Bilim ve Araştırma Etiği

Bilim ve Araştırma Etiği

• Etik, Yunanca ‘ethos’ kelimesinden gelmektedir.

• Kısaca ahlak kuramı veya teorik ahlak olarak tanımlanabilir.

Bilim ve Araştırma Etiği

• Evrensel iyi kavramının ne olduğunu, bunun olup-olmadığını ve buna ulaşılıp ulaşılamayacağını araştıran zihinsel bir çabadır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Temel Etik İlkeleri

• Tüm sağlık bilimleri uygulamalarında öncelikli olarak zarar vermeme kriteri dikkate alınmıştır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Temel Etik İlkeleri

• Bireylerin bağımsız bir şekilde kendileri hakkında karar vermeleri, seçimlerini özerk şekilde yapabilmeleridir.

Bilim ve Araştırma Etiği - Temel Etik İlkeleri

• Hakkaniyet kavramını ile birlikte ifade edilir.

• Bir araştırmaya katılan kişiler toplumun yasalarla kendilerine sundukları hakların tamamına sahip olmalıdırlar.

Bilim ve Araştırma Etiği - Temel Etik İlkeleri

• İki tür adalet kavramından söz edilebilir.

• Denkleştirici adalet: Hak üleştiriminde tarafların eşit görülmesidir. Mutlaktır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Temel Etik İlkeleri

• 1. Eşitlikçi yaklaşım: ilk gelenin hizmeti aldığı yaklaşımdır.

• 2. Yararcı yaklaşım: En fazla sayıda kişiye, en büyük iyiliği sağlamak esastır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Temel Etik İlkeleri

• Araştırmalar sırasında denekler hakkında elde edilen bilgilerin deneklerin mahremiyetinin kornması için saklanmasıdır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Bilim Etiği

• Bilim etkinliği sırasında ortaya çıkan ve bilim toplumunun hakkında çok kesin normlarının olmadığı sorularla uğraşan, onlara çözüm üretmeyi hedefleyen alt etik alanıdır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Aydınlatılmış Onam

Formu (Bilgilendirilmiş Olur Formu)

• Herhangi bir bilimsel araştırmaya katılan kişilere (denek, katılımcı) araştırma ile ilgili her türlü bilginin aktarıldığı, araştırma süresince veya araştırma sonrasında araştırmadan kaynaklı olarak karşılaşabilecekleri her türlü durumun anlatıldığı ve onaylarının alındığı formdur.

Bilim ve Araştırma Etiği - Aydınlatılmış Onam

Formu (Bilgilendirilmiş Olur Formu)

• Yapılan çalışmanın niteliği (araştırma vb.), • Çalışmanın adı,

• Çalışmanın amacı,

• Araştırmadaki tedaviler,

• Deneysel yöntemler, girişimler, • Çalışmanın riskleri, rahatsızlıkları, • Çalışmadan beklenen yararlar,

• Katılımcıların (deneğin) sorumlulukları,

Bilim ve Araştırma Etiği - Aydınlatılmış Onam

Formu (Bilgilendirilmiş Olur Formu)

• Zarar durumunda ‘‘tazmin’’ konusu, • Gönüllü ödemeleri, masraflar,

• Araştırmadan çekilebilme durumu,

• Kimlik bilgilerinin gizliliği, verilere ulaşılma,

• Araştırmadan elde edilecek bilginin gönüllüye bildirilmesi, • Araştırmadan çıkarılma durumu,

• Öngörülen süre, • Gönüllü sayısı,

Bilim ve Araştırma Etiği - Bilimsel Yanıltma ve

Araştırma Etiği

• Bilimsel bilgi üretiminde verilerin toplanmasından, raporlaştırılmasına kadar herhangibir aşamada bilginin tekrarlanabilirliğini veya güvenirliğini azaltan her girişim bilimsel yanıltma olarak tanımlanır.

• Bunu (scientific conduct), özensiz araştırma (sloppy research) ile karıştırmamak gerekir.

Bilim ve Araştırma Etiği - Bilimsel Yanıltma ve

Araştırma Etiği

• Türleri genellikle şu şekildedir:

Bilim ve Araştırma Etiği - Bilimsel Yanıltma ve

Araştırma Etiği

• Bilimsel korsanlık (piracy): Başka araştırmacıların verilerinin sahibinden izinsiz olarak kullanılması.

Bilim ve Araştırma Etiği - Hayvan Deneyleri

• İnsanların gereksinimi doğrultusunda yetiştirilmeye başlanmaları, kolay şekilde kontrol edilmeleri ve insanlar tarafından beslenmeye başlanmaları sonucunda bağımsızlıklarını yitirmişlerdir.

• Ilk çağlardan itibaren hayvanlar anatomi, fiyoloji ve tıp alanlarında kullanılmıştır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Hayvan Deneyleri

• Bilimsel araştırmalarda kullanılan hayvan sayısı 1970’li yıllarda zirveye ulaşmış ancak hayvan hakları hareketleri sonucunda bu sayıda düşüş yaşanmıştır. İngiltere, Almanya, Hollanda ve diğer Avrupa ülkelerinde deneylerde kullanılan hayvan sayısı, ABD’DE kedi, köpek sayısı yarı yarıya azalmıştır.

Bilim ve Araştırma Etiği - Hayvan Deneyleri

• Gerek dünyada gerek de Türkiye’de hayvanların bilimsel araştırmalarda kullanımıyla ilgili düzenlenmiş mevzuatlar bulunmaktadır.

• Türkiye’de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı bu mevzuatlara sahiptir.

Bilim ve Araştırma Etiği - Hayvan Deneyleri

Bilim ve Araştırma Etiği Hayvan Deneyleri

-5R Kuralı

• Replacement: Başka bir şey kullanma.

• Reduction: Azaltma.

• Refinement: Arındırma. Hayvanlara yönelik ağrı ve acı verici uygulamaların şiddetinin veya miktarının azaltılması.

• Responsibility: Araştırmacıların deneklere karşı sorumluluklarını anlatır.

Bilim ve Araştırma Etiği Hayvan Deneyleri

-Genel İlkeler

• Planlama aşamasında alternatif yöntemleri tercih edin.

• Önceki araştırmaları tekrardan kaçının.

• Projeyi hataya yer vermeyecek şekilde iyi tasarlayın.

• En uygun hayvanı seçin.

Bilim ve Araştırma Etiği Hayvan Deneyleri

-Genel İlkeler

• Çevresel faktörleri kontrol edebilin ve hayvan gruplrını standartize edin.

• Çalışma ncesinde etik kurul onayı alın.