AVRUPADA MESKEN PROBLEMİ Prof. Kemal Ahmet ARU
Bu yazının baş tarafı 11-12/1952 sayısmdadır
D a n i m a r k a :
Danimarkada da, İsveçte olduğu gibi, emeklilere mesken temini hususunda bir kanun vardır. 1935 de Ko- penhag belediyesinin açtığı bir anket, emekli ihtiyarların ekserisinin, fena şartlar içinde ikamet etmekte olduğunu, ödedikleri kiraların, aldıkları tekaüt aylıklarına nazaran yüksek bulunduğunu göstermiştir.
1936 dan 1948 e kadar Kopenhag belediyesinin teşeb- büsleri sayesinde 4300 emekli meskeni inşa edilmiştir. Bu mahalleler siteler halinde, 500-1000 mesken bir arada, şeh- rin muhtelif mmtakalarmda kurulmuş ve her merkezin bir kalifiye hastabakıcısı vardır. Bu kimse, mahallî ida- relerle kiracılar arasmda bir mutavassıt rolü oynar, bil- hassa âcil hastalık vak'alaı-mda yardımları çok büyüktür.
Bu meskenlerde yemek pişirmeyen veya hazırlamak istemiyenlere hazır yemek tevzi edilir. Umumiyetle bu lojmanlar bir ve iki odalıdır. Her blokta, aile bayramla- rını veya altın senei devriyeleri tes'id için merasim salon- ları düşünülmüştür.
Evli ailelerde, eşlerden biri öldüğü zaman, kalan, bir bekâr dairesine geçenek mecburiyetindedir. İhtiyarlarda ölüm mikdarı fazla olduğundan, lojmanların ancak % 25 i çiftler içindir. Kopenhag belediyesi emekli ihtiyarlar için tatbik etmekte olduğu inşaat programı hitam bulduktan sonra, aynı şartlar içinde yaşıyan, kronik hastalıklı, alil, az gelirli emekli olmıyan ihtiyarlar için de, aynı şekilde bir programla meskenler inşa etmeğe karar vermiştir.
»**
F r a n s a :
1939 senesine nazaran Fransada, bugün, inşaat mas- rafları % 1200 artmış, harp içinde kiralar stabilize edil- miş, paranm da devalüasyonu bunu takip etmiş, bu su- retle kiralar, umumi gelirin % 1.5 ne kadar düşmüştür.
Bu durum karşısında, mülk sahiplerinin temin ettikleri gelir, binaların bakım ve tamir masraflarını dahi karşıla- yamaz olmuş ve hususî teşebbüslerin inşaata sermaye yatırmalarına imkân kalmamıştı. Diğer taraftan harp için- de, bir milyondan fazla mesken tahrip olmuş ve Fransa- daki şehircilik ve imar bakanlığının bildirdiği gibi Fran-
sadaki mesken ihtiyacını karşılamak için, ayda (20.000) ev inşa etmek lâzımgeliyordu.
Fransada, diğer memleketlerdeki durumun aksine olarak, geniş halk tabakalarına mesken inşası, Belediye- ler tarafından değil, bu işte mütehassıs H.B.M. (offices publices d'habitations â bon marehe) büroları tarafından deruhte edilmiştir. Bu teşekküller, resmî kararlarla tes- bit edilmiş, muayyen standartlara cevap veren ev inşa eder, bunları kiraya verirler. Bu organizasyonların dü- şük faizle temin ettikleri krediyi, hükümet muvafakatiyle, emekli sandıkları vermektedir.
1947 de kabul edilen bir kanunla H.B.M. teşekkülle- rine, daha müsait kredi şartları kabul edildi; memleket içinde yapılmış olan bu ucuz mesken ofislerine ikraz edi- len sermayelerin amortismanı daha uzun vadelere bağlan- dı. Bu müddet evvelce 40 sene iken bu defaki kanunla 65 seneye çıkarıldı.
Halka kira evleri inşa edecek bu teşekküllerin ödeye- cekleri faizler şöyle hesap edilmektedir:
İlk iki sene faizi: 0 dır.
Üçüncü seneden beşinci seneye kadar faizi: % 1 dir.
Altıncı seneden onuncu seneye kadar faizi % 1.9 dur.
Onuncu seneden 65 inci seneye kadar faizi: %2.9 dur.
(Bu mikdara amortisman da dahildir).
Bu operasyonlarda bir malî muvazene tesis etmek için hükümet tarafuıdan, ucuz meskenlerin azamî kira bedelleri de tesbit edilmiştir. 29 haziran 1949 da kabul edilen bir kanunla, bu evlerin kira bedeli her 6 ayda bir yükselmeğe tâbi tutulacak ve 5 sene zarfında kira bedeli bugünkü duruma nazaran % 100 artmış olacaktır.
İ s v i ç r e :
İsviçrede, 1939 a nazaran hayat % 62 nisbetinde pa-
halılaşmış, buna mukabil, inşa masrafları % 100 artmış-
tır. Harpten evvelki kiralar, normal gelirin % 20-25 ini
teşkil etmekte idi. Resmî kontrol sayesinde, kira mikdar-
ları burada da stabilize edilmiş, halbuki harpten sonra,
gelir mikdarı % 50 artmış bulunduğundan, kiracılar lehi-
ne müsait bir vaziyet hasıl olmuştur. Demek ki burada
da mesken inşaatını teşvik için, devlet, yardım tahsisatı ayırmak mecburiyetinde kalmıştır.
İsviçrede yapı kooperatifleri geniş mikyasta faaliyet göstermektedir.
İsviçre konfederasyonu, bütün kantonlar ve beledi- yeler, mesken inşaatına, maliyet bedelinin % 15-40 arasın- da yardım tahsisatları (subvention) 1ar ayırmışlardır.
Fakir ve dar gelirli halk tabakalarının meskenleri, umumiyetle, kooperatifler tarafından inşa edilmektedir.
Bu cins evlerin satışı mümkün değildir. Kooperatifler, in- şa ettikleri meskenleri, dar gelirli, çok çocuklu ailelere kiralamakla mükelleftirler. Kooperatiflerin kiraları, dai- mî bir şekilde belediyeler tarafından kontrol edilmekte ve kooperatif idare heyetlerinde belediyelerin bir mümes- sili bulunmaktadır. Halen İsviçrede 250 kooperatifin ida- re ettiği 25.000 mesken vardır.
1942-1947 seneleri içinde, İsviçrede 72.000 mesken in- şa edilmiş, bu mikdarm 44.000 i devlet yardımiyle yapıl- mıştır. Bu suretle kira bedelleri hissedilir bir şekilde düşmüş ve hayat pahalılığının da kısmen önüne geçil- miştir.
Harpten evvel senede 1200 İsviçre frangına kiralanan standard bir evin bugünkü kirası 1400-1600 franktır, is- viçrede, bilhassa Zürih belediyesi 45 senedir, mesken in- şasına büyük önem vermiştir. Halen şehrin mesken işine yatırdığı sermaye 34 milyon franktır. Bu mikdarm 7 mil- yonu şehrin kooperatiflere yaptığı ikrazdır. Kalan 27 mil- yonu belediyenin kiralık meskenlerine yatırmış olduğu seımayedir. Senede 1.790.000 frank kira toplandığına na- zaran, bu sermaye %6.6 bir faiz getirdiği görülür.
Belediyenin tayin ettiği kira bedelleri, şehirdeki di- ğer binaların kiralarına nisbetle çok düşüktür. 1947 so- nunda belediyenin Zürih şehrinde 3400 aileyi barındıra- cak evi mevcuttu. Bu mikdar, yeni ilâvelerle her sene artmaktadır. Zürih belediyesi, ayrıca kooperatiflere, be- deli, uzun vade ve düşük faizle ödenen arsalar temin ede- rek, mesken inşaatına, maliyet bedelinin % 94 üne kadar ikrazda bulunmakta, belediyeye, % 10 hisse satın alarak, bu faaliyete bizzat iştirak etmektedir.
Zürihte, 1934 senesine kadar 50 kooperatif 12000 mes- ken inşa etmiş, bu işe 268 milyon frank sarfedilmiştir.
Belediye kendi memurlarının emekli sandığından da bu işe ikrazda bulunmuştur.
Belediye, kooperatiflerin hesaplarını, bir nizamname- ye istinaden her sene kontrol etmektedir.
Belediyenin tayin ettiği bir komisyon, hazırlanan kooperatif projelerinin şehircilik ve mimarî bakımlardan, sağlam konsepsiyonlara dayanmasını temin eder. Dar ge- lirli, çok çocuklu aileler için, sade, rasyonel meskenlerin inşası tasvip edilmektedir. Arazi israf eden, yol tullerini, tesisat şebekesi masraflarını arttıran, villâ şeklindeki
münferid evlere malî yardım yapılması kat'iyetle mene- dilmiştir.
Harp dolayısiyle yükselen maliyet bedelleri, konfe- derasyon, kanton ve belediyeleri bu işlerin malî yükünü taksim etmeğe mecbur etti. Kooperatiflere ikraz şekli şöy- le tesbit edildi.
Arazi kıymeti dahil, maliyet bedelinin:
% 7.5 ini konfederasyon
% 7.5 ni kanton, (faizsiz olarak)
% 30 unu mahallî belediyeler.
Bu suretle inşa masraflarının % 45 i temin edilmiş oluyordu. Lâzım olan mütebaki sermayenin:
% 65 ini % 3.5 faizle birinci ipotek karşılığı Kantonal Bank,
% 29 unu % 1.5 faizle mahallî belediyeler ikinci ipo- tek karşılığı.
% 6 sını da % 3.5 faiz alarak kiracı temin temektedir.
İsviçrede, kooperatiflerin inşa etmekte jiduğu bu si- teler, asrımızın en yeni şehircilik konsepsiyonlarına gö- re yapılmaktadır. Bu resmî yardımlar sayesinde mesken- lerin kültürel seviyeleri çok yükselmiştir; aynı zamanda, şehirlerde, imar bakımından programlı bir şekilde ilerle- mektedir.
Türkiye :
Türkiyede halen mevcut, mesken inşaatını teşvik e- den, 5218 ve 5228 sayılı kanunlar, mesken problemini, memleket mikyasında halleder mahiyette olmayıp, sadece arızî ve muvakkat bir tedbir olarak kabul edilebilir.
Bu kanunların tafsilâtına girmiyeceğiz. Esasları iti- bariyle, vatandaşlara, daha ziyade, bedelini 10 senede ödeyecekleri arsalar temini hususundadır. Bina inşa mas- rafları, yol ve tesisat masrafları karşısında sadece arsa temin etmek bu dâvayı halletmiyeceği tabiidir.
Ayrıca, her sene, mahdut bir kredi de Emlâk Ban- kası eliyle, evi olmıyan vatandaşlara, 20 sene vade ve % 5 faizle dağıtılmaktadır. Bu da memleketin mesken ihtiya- cını karşılamaktan çok uzaktır.
Avrupanm muhtelif memleketlerinde, mesken dâva- sının, resmî ve gayri resmî teşekküller vasıtasiyle, birçok kollardan nasıl ele alındığını, geniş halk tabakalarına ne
•suretle mesken teminine çalıştığını yukarıda izah ettik.
Devletlerin mesken işini, tıpkı bir eğitim işi gibi, esas va- zifeleri meyanmda saydıklarını, şehirlerdeki bu sosyal dâvayı programlı bir şekilde halletmeye çalıştıklarını gör- dük.
1950 senesinde İstanbul şehrinin mesken durumunu tetkik eden komisyonumuz, ihtiyacın ne derece şiddetli, vaziyetin ne kadar vahim olduğunu görmüştü. O zaman yapılan hesaplara göre şehrin derhal temin edilmesi ica- beden 40.000 meskene ihtiyacı vardı.
Mevcut bütün şartlar bizi, mesken buhranını en kısa
bir zamanda karşılamak üzere, asgarî mesken üniteleri araştırarak, bu meseleyi iktisadî bir problem olarak tet- kike sevketmelidir. Mevcut imkânlarımızla, azamî sayı, da mesken inşasının yegâne sureti hal olduğunu kabul et- mek zarurîdir.
Diğer taraftan mantıkî bir ev plânında biolojik şart- ları da unutmamalıdır. Kabul edilecek ev tipleri, muay- yen bir asgarinin (meselâ 35 m
2) altına düştüğü takdirde, bu yuva, bir aileninin inkişafı, çocuk yetiştirmesi için mü-
sait bir mesken olmıyacaktır.
İsveçteki halk meskenlerini etüt ederken, kat irtifa- larmı 2,50 m ye indirerek, blok derinliklerini, kat sayısı- nı arttırarak elde edilen tasarrufların yekûnu % 14 ü bulmuş, tasarruf edilen bu bedel, binanın sahasının art- tırılmasına kullanılmıştı.
Arazi üzerine binaların yerleştirilme tarzı, seçilen tipler, evlerin ayrık veya bitişik nizamda veya çok katlı bloklar içinde tertiplenmiş olması, meskenin maliyeti üzerinde büyük rol oynayan faktörlerdir. İsveç, İngiltere, Danimarka, İsviçre, ayrık nizamda villalar şeklinde yapı- lan meskenlere yardım tahsisatı ayırmadığını daha evvel görmüştük. Maksat, mesken inşaatma ayrılan tahsisattan azamî sayıda inşaatın istifadesini temin etmektir.
Ayrıca bizler, en basit ve sade bir şekilde, rahat bir meskenin de yapılabileceğini bilmeliyiz. Meselâ bir oda kapısının mutlaka yağlı boya ile boyanması şart değildiı.
Yine o kapıya takılacak basit bir kilit de maksadı temin etmeğe kâfi gelebilir. Bilhassa bu gibi şeylerde tradisyonu bırakıp, içinde bulunduğumuz şartlara uygun basit sade- liklerle hareket etmeliyiz.
Eğer insanlara; bu gibi evlerde zevkle oturmayı te- min edersek, hakikî, yapı sanatkârları olduğumuz anla- şılır.
Şimdi geriye inşaat endüstrimizin, daha doğrusu biz- de mevcut inşa tekniğinin, ikamet problemini karşılaya- cak, mesken buhranını halledecek durumda olup olma- dığının tetkiki kalıyor. Mimarm dahiyane bir buluşla bu problemi bir anda halledeceğine inananlar aldanmış o- lurlar.
Yapı tekniği ile meşgul bulunanlar, yapının birçok vadilerinde ilmî sureti haller bulmağa gayret sarfedecek-
(Baş tarafı 99 uncu sahifede)
İstihbarat şubesi: Parkların geniş ölçüde tanınması ve istifade edilmesi için malûmat sağlar.
İmtiyaz şubesi: Parklar dahilinde nakliye vesaiti, yiye- cek ve diğer ihtiyaçları karşılamak üzere mukaveleler tan- zim eder.
Emniyet şubesi : Ziyaretçilerin emniyetini sağlamak maksadiyle emniyet tedbirleri alır.
Tarih şubesi: Tarihî ve arkeolojik araştırmalar ve tarihî
lerdir. Fakat ne de olsa bu kimseler hiç bir zaman bir si- hirbaz değildir.
Bu sade tedrici bir inkişafı beklemek zarureti vardır.
Henüz garbın bir tradısyona bağlı olmıyan yapı usulleri- nin değerli ve değersizlerini, elde uzun senelerin tecrübe neticeleri bulunmadığından, birbirinden ayırmak güçtür.
Bu sahada geniş mikyasta tecrübeler yapmak lâzımdır.
Türk milletinin refahı, kurulacak yeni meskenlerin inşasına da bağlıdır. Bu mevzuda çalışanlar acaba hal- kı mesken sefaletinden kurtaracak, ve onları rahat ev- lere kavuşturacak yolu bulacaklar mı?
Bunun tahkiki için, devlet, mahallî idareler, belediye- ler, teknisyenler, inşaatçılar, el ele vererek, yorulmak bilmeden, yüksek bir idealizm fikriyle çalışmaları gereki- yor.
Milletin bunu bizden beklemeğe hakkı vardır.
Tashih: Prof. Kemâl Ahmet Aru'nun Dergimizin 1952 11-12 nci sayılarında çıkan «Avrupada Mesk an Problemi» adlı yazısında vukua gelen yanlışları aşağıda tashih ederken özür dileriz.
Sahife Satır Yanlış Doğru 232 2 dertlerine fertlerine
»
9 seviyesinde seviyesini
»
19 memleketteki memleketlerdeki
»
20 Sovyetler devletler
»
21 inşasını inşasına
»
28 kanun kanunlaı-
»
56 cepheleri veçheleri
»
62 revolusyonun revolüsyonu
»
67 yani yeni
»
72 stabilije stabilize
»
73 dirletmiştir geriletmiştir.
233 3 edilmesini edilmesi
»
55 â marche â bon marche
»
27 mesken meskenlerin
»
35 optumin optimum
»
39 haiz taliplerin haiz bir meseledir.
234 7 seviyelerine seviyelerinin 7 30 kabiliyeti kabiliyetini
»
30 görünmesi müşahedesi için bu temas
»
37 riayet dirayet
235 7 200.000 sıhhat 2100 saat
»
20 rezional regional
»
21 H.B.M. H.S.B.
»
