a p ı T e k n ı f ' t
A H Ş A P İ N Ş A A T K A Z A L A R I N D A N A L I N A N D E R S L E R
Dr. Mühendis Necati ENGEZ
istanbul Teknik üniversite Profesörlerinden
Son zamanlarda çelik tasarrufu maksadile ahşap şaata büyük ölçüde önem verilmiş, gerek hesap, gerek in-şa bakımından bu yolda bir lıayli ilerlemeler kaydedil-miştir. Münasip bağlanıtılar yardımile ahşabın haddiza-tında yüksek olan cer mukavemetinden mümkün olduğu kadar fazla faydalanmanın bu ileıilemel&rde başlıbaşı-na bir yer aldığını bu arada kaydetmek lâzımdır. Alışap inşaattaki muvaffakiyette, bağlantıların çok tesirli bir rol oynadığı muhakkaktır.
Maalesef ahşap inşaatta da bazı kazaların husu.e geldiğini itiraf etmek mecburiyetindeyiz. Bu kazaları temiyerek girişilen büyük ölçüdeki çok masraflı tecrü-beler telâkki ederek, bunların plânlı bir surette »acelen-mesi, kusur ve yanlışların be.ırtiimesi sayesinde inşaat bakımından çok kıymetli neticeler elde olunabilir.
Burada, Forırobert'nin, eksper olarak birkaç ahşı.p inşaat kazasnıdaki tetkiklerinden elde edilen leticelerı kısaltılmış bir şekilde vermek fayda.i olacaktır.
Herhangi bir kirişin gerek hesabında ve gerek iiı şaşında öyle noktalar veya problemler vardır ki b mJar yalnız hissî olarak çözülmüşlerdir, fakat bunların tec-rübe ile kontrolü ve tectec-rübe neticesine göre düze. ti i m esi kabildir.
Biliyoruz ki, tekniğin ilerlemiş olduğu .memleket-lerde, inşaat aksamının hesabı için bir takım nizamna-meler kabul edilmiştir. Her memleketin kendi bünyesine uyguıı olarak hazırlanmış o.an bu nizamnamelere güre mukavemet hesaplarında itibara alınacak daimî ve mü-teharrik ağırlıklar o memleketin her tarafında aynidir. Fakat rüzgâr basıncı ve kar ağırlıkları için durumun ay-ni olduğunu iddia edemeyiz. Memleketin muhtelif böl-gelerine göre bu kuvvetler pek ziyade değişir, t-erçi bu
hususta en emniyet.i yol, bu kuvvetlerin muhtemel olan değerlerinin en büyüğünü almak ise de, ekonominin soıı derece hâkim olduğu bu zamanda, bu da ekonomik za-ruretlerden dolayı doğru değildir.
Bazı memleketlerde rüzgâr kuvveti için talimatna-meler çıkmış ise de, bunlara gözü kapalı uyulduğu tak-dirde düğüm noktaları bağlantı arında birçok güçlüklere maruz kalınacağı gibi malzeme bakımından da bir takım lüzumsuz kullanma şekilleri meydana gelebilir. Bu
iti-barla hakikî kuvvetler alınarak statik araştırma ve mu-kavemet hesapları i.e kontrolü, hiç olmazsa birbirinden müstakil birkaç nokta için, ihmal etmemelidir.
Kar ağırlığı yatık çatılarda engesit hesabı üzerine ziyadesile tesir eder. Eğer idare veya inşaat sahibinin fennî şartnamesinde ayrıca kaydedilmediği takdirde, ge-nel olarak müsaade olunan en küçük kar ağırlığı ile he-sap etmek yoluna gidilmek mahzurunu önlemek lâzım-dır. Çünkü bu takdirde, meselâ gayet az kar düşen yer-lerde kar ağırlığı olarak karı bol yeryer-lerde arka arkaya çok kar yağan kışlardaki kar ağırlığını alabilmek gibi biçimsiz durumlar meydana gelebi.ir.
intihap edilen kar ağırlığı kadar, bu ağırlığın çatı üzerindeki dağılım şekli de önemlidir, Fakat maalesef ikinci noktaya lâyık olduğu değer verilmemiştir.
Kar ağırlığı için verilen talimatname maksada da-ima kâfi ge.mez, bilhassa büyük ve yatık çatılar üzerin-deki gayet fazla kar ağırlıklarının birden uzaklaştırıl-maması, ve kar fırtınaları, gerek bir gerek iki eğik yü-zeyli çatılar üzerinde üniform olmıyan kar ağırlıkları yıkılmasını mucip olur ve bunlar mertekler, aşık ar ve makaslar için ayni suretle tehlikeli olurlar. Böyle yer yer yıkılmaların veya yer yer yük şeritlerinin teşek-külünün mütemadi kirişlerle iki mesnet.i kafes kiriş-ler için tam üniform yüklemeden daha gayri müsait ol-duğu statikten malûmdur. Gerilmeleri işaret değiştirten çubuklara ayrı bir önem vermeyi unutmamak lâzımdır. Birkaç parçadan ibaret tazyik ve cer çubuklarının, ahşap inşaatın en üzücü kısımlarından biri olduğunu zikretmek doğru olur. Çünkü bu çubuklar ne kadar mü-kemmel ve maksada uygun olarak bağlanmış olursa ol-sun hepsinin birden tam olarak tesir altında bulunma-ları kabil olmuyor. Meselâ bağlantı için cıvata ve so-mun kullanıldığı farzedilse, soso-munların gayet ;vi
sıkıl-mış o.maları lâzım olduğu,, eğer bağlantı halkalın veya . levhaları kullanılmış ise bunların da gayet iyi bir
Dikim aksamı birkaç parçadan ibaret bir kafes kiriş alalım, bu aksam yine birkaç parçadan ibret başlık ak-samına gömme olarak birleşmiş olsun. Gömme yüzey-lerinde yapılan bütün ihtimama rağmen kuvvet iııL.ke-linde her çubuk parçası için üniform bir tesir lıııs-ule gelmez. Eğer bu tesir kirişin hesabında nazarı itibara alman tesire yaklaşır ve onu geçerse bu takdirde olağan-üstü o.arak yüklenmiş bulunan parçanın birdenbire bur-kulduğu görülür. Bu hal, kar ağırlığının, hesap için iti-bara alman miktarı geçmesi ile vaki olabilir. Önce bur-kulan çubuk, diğerlerini de beraber sürüklemek i. ter ve çubuk parçalarında birbirlerine göre bir takım kayma-lar husule gelir, bağlama halkakayma-ları veya levhakayma-ları \e cı-vatalar bizzat taşıyıcı duruma geçerler. Böylece bu çu-buklardan, mükemmel olmıyan bir çubuklar heyeti meydana gelip bu heyetin hem normal tesirlere ve hem de son vaziyette husule gelen tali tesirlere dayanması icap edecektir. Meselâ tehlikeli bir çatı makasında 6,5 metre uzunluğunda ve üç parçadan ibaret bulunan dikim aksamı çubuklarından birinde, olağanüstü, bir kar yükü aitıııda yana doğru 14 cm. lik bir eğilme husule gelip, yükün kalk-ması halinde bu miktar 6cm. e inmiştir.
Dikim aksamı için bahis mevzuu edilen bu problem, başlık aksamı için de az gayri müsait değildir. Burada bilhassa cerre maruz olan başlık tehlikeli olup, herhangi bir gömme bağlantı neticesinde bir taraflı olarak zayıfla-tılmış olan bu başlık eksenel olmıyan bir tesire ınaruz kalır ve dikim aksamı çubuklarından her birindeki geıİl-menin yatay mürekkebi, alt başlrğm her bir yatay çubuğu üzerine üniform olmıyarak dağılma:sı ile kabul olunan
ge-rilmeler gayet kolay bir surette bir misline baliğ olabilir. Odun ipliklerinin düzgün olmaması ve budaklar gibi ağaç kusurları da buna ilâve edilirse durum bir ıîat dalıa gayri müsait olur.
Kafes kirişlerin düğüm noktaları en hassas yerleri ol-duğundan bunların gerek hesap gerek inşalarında göste-rilecek ihtimam için ne kadar ısrar edilse yine azdır, (.'er başlığında çıkıntılı köşeler teşkili ekseriya müsait olmıyan durumlar meydana getirmek mümkün olduğu kadar bun-dan sakınmak lâzımdır.
Ahşap inşaatta irtibat vasıtaların da, normal olarak
kullanılan yük altında 1,5 milimetreye kadar kaymalara müsait olunduğunu unutmamalıdır. Bir ahşap makasın düğüm noktalarının durumu bu. bakımdan betonarme ve çelik makastan daha başkadır. Düğüm noktalarının teşkiii kadar inşası da ayni ihtimamla takip edilmelidir, Dülgerin meselâ daha iyi yapacağım zannile resimden ayrılmasına kat'iyyen müsaade etmemelidir. Bazı ustalar daha emni-yetli olsun diye nazarı itibara alınandan daha kalın cıvta kullanmak veya kusurlu olarak delinen veya freze edilen delikleri vaktinde bertaraf etmemek hatasına düşerler, Bunlar ahşap inşaatın emniyeti bakımından hiçbir zaman müsaade olunmıyacak hallerdir.
Üç taraflı masif olarak duvarla çevrili boyuna olan kenarında büyük bir kapı bulunan hangar nazarı iiibara alındıkta, biiyük kapı açıklığı mütemadi bir kiriş ve biz-zat hangarda boy eksenine dikey olarak konan makas-larla örtülürse genel heyet eksik bir durum arzeder. Çünkü bu makaslar bir taraftan sabit mesnetlere oturdu-ğu ha.de, diğer taraftan elâstik olan büyük kapı kirişi üzerine oturup, bir düğüm noktasından diğerine doğru ayni olmıyan bir takım deformasyonlar husule gelir. Yalnız büyük kapı kirişi ile beraber büyük kapı kenar direkleri üzerine oturan makaslarda bu durum hâsıl ol-maz. Eğer mertekler mütemadi kiriş gibi hesap ediliyor-larsa, büyük kapı kirişinin üniform olmıyan esnemesi ile makaslarda bir takım deformasyonlar olur. Ve bu kiriş üzerine rastlayan makasların bir tarafı beraberce bıv mik-tar aşağı inerler. Bu esnada sabit mesnetli makasın yü-kü bir miktar artar. Yukarıda bahis mevzuu edilen kar yükü yığınları veya kar yükü şeritleri bu gayri müsait yük dağılımını biraz daha fenalaştırabilir.
