M İ M A R 239
Sovyet Rusyada Mesken meselesi
Ll)r. M ar teli,, in bir makalesinden ahnmtşiır.,,
— Fikret Muallâ —
Kommünizm Rusyedı büyük b> inkılâp ya- parken bü.ün şahsî mülkiyeti d ; kaldırdı.
Her şey Soviyet Şu:alarmın eline geçti.
Şehir belediyesine idaresi düşen meskenlerin umumun istifadei ikameti için tahvili ve tamiri pek kolay bir vazife değildir.
Bununla beraber beled ye bir müşkülât kar- şiîir.da daha kald\ O da mesken b-ihranma kar- şı yeni inşaatta.
Bazı Rus şehirlerinde yeni inşaat varsa da Bu çok müşkülâtla meydana g d yordu. Zira mal- zemeleri yoktu, meydandaki yapılar ise Rusyanın mesken buhranına karşı gülünç tarzda azdı.
Rusya için daha mühim olan eski evlerin hayatın pratik tarzına göre tamiri idi. Belediye bur.da da malzeme yoltsuz uğundân müşkülât İçin- de ka dı.
Cenubî Rusyaya n sbetîn Şimalî Rusyanın sert ikliminden müteessir evlerin hali harap o'duğu g.bi kanalizasyon da feci vaziyette idi. Soğukların t e ş r i n d e harap o'an kanal'zasyon borularını ta- mir ed;cek malzeme olmadığından sıhhat da teh- likede kalmıştı.
Mülkiyetin tamamile şahısların e"inden çılup çalışan ve islismar olunmuş halka devri 13.1.
1918 tarihli kanunla tesb t ed İdi, Arazi ve evlerin b ; k d yeye devri ve belediyenin bunlar üzerinde nihayetsiz hakkı tasarrufu vardı, Mesk:n işleri ile meşgul komisyonlara kom'ser olarak büyük bir memnuniyetle eskiden evlerde kapıcılık e- deııler alındı.
Ş ddelle mü'.kiy.t' ka dirmiş ik Rus Kommü- nizm idaresi son zamanlarda bir dereceye ka- dar (Burjuva) n;n hakkım nazarı itibara almağa başlfd1.
Evvelâ şehir hud jtîannm plânlarla tesb t e- d lmesi lâzımd-, bu suretle şehir ve erazinin müs- pet b r tarzda ayrılması elzem olduğu anlaşıldı/
12, 1925 d ; çıkan bir kanun'a biitün şehirlerin
hudjtlarını 1.l.t929 a kadar tesb ti icra edildi.
1926 senesinin sonunda hudutların yüzde kırkı teîblt ed İmlşt. Fakat bir çek müşkülâtla, çünkü mikyas ve ölçü aletleri pek a z d B u plânlar hep yeniden yapılması lâzımd1, çünkü eski plânlardan istifade kabil değildi, zira bazı Rus şehirlerinin en son çizilmiş plânı asgarî yüz senelikti.
13. 4. 1925 Soviyet kanunu ile şehirdeki ar- salar beled yeler vasılasile idaresi ve bu idarelere yapı ve arsalar üzerinde nihayetsiz bir inhisar salâhiyeli verildi.
Demiryolları -ve askerî mıntaka gibi yerler tabii müstesna. Her hangi bir merkez dairesinin arsaya veya bir binaya ihtiyacı oldu mu oranın belediyesi ile uzlaşır. Ve sonra dahilî komiser- liğe havale olunursa da kararı Soviyet Rusya- nın en büyük komiseri verir.
Rus şehirleri bahusus büyük şeh'rlerde bir teşkilâ ne kadar muntazam olursa o'sun mes- ken meselesinin hallolunamıyacağı anlaşı'd. Ev- ler yavaş yavaş yine bir takım mukavelelerlö eşhasa tevdi olundu,.
Bir çok gayrellerle şehirlerin plânları mey- dana çıkarken Rus inkılâbının ilk senelerinde sırf nazariyatta kalan yeni inşaat meselesi de tabia- tile ortaya çıktı.
Köyler'nd; muzayekadan b.nalan köylü er şe- hirlere akın ettikçe mesken buhranı da g'ttlkçe artıyordu.
Modern inşaatın amelî bir tarzda tıtblki bü- yük şehirlerin beled yeleri tarafından anlayışla sa- haya vazolu luyorsa da bazı şeh'rlerds mimariden an1 ayan hemen yok glb'd İr. Soviyet Şuraları her ne kadar b'r çok p'ân müsabakaları açıyorsa da bunlann net'celeri az semeredar oluyordu. Bun- lardan Rusyada muktedir mimar olmadığı kat'- iyyen anlaşılmasın, bilâkis bu müsabaka'arda em- sa'siz güzel ve yep yeni tarzda p'ân'ar vard'. Fa- kat yukarıda d e ğ i m i z gibi inşa malzemesi yok- tu. - .. . •*»
240 MİMAR
21. 11. 1927 de tekâmül etmiş bir hakkı in- şa kanunu çıktı. Onda deniyor ki: Kârgir yapı yaptıran eşhas yapılarını 65 sene müddetle, ahşap yapılır ise 50 senet müddetle kullanır veya kiraya verebilirler. Bu müddet hitamında yapı arsanın ait bu'.unduğu şehrin ma'ı olur. Prensip itibariyle Kommünizm mirası kaldırmışsa da bu (65) veya (50) sene zarfında ev inşâ.ettiren tara- fından bir başkasına veya ailes'ne devredilebilir,
înşa kanununda yapının yüzde(75) i mesknn ola- bilecek tarzda olması şarttır.
Yapı yaptıran da ma kontrol a'tında olduğun- dan ilk Komünizm prensiplerinin tayyett'ği mül- kiyetin tekrar iad? olunduğu veya olunacağı zan- ni hatasa da (65) senenin hitamında yapı şehre dsvrolunduk ta da beled'ye bu yapıyı kullandığı müddetçe b'r kira verir. Burada da kemali hay- retle şahsî mülkiyetin nazarı itibara alındğmı görüyoruz.
Az da o'sa, san'at noktasından yep yeni, çok güzel b'r tarzı inşanın Rusyada tekâmül et :ğini inkâr etmek büyük bir haksızlıktır.
Mihveri Meııazır
Mimar; vücude getireceği eserin resimleri m e y a n m a bir de manazır resmini ilâve etmesi zaruridir. Projesine kat'iyet vermezden evvel m a n a z ı r resmini de yapması, b u n u n üzerinde de t e t k i k a t t a bulunması icap etmekte ve h a t t a bu- n u n l a da iktifa etmiyerek mücessemen küçük bir modelini y a p m a ğ a mecburiyet görülmekte- dir. Mimarî resimlerinin « h a t t î m a n a z ı r » k a - idelerine tevfikan yapılmasında bir m a h z u r vardır. Bu da resimlerden hakikî buudları ölç- mek için bazı tersimi ameliyenin icrasıdır.
M a h r u t î mürtesemden ibaret olan « h a t t î manazır» d a n gaye ise cisimlerin mücessemen görünüşünü temindir.
Cisimlere m a h d u t bir mesafeden b a k a r a k göründükleri halile resmini y a p m a k t a n elde edilecek netice uzak bir mesafeden b a k a r a k gö- ründükleri halile yani üstüvanevî m ü r t e s e m ile resmini yapmakla da elde edilir.
Esasan m i m a r l a r vücuda getirecekleri b i n a - nın, y a k ı n d a n bakıldığı haldeki şeklinden, gö- r ü n ü ş ü n d e n ziyade uzaktan bakıldığı z a m a n göründüğü şfeklile a l â k a d a r olurlar.
Manazır resimlerinin de binaya uzaktan bakılmasına n a z a r a n yapılmasını yani üstüva- nevî mürteseminden ibaret «aksonometrik m a - nazırı» nı tercih ederler.
Hattî m a n a z ı r d a firar noktaları ekseriya lâvha haricine tesadüf ettiğinden müvazi m ü s - takimler tersimi az, çok fazla emek ve vakit s a r f ı n a m e y d a n verdiği halde üstüvanevî m ü r - tesemde yani «aksonometrik manazır» da m ü - vazî müstakimlerin mürtesimlerinin de yekdi- ğerine muvazi olması tersimatı kolaylaştırmış olur.
Aksonometrik manazırda binanın hakikî tullerini de Ölçmek m ü m k ü n olması m ü h i m bir istifade temin eyler. Bu faidelere b i n a e n m i - m a r l a r gerek heyeti umumiyeyi gösterir resim- lerinin, gerek tafsilât resimlerinin m a n a z ı r a n görünüşlerini «aksonometrik manazır» usulile tersim eylemektedirler.
Binalarda, en, boy ve irtifa istikametleri, vecihleri kaim zaviyeli üç vecihli mücessem bir zaviyenin mücessem dılılarını teşkil ederler.
Binaların manazır resimlerinde, manazır lâvhası, bu mücessem zaviyenin vecihlerine n a - zaran mail bir müstevi olarak alınır, göz nok- tası da n a m ü t e n a h i d e farzedilirsje binanın m a - nazırı lâvha üzerinde kaim mürteseminden iba- ret olur. Bu kaim mürteseme binanın [mihveri manazırı — aksonometrik manazırı] ismi verilir.
Mihveri m a n a z ı r a dair Türkçe bir eser bu- l u n m a d ı ğ ı n d a n b u n a ait nazari ve amelî m a l û - matı tefrika şeklinde okuyucularımıza takdim etmeği düşündük. Bu tefrika mecmuamıza ilâve suretilç neşredilecek ve bu ilâveler bir araya getirildiği z a m a n küçük bir eser elde edilmiş olacaktır.
Tefrikamız okuyucularımızın m e m n u n i y e t i - ni mucip olduğu halde zamanın tarakkiyatı ne- ticesi olarak sahai tatbika muvaffakiyetle ko- n u l m a k t a olan yeni i n ş a a t malzemeleri ve sureti istimalleri; inşaatın muhtelif kısımları; basit usuller ve cetvel Ve grafiklerle m u k a v e m e t ve beton a r m e h e s a p l a n ; teshin usulleri gibi mi- marları ehemmiyetle a l â k a d a r eden mebahise dair küçük, amelî tefrikalar takdimi esbabına tevessül edilecektir. -
Mihveri manazır ilâvemize bu nüshamız- dan itibaren başanılmıştır.
