İnsanda Solunum S stem (Solunum Organları)
İnsanda Solunum S stem
İnsanda ağıza ve buruna açılan b r soluk borusu vardır. Bu boru, sağ ve sol bronşlara ayrılarak sağ ve sol akc ğerlere hava taşır.
SOLUNUM ORGANLARI
BURUN ve GÖREVLERİ
Burun koku duyusunun alınmasının yanında, hava g r ş ne olanak sağlayarak, solunuma da yardımcı olur. Hava buruna, b r ç olarak bulunan burun del kler nden alınır. Burnun ç yüzey , havanın nemlend r lmes n sağlayan mukus tabakasıyla kaplıdır.
Burnun ç yüzey ndek der n n hemen altında bulunan, kılcal damarlar havanın ısıtılmasını sağlar. Burunda ç yüzeyde bulunan g r nt ve çıkıntılar le kıllar se gelen havadak m kropların ve tozların tutulmasını sağlarlar.
YUTAK ve GIRTLAK
Ağız boşluğunun son kısmında yer alan yutağa, soluk borusu bağlanır. Yutağın ağızla bağlantılı olan kısmında gırtlak kapağı (ep glott s) ve bademc kler bulunur.
B r bes n parçası yutulduğunda, ep glott s ger ye doğru yatarak soluk borusunu kapatır. Böylel kle bes n yemek borusuna aktarılmış olur. Bu sırada soluk borusu kapandığı ç n bes n n yutulması sırasında nefes alınamaz.
İnsanda 10 – 12 cm uzunlukta ve 2 cm gen şl kte olan soluk borusunun başlangıç bölümüne gırtlak den r. Gırtlakta bulunan ses teller , ep tel uzantılardan meydana gelm ş olup, gerg nl kler kaslarla ayarlandığından çeş tl tonlarda ses çıkarılmasını sağlar.
SOLUK BORUSU
Soluk borusunun düz olan arka yüzü, yemek borusuna yapışıktır. Borunun ç yüzey hareketl s ller taşıyan ep tel hücreler le döşenm şt r. Bu hücrelerden meydana gelen ep tel tabakanın altında, mukus salgılayan goblet hücreler vardır.
Mukus; hareketl s ller üzer nde nce b r tabaka oluşturur. ınce mukus tabakası, hem ep tel hücreler n n yüzeyler n n neml kalmasını sağlar, hem de solumayla gelen havadak toz ve d ğer zararlı maddeler tutar. S ller n gırtlağa doğru olan tek yönlü hareket le de tutulan tozlar, mukusla b rl kte dışarı atılır.
Soluk borusunda, ep tel dokudan sonra kıkırdak tabakası (C harf şekl nde) bulunur. Kıkırdak doku soluk borusunu b r yay g b sarar.
Ancak, yemek borusunun olduğu yüzeyde kıkırdak tabakası yoktur.
Kıkırdaklardan oluşan bu tabaka soluk alıp verme sırasında, basınç değ ş mler nden dolayı, soluk borusunun duvarlarının b rb r ne yapışmasını engeller.
Soluk borusu, arkada dördüncü sırt omuru h zasında bronş olarak adlandırılan k kola ayrılır. Bronşların yapısı soluk borusuna benzer. Ancak kıkırdak doku tabakası daha küçük halkalar hal nde bulunur. Bronşlardak lt haplanma bronş t hastalığına neden olur.
Bronşların her b r , akc ğerlere g rd kten hemen sonra, bronşcuk den len b nlerce nce borucuğa ayrılır. Bronşcuklardak kıkırdak doku, bronşlara oranla daha küçük parçalar hal nde yer alır.
Soluk borusuyla taşınan hava, bronş ve bronşcuklardan geçt kten sonra, alveol (hava keses ) den len yapılara gel r ve buradan kan dolaşımına katılır.
AKCİĞERLER
Akc ğer, kalp le b rl kte göğüs boşluğunda bulunan pembems renkl ve esnek dokulu b r organdır. İnsanda d yaframın üstünde k tane akc ğer bulunur. Bunlardan sağ akc ğer üç bölmel , sol akc ğer se k bölmel d r. Sol akc ğer n küçük olması kalb n buraya yakın olmasından kaynaklanır.
Akc ğerler pleura adı ver len nce ve k katlı b r zarla çevr l d r. Bu k zar arası b r sıvıyla doludur. Bu sıvı soluk alıp verme sırasında akc ğer n göğüs boşluğundak kem klerden zarar görmes n engeller. Damar, s n r ve bronşların akc ğere g rd ğ kısımda pleura yoktur.
Soluk borusuyla bağlantılı olan bronşlar, akc ğere g rd kten sonra bronşcuklara ayrılır. Her bronşcuk hava keseler ne (alveoller) kadar uzanır.
Kan le hava arasındak gaz değ ş m n sağlayan alveoller, tek katlı yassı ep telden yapılmıştır. Bu nedenle hava keseler n n etrafı kılcal damarlarla sarılmıştır. Kılcal damarlar, alveollerdek oks jen n alınmasını sağlarlar.
BİLGİ: Alveoller oluşturan hücreler, l poprote n üreterek salgılarlar. Bu salgı maddes sayes nde kılcallardan alveollere daha az su geçer ve solunumla su kaybı azaltılmış olur. Ayrıca alveollere esnekl k kazandıran l poprote nler sayes nde havanın daha kolay dışarı atılması sağlanır.
SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI
İnsanda soluk alıp verme d yafram kası ve kaburgalar arası kasların kasılıp gevşemes yle sağlanır.
Soluk Alma
Soluk alma ve verme, otonom s n r s stem nden gönder len s nyallerle otomat k ve düzenl olarak yapılır. Soluk alma merkez nden (omur l k soğanı) gönder len mpulslar, göğüs kaslarının kasılmasını ve d yafram kasının
kasılarak aşağı nmes n sağlar.
Bu arada göğüs kafes n n hacm artar, basıncı düşer. Böylece dış basınç, göğüs basıncından fazla olduğundan ağız ve burundan hava akc ğerlere dolar.
Soluk Verme
Soluk verme merkez nden (omur l k soğanı) gönder len mpulslar, kasılmış olan göğüs kaslarının gevşemes n ve d yaframın tekrar gevşeyerek normal hal ne gelmes n sağlar.
Bu arada göğüs basıncı dış atmosfer basıncından büyük olduğundan ağız ve burundan, akc ğerlerdek hava dışarı ver l r.
Soluk verme olayında sadece göğüs boşluğundak basınç artmasının değ l, akc ğerler n ger yaylanma basıncının da etk s vardır. Bu basınç, akc ğerler n yapısındak elast k l flerler ve pleura boşluğundak sıvı tabakasının oluşturduğu yüzey ger l m nden doğar.
B lg ; Solunum merkez vücudun d ğer kısımlarından etk len p soluk almanın der nl ğ n saptar. Örneğ n; kanda CO2 m ktarı
arttığında, CO2’n n etk s yle uyarılan solunum merkez , soluk alıp – vermey hızlandırır. Soluk alışver ş s n r s stem n n kontrolü le gerekt ğ nde hızlandırılab l r ya da yavaşlatılab l r.
SOLUNUM GAZLARININ TAŞINMASI
Canlılarda solunum gazlarını taşıyan özel solunum p gmentler vardır. Bunlar b r prote n ve metal grubundan meydana gelm şlerd r.
Bunlara taşıyıcı prote nler den r.
Solunum p gmentler bazı canlılarda kan hücreler ç nde, bazılarında se kan plazmasında taşınır. Solunum p gmentler n n ortak özell kler solunum gazları le aralarındak reaks yonların ters n r olmasıdır.
Oks jen n Taşınması
Alveoller; nce, yassı ep tel hücreler nden oluşmuştur. Etraflarında bol kılcal damar bulunur. Alveollerdek oks jen n kısm basıncı, kılcal damarlardak oks jen n kısm basıncından yüksek olduğundan oks jen d füzyonla kılcal damarlara geçer. Oradan alyuvarların
ç ne g rer ve hemoglob n tarafından tutulur.
Hb + O2 HbO2(oks hemoglob n)
Oks jen n % 2 l k kısmı se kan plazmasında çözünmüş olarak taşınır. Oluşan oks hemoglob n b leş ğ doku kılcallarına kadar alyuvar çer s nde taşınır. Doku kılcallarına gel nd ğ nde oks jen hemoglob nden ayrılır, doku kılcallarına geçer. Oradan d füzyonla doku sıvısına ve doku hücreler ne aktarılır.
HbO2 Hb + O2
Karbond oks t n Taşınması
Doku hücreler nde oluşan CO2 ve H2O d füzyonla doku kılcallarına geçer. Karbond oks t n az b r kısmı (% 2 kadar) plazmada çözünür ve akc ğerlere kadar bu şek lde taşınır. Büyük b r kısmı se d füzyonla alyuvarların ç ne g rer.
Alyuvarlar çer s nde çok az m ktarda CO2 hemoglob nle b rleşerek HbCO2 y (karboks hemoglob n) oluşturur. CO2 n n büyük kısmı se karbon k anh draz enz m yardımıyla H2O le b rleşerek karbon k as t oluşturur (H2CO3). Karbon k as t h drojen ve b karbonat yonlarına ayrışır.
Bu yonlaşma sonucu oluşturulan h drojenler, alyuvar çer s nde hemoglob n tarafından tutulur ve alveol kılcallarına kadar, bu şek lde taşınır.
B karbonat yonları (HCO3 –) se kan plazmasına ver l r. Alveol kılcallarına kadar, b karbonat yonları kanın plazma kısmında taşınır.
Alveol kılcallarına gel nd ğ nde HCO3– yonları alyuvar çer s ne g rer ve H+ le b rleş r.
Karbon k as t (H2CO2) daha sonra karbon k anh draz enz m le H2O ve CO2’ye parçalanır. CO2 ve H2O alyuvar dışına çıkarak d füzyonla önce kan plazmasına, oradan da alveol kılcallarına geçer. Soluk vermeyle dış ortama atılır.
SOLUNUMUN DENETLENMESİ
Yet şk n b r nsan dak kada 15 la 18 kez soluk alıp ver r. Soluma olayı, omur l k soğanındak ve bey ndek bazı merkezlerden dare ed l r. Bu merkezler kandak CO2 m ktarına duyarlıdır.
Kandak CO2 n n artması, as tl ğ n artmasına yan pH’nın düşmes ne neden olur. Bu durumda solunum merkezler etk lenerek kandak artan CO2 n n atılmasını sağlar.
Böylece kanın pH m ktarı normal değer ne döndürülerek, homeostas ( ç denge) sağlanmış olur. Kandak oks jen m ktarı soluk alıp verme mekan zmasını doğrudan etk lemez.
İnsanda Solunum S stem (Solunum Organları) – PDF
