Okulu kültür merkezi durumuna getirme 4. Aileyi tanıma ve ailelerle ilişkilerde tarafsızlık 5. Aile katılımı ve işbirliği sağlama
