Ç A R Ş I L A R
II
(Shopping Ce-nter)
Yazan: Nezahat Arıkoğlu, Mimar (G.S.A.)
Bu çeşit binaların inşaatında mimar daima kendini «o m ü l k ü n sahibi imis gibi» düşünmelidir, deniyor. Zira, bu binalar her şeyden önce «gelir sağlıyan» bir mülk rak göze alınmalıdır. Bunu bir disiplin ola-rak gözönünde tuttuktan sonra güzellik ve cazibe düşünülmelidir.
Bazı tecrübelilere göre, arazi seçimi-nin çok önemi vardır. Bu husustaki başarı ekonomik başarıyı da temin eder. Müşteri-nin çoğunu araba ile geliyor farzettikçe arazinin kâfi park yeri verecek büyüklükte olması şarttır. Bu iş halledilmeden diğer yönlerden ise başlamamalıdır. Büyüklük işinden sonra araziyi seçme işi relir. Bu hususta erkenden mimara danışılmazsa iş işten geçmiş olabilir. Daha sonra vaziyet plânı yapılır. Bu sırada bile kiracılarla an-laşmaya varmak icabeder. M i m a r şehir tra-fik idaresi ile uyuşan bir vaziyet plânı çiz-meğe, yükleme ve boşaltma işlerinin, şeh-rin tabiî trafik sirkülasyonuna mâni olmı-yacak şekilde tertiplemeğe mecburdur. Bun-ları tam halletmeden esas plânlara geçme-mek hayırlı olur.
Çarşı merkezlerinde müşterinin en az yürümekle alış-verişini yapmasına yardım edecek bir tertip düşünmek lâzımdır ki, dükkânları | , | j veya şeklinde diz-mekle bu yürüme mevzuu kısaltılmış ola-bilir. Park sahasından dükkânlara ve dük-kânlardan dükkânlara yürünecek mesafe asgarî elmalıdır.
Düzenlemede: halkın göz önünden ve yolundan uzakta köşe bucakta kalmış dük-kânların olmamasını sağlamak, yayalarla, otomobilli müşterinin yollan avrı ve salim olmalıdır. Servis kapıları ve avluları daima müşteriden ayrı ve uzak olmalıdır.
Bir shopping centerin yerini seçerken, civarda kâfi n ü f u s veya büyümekte olan semtler bulunup bulunmadığını araştırmak lâzımdır. Bu şekilde inşa, senesinde o mülk kâr temin edebilir veya çok yakın ümitler sağlar.
Arazi acaba şehre iniş yolunun sağında mı, solunda mı olmalıdır? İşten eve dönen halk ekseri akşamları a!ış-verişini yapabile-ceğinden dönüş yolunun sağındaki araziler, daima araba ile daha kolay bir girişi sağ-lıyacağından tercih edilirler.
Trafiği ağ:r şoseler ve kesişme
yerle-r i n i : çayerle-rşılayerle-r tyerle-rafiği dönüş vc giyerle-riş yiizün-d : n ağırlaştırır. Girişi yiizün-de güçleştirir. Bu ba-kımdan ana şeseye amut 2 nci yclu tercih etmelidir. Civarda 2 - 3 esas şose varsa, ta-biî daha çok müşteri sağlanabilir. Çarşılar iskân sahasına en fazla 2 0 - 2 5 dakikalık mesafede olabilirler.
Çarşı yerlerinin genişliği:
1 acre = 5000 m- veya aşağı yukarı 5 dönümlük saha için (10.000 Feet kare) =
1000 m- dükkân hesaplanır.
Bir araba parkı 30 m - düşünülür. Dükkân alanının 2 misli park yeri ay-rıl;.", kalan arazi yollar servis avlularına hizmet edecektir.
Düz arazi çarşı yerleri için lâzım fakat şart değildir. Eğer 2 katlı dükkân masrafı göze almıyorsa meyilli arazide arkadan ilk katlara servis kamyonları gayet rahat mal alıp verebilir. Bu bakım önceden düşünül-melidir. Drenaj su getirme işleri de ince-lenmelidir. Bunlar hep maliyete tesir eder.
0 mıntakada şehircilik tanzimi henüz vapılmamışsa son şekiller gözden geçirilme-lidir. Şehrin ana parkları, yeşil sahaları o araziye tesadüf etmemeli veya tam erta-s'ndan ilerde yapılacak şose geçecek olma-malıdır. Civar halkının genel istekleri de göz önüne alınmalıdır. Şu halde iyi bir çarşı için şu esaslar göz önüne alınmalı:
1 — Düşünülerek plânlanmış, yeri se-çilmiş elması.
2 — Otomobillere ve otobüse giriş ve geliş kolaylığı olması.
3 — Kâfi büyüklükte araziye sahip ve genişleme imkânı olması.
4 — Doğru şekilde ve meyilde olması.
5 — Civarın kullanışının sağlanması, yerini bulması.
6 — Tercih edilen bir mıntakada (şe-hir bakımından) olması.
7 — İyi bir fiata alınabilmesi.
Vaziyet plânı yapılmasında büyük, es ıs. müşterisi çok olan mağazaları öyle yer-lere koymak lâzımdır ki bu akış ve cazi-beden küçükler de istifade etsinler.
4 tip çarşı düşünülebilir.
1 — Büyük departman storlarla mey-dana gelen merkezler.
2 — Küçük departman storlarla mey-dana gelen merkezler.
3 — Değişik eşya satan dükkânlardan meydana gelen merkezler.
4 —- Büyük gıda pazarları ile kurulmuş merkezler.
(Bu sınıfa eczaneleri ekliyebiliriz. Drug store'lar: Ecza ve kırtasiye karışımı mal satan hususî amerikan dükkânları).
Bu 4 tip tabiî semtlerin ihtiyaçlarından doğar. Fakat tanı bir merkez umumiyetle şu çeşit dükkânları içinde toplar:
Gıda pazarı, eczane, manifatura - bon-marşe, fırın - pastacı, temizleyici, berber, hazır elbise ve kumaş satan departman stn'-e'ları, ayakkabıcı ve tamirci, kırtasiye, kütüphane, cocuk elbisesi satan hususî dük-kân, mücevherci ve saatçi v.s. Bunlar ara-sında en rahat girilip çıkılan, müsait yerde olan (parka vakml eczaneler ve bakkallar olmalıdır. Çarşı kiracıları böylece tesbit edildikten sonra vaziyet plânı düzenlenir.
Mağazalar tek sıra, f , I | şeklinde ve"a daire veya kapalı çarşı vaziyetinde yerleştirilebilir. Tabiî son şekil en büyük merkezlere en uygun olanıdır.
Ş:kil ne olursa olsun mü;teri çekme konusu her dükkân için avrı ayrı önemle düşünülmelidir ve park yerine uzaklıkları hemen aynı olmalıdır. Birbirini tamamlı-van dükkânlar da yanyana alınmalıdır. Meselâ gıda pazarları ve departman store'-lar en iyi çifti teşkil ederler. Manifatura,
bakkal ve benzinciler de iyi gurııplanır, fa-kat bu civarda doktor, dişçi, berber de ola-bilir ve ikinci katlara alınaola-bilir.
İşin mimarî devresinde ciddî olarak 4 cins serbest akan trafik göz önüne alınma-lıdır:
1 — Yaya gelen müşteri. 2 — Otomobille gelen müşteri. 3 — Servis kamyonları.
4 — Mağazalar arasında gidip gelen yayalar. Bu gurupların akımı kat'iyen bir-birini kesmemeli, akış serbest olmalıdır.
G u r u p l a m a d a küçük dükkânları daima büyük mağazaların arasına yerleştirmeğe bakmalıdır ki, yaya akını önlerinden geçsin.
Bir insan çarşıya geldiği anda her ihti-yacını aynı yerden temin etmeli, yani o çarşı kendi kendine vetmelidir. Hattâ mu-kayese imkânı için bir çeşitten 2 dükkân da pekâlâ bulunabilir: 2 kırtasiye, 2 eczane veya gıda pazarı gibi. Bıı suretle şehri arat-mıyacak merkezler meydana getirilebilir.
Kombine etmek veya ayırmak: Meselâ iki gıda pazarını yanyana mı, ayrı ayrı mı koymalı? Yanyana konulursa gidiş rahat olur ve arada rekabet artırılabilir.
Ayrı konulursa parkingde sıkışma ol-maz ve yaya akımı rahatlar.
Küçük bakkallar büyük gıda pazarla-riyle pekâlâ yanyana çalışabilir. Sabah ev hanımı erzak için pazar kıyafetiyle bu kı-sımda. akşam üstü ise giyimli olarak
bü-yük departman store kısmında alış-veriş yapabilir. Bu bakım bir yana bırakılsa bile departman store ve büyük gıda pazarı yan-yana konulamaz. Gıda yükleme işi daima uzun sürer ve diğer mağaza müşterisini ra-hatsız edebilir. Hattâ 2 gıda pazarı da bu yüzden mesafeli konmak icabeder. Büyük mağazaları, çekici oldukları için küçükler-den ayrı, fakat onların yolu üzerinde esas yerlere koymalıdır. Aksi halde merkezlere ilk iş olarak büyük mağaza elde edilmesin-deki gaye kaybolmuş olur. Küçükler büyük-lerin müşteri akımından istifade etmelidir ve trafiği ona göre ayarlamalıdır.
Küçük servis mağazaları: 5 0 - 100 m:
lik, müşterinin alâkasını çekecek, değişik mal satan dükkânlar da aralarda yer al-malı. Beş duvarlardan kaçınmalı, buralara ıtriyat, gazete v.s. satan minik dükkânları koymalıdır. Bunlar kamyonla mal getirt-mez ve arka avlu istegetirt-mezler.
Dükkân büyüklükleri en az 3 0 - 4 0 m. derinlikte 1 2 - 1 5 - 2 0 m. genişlikte olmalı. (Depoları mağaza kadar yere ihtiyaç gösterir). Gıda nazarları 6000 m, 7000 m -ister ve % 80 i satışa ve % 20 si depoya ayrılır. Departman stcre'ların sahası ise bü-tün diğer dükkânların toplu sahasının l /3 ünü geçmemelidir. Umumiyetle
arazi-nin l /3 ü yapıya, kalanı park, yol, ve
ser-vis kısmına ayrılır. Henüz tam
halledilme-miş bir problem olan çarşı merkezlerinde kendi tecrübeme göre en iyi hal çaresi mail tabir edilen kapalı çarşı şeklidir. Rüzgâr, yağmur veya sıcak tesiri az veya hiç yok gibidir. Y ü r ü m e azdır. Vitrin seyretme ra-hattır. Açık geçitler kışın rüzgârda baca gibi çeker üstü açık avlular keza aydınlık olursa da fakat kış aktivitesine uymaz. Sergi v.s. için kışın açık avlu sönük kalır. Döner merdiven eli yüklü müşteri için can kurtaran nefîs bir çıkış iniş vasıtasıdır ki, asansöre tercih edilir, paketle sıkışmak yo-rucu olmaktadır.
Gıda pazarları park sahasına hemen bitişik olmalı ve paketler en kısa zamanda müşteri arabasına yüklenmelidir. Bizde oto-büs durağı yakınlığı düşünülmelidir. Henüz arabalı müşteri ekseriyette değildir.
Aşağı yukarı Baltimor'da her semtte 3 - 1 0 adet Shcpping center bulabilirsiniz ve hepsinin de müşterisi vardır. Boş kaldık-larını göremezsiniz. Bizde eski çarşıların sı-kışık durumu düşünülürse, ve ana caddeler-de dükkâna çevrilip fahiş fiatla kiralanan eski evler, dar kaldırımlar, yürüme mesa-fesindeki uzunluk düşünülürse artık çoktan bu çeşit merkezlerin zamanı geldi kanaa-tındayız.
N . A.
H A B E R L E R :
(Baştarafı 187. sahifada)
deprem felâketinden sonra eski şehirden 4 km. daha uzağa nakledilmişti. Üskübü ye-niden inşa ederken, okullar, hastaneler, kış-lalar gibi kesafet olan yerlerde modern emniyet emsallerinin % 50 arttırılmasını tavsiye etmektedir.
U N E S C O
Divisicn de la Presse, Departement de l'İnformation
Place de Fontenoy, Paris, 7 e
• Vclkskunst Der Tiirkei
Ressam Bayan Melek Lampee tarafın-dan Münih şehir müzesine T ü r k halk ve el sanatlarına ait tarihî değeri olan 153 parça eser hediye edilmiştir. Bu eserler için müze idaresi özel bir köşe tahsis ederek sergile-miş, ayrıca itinalı ve nefîs bir broşür ya-yınlamıştır. Broşürde el işlemeleri çevre, havlu, yağlıklar ve kaftanlar ile eski yazı örnekleri divit, makas ve kalemtraşlar iza-hatlariyle yayınlanmıştır. Ayrıca broşürün başında Melek Lampee'nin bir izah yazısı
vardır. Eski T ü r k el ve halk sanatı hakkın-da dost bir memleketin şehir müzesinde bir köşe yaratan Melek Lampee'yi ve bu fır-satı veren Münih şehir müzesi idarecilerini tebrik ederiz.
| | 1964 Avrupa Evi
B11 yıl da. uluslararası (Gand) fuarı altı ortak pazar memleketi mimarları
ara-sında 6. Avrupa evi yarışmasını tertiple-miştir.
Bu yılki yarışmanın konusu orta halli 2 çocuklu bir ailenin oturacağı bir evin üs-tün bir yapı endüstri tekniğine göre proje-Ienmesidir.
Yarışmada kazananlara 4000.000 B. Frangı ödül verilecektir.
