Durkheim’ın Yöntemi,
Sosyal Dayanışma ve Hukuk Tasnifleri
Sosyolojinin bağımsız bir bilim alanı olarak var olabilmesi, onun ilgi alanının (konusunun) sınırlandırılmasını gerektirir. Bunun yolu, “biyolojik”
ve “psikolojik” olgulardan farklı niteliklere sahip bir olgular kategorisinin saptanmasından geçer. Bu olgular “sosyal” olgulardır.
Sosyal olgular toplumsal yaşamın ürünü olup, (bireye göre) «dışsallık» ve (birey üzerinde) «zorlayıcılık» niteliklerine sahip olan olgulardır.
Her insan kendi varlığını koşullandıran, belli özelliklere sahip, süregelmekte olan bir toplum içinde dünyaya gelir. Sosyal olgular belirli bir bireyin özel yaratısı değildirler. Bu anlamda
bireye göre dışsaldırlar.
«Düşüncelerimi ifade etmekte kullandığım işaretler sistemi, borçlarımı ödemekte kullandığım para sistemi, ticari ilişkilerimde kullandığım kredi araçları, mesleğimde izlediğim pratikler vb. onları
kullanmamdan bağımsız olarak işlerler.»
Sosyal olgular birey belli biçimlerde düşünmeye ve davranmaya yönlendirirler. Yerleşik kalıplara uymayan birey değişik türden tepkilerle karşılaşır. Sosyal olgular bu
anlamda birey üzerinde zorlayıcıdırlar.
«Bu kurallardan kendimi kurtarabildiğimde ve rahatlıkla çiğneyebildiğimde bile, her zaman onlarla mücadele etmek zorundayım. Nihayetinde üstesinden geldiğimde
bile, onlar bana zorlayıcı güçlerini gösterdikleri direnişle hissettirirler»
Hukukun bireye göre dışsal olduğu açıktır; yerleşik bir hukuk düzeni içine doğarız ve bu düzen bizim tekil
eylemlerimizin dışında işler. Hukuk düzeninin yaptırımları, onun birey üzerindeki zorlayıcılığını bariz kılar. Bu
anlamda hukuk Durkheim sosyolojisinde bir sosyal olgu olarak incelenir.
Sosyal olgular başka sosyal olgularla açıklanırlar. En temel olgu olan
«sosyal dayanışma» hukuk olgusunun analizinden çıkarılabilir. Hukuk sosyal dayanışmanın göstergesidir.
Sosyal dayanışmanın «mekanik» ve «organik» olmak üzere iki türü vardır. Bunlara tekabül etmek üzere hukukun da «baskıcı» ve «onarıcı» olmak üzere iki türü
vardır.
Mekanik dayanışma ---» Baskıcı hukuk (repressive law) Organik dayanışma ---» Onarıcı hukuk (restitutive law)
Baskıcı hukuk toplumun ortak değerlerine yönelik bir ihlal karşılığında, ihlal edeni cezalandırır. Onarıcı hukuk ise, ihlal edici eylem olmasa idi hangi durum var olacaksa, o durumun geri getirilmesini hedefler. Dolayısıyla iki alanda
farklı işlevler söz konusudur.
Ceza hukuku toplumun ortak değerlerini, onarıcı hukuk karmaşık mübadele sürecinin gerektirdiği işbölümünü güvence altına almaya
çalışır.
