Bebelhof. Wiyana XV.
Çocuk bahçesi,
Orta motifi.
Viyana belediyesinin mesken politikası
Şamili Sairn
Belediye mimarı
Viyana belediyesinin belediyecilik sahasındaki faaliyetleri daima bir örnek olarak gösterilir; Viya- na şehrini gezmiş olanlar, çok iyi bilirler ki Viyana belediyesi şehri tanzim hususunda cidden büyük bir ustalık göstermiştir. Mimarî bir zevkle titiz bir hassasiyetin idaresinde bulunan belediye kendi otoritesini şehre gayet güzel tanıttırmıştır. Ve bu hakimiyet o belediyenin en baş meziyetlerinden sa- yılır.
Bu belediye yarım asırdan fazla bir zamandan- beri hepimizin bilmiş olduğu belediyedir. Benim asıl bahsetmek istediğim, Viyana şehrinin harpten sonraki belediyesidir. Zira o, bildiğimiz belediyenin
hususiyetlerini taşımakla beraber devrin doğurduğu yeni ihtiyaçlara cevap verecek yeni tedbirler tasar- lamıştır. Harpten evvelki belediyenin karakteris- tiği tanzimatçılığında idi. Harpten sonraki belediye ise vücude getirdiği içtimaî müesseselerile kıymet kazandı. Harpten sefil ve perişan çıkan geniş halk kitlelerinin zarurî ihtiyaçlarını temin yolunda gös- terdiği gayretlerin en başında « Yevmi kazanç sahip- lerile, az gelirli insanlara (mesken) tedariki» takip ettiği politika gelir.
Bugünün en mühim bir davası halinde bulunan
«medenî konforu haiz ucuz halk evleri» inşası saha- t
Kari Marx • llof
sında bugünkü belediyenin başardığı faaliyet cidden şayanı dikkattir.
1930 senesi eylülünde yaptığım bir etüt seyahati esnasında Viyana belediyesinin bu (halk evleri) in- şası hususundaki faaliyetini yakından tetkik etmek fırsatını buldum. Filhakika; her belediye için bir
hayal gayesi olan bu noktalar üzerinde denebilir ki Viyana cidden muvaffakiyetli bir tecrübe tapmıştır.
Bu tecrübe iki mühim noktadan mütalâaya değer.
Biri işin maliyatına taalluk eden cihettir. Ve bu mu- azzam işin belediye bütçesile hallolunmuş bulunma-
Bebelhof. Viyana XV.
Dahili avluda çocuk bahçesi
.Mevcut apartman sistemine bir misal : (Viyana VII) da bir ada. Bu adada mevcut adartmanlar zıya ve havayı ancak dahillerinde açılmış avlular ve aydınlıklardan guyn kâfi derecede alırlar.
sidir. Diğeri de en iktisadî ve en konforlu asrî bir aile ocağının nasıl olması yolundaki taharriyattır.
Viyana belediyesi 1923 senesinde (25.000) hane inşa etmeğe karar verdiği zaman, inşaat masrafına tekabül edecek olan parayı da hiç bir istikraz aktet- meden, tamamen kendi varidatından temin etmeği tasarladı. Vehlei ulâda bu karar gayri kabili izah gibi görülür. Filhakika bir çok nesillere intikal ede- cek olan bu binaların inşaat masraflarını da onlar arasında taksim ve tevzi etmek, bir istikrazla bu yükü binalardan müstefit olacak bir çok nesillere yüklemek daha doğrudur. Fakat iki mühim sebebi göz önüne alacak olursak belediyenin hakkını tes- limde gecikmeyiz. Bu sebeplerden biri ve en başlıcası şudur: Bir kere bu evlerin müşterilei kazançları az
i
olan kiracılardır. Binaenaleyh bunların verecekleri kiralarla bu istikrazın faizini bile kapatmak müm- kün olamaz. Bilâkis yüksek kiralar istemek ise onla- rın inşa edilmelerindeki maksadı ortadan kaldırır.
Diğer sebep, bugünkü Viyana belediyesinin (Sos- yalist) bir belediye olmasıdır. Belediye bütçesile bu işin ikmaline karar verildikten sonra inşaat masra- fına karşılık olmak üzere (Wohnbausteuer) namiie kiralar üzerine bir vergi vazolundu. Ve bunun hası-
latı tamamen bu (halk evleri) nin inşaatına yatı- rıldı. Viyana belediyesi tarafından yaptırılan bu yen1
inşaatın cephelerindebüyük harflerle şu cümle zılıdıı-
« Erbaut von der Gemeinde Wien in dem Jahre.-
aus den Mittoln der Wohnbausteuer»
Belediyenin yaptırdığı yeni blok evlere bir misal : Viyana XII de bir ada. Biiyiik arazı boşlukları apartman- larla çerçevelenmiştir. Meskenler her iki yüzden bol hava ve zıya alırlar.
S T E.NMUfO GAİİE
»Viyana belediyesi tarafından senesinde kiralar üzerine mevzu vergilerin hasılatı ile yapıl-
mıştır.»
Şunu da ilâve etmek lâzımdır ki: maalesef bu 'ergilerin tutarı inşaat masraflarını kapatmağa kâfi gelmemiş, belediye başka varidat menbalarını da bu işe yatırmağa mecbur kalmıştır. Belediyenin
verdiği malûmata nazaran bu vergilerin hasılatı (1925) senesinde «38» milyon şilin - takriben 11,5
^lyon Türk lirası - (1926) senesinde «34» milyon şi-
l i n: (1927) senesinde ise «35» milyon şilini bulmuş-
tur- Halbuki belediye inşaatına senevi «95» milyon 4Uin - 28,5 milyon Türk lirası - ndan fazla para gi-
%ordu. 1927 senesinde bu evlere «5.000» hane daha edilmesine ve (30.000) hanenin (1932) senesine
kadar itmam edilmesine karar verilmiştir. Viyana şehri için belediyenin inşa etmeği tasavvur ettiği hanelerin yekûnu (46.000) dir. İşgal edeceği saha dahi (7,5) kilometro murabbamı bulmaktadır.
* * *
Bu evlerin heyeti umumiyeleri cesim bina blok- ları teşkil edecek surette tertip edilmişlerdir. Bliyük bir blok bir çok müstakil haneleri ihtiva eder. Ve bu bloklar dahilinde kollektif bir hayat tarzı vardır.
Kesif bir insan kalabalığının bir tek bina dahilinde toplanması bir çok cihetlerden tenkit edilebilirse de her halde temin ettiği iktisadî ve idarî faideleri her şeyin fevkindedir. Esasen bugün bilûmum büyük şe- hirlerde apartıman hayatı taammüm etmiş bulu-
•gümon
ommıa
mır&Ai
2 UÛIHİ tımmce
(mm /inimin
HÜ(H '
ouyuK. ODA vur.:?;.
oPA
Mmmrıf uammca uemmın ummct ummın
emuon arnuon M w o o BuiMOn
E> C3A
jınmct ıammiO
ODA OCA
jRınmiA o- OOA
•
nuyor. Viyana belediyesinin bu işte yaptığı bu bina- lar dahilindeki hayat şartlarını değiştirmeksizin binalarıh şeraiti sıhhiyelerini ıslah etmekten ibaret kalmıştır.
Bir kısım muharrirler bu binalardan bahseder- ken ona (type de caserne) (kışla tipi) diyorlar. Bu münasebetle kendisile konuştuğum bir Viyanalı dos- tum da: «nasıl böyle bir bina dahilinde bir çok aile- lerin toplanmasını münasip görüyor musunuz?» di- yerek bu binalara karşı daima serdedilen tenkitler- den birini tekrar etti ve bu binaları o da bir «hapis- hane» ye teşbih etti. Bir müddet evvel Viyanada toplanmış olan (Cinsî meseleler) kongresi tarafın- dan bu kollektif binaların ahlâkî mahzurları da or- taya konduğunu ilâve etti.
Halka ucuz ve sıhhî meskenler tedariki meselesi ile uğrasan bütün belediyeler, mesken cemiyetleri, mesken kongreleri ve mesken meşherleri, şehirlerin bugünkü ihtiyaçlara göre yeniden tanzim ve tensiki ile uğraşan Ürbanistler bu meskenlerin site jarden- lerde müstakil haneler şeklinde mi. yoksa sitede kollektif aile evleri tipinde mi olması lâzım geleceği
üzerinde bir münakaşa devam ettirmektedirler. (1) Bu mesele henüz günün meselesi halindedir.
Viyana belediyesinin kollektif evleri tercih hu- susundaki mesnetlerini öğrenmek istediğim zaman mezkûr binalar idaresi şu izahatı verdi:
«Evvelâ: Bu kollektif evler, münferit aile evle- rinden metro murabbaı hesabile daha çok ucuza malolmaktadır. Saniyen: Bu müşterek evler sistemi altında azamî konforu temin etmek mümkün olmuş- tur. Su, elektrik, gaz ve kalorifer tesisatı h e m e n ^he- men bedavaya mal olmuş gibidir. Salisen: Her blo- kun ev hizmetlerine makine kuvveti tatbik edilebü' miştir. Bütün ailelerin çamaşırları elektrikle müte- harrik çamaşırhanelerde temizlenir, ütülenir. Büyük salonlar kütüphane, oyun yerleri ve bilhassa çocuk- lar için vasi bahçeler vardır. Velhasıl bir blok halk' bir aile efradı halindedir. Bu suretle müşterek haya1
hem ucuz ve hem de rahat oluyor.»
* ->:•
[1] ilerde bahsedeceğimiz (ev) mevzuu üzerinde bu bab"
bütün şıımulile avdet edeceğiz.
Plân tipi: b
»
Denebilir ki bugünkü şehirlerin merkezlerindeki apartımanlar hemen kâmilen gayrı sıhhidir. Arazi spekülâsyonlarile mal sahiplerinin kazanç hırsla- rına kurban olmuş olan bu binalar dar, ziyadan ve havadan nasipsizdir. Bu bina kütlelerinin servis kı- sımları bilâ istisna, aydınlık dediğimiz bacalardan ve dahilî avlulardan ziya alırlar, ve hatta bir çok defalar yatak odalarile hizmetçi odalarına bu ara- hklardan ziya verilmiştir. Misâl olarak Viyana şeh- rinin VIİ inci dairesinden aldığımız bir ada bloku dahilî aydınlık sahalarile binanın dolu kısımları arasındaki nispeti pek güzel gösteriyor. Muntazam caddelerle tahdit edilmiş olan binaların yüz aksa- l ı n d a n gayrı olan parçaların bu deliklerden tenef- füs eder. Arsadan fa?la yer kaybetmemek için bu delikler mümkün olduğu kadar küçük bırakılmıştır.
Halbuki belediyenin inşa ettiği halk evle- rinde bu aydınlık veya avlu denen deliklerden eser yoktur. Onlar en ufak parçalarına kadar ziyayı ve jjavayı bilâ vasıta alırlar. . Ya ( Kari Marks H o f ) ta
duğu gibi büyük bir arazi üzerinde tulen imtidat erek ön Ve arka cepheleri geniş bahçelere açılır,
veya ( Bebel Hof ) da olduğu gibi büyük bir bahçe kıt'asının etrafını çerçevelerler. VII inci daireden misâl olarak verdiğimiz belediyeye ait ev bloku plânı bu'sonuncu şekildedir. Bu binalara ait tafsilât plân- larının tetkikinden sonra odaların ve servis kısımla- rının ziya ve hava alma şekilleri daha açık olarak anlaşılır.
Bütün bunlar görüldükten sonra Viyanalı dos- tumun tabiri veçhile bunları (hapishane) kelimesile tavsif etmek şüphesiz bir hatadır. Ve kuvvetle tah- min ediyorum ki o dostum bu binaları yalnız hariç- ten seyretmekle iktifa ederek bu hükmünü ver- miştir. Hakikaten bu binalar haricî manzaraları iti- barile biraz vahşidirler.
Bu blokların ihtiva ettiği müstakil haneler dört tip üzerine tertip edilmiştir.
a) — tipi (40) metro murabbaı bir sahayı kapa- tır ve
2 metro murabbaı bir vestibül 1 metro murabbaı bir W. C.
9 metro murabbaı bir mutfak 18 metro murabbı bir büyük oda
•
O
Matteotti - llof. Viyana V.
10 metro murabbaı bir oda yı ihtiva eder.
b) — tipi (40) metro murabbaı bir sahayı kapa- tır ve
2 metro murabbaı bir vestibül 1 metro murabbaı bir W. C.
7 matro murabbaı bir mutfak 18 metro murabbaı bir büyük oda 10.5X2 metro murabbaı iki oda yi ihtiva eder.
c) — tipi (57) metro murabbaı bir yer kapatır ve bunun
2 metro murabbaı bir vestibül 1 metro murabbaı bir W. C.
7 metro murabbaı bir mutfak 18X 2 metro murabbaı iki büyük oda 11 met'-o murabbaı bir oda
sı vardır.
d) — tipi (21) metro murabbaından ibaret olup 2 metro murabbaı bir vestibül
1 metro murabbaı W. C.
18 metro murabbaı bir büyük oda dan müteşekkildir.
Bu sahifelerde verdiğimiz iki plânın bu üç tipide
Ilerıvegh - Hof. Viyana IV
yekdiğerile olan münasebetleri, tertip tarzlarındaki incelik ve haiz oldukları eb'at vazıhan bellidir. Bu eb'at vehlei ulâda biraz küçük görünüyorsa da, kul- lanış ve ihtivaca mutabakatla beraber en iktisadî ve asgarî eb'adın ne olabileceği yolundaki araştır- maların neticesi olarak taayyün etmiştir.
Netice itibarile belediyenin takip ettiği bu mes- ken politikası sayesinde pek çok Vianalılar oturabi- lecek bir eve malik olmuşlar ve bir çok Viyanalı mi- marlarda kendi kabiliyet ve istidatlarını göstermek fırsatını kazanmışlardır.
Bu binalar dahilinde mahirane tertip edilmiş
plânlar, akilâne tayin edilmiş eb'atlar olmakla be- raber vücude getirdikleri haricî tesirler itibarile de cidden muvaffak olanlar vardır. (Kari Marks Hof, Bebel Hof) ve saire gibi büyük halk evleri vücu- de getiren mimar (Kari Ehn) ve keza muhtelif halk evleri ve Viyana amel hasta kasası gibi bina- ları yapmış olan mimar (Fritz Judtmann) modern mimariye kuvvetli misaller vermişler ve adeta bir mektep tesis etmişlerdir. Bu sayede Viyana cihan- daki modern mimarlk hareketlerinin merkezlerinden biri haline inkilâp etmiştir.
1931 — Şubat
Einsiedlev - Iiof. Viyana V.
