TÜRKİYEDE MESKEN MESELESİ II

TÜRKİYEDE MESKEN MESELESİ

II

Raporu hazırlayan : Mimar Bernard WAGNER A. I. A.

Birleşik Amerika Yardım Heyeti Mesken Müşaviri

Önsöz :

Bu tavsiyeler, raporun birinci kısmı olan halihazır mesken durumunun analizine ve Zonguldak, İzmir, Kayseri, Adana, Mer-sin, Gaziantep, Antalya, Konya ve bu vilâ-yetlerin köylerine yapılan gezilerden edini-len intihalara müstenit bulunmaktadır. Aynı zamanda Ekselans Çalışma Vekili, Millet Meclisi azaları, Sigorta Kurumunun Umum Müdür Vekili, Nafia Vekâleti İmar ve İs-kân Müdürü, Birleşmiş Milletler İsİs-kân Ko-mitesi Türk delegesi, Emlâk Bankası ve İstatistik Genel Müdürleriyle mülâkat ve müşavereler ve İşçi Sigortaları Kurumu-nun mesken programı dolayısiyle Ankara-da Merkez Şube Müdürleri ve taşra şube müdürleriyle, İşçi başkanları, müteahhit-ler ve işçimüteahhit-lerle konuşmalar yapılmıştır. Plân ve fotoğraflar dosyası tanzim edilmiştir. İstatistik! donelerin eksik bulunması yü-zünden raporda dercedilmiş bulunan bazı rakamların yanlışsız oldukları taahhüt edile-mez. Bu raporda yapılan tavsiyelerin tatbi-katına geçildiğinde her sahada daha fgzla işbirliği sağlanacağını ümit etmekteyim.

Bu rapor yeni neşredilen (İmar) Ka-nunundan önce hazırlanmış olduğundan bazı fikir ve teklifler eski Yapı ve Yollar Kanunun çerçevesi dahilinde de mütalea edilmiştir. Bu itibarla raporda, yeni İmar Kanunu ile bağdaşmayan noktalar buluna-bileceğinden bu hususa okuyucunun dikka-tini çekmek isterim.

HÜLÂSA : İskân Poüitikası :

Munzam mesken inşaatı Türk İnşaat Sanayiinde halen mevcut bulunan enfilâs-yon durumunun daha da ciddileşmesine âmil olacağına şüphe edilmemekle beraber, iyi bir şekilde plânlanıp kontrol edilen ucuz

maliyetli mesken inşaatı Millî Ekonomiye mutlak surette bir fayda temin edebilir. Türkiye'de hayatî mahiyette bulunan bölge-lerde prodüktiviteyi artırmaya yardım ede-bilir. Ekonomik durumun ıslah maksadiyle umumiyetle ihraç malları imal etmeye veya ithal edilmesi lüzumlu malların prodükti-vitesini artırmaya âmil olan devlet ve hu-susî teşebbüslerde çalışan işçilerin mesken projelerinin tercihan ele alınması lâzımdır. İnşaat malzemesinin mahdut bulunuşu hatırda tutularak ve diğer memleketlerden ithal edilen kritik malzeme (*) miktarını azaltmağa çalışılmak suretiyle ucuz mali-yetli ev inşaatına fazla yer verilmek üzere yapılacak çalışma aynı zamanda yüksek maliyetli ev inşaatını da fevkalâde bir azaltmaya tâbi tutmakla muvazi yürütül-melidir.

Köy evleri için mümkün mertebe ma-hallen istihsal edilen malzeme ve mahallî işçiliğin kullanılması tavsiye olunur. Fakat bu «kendi -kendine yardım» metodu, tek-nik yardım vasıtasiyle - icabı halinde mah-dut malî yardımlarla tekâmül ettirilmelidir. Köy evleri inşasında tatbik edilecek olan himayeli «kendi kendine yardım» programı Türkiye'nin % 70 inden fazlasının ziraî istihsal ile uğraşan halkının hem istihsal kapasitesini ve hem de geçim ve hayat se-viyesini ve sıhhatini artırmaya yardım ede-cektir.

Mesken idaresi:

Hükümet, burada ana hatları tebarüz ettirilen bir mesken politikasını yürütebil-mek için ve kontrol, koordinasyon ve tek-nik yardımla, lüzumlu fonksiyonları uy-(*) Memlekette imal edilmeyen ve fa-kat kullanılmasına da mutlak surette lüzum olan malzeme.

gun bir mekanizma ile temin edilebilmek için bir mesken idaresi ihdas etmelidir. Kontrol metodları plânlı bir sanayii kal-kınma programına uygun olarak, inşaat malzemesinin tevzie tâbi tutulmasını da içine almalıdır. Mesken sektörüne ayrılmış bulunan inşaat malzemesinin hemen hemen tamamı ucuz maliyetli ev inşasına kulla-nılmalıdır. Yeni inşa edilen evlere tanı-nan on senelik vergi muafiyeti hakkında kanun gayrimenkullerin matrahları üzerin-den vergi tahakkuk edilmesini mümkün kı-lacak bir kanunla tebdil edilmelidir. Metre-kare maliyeti 200.— liradan fazla olan bi-nalara tatbik edilmek üzere hususî bir vergi kanunu çıkarılmalıdır. Bu vergiden temin edilecek gelir kısmen veya tamamen ev yapı idaresinin senelik bütçesini karşılamak üze-re kullanılabilir. Asgarî ihtiyacı ve âzamî tahsisatı tayin edecek olan yeni kanunlar çıkarılmalı, bölgeleştirme kararlan ve standartları tesis edilmelidir. Bunlar düşük standartlı mesken inşasına mâni olmalı ve fakat inşaat malzemesinin fazla ve lüzum-suz olarak kullanılmasına imkân verme-melidir. Cari finansman metodlarma; in-şaat kredisini tahdit etmek tasarruf plân-ları tesis eylemek ve hattâ mecburî tasar-ruf plânları ihdas etmek suretiyle kontrolün teşmili lâzımdır.

Mesken idaresine kontrol tedbirleri toplamı, para ve malzemenin doğru mec-ralara sevkedilebilmesi ve hususî şekilde fi-nansman suretiyle yapılan ev hacminin da daraltılabilmesi imkânını vermeyi mümkün kılacaktır. Bu gibi tedbirler ihdas edilme-den yılda yapılan ev miktarı nisbeten ehem-miyetsizdir ve bu ne hakikî ilerlemenin, ne de refahın bir müş'iridir. İnşaat malze-mesi sanayii memleket ihtiyacını daha iyi bir şekilde karşılamadan önce büyük

öl-çüde bir mesken programı ele alınmamalı-dır. Bıına lâzım olan zamanı kısaltmak, mesken standardını yükseltmek ve istikbal-de daha iktisatlı ev temin etmek suretiyle müstehlik fertlere faydalı olmak şümullü bir tetkik programının çok önemli bir değe-ri olacaktır. Nihayet millî mimadeğe-riyi kalkın-dıracak bir tetkik programına el sanatlarının ve malzemesinin iyi bir şekilde kullanılması hususunda Üniversiteliler, Teknik Enstitü-ler, mimar, tekniker ve sanatkâr yetiştiren sanat okullarının pek fazla yardımı doku-nacak ve modern Türk mimarisinin inki-şafına mesnet teşkil edecek bir esas temin edecektir.

İşçi Meskenleri:

Halihazır işçi kooperatifleri programı yeni baştan organize edilmeli ve doğrudan doğruya İşçi Sigortaları Kurumunun rehber-liği ve mes'uliyetine tevdi edilmelidir. Bu Kurum, plân, inşaat ve işçi meskenleri pro-jelerinin tahakkuku işlerini idare edecek bir merkez teşkilât olarak faaliyette bulunma-lıdır. Ve tahakkuk ettirilen işçi meskenleri projelerini kira ile değil, satmak suretiyle işçiye intikali hususuna bilhassa önem ver-melidir. Kredi tahditlerinin umumî prensibi faiz nisbetlerinin yükseltme noktasını aşma-malıdır. Aksi takdirde Türk işçinin mahdut iştirak kabiliyeti bu programdaki ipotek şart-larını çok zor bir duruma sokar. İşçinin âzamî tahammülü % 3 faiz ve 20 sene va-deli bir ipotektir. Sanayileşme uğrunda bü-yük sıkıntılara katlanan bir memlekette iş-çilere uzun vadeli mesken temini yalnız herhangi bir grubun vazifesi değil, aynı za-manda hükümetin de vazifesidir. Binaen-aleyh istikbalde iktisadî durum daha pahalı mesken inşasına müsait bir kapasite göster-diği zaman Devlet İşçi Sigortaları Kuru-munun mesken fonlarını bu raporda teklif edilen kontrol tedbirleri dolayısiyle tera-küm eden fonların bir kısmını transfer et-mek suretiyle yükseltebilir. Ancak kontrol tedbirleri realize edilmeden önce işçi mes-kenlerinde hiçbir fazlalaştırmak düşünül-memelidir.

Ucuz ev plânlan metodunun işçi aile-lerinin ihtiyaçlarına ve adetlerine göre ter-tiplenmesine dikkat edilmelidir. Mimarlar plânları çizmeden ve şartnameler hazırlan-madan önce istekliler hakkında daha fazla malûmat sahibi olmalıdırlar. Bilmukabele, isteklerinde Kurum ile işbirliğini daha müdrik ve tesirli yapabilmeleri için bu mevzuda mündemiç bulunan teknik ve malî meseleler hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıdırlar. Bu gayeye anketler, sergiler ve seminerlerle vâsıl olunabilir.

Netice :

Türkiye'nin mesken durumunda âcil ve zarurî bir tekâmül sağlamak bilhassa inşaat malzemesi ve döviz kıtlığı dolayısiyle ol-dukça güç görünmekle beraber, kontrol için uygun tedbirler alınması ve mevcut kaynakların programlaştırılması halinde nüfusun oldukça mühim bir kısmının ya-şama şartlarının derhal ıslahı için pek çok şey yapılabilir.

Burada tavsiye edilen siyasetin seme-releri konkre bir şekilde ölçülebileceği his-sedilmeye başlanıncaya kadar bir zaman geçecektir.

Lâkin bu yöne doğru yapılacak her-hangi bir gayret ve atılacak herher-hangi bir adımın istikbalde Türk milletinin saadetine ve refah içinde gelişmesine faydalı olacağı düşünülmektedir. 1955 yılı Nisan ayında Nafia Vekâleti himayesinde toplanmış bu-lunan Türkiye İmar ve İskân Kongresi Mes-ken Komitesinin başarılı vazifesi devam et-tirilmelidir. Ve bu Komitenin hazırladığı raporun faydalı olacağı ümit edilmektedir.

Türkiye'de gerek şehir ve gerekse köy meskenleri meselesinde ümitsizliğe düşecek hiçbir unsur yoktur. Bunlar cesaretle ele alındığı ve realist esaslara istinat ettiril-diği takdirde halledilebilir. Birkaç sene tat-bik edilecek dikkatli bir program Türkiye-nin istikbaldeki mesken politikasına büyük bir tesir yapacaktır ki, o takdirde kontrol-ların kaldırılması ve memleketin kaynak-lardan ve kudretlerinden ve halkından faydalanarak şümullü bir plânlaştırma ta-hakkuk edecektir.

TÜRKİYEDE MESKEN KISIM: II TAVSİYELER Başlangıç :

Bu raporun birinci kısmında belirtildiği veçhile, Türkiye biri şehir, diğeri köy ol-mak üzere iki türlü mesken meselesiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Köy mes-kenleri uzun seneler devamlı bir tedaviye ihtiyaç gösterecek kronik hastalıklı bir bün-yeye maliktir. Aynı zamanda şehir mesken-leri meselesinin durumu köy evmesken-leri mev-zuunda daha kritik olduğu cihetle mes-ken envestismanlarını uygun mecralara doğru sevkedebilmek için âcil tedbirlerin tatbik edilmesi zarureti vardır. Bu iki mes-ken meselesinin esasındaki güçlükler yal-nız malî bakımdan değil, fakat mesken po-litikası, teşkilât ve idare meselesi olarak da ehemmiyet alır.

Türk ekonomisinin bu iki meselenin gün geçtikçe mutlak surette çok ciddî bir hal alacak olan bu durumunu başıboş bı-rakması caiz değildir. Gerek yeni sanayi

merkezlerinin kurulması gerekse şehir hal-kının devamlı bir şekilde tezayüdü bu sa-halardaki mesken meselelerine daha ciddî ve fazla ehemmiyet verilmesini icap ettir-mektedir. 1955 yılı nüfus savımı son beş yıl içinde şehir nüfusunda % 5,5 ve köy-lerde ise % 2,2 bir artış kaydetmektedir. Genel nüfus 24 milyona varmıştır. Ve şe-hir nüfusunun köy nüfusu artış nisbeti %0 28,5 a karşı %o 71,5 dur. (5 sene evvel-ki nisbet ise % 25,5 a %o 74,5 dur.)

Diğer memleketler. mesken mevzuu halledilmeden sağlam bir sanayi gelişmesi-nin mümkün olmıyacağını tecrübe etmiş bulunmaktadırlar. Yeni işyerleri tesisi mun-zam ev inşasını icap ettirir. Bıı vâkıa çok vazıh olmakla beraber ekseriya ehemmiyet-siz telâkki edilir. Her memlekette sanayi istihsalinin müstahsillerin gayrikâfi mes-ken durumları dolayısiyle müşkülâta düş-tüğü bir vakıadır. Sanayileşmede gelişme ne kadar çabuk olursa ve istihsal metodları ne kadar girift bulunursa mesken meselesi o derece güçleşir. Vasıflı işçi yetiştirmek bir hayli zaman ve para ister. Bunların aile-lerini münasip bir yerde oturtamamaları yü-zünden işlevini terketmeleri ve muhteme-len eğitime diğer bir yerde tekrar başlama-sına hiçbir milletin ekonomisinde göze alı-nacak bir hâdise değildir. Buna rağmen Bir-leşik Amerika dahi, birçok memleketlerde bu hal vukubulmuştur. Ve Türkiye'de de az bir mikyasta vukubulmaktadır.

Yardım siyaseti, Türkiye'de bazı devlet teşebbüslerinin tatbik ettiği ve bu suretle işçilerin hemen hemen kira vermeden ev-lerde oturmaları ne iktisadî bakımdan, ne de sosyal bakımdan teminatlı değildir. Bu-nun neticesi «Şirket şehirleri» denilen mün-ferit şehirlerin doğmasını tevlit eder. Ve bu muhtelif sosyal grupların sağlam bir şe-kilde karışmasına mâni olur. Bu düşünce ile yapılan projelerin oldukça elverişli ol-masına rağmen, bazıları fevkalâde caziptir. Fakat bir gün bu halin ferdî hüviyeti tah-dit ettiği hissedilecektir. İşçi Sigortaları Ku-rumunun takip ettiği ve ev sahibi etmek politikası işçiye bulunduğu işte devamlı ola-rak kalmasını çok daha iyi bir şekilde sağ-lamağa vesile olacak ve ona evinde ve ce-miyette daha emin bir durum temin ede-cektir.

Bu izahat mesken inşaatının yalnız kıymet meselesi değil, „aynı zamanda key-fiyet meselesi olduğunu da tebarüz ettir-mektedir. Buna müşabih olarak bu raporun birinci kısmında mesken meselesinin finans-mandan ziyade mümkün olduğu kadar faz-la tiplerde ev plânfaz-larının ve inşaat şekilleri-nin lüzumlu olduğunu göstermeğe çalış-mıştır.

Mesken işleri malzeme istihsali, iş kud-reti, mevcut arsaların durumu belediye hiz-metleri, fiat ve kira kontrolü ve diğer malî hukukî, ekonomik ve sosyal durumlar gibi daha birçok meseleleri de içine almaktadır.

Mesken siyaseti:

Bugün Türkiye'nin pek geniş bulunan mesken ihtiyacını karşılamak üzere bir plân hazırlamak eğer inşaat malzemesi sa-nayii bu programın talep ettireceği ihtiyacı karşılamağa kifayet edecek durumda değilse — ki bu müteaddit faktörlerden yalnız bir tanesidir— hiçbir fayda temin etmeyecek-tir. Ancak bir mesken siyaseti ihzar etmek çok lüzumludur. Böyle bir siyaseti başar-mak için yapılacak herhangi bir mesken programının elde mevcut bulunan kaynak-lara istinat ettirilmesi icap eder. Bu tahak-kuk ettirilmeden her sene inşa edilen mes-ken adedinin fiilî miktarı buna nisbetle ehemmiyetsizdir. Ve ne bir inkişafın ne de bir rakamın müjdecisidir. İnşaat malzeme-sinin istihsali azaltmak şartiyle uygun bir mesken politikasının benimsendiği takdirde mesken inşaatı miktarında otomatikman tedricî bir fazlalık husule gelecektir. Mes-ken siyaseti hazırlanırMes-ken umumiyetle mes-ken inşaatının memleketin bir bütün olarak ekonomisine faydalı olacak şekilde tedbirli bir tarzda kullanılması iktiza eder. Aynı zamanda bunun çok mühim bir ekonomik faaliyeti de temsil etmekte bulunduğunun hatırda tutulması icap eder. Bugün daha fazla mesken inşası bizatihi çok ciddî bu-lunan mevcut ekonomik enfilâsyonu bir kat daha ağırlaştıracaktır. Herhangi bir şey ya-pılması icap ediyorsa o da ev inşaatını ar-tırmak değil, azaltmak yerinde olur. Maa-mafih stratejik ve Türkiye ekonomisine ha-yatî ehemmiyet sağlayan istihlâk ve ihraç maddelerinin istihsalini artırmak için bir vasıta olacak şekilde plânlaştırıldığı tak-dirde, munzam mesken inşası mutlak surette fayda temin edebilir. (Meselâ, Batı Avrupa memleketlerinden birinde bu tecrübe edil-miş ve 400 haneli bir mesken projesi saye-sinde muayyen bir kömür madeni ocağında % 15 bir istihsal fazlası elde edilmiştir.) Türkiye'de buna benzeyen fırsatların mev-cut bulunduğu pek haklı olarak tahmin edi-lebilir. Binaenaleyh yakın bir gelecek için hazırlanacak herhangi bir mesken inşaatı projesinin yalnız ucuz maliyetli olması için bir tahdit yapılmamalı aynı zamanda en mü-him teşebbüslerin prodüktivitesini artırmaya yardım edecek olan işlerdeki işçilere tevcih edilmesi lâzımdır.

Mesken idaresi:

Yukarıda ana hatları belirtilen bu si-yaseti takip edebilmek ve mesken

faaliyet-lerini plânlamak, koordine etmek ve kontrol etmek için bir merkez mesken teşkilâtı ku-rulmasına lüzum vardır. Mesken meselesi çok muğlâk bir vaziyet arzettiğinden bu fonksiyonları oldukça hususiyet kesbetmiş bulunan mevcut herhangi bir Vekâletin faa-liyetine dahil etmek güçtür. Binaenaleyh Umum Müdürü doğrudan doğruya Başve-kile bağlı bulunan müstakil bir müdürlük tesis edilmesi tavsiye edilebilir. Böyle bir idarenin tesisi Türk Hükümetinin yüksek maliyetli mesken inşaatını kontrol etmeğe gayret ettiğine ve mesken kredisinin memle-ket ekonomisi için yararlı olacak mecra-lara yöneltmeye çalıştığını halkta bir ka-naat uyandırmış olacaktır. Kısaca, mesken idaresinin ihdası politik, ekonomik ve sos-yal bakımlardan uygun bir projenin yapıl-masına âmil olabilecektir. Bu organizas-yonun teşkili aşağıdaki şemada beyan edil-diği şekilde olabilir.

Mesken idaresi Türkiye için millî bir mesken siyaseti beyannamesi yayınlamalı-dır. Böyle bir beyanname, Türkiye halkını idarenin kuruluş gayesini ve müstakbel mak-sadını tenvir etmeğe yarayacaktır. Bu ga-yelerin bazıları tahakkuk ettikçe veyahut Türkiye ekonomisinde bazı değişiklikler vukua geldikçe adı geçen beyanname ona göre tadil edilmelidir. İlk beyanname ve tadilleri Umum Müdürlüğün müşavirleri tarafından ve mesken işinin muhtelif ehem-miyetli safhalarında bilfiil çalışan otorite-lerden müteşekkü bir heyet tarafından ha-zırlanmalı ve Vekiller Heyetinin tasdikin-den geçirilmelidir.

İdarenin büyük bir teşkilât olmasına lüzum yoktur. Hattâ personeli ne kadar az olursa o kadar verimli olacaktır. Adet iti-bariyle ifade edilecek olursa başlangıçta

100- 200 hizmetliye ihtiyaç olacağı tahmin edilebilir. Bu teşkilâtın ilk vazifesi bilfiil faaliyetten ziyade kontrol, koordine ve tek-nik yardım sağlamaktır. Bütçesi kısmen ve-ya tamamen aşağıda izah olunduğu veçhile yüksek maliyetli binalardan alınacak olan ve belediyelerin tarhettikleri mutad bina vergisine ilâve edilmek suretiyle toplana-cak vergiler ile karşılanabilir.

Bundan birkaç sene sonra mesken ida-resi faaliyeti geçer bir teşkilât veyahut bir mesken vekâleti şeklinde inkişaf edebilir. Ve Nafia Vekâletinin tabiî âfetler için tat-bik ettiği mesken programını, Ziraat Ve-kâletinin köy evleri programını, Toprak ve İskân İşleri Umum Müdürlüğünün göçmen evleri programını, Çalışma Vekâletinin işçi meskenleri programını ve diğer bütün resmî ve yarı resmî mesken inşası faaliyetini uh-desinde toplayabilir. Halen bunların derhal mesken idaresi tarafından ele alınması

doğ-ru olamaz. Çünkü (a) evvelâ koordinasyon ve kontrol işinin yapılması lâzımdır, (b) Hususî sermaye ile inşa edilmiş bulunan bina adedi umumî mesken kredisinden fay-dalanılarak inşa edilen mesken adedine nis-betle çok fazladır, (c) Lüzumlu olacak mü-temmim personel muhtelif Vekâlet persone-linin iki misline çıkartılmasını intaç ettire-cektir. (d) Umumî mesken programlarının bir çoğu hakikaten program olarak hazır-lanmamıştır. Binaenaleyh bu işler devralın-madan evvel münasip bir şekilde plânlaş-tırılmalıdır.

Mesken idaresinin fonksiyonları : Yukarıda da temas edildiği gibi mesken idaresinin esas fonksiyonu kontrol ve tek-nik yardım olmalıdır. Bunlar aşağıdaki şe-kilde izah olunabilir:

1 — Bilûmum inşaat malzemesinin tah-sisi, koordinasyonu ve kontrolü :

Halihazır inşaat malzemesi kifayetsiz-liği yalnız muvakkat bir mesele değildir, aynı zamanda birçok seneler sürecek bir du-rum arzetmektedir. Cari tahsis sisteminde umumî olarak, hususî ve resmî diye iki in-şaat faaliyeti ayırt edilmektedir. Fakat ağır sanayi, hafif sanayi, ticarî ve mesken in-şaatı diye muhtelif inşaat tipleri sınıflandı-rılmamıştır. Binaenaleyh mevcut sistemin, inşaat malzemesinin (yerli veya ithal ol-sun) priyorite esasına müsteniden dağıtıl-mak üzere her nevi inşaat faaliyeti için mu-ayyen bir tevzi metodu ile tebdili tavsiyeye şayandır. Her faaliyet kolunun kendi hakkı olan payı (veya «çöreğin dilimini») alma-sını temin etmek pek güç bir iş değildir. Nafia Vekâleti diğer resmî ve hususî daire-lerle işbirliği yapmak suretiyle paylan en iyi şekilde taksim edebilecek bir durumda-dır. Ancak, bu taksimin cari sarfiyat üzerin-den değil, projelerin tetkiki ve Türk eko-nomisine fayda nisbeti esasına göre yapıl-ması zaruridir. Bu tevzi sistemi mutlak su-rette bürokraside bir takım fazlalığı istil-zam ettirecektir. Ancak hususî şekilde mal-zeme dağıtımından bu şeklin çok daha te-sirli olduğuna inanılabilir. İşleme meka-nizması cari sisteme müşabih olabilir. Yal-nız aralarındaki fark mevcut iki sınıf yerine dört veya beş sınıfa ayrılmış olmasıdır.

Mesken idaresi mesken sektöründeki inşaat malzemesinin münasip şekilde tahsi-sinden mes'ul bulunmalıdır. İstatistik Umum Müdürlüğünün 1954 yılı rakamlarına göre her nevi bina inşaatı için sarfedilen (baraj, yollar ve demiryolu hariç) fonların % 75 i mesken inşaatına sarfedilmiş bulunmakta-dır. Bu rakama belediye hudutları haricinde yapılmış binalar dahil edilmemiştir. Para olarak bu, senede takriben yarım milyar Türk liralık bir envestismanı temsil

etmek-tedir. Bir taruTtun döviz darlığı diğer taraf-tan da muttuk surette ithali lüzumlu bulu-nan malzeme ve ekipmanın ithali muvacehe-sinde mesken sektörüne tahsis edilen mik-tarın sarfı gayel dikkatli bir surette yuka-rıda izah olunan siyasete uygun olarak kontrol suretiyle ve her ne kadar ııcil olursa otsun büyıik mikyasla hir mesken progra-mına Türk inşaat malzemesi sanayiinin memleket ihtiyacını karşılamasına imkân verecek bir duruma geçmeden ele alınma-malıdır. Bu yöne doğru tedbirler alınmak-tadır. (Bu raporun birinci kısmına bakı-nız). Fakat plânlı bir sanayi inkişaf prog-ramı olmadan bunun ne kadar zaman iste-yeceği hususunda önceden bir tahmin yap-mak imkânsızdır. Mesken idaresinin böyle bîr programın ihdasına büyüt; yardımı do-kunabilir.

2 — Gayrimenkul vergileri kanunları-nın hazırlanması:

Yeni binalara tanınan 10 senelik mua-fiyet spekülatif ve yüksek maliyetli bina inşaatının esaslı tahrik âmili olmuştur. Bu kanun inşaat maliyeti üzerinden değil, cari kıymeti esasına dayanacak şekilde derhal re-vizyonu tabi tutulmalıdır. Bundan başka, kanuıı lüks ve yüksek maliyet sınıfına gi-ren bilumum meskenlere munzam vergi alınması hususunu derpiş eden bükümleri ihtiva etmelidir. Yüksek maliyetli mesken tâbiri (arsa, daimi tesisat, resim, ruhsat ve saire dahil) inşaat masrafları metrekaresi 2 0 0 lirayı aşan binalar diye izah edilebilir. (Aralık 1955 e göre)

Bu şekilde bir vergMki gayeye matuf-tur. İlk olarak, ehemmiyetli bir uis-bette yüksek maliyetli inşaat miktarını azaltacak, ayrıca belediyelere lüzumlu yol ve daimi tesisat yapabilmek için uzun za-mandanberi beklenilen geliri sağlayacaktır ki bunlar bulunmadıkça yeni inşa edilen binalar fena şartlara maruz mahalleler ha-linde kalmağa mahkûmdur.

3 —. Mevcııl konirul kanunlarının ta-dili :

Kiıa kontrolü, inşaat malzemesi üzerin-deki fiat kontrolü ve diğer bazı kanunî mu-talcbat gibi mevcut kontrol tedbirleri ye-rinde olsalar dahi kâfi derecede ve tam ola-rak tatbik edilmemektedir. Bu tedbirlerin tatbikatı mesken idaresinin fonksiyonuna dahil edilmemelidir. Bunlar mahkemelerin. Ekonomi ve Ticaret Vekâletinin ve beledi-yelerin eline bırakılmakla beraber mesken idaresinin icabında tatbik metodlarının ıs-lahı sadedinde bilhassa kanunî mıılalebutta bulunmast ve bu makamlara teklifler ya-pabilmesi arzuya şayandır.

Buna müşabih olarak inşaat ve ikamet ruhsal iyeleri \ ermek salâhiyetinde bulunan

belediyelere tatbik edilecek sıkı bir kontro-lün nasıl yapılması lâzım geldiği hakkında direktif verilmelidir. Plân ve teknik şart-nameler mahallî veya umumî inşaat tali-matnamesinde derpiş edilmiş bulunan bazı «asgarî standartlar*a tevafuk etmekle be-raber aynı zamanda kritik malzemenin (ithal malzemesi) tekrar kullanılması bakı-mından da tetkik edilmelidir. Bahis ko-nusu edilen son hususu kıymetlendirme miyarı mesken müdürlüğü tarafından ihzar edilecek «âzami tahsis» esası olmalıdır. (Talimatname ve standartlara bakınız). Bu-nun ihlfdiııe sebebiyet verecek inşaat ruh-satiyeleri verilmemelidir. N i z a m a aykırı bir halde inşaatın başlanmış olduğu tesbit edil-diği zaman bunıın kanuna mutabakatı sağ-lanıncaya kadar ikamet müsaadesi verilme-melidir,

4 — Yeni talimatnamelerin hazırlan-ması :

Büyük Millet Meclisine sunulan «İmar Kanunu» tasarısı eski 2290 s.jyılı «Belediye Yapı ve Yollar Kanunu» nu 1933 değiştir-meye matuf bulunmaktadır, t Bu raporun birinci kısmına bakınız.) Teklif edilen ye-ni kanun, ancak, re millî bir yapı kanunu, ,

ne de bir bölge nizamname sidir. Bu, yalnız yapı ruhsatiyeleri, imar işleri, ifraz işleri, istimlâkler ve vergiler gibi mcmlekcı ölçü-sünde tatbik edilebilecek bazı kanuni nıu-talebatı birleştirmeye matuf bir durumda-dır. İstanbul Belediyesi bıı kanıtlı tasalısı-na bir tadil teklifinde bulunmuştur. Gerek aslı gerekse tadil teklifinde, kabııl edilme-leri sıhhatli bir mesken siyasetinin inkişaf etmesine mâni olacak muhtelif hükümler bulunmaktadır. îlıı hususların münakaşası ve tadil tavsiyeleri (ek A) da ele alınmıştır.

Teferruatlı bölge nizamnamesi ve mal-zeme ve ölçü kodu ihzarı teknik, sıhhi, sosyal ve hattâ estetik hususlar dahil, tama-rniyle bclediyeteıiıı uhdesinde bırakılmıştır. Bu husus teknik şartname esasına müstenit bir takım malzeme ve ölçü kodları ihtiva eden 2290 s i y ılı eski kanunla bir tezat ha-lindedir. Maalesef, büıüıı memlekette tat-bik imkânı bulunan bazı esas malzeme ve ölçü kodlarının yeni kanunda teemmül

edil-mediği görülmüştür. Eğer bu gibi malzeme ve ölçü kodları teknik şartname esası veri-ne tatbik esasına göre yapılmış olsaydı her belediyenin hususî kodlar eklenmek su-retiyle (iklim şartları. malzeme bulunup bulunmaması ve saire gibi) bütün memlekete şâmil asgarî normları muhtevi bir millî ko-dun iskeleti hazırlanmış olacaktı. Filvaki

yekdiğerinin hemen hemen aynı olan bir takım kodlar çıkartılması yerine birçok belediyeler birleşip müştereken bir bölgeye ait kod hazırlamaları tavsiye olunur.

(İstan-tanbul. Ankara gibi büyük şehirler istisna teşkil edebilirler.)

Yukarıda aııa hatları belirtilen işlem-de: (a) ayrı ayrı kodların hazırlanmasına nisbelen pek çok z a m a n tasarrufu sağlanır, lb> belediyeler kendi kodlarını hazırlayınca-ya kadar millî kodla iş görebilirler, (c) mas-raf tezayüdüne mâni olur. çuukU bir kodun hazırlanması ve onu zamana uydurması pa-halıya maloiucak hir meseledir, fd) mimar-lar, mühendisler ve müteahhitlerin işini ba-sit leşt iri r.

Mesken idaresi Nafia Vekâletiyle işbir-liği yaparak milli kodun tasarısını hazırla-yabilir, ve aynı zamanda mahallî kodların hazırlanması için belediyelere de yardımda bulunabilir. Nafia Vekâletine isin tadili için An karada bit îıışaat kodu konseyi organize etmesi tavsiye edilebilir. Buna ilâveten veni • İmar Kanunu» tasarısının yukarıdaki tav-siyeler ve (ek A) daki tavtav-siyelere uygun bir şekilde tadil edilmesi ileri sürülebilir.

5 — Standartların hazırlanması : Mesken idaresi asgarî ölçü ve malzeme ile âzami yetki nisbetlerini ihtiva eden hir takım mesken standartları hazırlamalı vc neşrelmelidir. Asgarî ölçü ve malzeme stan-dardı daimi ve sıhlıî şartları havi evlerin esasını teşkil etmeli, âzami yetki yüksek maliyetli binaların tahdidi vc aynı zaman-da mahdut malzemenin fazla ve lüzumsuz, kullanılmasını önleyecek şekilde muvakkat munzam kontrol tedbirleri ihdas etmelidir. Bununla beraber hiçbir vakit tahdit ted-birleri ek bir standart veyu muvakkat mes-ken vaziyetinin ihdasına yol açmamalıdır. Diğer memleketlerdeki leerübclur esasla kı-sa ömürlü ucuz barınakların uzun seneler muvacehesinde daha pahalıya malolduğunu isbat etmiştir.

Standartlar aynı zamanda mevcut mes-kenlerin durumlarını tesbiı etmek için bir Ölçü olacaktır. Zaman geçtikçe bunlar mem-leketin ekonomisine ayak uydurmak üzere yeniden gözden geçirilmelidir. Türk yapı standartlarının tesisine rehber olacak esas-lar (ek B) de gösterilmiştir. Bunesas-ların bütün memleket çapında tatbik kabiliyeti olabile-cek şekilde tertiplenmesi icap eder. Bunlar milli yapı kodunun yerine geçmemeli ve fakat millî koda ve aytıı zamanda bölge kodlarına ve mıntaka emirnamelerine bir ilâve teşkil etmelidir.

6 — Y e n ) f i n a n s ı ı r ı n mctınlları : Bu raporun birinci kısmında da işa-ret edildiği veçhile 195.1 yılında resmi vc yarı resmî müesseseler tarafından finanse edilen mesken adedi Is ile 16 bin arasın-dadır. Bu aynı zamanda şehirlerde yapılan inşaatın o yıl zarfında % 25 ilâ % 30 unu ifade etmekledir. Mütebaki fA 7(1 ilâ *"< 75 i

f hususi sermaye île finanse edilmiştir. Birin-ciler için kredi şartları oldukça müsait bu-lunmasına rağmen ikincilerin îsc ağırdır. Buradaki kredinin faiz nisbeti % 7 veya daha fazla olup vadesi de 10 yıl veya da-ha kısadır. Emir gayrimenkul yatırımlarına para bağlamak arzusu ile inşaat kredisinin azlığı müstakbel ev sahiplerini borç ve mal-zeme almak için birbirleriyle rakip yapmış ve böylece sermaye piyasasından daha fazla fonların çekilmesine sebep olduktan başka malzeme ve kredi fiutlaıım da .ırlirmiktir. Bu cnflâsyoncu helezon ancak: (al Imesken siyaseti paragrafında izah olunduğu üzere ı Umumi olarak yapı faaliyetini azaltmak, (bj (Vergi kanunları paragrafında tavsiye edildiği veçhile) Yüksek maliyetli yapıları ciddî bir şekilde tahdit etmek ve (c) çabuk harcetınekten ziyade tasarruf sağlayacak ye-ni finansman melodlartm ihdas çimek ile önlenebilir. Hu nevi mctodlardan bîr tanesi aşağıda tarif edilmiştir:

Tıısarruf ve kredi birliği

Tasarruf ve kredi birliği biriktirilen pa-raları idare ve yapıları finanse eden hıisurf bir müessesedir. Bu bir ccmiyetın itimada lâyık fertleri tarafından kumlan ve idare edilen bir müessesedir, ve yatırım yapan büllin üyelerinin malıdır. Başlıca gayesi ise aynı topluluğa ait meskenlerin emniye-tini sağlamak lir. Fonlar tamamen tasarruf hesaplarından müteşekkildir. Bu lısarruf ve kredi birliğinin tasarruf bakımından arzci-tiği mahiyele rağmen alelade bir licarî ban-ka gibi faaliyette bulunmasına müsaade edilmemektedir. Tasarruf hesapları birlik-teki ortaklık hissesini temsil etmektedir, ve bu bunlar ferden veya ortaklık yahut ano-nim şirketin esası Üzerinden sahip oluna-bilinir. İkrazlar ekseriya ıslah edilmiş gay-rimenkulun kıymetinin % 80 ini akmamak üzere 20 sene vadeli yapılmalı dır. Faiz, miktarı değişebilir. Birleşik Amerikada fe-deral tasarruflar ve ikrazlar müessesesine yatırım yapan her nıukrizin fonu federal tasarruflar ve ikra/ sigortası korporasyonu tarafından on bin dolara kadar bir zarara Var^ı garnti edilmiştir. (Teferruat için ek c ye bakınız.)

Bu sistemin faikiyetinin başlıca sebebi bunun mahallen teşkilâtlandırılmış olması, oradakilerin malı bulunması ve hemen he-men yalnız muayyen bir şümul sahası (B. Amerikada 50 mil) içine münhasır bu-lunan binalara hizmet etmesidir. İkraz ya-pan borçlananı tanır vc ikisinin de birbi-rine emniycii vardır. Risk faktörü azaltıl m ıştır. Yardımlar mahallen yapılmakladır.

Bu, cemiyetin hem malî hem de ruhî fay-dasına olacaktır. Federal imtiyazlı kurulmuş teşkilât hesapları lıer sene kontrol ve

mu-rakabeden geçirileceği için daha da emin-dir. Kriz zamanlarında kredi şartları eko-nomik duruma uydurul ahi lir. Nihayet, bu sistem bütün memleketteki şehirlerde pa-ranın sağlamlığına emniyet husule getire-cek biı vasıtadır. Uu raporda evvelce izah edilmiş bulunan kontrol tedbirlerinin ihdası suretiyle âcil yatırımları, kısa vadeli borç-ların bertaraf edilmesi mukrizlere emin fakat kontrollü yardmı imkânını sağlayaca-ğından tasarruf vc ikraz birlikleri rağbel göreccktir.

Tasarrufu teşvik eden diğer bir led-bir dc Emlâk Bankasınca halen tatbik edil-mekte olan bir usuldür. Burada on sekiz ay zarfında 5(KH) lira yatırım yapan bir şa-hıs % 5 faiz vc 20 sene vade ile 20 bin liralık bir mesken kredisi talep edebiliı (Bu raporun birinci kısmının <b) bölümüne bakınız.) On sekiz ay vade şartının kaldı-rılması daha fazla mııkriz celbine sebep olacaktır, liıuıdan başka eğer diğer hesap-ların kredi şartları yükseltildiği takdirde (borçlanacakların cesaretini kırmakla) ta-sarruf daha da fazla vc tesirli olacaktır. Kredi şartlarının tahdit siyaseti umumiyetle İşçi Sigortaları Kurumunun halen 20 sene vadeli ve % 4 faizli İşçi Kooperatiflerine kredi sağlayan ucuz maliyetli mesken prog-ramına teşmil edilmemelidir. Bunun sebebi (al fonların ancak senede pek az olan 1500 eve 1; ıh sis edilmiş olması ve (b) 20 sine vade ' 4 faiz I ürk ikisinin verebileceği âzami had olmasıdır. Filvaki, ekonomik muvazene tesis edildikten sonra aynı nis-bctlcr üzerinden Emlâk Bankasının munzam işçi meskenlerini finanse etmesi temin edile-bilir. Bu tavsiye yukarıda beyan edilmiş bulunan ve umumiyetle inşaat faaliyetinin tenkisine v.; bilhassa yüksek maliyetli bina-ların ciddî bir jekilde tahdidine matuf bu-lunan diğer tavsiyelere aykırı değildir. Da-ha evvel de iş;ıret edildiği üzere şümullü bir ekonomik programa göre plânlaşttrıldığı

takdirde, igçiler için ucuz maliyetli mes-ken inşasının artırılması Türk milletine çok büyük yardımı dokunabilir. Mesken idaresi-nin kontrolü ve rehberliği sayesinde «ka-çak» asıl İhtiyaçla ilgisi olmayan bir progra-mın tatbikine mâni olunur.

İstikbalde başka finansman metodhırı-nın kullanılmasına lüzum hasıl olacağını kabul etmek lâzımdır. Bu raporda derpiş edilmiş bulunan tavsiyelerin hiçbiri mut-laka halen yapılması icap eden yegâne me-ıodlar olduğu ve bunların ilânihayc tatbi-katta kalacağı anlaşılmamalıdır. Gelecek-teki ihtiyaçlara göre kontrol metodları teb-dil eteb-dilmelidir. Ancak, her zaman yapı faaliyetleri (âmme veya hususî) programlı vc koordinasyonlu olarak planlanmalıdır.

Hükümetin lüzum halinde bu işleri frenle-yecek veya gevşetecek bir vaziyetle bulu-nabilmesi içiıı kontrol vc tanzim mekaniz-masının mevcut olması icap etmektedir. Mekanizmanın tesirli bir şekilde işleyebil-mesi için de mükemmel bir halde bulun-ması lâzımdır. Nasıl ki direksiyonu, akse-iâıütü, vites kolu vc bilhassa frenleri iyi işlemeyen bir otomobil gibi herhangi bir kontrol manivelasının eksikliği miisbet bir faaliyete mâni olur.

7 — Köy meskenleri programının ih-dası : '

Bu raporun birinci kısmında da zikre-dildiğı gibi Nafia Vekâletinin tahminlerine göre köylerdeki nüfus tezayüdünü karşıla-mak ve mevcut düşük standartlı meskenleri yenilemek için 10 sene müddetle yılda tah-minen 100 bin eve ihtiyaç bulunmaktadır.

Bu hususa ait program tayin edilmeden evvel Ziraat Bankası senede 60 milyon li-rayı köylerdeki mesken durumunun ıslahı-na sarfeımeyi tasarlamaktaydı. Hu cv başııslahı-na 3 bin lira hesabiyle senede 20 bin köy evi-nin inşası demektir. Vasatı ihtiyacı karşı-lamak için bu 20 bin köy cvî bir ileri adım sayılsa bile. inşaat malzemesi sanayii şehir meskenleri inşasına yeten miktarda malzeme ve etüt man temin etmeye hemen hemen hazırlıksız bulunması dolayısiyle bil prog-ramın lahakkuk etmesine pek yardımı do-kunacak durumda değildir. Kaldı kî mal-zeme bulunsa dahi bu kadar evi inşa ede-cek kâfi inşaat işçisi bulunmayacaktır. Bun-dan başka köy meskenleri için herhangi bir tahsisatın daha iyi bir şekilde kullanılacağı düşünülebilir. Bir köy evine İ bin lira ayır-mak Türkiye ekonomisinin hu ayır-maksat için verebileceği paranın çok üstüne çıkmak-tadır.

İnşaat sanayi kaynakları çoğaltılmadığı veyahut bunun koy meskenleri şartlarını düzelteceğine itimat edilmediği takdirde yerine başka imkânların bulunması lâzım-dır. Bunlar, (a) mahallen mevcut bulunan (veya istihsal edilebilen) malzemenin kulla-nılması. (b) israf edilen insan mesai saat-lerinden istifade ederek (bilhassa mevsim-lik işsizmevsim-likle) mahallî iş kudretinin kullanıl-ması ve ı.e) böylece elde edilen malzeme kaynaklarının ve sâyin en verimli bîr şe-kilde kullanıldığını ve istenilen neticeyi sağ-layacağını temin elmek için teknik vc bazı ahvalde mahdut mali yardım yapmaktır, (a) ve (hl nin birleştirilmesi ekseriya «kendi kendine yardım» metodu diye anılır. Bu yeni bir şey değildir. Asırlardır tccrübe edilmiş ve halen Türkiye dahil birçok mem-leketlerde tatbik edilmektedir. (;ıJ, Ib) ve (c> nin birleştirilmesi «himayeli kendi ken-dine yardım» metodunu ortaya çıkarır. Bu

oldukça yeni bir usuldür. Fakat İsveç, Bü-yük Britanya, Brezilya, İspanya, Fransa, Yunanistan, Portoriko, Burma ve Jamaika gibi memleketlerde muvaffakiyetle denen-miştir.

Himayeli kendi kendine yardım her yer-de ve herhangi bir yer-dereceye kadar kullanı-labilir. Fakat bu usul bilhassa iktisaden az gelişmiş memleketlerin hükümlerine ıries-kenlerinin iktisadî gelişmeyi veya sanayi-leşmeyi daha fazla beklemeden ıslahı için bir formül temin eder. Bu halen sayısız aile-lere, hariçten bir yardım olmadan faydala-namayacakları kendi kaynaklarını kullan-mak suretiyle daha iyi ev inşa etmeye bir vasıta olmaktadır.

Aynı formülün Türkiye'de köy mesken dâvasında da muvaffakiyetle kullanılabile-ceğine inanılmaktadır. Hiç şüphe yok ki bazı aileler sırf kendi kendine yardım meto-duna dayanarak (matlup şekilde olsun veya olmasın) mesken yapacak durumdadırlar. Fakat büyük bir ekseriyet himayeli kendi kendine yardım metodundan temin edilen teknik ve mahdut malî yardım sayesinde bir ev sahibi olabilir. Binaenaleyh mesken ida-resi köyler için himayeli kendi kendine yar-dım metodunu programlaştırmalıdır. Ziraat Bankasınca ayrılmış bulunan fonlar, o za-man böyle bir programın tatbikinden lü-zumlu olan teknik yardımlar ilgili mahdut malî yardıma tahsis edildiği takdirde en faydalı bir şekilde kullanılmış olacaktır. Programın fiilen yürütülmesi işi Ziraat Ban-kasiyle yapılacak işbirliği ile Ziraat Vekâ-leti, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve Mesken İdaresince ele alınmalıdır. Mesken durumunun ıslahı ihracat için daha bol zi-raî mahsul yetiştirecek veya Türk ekono-misinin inkişafına hayatî bir şekilde yar-dımı dokunacak ziraî mahsul mıntakalarına tercih hakkı tanınması lâzımdır. Programın hazırlanması ve yürütülmesinde ilgili mües-seselere, bazıları aşağıda dercedilmiş bulu-nan prensipler" veya kıstaslar önderlik etme-lidir.

A — Himayeli kendi kendine yardım bir takım halinde çalışma (teamwork) demek-tir. Yardım edilen ve yardım eden taraf-lara mütekabil vazife ve mes'uliyetler yük-letir.

Yardımın şekli ve vüs'ati ahvale göre değişebilir. Bu inşaat malzemesi imalinde, muvazi plânların ihzarında ve inşaatta, ba-zılarında kıt fakat diğerlerinde fazla mahdut miktarda bulunan malzemenin temininde, sağlam arazinin tesbitinde başka türlü temin edilemeyen bazı maddelerin mübayaasını sağlamak için küçük kredi konusunda ya-hut bütün bu tedbirleri birleştiren tavsiye ve yardım olabilir. Hangisi olursa olsun,

inşaata başlamadan evvel programla ilgili bulunan aileler veya bütün köy halkı tara-fından tamamiyle anlaşılmış vazıh bir plâ-nın hazırlanması lâzımdır. Himaye eden müessese kararlaştırılan yardımı tam ve za-manında yapma işini üzerine aldığı gibi yardım görenler de malzeme ve sâyiden ken-dilerine düşen hisseyi temin ile mükellef ol-malıdırlar.

B — Ziraat işleriyle meşgul bulunan-lara himayeli kendi kendine yardım meto-dunun faydalarını tanıtmak için oldukça eğitime ihtiyaç vardır. Okuma yazma bilin-memesi bunu zorlaştırabilir. Ancak, köy büyüklerinin yardımına müracaat ve basit resimli vasıtalarla bu iş görülebilir. Diğer memleketlerde yapılan tecrübeler neticesine göre çok kuvvetle tavsiye edilebilir. Çünkü köylü aileler değişme ile neticelenecek ve kendilerinin alışmadıkları ağır mes'uliyete sokabilecek şeylere rağbet etmezler. Eğer daha iyi mesken şartlarının ne olabileceğini idrak etmeyenler sayıca pek çoksa bunları değişmeyi ve ıslahı arzu etmeleri nasıl bek-lenebilir? Bunun gibi, ve gene sağlık ve te-mizlik standartları yükseltilmezse bunlardan ziraî mahsul istihsalini artırmaları nasıl beklenebilir.

C — Bu programdan faydalanacakların tesbiti esaslarının inkişafına bilhassa ehem-miyet verilmelidir. Yardıma müstehak olan bir namzedin aile reisi olması, oturduğu evin fena şartlı bulunması himayeli kendi kendine yardım plânııtı benimsemesi ve ken-dine düşen vazifeyi yapmayı kabul etmesi lâzımdır. Bundan başka yeni evin inşası ta-mamalandıktan sonra, eskisinin yıkılacağını taahhüt edilmelidir. İşe yarar yıkıntı mal-zeme müştemilâtın ıslahında kullanılabilir.

D — Köy evleri için asgarî sağlık, sıhhî tesis ve emniyet standartlarının tesbiti şarttır. Bunu yapabilmek için tetkikat henüz ikmal edilmediğinden standartlar muvakkat olarak tayin edilmelidir. Ziraat Vekâleti, Ziraat Bankası, Nafia Vekâleti Ankara Zi-raat Fakültesi ve İstanbul Üniversiteleri (S. Oran'ın Köy Meskenleri tezi) böyle mu-vakkat standartların hazırlanmasına kâfi materyel temin edebilir. Eksik yapılacak bütün evlerin plânların bu standartlara uy-malıdır.

E — Köylülerden mimarlık ve mühen-dislik beklenilmeyeceğinden mesken idaresi, bir seri basit resimli prototip plânlar ve şartnameler hazırlamalı ve ilgililere mahal-linde ehil teknisyenler tarafından teknik yardım yapılmalıdır. Resimlerin grafik teş-hiri o şekilde olmalıdır ki köylüler bunları teknisyenin izahından derhal anlayabilsin. Seçilen prototip'plânlar ve inşaat metodla-rında mahallî iklim şartlarına, adetlerine

ve malzeme mevcuduna önem verilmelidir. Teknisyenin ve köylünün mevcut malze-meyi derhal kontrol edebilmesi ve matlup işi yapabilmek için lüzumlu malî yardımı tesbite her tip eve ait lüzumlu bulunan mal-zeme ve iş saati tahminini ihtiva eden eksiksiz cetveller hazırlanmalıdır. Prototip plânlar çok rijit olmamalıdır. Değişikliği temin etmek ve köylülerin şahsî arzularını karşılamak maksadiyle bazı detaylar cins ve renkler pencere tertibatı vesair hususla-rın icaba göre tadiline müsamaha edilme-lidir.

F — Mahallî yapı grup çalışmalarının ahenkli ve elverişli bir şekilde yapılmasını sağlamak için nasıl teşkilâtlandırılacağı hu-susunda umumî bir kaide yoktur. Bazı memleketlerde her ailenin kendi evinde ça-lışması en iyi neticeyi verdiği görülmüştür. Takip edilen diğer metodda ise bütün evler tamamlandıktan sonra dağıtılır ve iştirakçi-ler hangi eve sahip olacaklarını evvelden bilmezler.

G — İnşaatı tamamlanan evlerin spe-külâtif maksatlarla satılmasını önlemek için bir usul tesis edilmelidir. Bu gibi satışlara serbestiyet vermek doğru olacaktır. Ancak bunları satanlara aynı program gereğince tekrar yardım verilmesine kat'iyyen müsaa-de edilmemelidir.

H — Himayeli kendi kendine yardım projelerinin umumî finansmanı hususunda da da bir politikanın takibi gerekir. Gezici teknisyen şeklinde teknik yardım, plânlar ve şartnameler parasız olarak temin edilebil-melidir. Bazı malzeme (*) masrafları ve-yahut icabında kira ile verilecek, âlet ve ekipmanların (**) masrafları ödettirilmeli-dir. Ziraat Bankasının tahsis etmiş olduğu fonlar; teknik tavsiye masraflariyle zuhur edecek malzeme ve ekipman masraflarının finansmanı için kullanılmalıdır. Malzeme-nin bedeli parayla veya aynî olarak ödetti-rilebilir. Aynî ödemede aynı kıymette başka malzeme eksik kabul edilebilir. Para ile ya-pılacak ödemelerde aylık taksit miktarı mümkün olduğu kadar düşük olmalıdır. Âlet ve ekipman kiraları, da bu şekilde ya-pılmalıdır. Kira mukavelesi her iştirakçi ile ayrı ayrı tanzim edilmeli ve ödeme şart-lariyle şekilleri mukavele hükümlerinde tas-rih edilmelidir.

İ — Himayeli kendi kendine yardım projesinin vüs'atine dair bir tavsiyede bulu-nulamaz. Bu projeler birkaç evi veya büyük

(*) -Lüzumlu fakat mahallen temin edi-lemeyen malzeme.

(**) Bunlara tuğla veya toprak blok-ları yapmak için kalıplar ve diğer buna ben-zer ekipmanlar dahildir.

bir köyü içine alabilir. Diğer taraftan 100 evlik bir teknik müşavere masrafı bir ev için de aynıdır.

Binaenaleyh, bu projelerin mümkün olduğu kadar geniş tutulması tavsiye edilir. Bazı köylerin bütün meskenlerinin yenileş-tirilmesi icap edebilir. Ekseri köylerin ev-leri ise yeni baştan inşasına lüzum göstere-cek şekilde değildir. Ancak bir kısmının yeniden iskân edilmesi zarureti vardır. Bazı evlerin tamamen yıkılıp yeniden inşası gere-kir, bazıları ise tamir ile düzeltilebilir. Bu sebeple, himayeli kendi kendine yardım for-mülü, programda daha büyük sayıda işti-rak temin etmek için evleri, tamir ve tadili suretiyle oturulabilir bir hale konulmasını da içine almalıdır. İşte o zaman teknik ve mahdut finansman yardım programı köy esasına göre hazırlanabilir. Bu yalnız sırf, teknik ve idari bakımdan değil, aynı zaman-da psikolojik bakımzaman-dan zaman-da matluptur. Plâ-na, köyü ünite olarak iştirak ettirilmelidir. Himayeli kendi kendine yardım ile tekâ-mül arzusu köy halkından birlik olarak daha fazla geniş kuvvet ve gayretle çalışma ruhu-nu harekete getirecektir. Komşu köyler ça-buk ilerleme ve temiz görünüş bakımından birbirleriyle rekabete girişeceklerdir. Hima-yeli kendi kendine yardım hem moral, hem de ev yapıcısı olacaktır.

8 — Araştırma faaliyetleri ve mesken araştırma programlarının tesisi:

Mesken idaresi bu raporun birinci kıs-mında izah edildiği gibi muhtelif araştır-ma faaliyetlerini koordine etmelidir. Buna ilâveten, idare teorik ve tatbikat dahil uzun vadeli bir mesken araştırma programı tes-bit ve idare etmelidir.

Herhangi bir araştırma programı için evvelden lâzım olan şey mevcut durumun iyice bilinmesidir. Binaenaleyh, idarenin ev istatistikleri ve yapı dokümantasyonu hak-kında şümullü bir tetkik yapması elzemdir. Bu cihete doğru mütevazı bir adım Nafia Vekâleti Yapı ve İmar İşleri Reisliğince atıl-mış bulunmaktadır. Hareket fevkalâdedir. Fakat burada çalışan • personel adedi işin vüs'atine göre çok mahduttur.

İstatistik Müdürlüğünce neşredilen Ey-lül 1955 tarihli istatistik bülteninde bundan evvel neşredilmemiş bulunan meskenler hak-kında bazı istatistikî malûmatı ihtiva etmek-tedir. (Ek D ye bakınız). Verilen malûmat çok enteresandır. Ancak, şehir mıntakala-rındaki mesken durumunun ta mbir şekil-de tesbiti için daha fazla tetkike ve mütem-mim bazı bilgilerin neşredilmesine lüzum vardır. Bu bültende eksik bulunan bazı ehemmiyetli malûmat aşağıda gösterilmiştir.

• A — İnşaat malzemesi, inşaat maliyeti ve ev kiraları indeksleri,

B — Müteahhitler tarafından istihdam edilen inşaat işçisinin adedi, hacmi, saati ve ücretleri,

C — Bellibaşlı ipotek borçlan, mer-hun emlâk gayrimenkuller servetler, tasar-ruflar ve ihtiyatlar dahil, emlâk finanse eden müesseselerin finanse ettiği ev hacmi, D — Meskenlerin oda sayısına göre büyüklükleri,

E — Meskenlerin umumî durumu (as-gari standartlara bakınız),

F — Su, elektrik, gaz, kanalizasyon ve-ya septik çukuru bulunan veve-ya bulunma-yan meskenlerin sayısı.

Bunlardan maada adet, hacım ve mes-ken şartları gibi, senelik artış malzeme sarfiyatı tahminî bedel ve kullanılan inşaat metodları gibi bakımlardan hiç olmazsa bazı esas istatistikî malûmat şümullü olarak köy meskenleri için de toplanmaya başlamalı-dır. Bu yolda güzel fakat, mahdut personel yüzünden pek cüz'î olan bu iş mesken ida-resince koordine edilmeli ve lüzumu halin-de mahallî yardımla halin-desteklenmelidir.

Mükerrer gayret ve çok personel mas-rafının sarfına mâni olmak için hiç olmaz-sa başlangıçta mesken idaresine araştırma sahasında, koordinasyonda, programlaşma-da ve iprogramlaşma-darede faaliyetlerini teksif etmesi tav-siye olunur. Diğer hükümet teşebbüsleri ta-rafından yapılmayan — v e y a yapılama-yan — mevzular mesken idaresi tarafından ele alınmalıdır. Fakat Üniversite veya diğer kâr gayesi gütmeyen müesseseler tarafından da fiilen hizmet yapdması gerekir. Bu me-tod mevcut hükümet teşkilâtının bilgi ve tecrübesinden istifade edilmesini sağlayacak ve hususî meselelerin halli için memleketin en üstün kabiliyetlerinin bu işe atılmalarına imkân verip, lâboratuvarlara ihtiyaç yok-tur. Masraflar asgariye indirilmiştir. Mimar-lar, Mühendisler, müteahhitler, imalâtçıMimar-lar, işçi mümessileri, maliyeciler, avukatlar, ekonomistler, doktorlar, belediye memur-ları, çiftçiler ve hattâ ev kadınlarından bile fikir alınmalı ve bunların meslek, iş ve sos-yal teşkilâtları, programla işbirliği yapmak için davet edilmelidir. Mesken tetkiklerinin bir mânası olabilmesi için müstehlik dahil, doğrudan doğruya veya dolayısiyle mesken ile bağlı bulunan bütün mesleklerden isti-fade edilmelidir. Mesken araştırmasında bellibaşlı mevzular aşağıda gösterilmiştir:

A — Mesken istatistikleri ve dokü-mantasyonu,

B — Mesken finansmanı, C — Mesken ekonomisi, D — Mesken teknolojisi,

E — Mesken eğitimi ve müstehlikin iştiraki.

Binaenaleyh, bu esas kısımlara müste-niden bir mesken tetkik programı organize edilmelidir. Maamafih, evvelce hülâsa edil-miş bulunan umumî mesken politikasına uy-gun olarak mahallen imal edilen malzeme-nin kullanılması veya yabancı memleketler-den ithal edilen malzemenin onların yerine nasıl kaim olabileceğini gösteren plân ve inşaat metodları hususunda araştırma prog-ramı bilhassa ehemmiyetle ele alınmalıdır. Meselâ çimentodan yapılan çukurlar, boru-lar ve lâvaboboru-lar ucuz maliyetli evler için pekâlâ elverişlidir. Bunların fazla miktarda kullanılması ile fayans ve tazyik edilmiş çe-lik için sarfedilen dövizden tasarruf edile-cektir. Munzam araştırmalar, bunların gü-zellik ve sağlamlık bakımından tekâmülünü sağlayacaktır. Bunun gibi kalorifer tesisatı yerine basit «healitör» (ocak veya sobanın tekemmül ettirilmiş şekli olup asgari iki odayı teshin eden) sistemi ikame edilebilir. Nihayet inşaat malzemesinin ve mütemmim-lerinin standardizasyonu aynı zamanda öl-çüler koordinasyonu —muhtelif eb'addaki inşaat malzemesinin birleştirildiği zaman asgari bir ziyanla yapılması demektir — zor bulunan malzemenin tasarrufuna ehem-miyetli bir yardımı dokunabilir. Burada açıklanmış bulunan fikirlerin hiçbiri Türki-ye'nin geriye dönmesi halihazır yapılan binalardan daha iptidaî bir şekilde inşaat yapması demek değildir. Aksine olarak buradaki fikirler — bazıları yalnız muvak-kat tedbirler mahiyetindedir — (a) Mesken inşaatının umumî seviyesini yükseltmek, (b) Bilhassa ihraç mallarının artırılmasını mümkün kılacak olan çok lüzumlu ucuz maliyetli munzam mesken inşa etmek, ve (c) İstikbalde daha iyi ve fakat daha eko-nomik ev temin etmek imkânını sağlaya-caktır.

Şümullü ve pratik bir mesken araştır-ma programı otoaraştır-matik olarak yerli ve mo-dern bir Türk mimarisinin inkişafını sağ-layacaktır. Eski şehir ve hattâ köylerde iyi şehircilik, iyi işçilik, malzemenin iyi bir şe-kilde kullanıldığı ve estetik güzellikleri olan sayısız nümuneleri mevcuttur. Bun-lar hakikaten Tiirktür. Çünkü bunBun-lar ma-hallen düşünülmüş ve inkişaf ettirilmiş, ek-seriya hünerli ustalar tarafından mahallin örf ve âdetlerini karşılamak üzere inşa edil-miş bulunmaktadır. Muasır vasat derecede ikametgâhlar bu vasıflardan uzaktır. Bun-lar hiçbir tarif veya tasnife girmezler. Maa-mafih, birçok modern Türk mimarları eski tarz evlerin tarzı mimarisini kopye ederek değil, ruhuna aksettirmek suretiyle modern Türk mimarisinin hakikî nümunelerini ver-mişlerdir. Mesken araştırması onlara gaye-lerine varmaya yardım edecek ve yerli

mi-Mİ marsız mimari: Bu ev nc kaçlar basit, güzel v e pratiktir, Bıınu yapanlar bun-ları mektepte öğrenmezler. Biraz ahşap, canı v e saire gîb'ı malzeme v e teknik yardım ile köyleri çok daha yüksek ha-yal seviyesine ulaştırmak kabildir.

nıarinin inkişafının hızlan m asmı sağlaya-cak ve memleket çapında bir hareksl mey-dana getirecektir. Mesken araştırması mi-mar mekteplerini ve diğer teknik enstitüle-rin yeni mimar, mühendis ve teknisyen ye-tiştirmelerine hi/mel edecektir. Yerli mima-riye ehemmiyet vermek suretiyle vc müfre-dat programının vc eğitim metotlarını ona göre ayarlamak partiyle enstitüler modern Türk mimarisinin inkişafına ve Türk mil-letine büyük İlimcilerde bulunabilir.

9 — Bilginin >»>11111 :

Tatbikattan elde edilecek bilûmum tec-rübeler yayınlanmadığı lakdirde fayda sağ-lanamaz. Binaenaleyh hu tecrübe ve netice-ler tatbik edilmesine müsaade edinetice-lerek de-vamlı olarak neşriyat vasi t asiyle umuma bildirilmelidir. Meselâ koy meskenleri in-şaatında el kitapları tatbik alla çalışan tek-nisyenlerin idlerini çok kolaylaştıracaktır. Diğer çeşit rehberler veya inşaat ekonosine tavsiyelerde bulunan broşürler mi-mar ve mühendislere maliyet plânları ve şartnameleri hazırlamalarında yardımcı ola-bilir. Neşriyat yalnız teknoloji sahasına in-hisar etmemelidir. Halen umumiyetle İslatis-tik, finansman vc ekonomik hakkında mem-leketle geniş malûmat mevcuttur. Diğer memleketlerde edinilmiş bulunan tecrübe-lerden Türkiye'ye kabili tatbik olanları bu neşriyata ithal edilmelidir. Nihayet, mes-ken idaresi, teknik mahiyette olmayan ve müstehlikin faydalanacağı kolay vc anlaşı-labilir bîr lisanla seri broşürler yayınlama-lıdır. Bıı broşürler onlara kendi menfaat-leri için çalışan meslek adamlarının faali-yetleri ile anlayışlı bir şekilde işbirliği yap-malarını sağlayacak malûmatı temin etmeli-dir.

|0 — Diğer müesseseler ile işbirliği: Mesken idaresi muvaffak bir şekilde faaliyette bulunması İçin ilk lâzım olan şey diğer müessese ve Vekâletlerle işbirliği yap-masıdır. Faaliyetleri şehir projeleri tanzimi vc umumiyetle belediyelerin imar işlerinde yardımı dokunan bilhassa Nafia Vekâleti vc İller Bankası ite yakinen işbirliği yapmalı-dır. Bvı işbirliği muhtemelen sonunda, yal-nız şehir meskenlerinin planlanmasına de-ğil, jynı zamanda şehir rehabilitasyonunda müştereken programlaştırmasını ele ala-caktır. Şehir rehabilitasyonu, halen birçok evlerin standarttan aşağı olması (bakım ve tamiri ve tamir olmadan» dolay isiyle çok mühim bir durıım arzetmekledir. Fakat, geniş çapta bir rehabilitasyon ete alındığı takdirde ev sahipleri tamiratı çok ucuza maledebîlirler,

%

M EKEN İDARESİNİN TEŞKİLÂT TABLOSU İZAHI

Müşavere Heyeti;

Bu heyet, mesken siyaseti ve mesken programı hakkında tavsiyelerde bulunmak üzere, tahminen 10 mütehassıstan teşekkül etmelidir. Heyet yılda yalnız bir veya iki kere toplanmalıdır. Heyetin tavsiyelerini daha teferruatlı bir şekilde işlemek, top-lantı zabıtlarım tutmak ve konferanslar ha-zıılamak üzere daimî bir icra komitesi hu-lüâmalıdır. Bu heyel toplantıları şifahî mü-nazaradan kurtarılmak maksadına matuf-tur. Mütehassıslarca zamanın vc tavsiyelerin en iyi şekilde kullanıl masın t da temin et-mektedir.

İrtibat memurları :

Bunlar diğer idare ve Vekâletlerle

ir-tibat sağlayan az sayıda daimi memurlar olmalıdır. Doğrudan doğruya müdüre bağ-lanmalı vc müşavere heyetinin toplantıları-na iştirak etmelidirler. Faaliyetleri tek ta-raflı değildir. Bunlar diğer idarelerle mes-ken idaresinin faaliyeti hakkında malû-mat teatisinde bulunurlar.

Kredi Kontrol Bürosu :

Bu büro Emlâk Bankası ve diğer fi-nansman müesseseleri dahil mesken yaplır-mağa matuf olaıak ihraç ettikleri tahviller ve her tilrlü mesken finansmanı kolaylıkla-nının hacmi ve kredi şaftları üzerinde kon-trola sahip bulunmalıdır. Tasarruf ve kredi müesseseleri de buııun gibi hiironun kon-trolü altına girmelidir. İpolck piyasasını milli ölçüde ayarlamak için daha sonraları bu gibi tesislerden ipolck alıp — veya —•

çözme verme hususunda büroya yetki verile-bilir.

Mal/cıııe Koıılml Burusu :

Bu büro mesken sektörüne tahsis edi-lecek inşaat malzemesini kontrol eder. Tah-sisler piriyorite esası üzerinden yapılmalı vc ucuz meskenlere daha fazla tercih hakkı tanınmalıdır. Biiro, irtibat bürosu vasıla-siyle Nafia Vekâleti ile sıkı bir şekilde işbirliği yapmalıdır. Kredi müesseselerine borç vermek için hangi şartlara lüzum ol-duğuna dair talimatname hazırlamak bıı büronun vazifelerindendir. Kredi kontrol bürosu ile sıkı suretle işbirliği esastır.

Teknik Büro :

Bu büro idarenin teknik faaliyetini programlaştırmak suretiyle idare etmelidir. Kredi vc kritik malzeme kullanmak için yapılacak müracaatlarda kredi vc malze me kontrol büroları ile işbirliği yapmalı-dır. Büronun teknik yardım programı bıı üç servis tarafından yürütülmelidir: Şehir

meskenleri servisi, köy meskenleri servisi ve araştırma istatistik servisi inşaatlarla temas saha teknisyenleri vasıtasiyle temin edilme-lidir.

Hııkıık Mü^ııv it liği ;

Ev yapı idaresinin politikasını yürüt-mek için Büyük Millet Meclisine veya Ve-killer Heyetine tebliğ edilecek lüzumlu ka-nun teklif tasarılarını hazırlar.

Muhasebe t

İdarenin gelir ve giderlerini konirol eder, diğer müesseseler enstitü ve şuhıskırla mukaveleler yapar, yapılan hizmetlerin gös-terilen masraflara uygun olup olmadığtnı tasdik eder. Bütçe hazırlanmasında diğer kısım vc bürolarla beraber çalışır.

Personel:

Bu kısım çok küçük olabilir, fakat (diğer normal işler meyanında) idarenin siyaset ve programını en iyi şekilde yürü-tebilecek vasıfta kadın vc erkek personel bulup istihd;ım etmek gibi çok önemli bir fonksiyonu vardır, ün iyi siyaset ve en mükemmel hir program kalifiye elemanlar tarafından idare edilmedikçe muvaffakiyet-sizliğe mahkûmdur.

Muamelât işleri:

Bu kısım idarenin administrutıf vc di-ğer işleri ile meşgul olur. Aynı zamanda enformasyon servisi vazifesini de göriir. Araştırma vc istatistik kısmının kitaplığını kitap ve diğer dokümanları temin eder ve İdarenin neşriyatını meslekten olanlara ve halkın istifadesine arzeder.

No<: Teklif edilen bıı organizasyon bir başlangıçtır. Hıırada fazla teferruata gidilmemiştir. Ancak hu raporda teklif edi-len fonksiyonları izah dlnıeye yarayacaktır.

İ.ŞÇİ S İ G O R T A ! ARI K U R U M U MESKEN PROGRAMİ

Bu kurumun bellibaşlı vasfı sosyuİ bir müessese olmasıdır. Faaliyet vc teşkilâtı raporun birinci kısmında izah edilmiştir. Kurumun işçilerin emniyetini sağlamak maksadiylc fonlarını ticari maksatla ve ikamet için gayr ime nku İle re fazla miktarda yatırması tişçi meskenlerine ilâveten) ar-zusunun müstenidatı anlaşılabilir. Ancak, bu siyaset halihazır durum muvacehesinde yalnız bina inşaatında mevcut bulunan en-flâsyon temayülünü artırmağa yardım ede-cektir. Binaenaleyh bundan böyle, hiçbir zaman işçi meskenlerinden gayri herhangi bir gayrimenkul c yatırım yapmamalıdır.

Programın viis'ati:

m

Kurumun statüsünde fon mülâkasına müsaade edilecek şekilde hir tadilât

yapıl-dığı vc ekonomik şartlar fazla envestis-mana müsait olduğu takdirde içinde bulun-duğumuz yılda munzam olarak 13 milyon liralık işçi meskeni inşasına yatırım yap-mak mümkün olabilir. Yılda 1500 mesken olarak teshil edilmiş bulunan mütevazı bu programa o zaman 120ü mesken daha ilâ-ve edilebilir. Kurumda ilâ-ve hariçte (Emtâk Bankası) diğer bazı fonlardan da istikbalde istifade edilebilir. Yüksek maliyetli binala-rın lahdit edilmesi halinde daha fazla ser-maye ve inşaat malzemesi düşük maliyetli hina inşaatı için serbest kalacaktır. Bu tak-dirde yılda 5000 ilâ 10,000 işçi meskeni inşası için bir programın yapılması husu-sunda Kurumca bir fon tedarik edilebilecek-tir. (*} Bu progılım hattâ bütün işçilere mesken temin edebilecek bir duruma yakla-şabilir. Gayriknfi istatistikî malûmat muva-cehesinde aşağıda arzcdildiğî şekilde bir lıesap yapmak kabildir.

Belediye hudutları içiııde yaşayan tak-riben f>.N milyon kişi mevcuttur. Vasatî olarak bir aile -1 kişî olsu, takriben 1.7 mil-yon eve ihtiyaç vaıdır. H;den sosyal sigor-talara kayıtlı bulunan 540 bin işçi mevcut-tur. 1956 sonuna kadar bu miktar 566 bi-ne yükseleceği tahmin olunmaktadır. Henüz tescil olunmamış birçok işçi mevcuttur. 11 i Diğer taraftan birden fazla bir evde tes-cil edilen işçi mevcut Hır. i2J Birintes-cilerin diğerlerini ikna ettiğini farzedecck olursak,

1956 yılı sonunda işçi evlerinde oturanla-rın miktarı takriben 560 bin kişi olacaktır. Bıı şehirde, evlerde oturanların 1/3 ü ol-duğuna göre şehirde inşa edilecek mesken-lerin 1 3 ü işçilere ııit olacaktır. Bu da tah-minen 17 bin meskendir. 1954 yılında fi-nanse vc in>.ı edilen işçi meskenleri sayısı, raporun birinci kısmında da lahmir edil-diği veçhile M bin civarındadır. Bu, işçilerin mesken ihtiyaçlarını karşılamak üzere yılda 9 bin eviıı munzam olarak inşa edilmesini icap ettirecektir.

Bu kabil bir programın yüksek mali-yetli evlerin inşasını tamamen önlemedikçe ele alınması caiz değildir. 1 Mesken idaresi-nin fonksiyonuna bakınız.)

(*) Emlâk Bankasının vc diğer hükü-met fonlarının bu programın tahakkuku için müsait şartlarla Kuruma tahsisi işçi mesken-leri işinin yalnız Kurumun işi olmayıp dev-letin de bundan mes'ul bulunduğunu efkârı unııımiyeye gösterecektir.

(I) İstatistik Genel Müdürlüğü tahmin-lerine göre bunlar takriben 100 bindir. Köylerde oturan mevsimlik işçiler bu ra-kama dahil değildir.

* (2) Asgarî % 5 - % 10 belki daha fazla.

İdare siyaset ve programlaştırma: İşçi Sigortaları Kurumu kendi progra-mını yürütmeli ve bıınlın mes'ııl i yetin i ta-mamen üzerine almalıdır. Sosyal emniyet ve sağlık sigortasını deruhte etmiş bulu-nan bir müesseseye işçi meskeni işinin yük-letilmesi ne dereccye kadar doğru olacağı suali akla gelebilir. Dİğcr taraftan umumî olarak devletin, hususî olarak da Çalışma Vekâletinin. bilhassa sanayi inkişafın bu âcil ihtiyacı karşısında, bu meseleyle ehem-miyetli bir şekilde ilgilenmesi icap eder. Çalışma Vekâletine bağlı bulnnan İşçi Si-gortaları Kurumunun bu programı benimse-mesi mantıkîdir. Bundan başka, bu işe ev-velâ kendi kendine başlayan Kurum bu mevzuu nihayet lend irmesi icap eder.

Programın idaresi için Kurumda yeni bir büronun veya şubenin ihdas edilmesi zarureti yoktur. Umum Müdür ve Hukuk

Müşavirliği ve Emlâk İşleri Müdürlüğü, Muhasebe Müdürlüğü, İnşaat, Proje vc Konirol İşleri Müdürlüğü ile Etüd ve Or-ganizasyon dairesi Başkanlığı gibi mevcut şubelerin bazıları Çalışma Vekâletiyle Yapı

İşleri Müdürlüğünün işbirliği ile müştere-ken bir siyaset tesbit etmeli vc teferruatlı bir faaliyet programı hazırlamalıdır. (Sonun-cusunun derhal ihdas edilmesi halinde bu raporda hülâsa edilen umumi mesken poli-tikasından rehber olarak istifade edilebilir,) Umum Müdürlüğün yükünün hafifletilmesi için program tatbikatını üzerine alacak mun-zam bir Umum Müdür Muavinliği ihdası tavsiye edilebilir. Ya ilgili şubeler vc taşra şubelerine programın vüsatine göre perso-nel angaje edilmelidir.

Bu şekilde mevcut imkânlardan istifade etmek suretiyle idarî masraflar fert başına asgariye indirilecek, bundan başka, senede I50<) evlik mütevazı programın ev yapı ida-resi ve konirol mekanizması teşekküllerin-den inkişaf ettirilecek programlara bir mo-del olması imkânı hasıl olacaktır.

Faaliyet programı projeleri şehircilik bakımından Nafia Vekâleti, priyorite dere-celeri için işletmeler Vekâleti vc lüzumlu hizmetler için ilgili belediyeler ile koordine edilmelidir. Program yalnız devlet ve yarı devlet işletmelerine inhisar ettirmemeli, hu-susî teşebbüste çalışan işçilerin de istifade-lerine arzedilmelidir. Projelerin intihabında, mesken temini sayesinde ihraç mallarının mühim surette istihsalini arttıracak veya Türk ekonomisine en faydalı olacak devlet ve hususî teşebbüslerde çalışan işçilere ya-pılmalıdır.

Binaenaleyh, program Ticaret ve Sa-nayi Odalarına danışmak suretiyle formüle edilmeli vc mahal tayini priyoritesi bîtaraf

teknik ekonomik esas üzerinden tesbit edil-melidir.

Projelerin mahalleri seçildikten ve bu husustaki finansman temin edildikten son-ra Kurum imar faaliyetine geçebilir. Rapo-run birinci kısmında izah olunan sebepler yüzünden İşçi Kooperatiflerinin teşkiline son verilmelidir. Ve Kurum bu program ile finanse edilen bilûmum meskenlerin plan-lanmasını ve inşaatını işçileri borçlandır-ma işini idare eden bir merkez inşaat teş-kilâtı gibi hareket etmelidir. Bu mesele:

a) Kontrol, mes'uliyet ve salâhiyeti bu programı himaye eden Kuruma tevdi eder, b) Devlet bütçesiyle kayıtlı bulunma-yan Kurum bütçesini kendi tanzim ettiği için idarî bütçe ve muhasebe bakımından suplesi bulunur,

c) Mevcut fonları en faydalı bir şe-kilde kullanabilir.

Kurum finansman işini Emlâk Banka-sından kendi üzerine alınca % 1 faiz, % 1 de proje kontrol masrafından tasarruf sağlayacaktır. Bu meblâğ programın yürü-tülmesi için bol bol kâfi gelecek ve mevcut idare masraflarını hiçbir surette artırma-yacaktır.

Programın teknik işleyişi:

Kurumun bütün evlerin inşaatçısı ve sahibi bulunması tavsiye edildiğine göre lüzumlu arsalar kendisi tarafından satın alınmalıdır. Bu iş zaten bir yenilik değildir. Kurum birçok kooperatif arsalarını kendisi satın almış bulunmaktadır.

Projelerin çizilmesi işi istihdam edile-cek mahallî anlaşma ile mimarlara yaptı-rılmalıdır. Mimarlar avan projeler, faaliyet

projeler ve şartnamelerden ve binaların ta-mamlanıncaya kadar kontrollerinden mes'ul olmalıdırlar. Plânlar, raporda tavsiye edi-len devlet tarafından ihdas edilecek yeni kotlar tamamlanıncaya kadar mevcut yapı nizamlarına tevafuk etmelidir. Kurumun İnşaat Müdürlüğü mimarlara iktisadî satıh ve bina plânlan yapmak için yardımda bu-lunmalıdır. İnşaat finansmanı için tahsisat konulmadan projeler İnşaat Müdürlüğünün muvafakati alınmalıdır. Bunun gibi her taşra şubesinden bir ve iki teknisyen mi-marla program her projenin formülâsyo-nunda (mesken adedi, tipi, büyüklükleri ve saireye göre) işbirliği yapmak müteahhit-lere devri sitüasyonları almak için inşaat kontrolleri tesis etmek lâzımdır.

Projelerin plân ve şartnameleri ikmal edildikten sonra bunlar inşaat şubesince tasdik edilmeli ve Kurumun taşra şubeleri vasıtasiyle hususî müteahhitlerden teklif istemesi lâzımdır. Teklifler alınınca, taşra şubeleri anlaşmalı mimarlarla işbirliği yap-mak suretiyle en az fiat teklifi hakkında mütalâasını Ankara İnşaat Şubesi Müdür-lüğüne bildirmelidir. İnşaat Şubesi teklifi kabul eder veyahut tetkik için yahut da daha fazla bir indirme yapmak için şubeye iade edebilmelidir. Projenin inşaat şubesin-de tasdiki halinşubesin-de inşaatın başlaması için bu proje ile ilgili fon şubeye transfer edil-melidir. Şube bu takdirde inşaata başlaması için müteahhide emir verir. İşin selâmeti bakımından ihale bedelinin % (veya % 10 nisbetinde bir teminat yatırmasını müteah-hitten şube talep etmelidir. Hiçbir projenin tatbikatına belediye hizmetlerinin temin edi-leceği garanti edilmeden veya ruhsat

alın-madan başlanılmamalıdır. Son tediye kabulü kat'î yapılmadan tediye ödenilmemelidir.

Finansman şartları:

Mümkün olduğu takdirde, projeler münferit meskenler olarak hazırlanmalıdır. (Yani her işçiye bir ev yapmak suretiyle) Bunun hususî sebepleri raporun başında izah edilmiştir. (Hülâsaya bakınız) Maama-fih, bazı durumlarda işçilerin gerek muay-yen peşin avansı gerekse aylık taksitlerini ödemeye kudretleri olmadığından kiraya vermek suretiyle inşa ettirilebilir. Bu hal ya devamlı olur yahut da daha sonraki bir tarihte işçilerin vaziyeti müsait olduğu za-man satılmak üzere ayarlanabilir.

Tecrübeler göstermiştir ki birçok hal-lerde işçilerin aylık taksitlerini ödemeye durumları pekâlâ müsait olmakla bera-ber bir eve sahip olmak için yatırılması ge-reken ilk % 10 peşin parayı ödeyememek-tedirler. Bu takdirde Kurum, daha az bir peşin ödemeye müsaade etmeli, meselâ % 5 gibi, ve mütebaki kısmının da müsavi taksitlerle aylık tediyelere ilâve etmek sure-tiyle işçilerden tahsil etmelidir. Bu tadilâl derhal programdan istifade edecek işçilerin sayısını arttıracaktır. Bu aynı zamanda % 10 peşinleri işverenden tahsil etmeye ve bu para için flizuli faiz ödemeye de mâni olur. Bu halihazır «Kooperatif» programın-da cari bir usuldür.

Yukarıda izah olunan usulün tatbik edilmesi halinde İşçi Kooperatiflerinin 20 yıl vade ile yılda % 4 faiz arsa ve bina maliyetinin % 90 mı geçmemek üzere ipotek karşılığı kredi talebinde bulunmalarına lü-zum bırakmaz. Evlerin bedelleri Kurum