Histerektomi Ameliyatı Sonrasında Ortaya Çıkan Sorunlarla Başetmede Planlı Öğretimin Etkisi

C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2001, 5 (2)

HİSTEREKTOMİ AMELİYATI SONRASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLARLA

BAŞETMEDE PLANLI ÖĞRETİMİN ETKİSİ *

Handan GÜLER **, Lale TAŞKIN ***

ÖZET

Bu çalışma histerektomi ameliyatı öncesi ve sonrası dö-nemlerde uygulanan planlı öğretimin kadınların ameliyat sonrası dönemde ve iyileşme sürecinde yaşadıkları sorunları ve çözümlerine etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. Örnekleme C.Ü. Araştırma ve Uygulama Hastanesi ile Sivas SSK.Hastanesinde histerektomi ameliyatı olan 64 kadın (31 deney, 33 kontrol grubu) alınmıştır. Deney grubundaki kadın-lara ameliyat öncesi, sonrası ve iyileşme sürecine yönelik öğre-tim yapılmıştır. Veriler üç ayrı soru formu aracılığıyla toplan-mıştır. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik, ki-kare, bağımsız gruplarda iki yüzde arasındaki farkın önemlilik testi kullanılmış-tır. Sonuçta öğretim yapılan deney grubundaki kadınların kontrol grubundaki kadınlara göre ameliyat öncesi ve taburcu-luk öncesi dönemlerde bilgilerinin daha fazla olduğu, ameliyat sonrası ve iyileşme sürecinde daha az sorun yaşadıkları ve yaşadıkları sorunların çözümüne yönelik daha doğru uygula-malar yaptıkları saptanmıştır.

Anahtar Sözcükler : Histerektomi, bakım, hasta öğ-retimi, histerektomi sonrası sorunlar.

SUMMARY

The effect of health education in coping with problems after the hysterectomy

This research was performed with the aim of analysing the effects of planned health education in pre and post hysterectomy operation periods and the problems experienced by women in postoperative and convalescense (recovery) periods. The samples of the investigation was 64 women (31 experimental group, 33 control group) who had hysterektomy operations at the Cumhuriyet University Research and Teaching Hospital and Sacial Insurance Institution Hospital in Sivas. The women in the experimental group were taught about pre operative, post operative and recovery periods. The data were collected by means of three questionnaires. The percentage, chi-square and significance test about the difference between the percentages of independent groups were used in the evaluation of the data. As a result, it was observed that the women who were trained had more information and less problems than the women in the control group about the preoperative and predischarge periods. It was also determined that they found better solutions to the problems they experienced.

Key Words: Hysterectomy, care, patient teaching, post hysterectomy problems.

GİRİŞ

Basit olarak uterusun alınması anlamına gelen histerektomi, kadını fizyolojik ve psikolojik yönden etki-lemektedir. Bazı kadın hastalıklarının tedavisinde baş-vurulan ve üzerinde oldukça büyük tartışmalar yapılan histerektomi, İngiltere ve Amerika gibi gelişmiş birçok ülkede olduğu gibi, ülkemizde de sıklıkla uygulanan bir cerrahi girişimdir (Eti 1990, Haslett 1988, Webb 1983).

Yapılan çalışmalar cerrahi girişimle herhangi bir organı alınacak olan hastada ağrı, ölüm tehlikesi, sakat kalma, sevdiği kişi ve aktivitelerden uzak kalma ve be-den imajının değişmesi gibi korku ve kaygıların olduğu-nu göstermektedir (Aksoy 1988, Buldukoğlu 1988, Ka-

nan 1987). Histerektomi olacak kadınlar ise, bu korku ve kaygılara ilave olarak cinsel fonksiyonunu, doğurgan-lık yeteneğini ve kadındoğurgan-lık rolünü kaybetme gibi korku-larla; eşi ile ilişkilerinin bozulacağı, menopozun zararlı etkilerini yaşayacağı ve fizik gücünü kaybedeceği gibi endişeleri de yaşamaktadır (Coşkun 1990, Ekizler 1988, Gould 1982, Haslett 1985, Williamson 1992). Bu endişe ve korkuların temel nedeni, kadınların bilgi gereksinim-lerinin yeterince karşılanmaması ve uygun müdahalele-rin etkin olarak yapılmaması olabilir.

Ameliyat olmak üzere hastaneye yatırılan kadın, kendi yaşam sorunlarını da beraberinde getirir. Bu sorunlara sağlık durumundan kaynaklanan diğer sorun- * Ulusal Cerrahi Kongresi'nde Bildiri olarak sunulmuştur (15-19 Mayıs 1996, Antalya)

** Yrd.Doç.Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Sivas *** Prof.Dr Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Ankara

lar eklenir. Taburcu olduğunda ise karşılaştığı sorunları çözümleyemeden ya da iyileşme sürecinde karşılaşabile-ceği sorunları bilmeden kendi ortamına döner.

Günümüz sağlık anlayışına göre histerektomi ame-liyatı sonrası hastaların hastanelerde daha kısa süre tutuldukları ve iyileşme sürecini evlerinde geçirdikleri bilinmektedir. Bu nedenle kadınların taburcu oldukların-da karşılaşabilecekleri sorunları ve bunları çözümleme yollarını bilmeleri önemlidir. Yapılan bir çok çalışmada hastaların ameliyatlarına, ameliyat sonrası karşılaşabile-cekleri güçlüklere, ameliyatın olası komplikasyonlarına, evde iyileşme sürecinde karşılaşabilecekleri sorunlara ilişkin bilgi ve öneriler istedikleri belirlenmiştir (Coşkun 1990, Dulaney 1990, Ekizler 1988, Gould 1985, Karanisoğlu 1992, Webb 1983).

Sağlık profesyonelleri arasında hastaya en yakın olan birey hemşiredir. Hemşire histerektomi olacak kadına bütüncül görüş anlayışında ameliyat önrc;!, sonrası dönemlere ve taburculuktan sonraki iyileşme sürecine yönelik planlı sağlık öğretimi yaparak onun korku ve endişelerini azaltabilir, ortaya çıkan sorunla-rıyla başetmesini sağlayabilir.

Modern sağlık hizmetleri anlayışına göre de birey kendi sağlığını koruma, iyileştirme ve yükseltmede aktif rol almalıdır. Hemşire bağımsız olarak gerçekleştirdiği eğitici rolü ile kadına sağlığını koruyacak, geliştirecek bilgi ve davranışı, gereksinimlere uygun planlı bir öğre-timle kazandırabilir. Bu nedenle verilecek planlı öğreti-min histerektomi sonrası kadınların yaşadıkları sorunları çözümlemelerindeki etkinliğinin belirlenmesi önemlidir.

AMAÇ

Bu çalışma, histerektomi ameliyatı planlanan ve uygulanan kadınlara ameliyat öncesi ve sonrası dönem-lerde planlı sağlık öğretimi yapılmasının ameliyat sorası dönemde ve iyileşme sürecinde (nekahat dönemi) ka-dınların yaşadıkları sorunlar ve çözümlerine etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır.

YÖNTEM

Araştırma, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Hizmet-leri Araştırma ve Uygulama Hastanesi ile Sivas Sosyal

grubunda, en az ilkokul mezunu olan, Sivas İli Belediye Sınırları içerisinde oturan ve tanısı jinekolojik kanser olmayan 31'i deney ve 33'ü kontrol grubu olmak üzere 64 kadın üzerinde yapılmış, deneysel nitelikte bir çalış-madır.

Çalışmanın yapılabilmesi için her iki kurumdan da izin alınmıştır. Araştırmanın birinci yılında araştırmaya katılmayı kabul eden kadınlar kontrol grubunu oluştur-muştur. Bu gruba herhangi bir müdahalede bulunulma-dan hastane rutinlerinin uygulanacağı, kendilerine araş-tırmacı tarafından herhangi bir bilgi verilemeyeceği, sorularının yanıtlanamayacağı, ancak son soru formu-nun uygulanmasından sonra sorularının yanıtlanabilece-ği ve gerekli açıklamaların yapılabileceyanıtlanabilece-ği gerekçeleriyle açıklanmıştır.

Araştırmanın ikinci yılında araştırmaya katılmayı kabul eden kadınlar deney grubuna alınmış ve bu ka-dınlara ameliyat öncesi ve sonrası dönemlerde, bu dö-nemlere ve iyileşme sürecine yönelik planlı öğretim uygulanmıştır. Bu dönemde araştırma kapsamına alın-mayan ya da araştırmaya katılmayı kabul etmeyen diğer kadınlardan isteyenlerin sorulan yanıtlanmış ve tüm uygulamaları yapılmıştır. Ameliyat öncesi öğretim üç aşamada (servise kabul edildiği gün, yatışın ikinci günü, ameliyat öncesi öğleden sonra) gerçekleştirilmiştir. Bu öğretimde kadınlara servis rutinleri, ameliyat öncesi rutinler, kadın genital organları, histerektomi, histerektomi ameliyatı sonrası görülebilecek sorunlar ve önlemleri, ameliyat gününden bir gece önce, ameliyat sabahı ve ameliyattan döndükten sonra yapılacak uy-gulamalara yönelik bilgiler verilmiştir. Anlatım ve demostrasyon yöntemlerinin kullanıldığı öğretimde re-sim, karteks, enema set gibi materyaller kullanılmıştır. Taburculuk öncesi öğretim ise iki aşamada (ameliyat sonrası üçüncü ve dördüncü gün) uygulanmıştır. Bu öğretimde kadınlar taburculuk sonrası günlük yaşam aktiviteleri, doktora başvurmayı gerektiren bulgular ve iyileşme sürecinde (nekahat dönemi) karşılaşılabilecek sorunlar ve çözümüne yönelik uygulamalar konularında bilgilendirilmiştir. Anlatım ve demostrasyon tekniklerinin uygulandığı öğretimde materyal olarak resim, karteks, broşür ve araştırmacı tarafından literatürden yararlanı-larak hazırlanan ve taburculuk sonrası dönemde yapa-cakları ve dikkat edecekleri uygulamaları içeren bir

C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2001, 5 (2)

edilmiştir. Soruların anlaşılabilirliğini belirlemek için Sivas Doğumevi Hastanesinde araştırma grubunun özelliklerini taşıyan 10 kadına ön uygulama yapılarak sorularda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Kadınların tanıtıcı özelliklerini, ameliyat öncesi ve sonrası döneme yönelik bilgilerini belirlemek amacıyla geliştirilen birinci soru formu ameliyat öncesi akşamı uygulanmıştır. İkinci soru formu ise kadınların ameliyat sonrası yaşadıkları sorunları ve bu sorunlarla başetme durumlarını ve iyi-leşme sürecine yönelik bilgilerini belirlemek amacı ile hasta taburcu olurken uygulanmıştır. Hastalar taburcu olduktan dört ay sonra telefonla aranmış ve tekrar gö-rüşmek üzere hastaneye çağrılmıştır. Bu görüşmede kadınların iyileşme sürecinde yaşadıkları sorunları ve bunların çözümüne yönelik yaptıkları uygulamaları be-lirlemek amacıyla geliştirilen üçüncü soru formu uygu-lanmıştır.

Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik, Ki-kare, bağımsız gruplarda iki yüzde arasındaki farkın önemlilik testi kullanılmıştır.

BULGULAR VE TARTIŞMA

Araştırmaya alınanların çoğunluğu 40-59 yaş gru-bunda (%78.1), evli (%95.3), ilköğretim mezunu (%67.2), 1-4 yaşayan çocuğu olan (%73.4), ameliyat öncesi döneme kadar mestruasyon gören (%92.2) ve myomuteri tanısıyla histerektomi olmuş (%76.6) kadın-lardır.

Araştırmada taburculuk öncesi dönemde öğretim yapılmayan kontrol grubundaki kadınların büyük ço-ğunluğu ameliyat öncesi döneme (%72.7), ameliyat sonrası döneme (%100) ve iyileşme sürecine (%63.6) yönelik sağlık personelinden hiçbir bilgi almadığını be-lirtmiştir. Bu kadınlar ameliyat öncesi dönemde ameli-yatın tehlikesi (%84.8), ameliameli-yatın şekli (%78.8), ken-dine yapılacak işlemler ve uygulamalar (%66.7) ve alınacak organlarla (%57.6) ilgili kendilerine bilgi veril-mesini isterken, bu dönemlere yönelik bilgilendirilen deney grubundaki kadınlardan yalnızca iki kadın (%6.5) gerekli diğer konularla ilgili bilgi istediklerini ifade et-mişlerdir. Kontrol grubundaki kadınlar ameliyat sonrası döneme yönelik dikkat etmesi gereken uygulamalar (%90.9) ve iyileşmesini hızlandıracak uygulamalarla (%66.7) ilgili bilgiler

isterken deney grubundaki kadınlardan hiç birinin bu konulara yönelik bilgi isteğinde bulunmadığı saptan-mıştır. İyileşme sürecine yönelik ise kontrol grubun-daki kadınlar banyo

yapma zamanı (%100), bundan sonraki ya-şantısı (%87.9), cinsel ilişkiye başlama zamanı (%81.8) ve ameliyatın kadınlığına etkisi (%81.8) gibi konularda kendine bilgi verilmesini isterken, bu istek deney grubundaki hiçbir kadından gelmemiştir. Literatürde de histerektomi olan kadınlar ameliyat öncesi, sonrası ve iyileşme süreçlerine yönelik sağlık personelinden bilgi edinmek istediklerini (Carter 1981, Dulaney ve ark. 1990, Haslett 1985) ancak bu gereksi-nimlerinin yeterince karşılanmadığı vurgulanmaktadır (Gould 1982, Haslett 1988, Kuczynski 1992).

Tablo l'de ameliyat ve taburculuk öncesi dönem-de dönem-deney ve kontrol grubundaki kadınların bilgi soruları-na verdikleri doğru yanıtlarının dağılımı gösterilmiştir.

Tablo'da görüldüğü gibi ameliyat öncesi dönemde deney grubundaki kadınların tamamı alınacak organla-rın, yarısından fazlası da olacağı ameliyatın (%67.7) ve hastalığın (%64.5) adını doğru olarak yanıtlarken, kontrol grubunda bu bilgi sorularını doğru yanıtlayan kadın sayısı oldukça azdır. Deney grubundaki kadınlar-dan en az doğru yanıt alınan bilgi sorusu ameliyat öncesi yapılacak hazırlıklar ve uygulamalar (%22.6) ile ameliyat sonrası iyileşmesini hızlandıracak uygulama-lardır (%19.4). Kontrol grubunda ise yalnızca bir kadın ameliyat öncesi yapılacak hazırlıkları ve uygulamaları bilirken, ameliyat sonrası iyileşmeyi hızlandıracak uygu-lamaları bilen hiçbir kadın olmamıştır.

Taburculuk öncesi dönemde deney grubundaki kadınların tamamı yapılan ameliyatın ve alınan organla-rın adını, ameliyat sonrası yaşadığı güçlükleri ya da sıkıntıları giderebilecek uygulamaları ve kontrole gelme zamanını, büyük çoğunluğu da hangi problemi olduğun-da hastaneye başvurması gerektiğini (%70.9) ve iyileş-me döneminde yapması ve dikkat etiyileş-mesi gereken uy-gulamaları (%67.7) bilirken, kontrol grubundaki kadın-lardan en fazla doğru yanıtın alındığı bilgi sorusu kont-role gelme zamanıdır (%60.6). Diğer bilgi sorularını ise ya hiçbir kadın yanıtlayamamış ya da çok az kadın doğru yanıtlamıştır.

Tablo 1: Ameliyat ve Taburculuk Öncesi Dönemde Deney ve Kontrol Gruplarının Bilgi Sorularına Verilen Doğru Yanıtlarının Dağılımı

Bilgi Soruları DENEY GRUBU

(n=31)*

KONTROL GRUBU (n=33)*

Sayı % Sayı % t P

Ameliyat öncesi dönem

Alınacak organların adını bilme 31 100.0 7 21.2 6.42 <0.01

Olacağı ameliyatın adını bilme 21 67.7 2 6.1 5.17 <0.01

Hastalığın adını bilme 20 64.5 14 42.4 1.85 >0.05

Rahim ve yumurtalıkların vücuttaki yerini bilme 19 61.3 1 3.0 5.04 <0.01

Rahim ve yumurtalıkların görevini bilme 15 48.4 1 3.0 4.17 <0.01

Hastalığını açıklayabilme 11 35.5 1 3.0 3.27 <0.01

Ameliyat öncesi yapılacak hazırlıkları ve uygulamaları bilme 7 22.6 1 3.0 2.38 <0.01 Ameliyat sonrası iyileşmesini hızlandırcak uygulamaları bilmp 6 19.4 0 0.0 2.68 <0.01 Taburculuk öncesi dönem

Yapılan ameliyatın adını bilme 31 100.0 3 9.1 7.34 <0.01

Yapılan ameliyatla alınan organların adını bilme 31 100.0 11 33.3 5.68 <0.01 Ameliyat sonrası yaşadığı sıkıntıları giderebilecek uygulamaları bilme 31 100.0 1 3.0 7.76 <0.01

Kontrole gelme zamanını bilme 31 100.0 20 60.6 3.90 <0.01

Hangi problemi olduğunda hastaneye başvurması gerektiğini bilme 22 70.9 1 3.0 5.67 <0.01 İyileşme döneminde yapması gereken uygulamaları bilme 21 67.7 ₀ 0.0 5.76 <0.01 Alınan organların vücutta bulunduğu yeri bilme 20 64.5 4 12.1 4.38 <0.01

Alınan organların görevlerini bilme 19 61.2 1 3.0 5.04 <0.01

* Yüzdeler toplam n'e göre alınmıştır.

Yapılan çalışmalar hastalıklarına ya da durumlarına ilişkin bireylere bilgi verildiğinde bu kişilerin bilgi düzey-lerinin yükseldiğini, iyileşme süreçdüzey-lerinin hızlandığını, hastanede kalma sürelerinin kısaldığını, korku ve kaygı-larının azaldığını göstermektedir (Kanan 1987, Özhan 1988). Histerektomi olan kadınlarla ilgili yapılan çalış-malarda da ameliyatına ve taburcu olduktan sonra kar-şılaşabilecekleri durumlara hazırlanan kadınların hazır-lanmayanlara göre kendilerini daha iyi hissettikleri be-lirlenmiştir (Dulaney ve ark. 1990, Gould 1982, Webb ve Wilson 1983).

Tablo 2'de kadınların taburcu oluncaya kadar

ame-de bunların çözümüne yönelik yaptıkları uygulamalar görülmektedir.

Tablo 2'de görüldüğü gibi, her iki grupta da ka-dınların tamamı boğaz, kol, bacaklar ve insizyon bölge-sinde ağrı, büyük çoğunluğu da öksürürken ağrı ve uykusuzluk sorunu yaşadığını belirtmiştir.

Bilgilenme bireyin anksiyetesini azaltabilmekte, korkularını giderebilmekte ve ortaya çıkan sorunla başetme gücünü artırabilmektedir. Araştırmamıza katı-lan kontrol grubundaki kadınların %63.6'sı ameliyat sonrası dönemde dikişlerin açılacağı korkusunu yaşadı-ğını belirtirken, deney grubundan hiçbir kadının bu

C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2001, 5 (2)

Tablo 3 incelendiğinde deney grubundaki kadınla-rın ameliyat sonrası dönemde yaşadıkları sorunu çö-zümlemeye yönelik yaptıklarını ifade ettikleri doğru uygulamaların sayısının çokluğu da dikkat çekicidir. Bu kadınların %61.3'ü ağrı, %20.8'i uykusuzluk, %10.5'i kabızlık sorunlarının çözümü için doktor ya da hemşire-den yardım istediğini belirtirken, kontrol grubundaki kadınların %84.8'i ağrı, %83.3'ü uykusuzluk, %60.7'si kabızlık sorunlarının çözümü için doktor ya da hemşire-den yardım istediğini ifade etmişlerdir. Kontrol grubun-daki kadınların yaşadıkları sorunu nasıl çözümleyebile-ceklerini bilmedikleri, sorunun kendiliğinden geçmesini bekledikleri, doktor ya da hemşireden yardım istedikleri ve hiçbir şey yapmadıkları belirlenmiştir.

Histerektomi ameliyatı geçiren Wright (1985), a-meliyat sonrası yaşadığı güçlükleri belirtirken, özellikle ameliyat sonrası ağrı konusunda kendisinin bilgilendin I-mediğinden ve hazırlıksız olduğu bir şeyle başetmesinin güçlüğünden bahsetmekte ve hemşirelerin fiziksel ya-kınlık (temas) kurmamasından yakınmaktadır.

Elde edilen bulgulara göre, ameliyat öncesi dö-nemde verilen planlı sağlık eğitiminin deney grubundaki kadınların ameliyat sonrası dönemde kontrol grubundaki

kadınlara oranla daha az sağlık sorunu yaşamalarında ve ortaya çıkan sorunların çözümüne yönelik doğru uygulamaları yapmalarında etkili olduğu söylenebilir. Literatürde de ameliyat öncesi dönemde verilen bilgile-rin ameliyat sonrası hastada stresi, yakınmaları azalttığı ve sorunlarla başetmesine yardımcı olduğu vurgulan-maktadır (Kanan 1987, Kenney-Griffith 1986, Kuczunski 1992, Littlefield 1986)

Kadınların taburcu olduktan sonra iyileşme süre-cinde yaptıkları banyo, ağırlık kaldırma ve ev işlerine başlama aktiviteleri Tablo 4'de görülmektedir.

Uzmanlar histerektomi ameliyatından sonra tabur-cu olan kadınların eve döndükleri gün ayakta duş şek-linde banyo yapmalarında (eğer doktoru başka bir öneri getirmemiş ise) hiçbir sakınca olmadığını belirtmektedir. Ayrıca ağırlık kaldırmanın karın içi basıncını artırdığını ve karın bölgesinde gerginliğe neden olduğunu vur-gulamakta ve kadınlara histerektomi sonrası iyileşme sürecinde ilk iki hafta bir kilogramdan fazla ağır şeyleri kaldırmamalarını önermektedirler (Carpenito 1991, Carter 1981, Haslett 1988, Haslett 1985).

Tablo 2: Kadınların Ameliyat sonrası Dönemde Yaşadıkları Sorunların Dağılımı

Yaşanan Sorunlar _{DENEY GRUBU}

(n=31)*

KONTROL GRUBU (n=33)*

Sayı _°/o Sayı %

Ağrı (Boğaz, kol ve bacaklar ve insizyon bölgesinde) 31 100.0 33 100.0

Öksürürken ağrı 27 87.1 24 72.7

Uykusuzluk 24 77.4 24 72.7

Kabızlık/Gaz 19 61.3 28 84.8

İdrar sondasının verdiği rahatsızlık ₉ 29.0 15 45.6

Ateş ₅ 16.1 4 12.1

Dikişlerin açılacağı korkusu 0 0.0 21 63.6

*Yanıtlar birden fazladır, yüzdeler toplam n'e göre alınmıştır

Tablo 3: Ameliyat Sonrası Dönemde Kadınların Yaşadıkları Sorunların Çözümüne Yönelik Yaptıkları Uygulamaların Dağılımı Sorunun Çözümüne Yönelik Yapılan Uygulamalar DENEY GRUBU (n=31) KONTROL GRUBU (n=33)

Sayı »/o Sayı o/o

Ağrı (boğaz, kol, bacak ve insizyon bölgesinde) (n=31)* (n=33)*

Pozisyon değiştirme 31 100.0 0 0.0

Sık sık su ile gargara yapma 24 77.4 0 0.0

İstirahat etme 22 70.9 7 21.2

Diğer hastalan ziyaret etme 22 70.9 0 0.0

Doktor ya da hemşireden yardım isteme 19 61.3 28 84.8

Hiçbir şey 0 0.0 5 15.1

Öksürürken ağrı (n=27)* (n=24)*

İnsizyon bölgesini destekleme 27 100.0 0 0.0

Hiçbir şey 0 0.0 24 100.0

Uykusuzluk (n=24)* (n=24)*

Sayı sayma 24 100.0 0 0.0

Kitap ya da gazete okuma 17 70.8 0 0.0

Sıcak içecekler alma (açık çay) 17 70.8 0 0.0

Gündüz fazla uyumama 6 25.0 2 8.3

Doktor ya da hemşireden yardım isteme 5 20.8 20 83.3

Hiçbir şey 0 0.0 4 16.7

Kabızlık/gaz (n=19)* (n=28)*

Bol bol yürüme 19 100.0 0 0.0

Bol sıvı alma 19 100.0 5 17.9

Gaz yapıcı yiyeceklerden sakınma 19 100.0 0 0.0

Karın bölgesini sıcak tutma 19 100.0 0 0.0

Doktor ya da hemşireden yardım isteme 2 10.5 17 60.7

Hiçbir şey 0 0.0 11 39.3

İdrar sondasının verdiği rahatsızlık (n=9)* (n=15)*

Bol su içme 9 100.0 0 0.0

İdrar torbası taşıma kurallarına uyma 9 100.0 0 0.0

Hiçbir şey 0 0.0 15 100.0

Ateş (n=5)* (n=4)*

Bol su içme 5 100.0 0 0.0

Dinlenme 5 100.0 0 0.0

Sık sık elini yüzünü yıkama 5 100.0 0 0.0

İnce giyinme 5 100.0 2 50.0

Yatarken üzerini örtmeme 5 100.0 2 50.0

Hiçbir şey 0 0.0 2 50.0

Dikişlerin açılacağı korkusu

_(n=0)*

_(n=21)*

Hiçbir şey 0 0.0 21 100.0

C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2001, 5 (2)

Tablo 4: Kadınların Taburcu Olduktan Sonra İyileştirme Sürecinde Yaptıkları Bazı Aktivitelerin Dağılımı

Yapılan Aktiviteler DENEY GRUBU KONTROL GRUBU

Yapılan Aktiviteler Sayı % Sayı %

Banyo yapma

Doğru zamanda yapılan 29 93.5 3 9.1 t=6.91 p<0.01

Yanlış zamanda yapılan 2 6.5 30 90.9 t=6.97 p<0.01

İlk 2 haftada ağırlık kaldırma

Doğru yapılan 31 100.0 5 15.1 X2_=47.51

Yanlış yapılan 0 0.0 28 84.9 p<0.01

Ev işlerine başlama

Doğru zamanda başlama 31 100.0 10 30.3 X2=36.5

Yanlış zamanda başlama 0 0.0 23 69.7 p<0.01

TOPLAM 31 100.0 33 100.0

Çalışmamızdan elde edilen bulgulara göre tabur-culuk öncesi bilgilendirilen deney grubundaki kadınların %93.5'inin eve döndükleri gün banyo yaptıkları belir-lenmiştir. Kontrol grubundaki kadınların %90.9'unun ise "Sudan iltihaplanır", "Dikişlerim zarar görmesin", "Yaram iyice pissin" şeklinde ifadeler kullanarak 5-7 gün sonra banyo yaptıkları belirlenmiştir. Deney grubundaki ka-dınların tamamı ilk iki hafta bir kilogramdan fazla ağırlık kaldırmamaya dikkat ettiğini belirtirken kontrol grubun-dakilerin %84.9'u buna dikkat etmediğini ifade etmiştir. Ayrıca bu gruptaki kadınların %21.2'si ev işlerine hemen başladığını, %48.5'i de 1 hafta sonra başladığını belirt-miştir. Ev işlerine erken başlamanın bazı sağlık prob-lemlerine neden olabileceği literatürde de vurgulan-maktadır (Carpenito 1991, Carter 1981, Haslett 1988, Haslett 1985). Gould (1982), ameliyat sonrası ağır işler yapmaması konusunda bilgi verilmediği için kadınların hemen ağır ev işlerine başladıklarını ve bunun sonucun-da sonucun-da birçok ortopedik ve jinekolojik şikayetlerle tekrar hastaneye başvurmak zorunda kaldıklarını belirtmiştir. Araştırmamızdan elde edilen bulgular taburculuk öncesi iyileşme sürecinde kadınlara yapacakları aktiviteler ko-nusunda planlı öğretim verildiğinde bireylerin sağlıklı davranışlar kazanabileceklerini ortaya koymaktadır. Ayrıca bu uygulamalar konusunda yazılı materyallerin (kitapçık, broşür, v.b. gibi) verilmesi de taburculuk ön-cesi verilen bilginin hatırlanmasına ve uygulanmasına yardımcı olmuş olabilir. Literatürde de bu düşünce des-

teklenmektedir (Carter 1981, Gould 1982, Haslett 1985, Jones 1993).

Kadınların histerektomi sonrası evde iyileşme süre-cinde karşılaştıkları sorunlar Tablo 5'te, bu sorunların çözümüne yönelik doğru uygulama yapma durumları da Tablo 6'da gösterilmiştir.

Tablo 5'te görüldüğü gibi her iki gruptaki kadınla-rın iyileşme sürecinde en fazla yaşadıkları sorunlar kol ve bacaklarda güçsüzlük, menopoz belirtileri, yorgunluk, halsizlik ve ağlamak ya da ağlama isteğidir. En az yaşa-dıkları sorunlar ise iştahta azalma, kilo verme, ishal ve idrar kaçırma problemleridir. Seksüel ilişkide ağrı ve ruhsal olarak kendini kötü hissetme sorunlarının kontrol grubundaki kadınlarda daha fazla görülmesi ve gruplar arasındaki istatistiksel olarak farkın anlamlı olması de-ney grubundaki kadınların bu sorunlarla ilgili bilgilendi-rilmiş olmalarından ve uygun çözümlerle sorunlarını çözümleyebilmelerinden kaynaklanabilir.

Kuczynski (1992)'nin yaptığı bir çalışmada histerektomi sonrası iyileşme sürecinde en sık görülen sorunlar yorgunluk, uykusuzluk, sinirlilik, huzursuzluk, hatırlama güçlüğü, iştahsızlık ve ağlama nöbetleridir. Zervos (1992)'da histerektomi olan kadınlarda halsizlik, uykudan uyandığında yorgun olma, iştahsızlık, ümitsiz-lik, uykusuzluk gibi psikomatik rahatsızlıklar insidansının %33 gibi yüksek oranlarda olduğunu belirtmektedir.

Tablo 6'da görüldüğü gibi deney grubundaki ka-dınlardan iyileşme sürecinde menopoz belirtileri, bağır-

saklarda gaz, bir işe yoğunlaşamama, iştahta azalma ve keşi yerine ilişkin problem yaşayanların çoğunluğunun yaşadıkları bu sorunun çözümüne yönelik yaptıklarını belirttikleri uygulama bilgilerinin kısmen doğru olduğu, diğer sorunları yaşayanların tamamının ise uygulamala-rının doğru olduğu saptanmıştır. Kontrol grubunda iyi-leşme sürecinde sorun yaşayan kadınların sorunun çözümüne yönelik doğru bilgilerinin azlığı dikkati çek-mektedir. Bu bulgular doğrultusunda taburculuk öncesi dönemde kadınlara iyileşme sürecine yönelik eğitim

verildiği zaman daha az sorun yaşayacakları ve ortaya çıkan sorunları çözümleyebilecekleri söylenebilir.

Literatürde de iyileşme sürecinde karşılaşılabilecek sorunlar ve bu sorunların çözümüne yönelik bilgi alan kadınların iyileşme süreçlerinin hızlandığı, daha kısa sürede sorunlarını çözümleyebildikleri ve yeni durumla-rına uyum sağladıkları belirtilmektedir (Carter 1981, Dulaney ve ark. 1990, Gould ve Webb 1985, Kuczynski 1992, Webb ve Wilson 1983).

Tablo 5: Kadınların İyileşme Sürecinde Karşılaştıkları Sorunların Dağılımı

DENEY GRUBU (n=31)*

KONTROL GRUBU (n=33)*

Sorunlar Sayı % Sayı % t P

Kol ve bacaklarda güçsüzlük 25 80.6 30 90.9 0.46 >0.05

Menaopoz belirtileri (ateş basması, terleme, sinirlilik) 24 77.4 23 69.7 0.32 >0.05

Yorgunluk, halsizlik 22 70.9 30 90.9 0.93 >0.05

Ağlamak ya da ağlama isteği 20 64.5 23 69.7 0.23 >0.05

Bağırsaklarda gaz 18 58.1 14 42.4 0.75 >0.05

Uykusuzluk 15 48.4 23 69.7 1.03 >0.05

Keşi yerine ilişkin problemler (hassasiyet, ağrı,kaşıntı, akıntı) 15 48.4 19 57.6 0.46 >0.05 Bir işe yoğunlaşamama ya da hatırlamada güçlük çekme 14 45.1 14 42.4 0.14 >0.05

İştahta artma 14 45.1 15 45.4 0.01 >0.05

Alınganlık, sinirlilik 12 38.7 26 78.8 1.87 >0.05

Kabızlık 10 32.2 16 48.5 0.79 >0.05

İştahta azalma 8 .25.8 3 9.1 0.79 >0.05

İdrar yaparken yanma, sızı 7 22.5 19 57.5 1.64 >0.05

Seksüel ilişkide ağrı 5 16.1 26 78.8 2.95 <0.05

Kilo alma 5 16.1 11 33.3 0.79 >0.05

Kilo verme 4 12.9 4 12.1 0.03 >0.05

İshal 3 9.6 1 3.0 0.32 >0.05

Ruhsal olarak kendini kötü hissetme 2 6.5 23 69.7 3.01 <0.05

Vajinal akıntıya yönelik problemler (kanama, koku, akın-tı,kaşıntı,yanma)

2 6.5 13 39.4 1.59 >0.05

İdrar kaçırma 0 0.0 3 9.1 0.21 >0.05

C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2001, 5 (2)

Tablo 6: Kadınların İyileşme Sürecinde Karşılaştıkları Sorunların Çözümüne Yönelik Yaptıklarını Belirttikleri Doğru Uygulamaların Dağılımı

Uygulama Bilgisi

Deney Grubu X"=31) Kontrol Grubu(n=33)

Doğru Kısmen Doğru Do Sru Kısmen Doğru Sorunlar

(n)*

Sayı % Sayı

_°/o

Kol ve bacaklarda güçsüzlük (25;30) 25 100.0 0 0.0 0 0.0 7 23.3

Menopoz belirtileri (24;23) 21 88.7 3 12.5 7 30.4 16 69.6

Yorgunluk, halsizlik (22;30) 22 100.0 0 0.0 2 6.7 3 10.0

Ağlamak yada ağlama isteği (20;23) 20 100.0

Bağırsaklarda gaz (18; 14) 16 88.9 2 11.1 _ _ _{6 42.8}

Uykusuzluk (15;23) 15 100.0 0 0.0 8 34.8 12 52.2

Keşi yerine ilişkin problemler (15;19) 13 86.7 2 13.3 _ _ _ _

Bir işe yoğunlaşamama (14; 14) 9 64.3 5 35.7 2 14.3 2 14.3

İştahta artma (14;15) 14 100.0

Alınganlık, sinirlilik (12;26) 12 100.0

Kabızlık (10; 16) 10 100.0

İştahta azalma (8; 3) 4 50.0 4 50.0 1 33.3 2 66.7

İdrar yaparken yanma, sızı (7; 19) 7 100.0

Seksüel ilişkide ağrı (5;26) 5 100.0

Kilo alma (5; 11) 5 100.0

Kilo verme (4;4) 4 100.0 _ _ 1 25 2 50.0

İshal (3;1) 3 100.0

Kendini kötü hissetme (2;23) 2 100.0

Akıntıya yönelik problemler (2; 13) 2 100.0

İdrar kaçırma (0,3) 0 000.0 - - - - -

-Deney grubu; kontrol grubu birey sayısı olup yüzdeler n'e göre alınmıştır.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Histerektomi olan kadınların ameliyat öncesi, son-rası dönemlere ve iyileşme sürecine yönelik bilgileri incelendiğinde, ameliyat ve taburculuk öncesi dönem-lerde planlı öğretim alan deney grubundaki kadınların bilgileri kontrol grubuna göre daha yüksektir ve fark istatistiksel olarak anlamlıdır. Kadınların tamamı ameli-yat sonrası dönemde boğaz, kol ve bacaklarda ve insizyon bölgesinde ağrı sorununu, büyük çoğunluğu da öksürürken ağrı, uykusuzluk, kabızlık ve gaz problemini yaşamıştır. Deney grubundaki kadınlar yaşadıkları soru-nu bilgileri doğrultusunda çözümlemeye çalışmış ve doktor ya da hemşireden sorunun çözümü için daha az yardım istemişlerdir. Kontrol grubundaki kadınlar ise

yaşadığı sorunu çözümlemeye yönelik ya hiçbir şey yapmamış ya da doktor/ hemşireden yardım istemiş-lerdir. Taburculuk öncesi iyileşme sürecinde yapacakları aktiviteler konusunda planlı öğretim yapılan ve kitapçık verilen deney grubundaki kadınlar sağlık-lı/doğru davranışlar kazanırken diğer gruptakiler bu aktiviteleri yanlış zamanlarda ve hatalı yapmışlardır. Kadınların iyileşme süresinde karşılaştıkları sorunlar kol ve bacaklarda güçsüzlük, ateş basması, terleme, sinirlilik gibi menopoz belirtileri, yorgunluk, halsizlik, ağlama ya da ağlama isteğidir. Kilo problemi, ishal ve idrar kaçırma problemi çok az kadın tarafından ifade edilmiştir. Deney grubundaki kadınların yaklaşık tamamının yaşadıkları

sorunların çözümüne yönelik yaptıklarını ifade ettikleri uygulamalar doğru uygulamalardır.

Sonuç olarak, histerektomi ameliyatı planlanan ve yapılan kadınlara ameliyat öncesi ve sonrası dönemlerde bu dönemlere ve iyileşme sürecine yönelik planlı sağlık öğretimi yapıldığında kadınların bilgilerinde önemli ar-tışlar olmakta, bilgilenmiş olan kadınlar ameliyat sonrası ve iyileşme sürecinde daha az sorun yaşamakta ve ortaya çıkan sorunları doğru uygulamalar yaparak çö-zümleyebilmektedirler.

Bu doğrultuda histerektomi planlanan ve uygula-nan kadınlara ameliyat öncesi dönemde başlayan ve taburculuğa kadar sürdürülen yaşanabilecek sorunlar ve çözümlerine yönelik planlı öğretimlerin yapılmasının, hasta ve ailesine hastaneye kabul, ameliyat öncesi, sonrası ve iyileşme sürecine yönelik bilgiler içeren el kitapçığı ya da broşürler verilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

Aksoy G (1988) Ameliyat Öncesi Bakımda Psikososyal Faktör-ler, Uluslararası Akdeniz Cerrahi Kongresi'87. Cerrahi Hemşire-liği Seksiyonu Konuşmaları ve Bildirileri Kitabı. İstanbul, Hilal Matbaacılık, s 130-137.

Buldukoğlu K (1988) Ameliyat Öncesi Hastaların Ameliyata İlişkin Tepkileri. Türk Hemşireler Dergisi, 38, (3-4): 31-32. Carpenito LJ (1991) Nursing Care Plans and Documentation Nursing Diagnoses and Collaborative Problems. Philadelphia, J.B. Lippincott Company.

Carter E (1981) Ready for Home? Nursing Times, 77, (19): 826-829.

Coşkun A (1990) Jinekolojik Ameliyat Geçiren Hastaların, Hastalıkları ve Kendilerine Uygulanacak Girişimle İlgili Bilgi Gereksinimlerinin Saptanması, Uluslararası Cerrahi Kongre-si'88. Cerrahi Hemşireliği Seksiyonu Konuşmaları ve Bildirileri Kitabı, İstanbul, Hilal Matbaacılık, s 149-160.

Dulaney P E ve ark. (1990) A Comprehensive Education and Support Program for Women Experiencing Hysterectomies, JOGNN, 19 ( 4) : 319-325.

Ekizler H (1988) Jinekolojik Ameliyatlı Hastalarda Ön Planda Karşılaşılan Bakım Gereksinimleri, Uluslararası Cerrahi Kongre-si'87. Cerrahi Hemşireliği Seksiyonu Konuşmaları ve Bildirileri Kitabı, İstanbul, Hilal Matbaacılık, s 130-137.

Eti F (1990) Histerektomi Ameliyatının Kadında Yaratacağı Depresyonun İncelenmesi ve Bunun Giderilmesinde Hemşirenin Etkinliği, Uluslararası Cerrahi Kongresi'88. Cerrahi Hemşireliği Seksiyonu Konuşmaları ve Bildirileri Kitabı, İstanbul, Hilal

Mat-Gould D (1982) Recorvery from Hysterectomy, Nursing Times, 78 (42): 1769-1771.

Gould D ve Webb C (1985) Understanding Emotional Needs, Nursing Mirror, 160(1): i-vi.

Haslett S (1988) Hysterectomy, Aldwych Publishing, s 962-964.

Haslett S (1985) Hysterectomy Counselling, Nursing Mirror, 161 (16): 45-46.

Jones 3D (1993) Does Counselling Help Hysterectomy Patients?, Nursing Times, 89 (16): 56-57.

Kanan N (1987) Preoperatif Eğitimin Postperatif Ağrı Algıla-masına Olan Etkisi, Hemşirelik Bülteni, 2 ( 9): 16-23.

Karanisoğlu H (1992) Histerektomi Ameliyatının Kadınlık Yetenekleri ve Cinsel Yaşam Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi, Uluslararası Cerrahi Kongresi'90. Cerrahi Hemşireliği Seksiyonu Konuşmaları ve Bildirilen Kitabı, İstanbul, Hilal Matbaacılık, s 52-59.

Kenney -Griffith J (1986) Contemporary Women's Health, California, Addison-Wesley Publishing Company.

Koç N (1992) Diyabetes Mellitus Tanısıyla Hastanede Yatan Hastalara Verilen Taburculuk Eğitiminin Hastaların Evde Bakım Gereksinimlerini Karşılamaya Etkisinin İncelenmesi, C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu III. Ulusa I Hemşirelik Kongresi Kitabı, Sivas, Esnaf Ofset, s 249-257.

Kuczynski HJ (1992) After the Hysterectomy, Nursing Mirror, 155 (6): 42-46.

Littlefield V M (1986) Health Education for Women A Guide for Nurses and Other Health Professionals, New York, Appleton-Century-Crofts.

Özhan N (1988) Batın Ameliyatı Öncesi Eğitim Yapılan ve Yapılmayan Hastaların Ameliyat Öncesi ve Sonrası Vital Kapa-sitelerinin Değerlendirilmesi, Ulusal Cerrahi Kongresi'87. Cerrahi Hemşireliği Seksiyonu Konuşmaları ve Bildirileri Kitabı, İstanbul, Hilal Matbaacılık, s 165-172.

Webb C ve Wilson-Barnett J (1983) Hysterectomy: Dispelling the Myths-1, Nursing Times, 79 ( 30): 44-46. Webb C ve Wilson-Barnett J (1983) Hysterectomy: Dispelling the Myths-2, Nursing Times, 79 ( 31): 52-54. Williamson M L (1992) Sexual Adjustment After Hysterectomy, JOGNN, 21 (1): 42-47.

Wright S (1989) Conspiracy of Silence, Nursing Mirror, 16 (20): 47-48.

Zervos S H ve Papuloucas A C (1992) Psychosomatic Disturbance Following Hystrectomy Performed at A Premenapousal Age (İçinde: Kuczynski H J After the Hysterectomy, Nursing Mirror, 155 (6): 42-46)