Konya ili Ereğli ilçesi süt işletmelerinin ekonomik faaliyetleri ve yenilikleri benimseme düzeyleri

T.C.

SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

KONYA ĠLĠ EREĞLĠ ĠLÇESĠ SÜT ĠġLETMELERĠNĠN EKONOMĠK FAALĠYETLERĠ VE YENĠLĠKLERĠ

BENĠMSEME DÜZEYLERĠ

Aysun YENER YÜKSEK LĠSANS

Tarım Ekonomisi Anabilim Dalını

Temmuz-2013 KONYA Her Hakkı Saklıdır

iii

ÖZET

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

KONYA ĠLĠ EREĞLĠ ĠLÇESĠ SÜT ĠġLETMELERĠNĠN EKONOMĠK FAALĠYETLERĠ VE YENĠLĠKLERĠ BENĠMSEME DÜZEYLERĠ

Aysun YENER

Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

DanıĢman: Prof. Dr. Cennet OĞUZ

2013, 109 Jüri

Prof. Dr. Cennet OĞUZ Prof Dr. Ġsmet BOZ Doç. Dr. Zeki BAYRAMOĞLU

Bu çalıĢma, Konya Ġli Ereğli Ġlçesi süt iĢletmelerinin yenilikleri benimseme düzeylerini ve ekonomik faaliyetleri belirlemek amacıyla yapılmıĢtır. Bu çalıĢmada kullanılan veriler tabakalı örnekleme yöntemi ile seçilmiĢ olup 49 anket uygulanmıĢtır. ĠĢletmelerin sağılan hayvan sayıları 1-20‟ye kadar olanlar köy-bazlı, sağılan hayvan sayıları 21 ve üzeri olanlar nitelikli iĢletme olarak ele alınmıĢtır.

AraĢtırmada, incelenen iĢletmelerde nüfus ve iĢgücü varlıkları, arazi varlıkları, gayri safi üretim değeri, değiĢen masraflar ve brüt kar analizi yapılmıĢtır. ĠĢletmelerde mevcut nüfusun yaĢ, cinsiyet, eğitim durumu ve iĢgücü potansiyeli gibi özellikler ayrı ayrı hesaplanmıĢtır. ĠĢletmelerin niteliğine ve iĢletmelerde yeniliklerin benimsenme düzeyine etki eden faktörlerin belirlenmesi amacıyla iki adet logistik regresyon modeli uygulanmıĢtır.

Logistik regresyon analizine göre; iĢletmelerin yenilikleri benimseme düzeylerini etkileyen faktörler nitelikli olması, eğitim durumları ve Tarım Ġl/Ġlçe Müdürlükleri‟ni ziyaret etme durumları olarak tespit edilmiĢtir. ĠĢletmelerin nitelikli olma durumları ile tarımsal yeniliklerin benimsenmesi arasında anlamlı bir iliĢki bulunmuĢtur. Hayvan sayısı 21 ve üzeri olan iĢletmelerin büyük çoğunluğunun yenilikleri benimsemede daha etkili olduğu tespit edilmiĢtir. ĠĢletmelerin eğitim durumları ile tarımsal yeniliklerin benimsenmesi arasında anlamlı bir iliĢki bulunmuĢtur. Ortaokul, lise ve yüksek okul okuyanların hepsi yenilikleri benimsemede daha etkili olduğu tespit edilmiĢtir. ĠĢletmelerin Tarım Ġl/Ġlçe Müdürlüklerini ziyaret etme durumları ile tarımsal yeniliklerin benimsenmesi arasında anlamlı bir iliĢki bulunmuĢtur. Tarım il/Ġlçe Müdürlükleri‟ni her gün, haftada, ayda ziyaret edenlerin büyük çoğunluğunun yenilikleri benimsemede daha etkili olduğu tespit edilmiĢtir. Köy-bazlı iĢletmelerde birim üretim baĢına düĢen masraflar hesaplanmıĢ ve iĢletmeler ortalaması 0,67 TL olup, hayvan sayısı 1-10 adet olan iĢletme grubunda 0,68 TL ve hayvan sayısı 11-20 adet olan iĢletme grubunda 0,66 TL‟dir Nitelikli iĢletmelerde birim üretim baĢına düĢen masraflar hesaplanmıĢ ve iĢletmeler ortalaması 0,47 TL olup, hayvan sayısı 21-50 adet olan iĢletme grubunda 0,49 TL ve hayvan sayısı 51-+ adet olan iĢletme grubunda 0,46 TL‟dir

iv

ABSTRACT

MS THESIS

THE ECONOMIC ACTIVITIES OF DAIRY FARMS AND THEIR ADAPTATION LEVELS TO INNOVATIONS IN KONYA-EREĞLĠ PROVINCE

Aysun YENER

Selçuk University, Graduate School of Science Department of Agricultural Economics

Advisor: Title Pruf. Dr. Cennet OĞUZ 2013, 109

Jury

Prof. Dr. Cennet OĞUZ Prof Dr. Ġsmet BOZ Doç. Dr. Zeki BAYRAMOĞLU

This study was carried out in order to determine the economic activities of dairy farms and their adaption levels to innovations in Konya-Ereğli province. The data used in this study was obtained from 49 dairy farms which was selected by stratified random sampling survey techniques. The dairy farms which had 1-20 milked animals was called village-based and which had 21-+ was called qualified farms.

In this study, labour and population existence, land sizes, gross output value, variable costs and gross profit analysis were done in the dairy farms. The features like age, gender, educational status and labour potential of the available population of the farms were calculated separately. In order to determine the factors that effect the farms qualifications and the adaption levels to innovations, 2 logistic regression models were applied.

According to the logistic regression analysis; it was determined that the factors which effect the adoption levels to innovations of the farms were to be the qualified of the farms, educational status and the visitation of the provincial/district directorate of agriculture. There was a significant relation between the adoption to innovations and to be qualified of the farms. It was found that most of the farms which had 21-+ animals were more effective in the adaption to innovation. There was a significant relation between education status and adaption to innovations. It was obtained that the farmers who were graduated from secondary school, high school and academy were more effective in the adaption to innovation. There was a significant relation between the adoption to innovations and the visitation of the provincial/district directorate of agriculture. It was determined that most of the farmers who visited the provincial/district directorate of agriculture daily, weekly or monthly were more effective in the adaption to innovation.

The cost of production of per unit was calculated in village-based farms and the average of the farms was found 0,67 TL, in the farm group which had 1-10 quantity of animals was found 0,68 TL and in the farm group which had 11-20 quantity of animals was found 0,66 TL. Also the cost of production per unit was calculated in qualified farms and the average of the farms was found 0,47 TL, in the farm group which had 21-50 quantity of animals was found 0,49 TL, in the farm group which had 51-+ quantity of animals was found 0,46 TL.

v Ġçindekiler ÖZET ... iii ABSTRACT ... iv 1. GĠRĠġ ... 1 1.1. Konunun Amacı ... 1 1.2. Konunun Önemi ... 2 2. KAYNAK ARAġTIRMASI ... 5 3. MATERYAL ve YÖNTEM ... 10 3.1. Materyal ... 10 3.2. Yöntem ... 10

3.2.1. Örnek ĠĢletmelerin Seçiminde Kullanılan Yöntem ... 10

3.2.2. ĠĢletmelerin Sosyo-ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesinde Kullanılan Metot . 12 3.2.3. ĠĢletmelerin Ġstatistiksel Analizinde Kullanılan Yöntem ... 14

4. DÜNYA SÜT SIĞIRCILIĞI DURUMU ... 16

4.1. Dünya Süt Üretim ve Tüketim Durumu ... 16

4.2. Dünya Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu ... 22

5. TÜRKĠYE SÜT SIĞIRCILIĞI DURUMU ... 28

5.1. Türkiye‟de Süt Üretim ve Tüketim Durumu ... 28

5.2. Türkiye‟de Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu ... 33

5.3. Türkiye‟de Hayvansal Üretimde Bilgi Ve Teknoloji Kullanımın Önemi ... 40

6. ARAġTIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER ... 42

6.1. Coğrafi Konum ... 42

6.2. Ġklim ve Meteorolojik Veriler ... 43

6.3. Ġlçenin Nüfus Yapısı ... 43

6.4. Ġlçedeki nüfusun Eğitim durumu ... 44

6.5. Ekonomik Yapı ... 44

6.5.1. Bitkisel Üretim ... 44

6.5.2. Hayvansal Üretim ... 46

7. ARAġTIRMA BULGULARI ... 47

7.1. ĠĢletmelerin Ekonomik Yapısı ... 47

7.1.1. Arazi ... 47

7.1.2. Ġncelenen ĠĢletmelerin Üretim Deseni ... 49

vi

7.2.1. ĠĢletmelerde Nüfus Durumu ... 51

7.2.2. ĠĢletmecilerin eğitim durumu ... 53

7.2.3. ĠĢgücü durumu ... 54

7.3. Yıllık Faaliyet Sonuçlarının Analizi ... 57

7.3.1. Gayrisafi Üretim Değeri (GSÜD) ... 57

7.3.2. DeğiĢen Masraflar ... 63

7.3.3. Brüt Kar ... 70

7.4. Süt üretiminde Fiziki Girdi Kullanım Düzeyleri ... 72

8. ĠNCELENEN HAYVANCILIK ĠġLETMELERĠNDE YENĠLĠKLERĠN BENĠMSENME DÜZEYĠ ... 77

8.1. Ġncelenen ĠĢletmelerin Niteliklerini Etkileyen Faktörlerin Analizi ... 80

8.2.Ġncelenen ĠĢletmelerin Yenilikleri Benimseme Süresini Etkileyen Faktörlerin Analizi 82 9. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 85

9.1. Sonuçlar ... 85

9.2.Öneriler ... 88

Ek1. ... 94

vii

Çizelgeler

Çizelge. 1. Köy-bazlı örnek iĢletmelerin hayvan sayısı dağılımı ... 11

Çizelge. 2. Nitelikli örnek iĢletmelerin hayvan sayısı dağılımı ... 11

Çizelge. 3. Nüfusun erkek iĢgücüne çevrilmesinde kullanılan katsayılar ... 12

Çizelge. 4. BBHB‟ne çevirmede kullanılan katsayılar ... 13

Çizelge. 5. Dünyada hayvan ırklarına göre toplam süt üretim miktarı (bin ton;%) ... 16

Çizelge. 6. SeçilmiĢ bazı ülkelere göre süt ve süt ürünleri tüketimi 2007-2010 (KiĢi/Kg/Yıl) ... 21

Çizelge. 7. Dünya süt ihracat ve ithalat miktarları (ton) ve değerleri ($) ... 23

Çizelge. 8. Türkiye‟de ırklarına göre sağılan hayvan sayısı (bin adet) ve toplam süt sığırı varlığı içindeki oranları(%) ... 29

Çizelge. 9. Türkiye‟de hayvan türlerine göre toplam süt üretim miktarları (bin ton) ve oranları(%) ... 30

Çizelge. 10. Türkiye‟de süt ve süt ürünleri tüketimi (kg/kiĢi-yıl) ... 32

Çizelge. 11. Türkiye‟ de süt ihracat ve ithalat durumları ... 35

Çizelge. 12. Türkiye‟de süt ve süt ürünleri arzı (ton) ... 38

Çizelge. 13. Türkiye‟nin süt ürünleri ihracatı (ton) ... 38

Çizelge. 14. Türkiye‟nin süt ürünleri ithalatı (ton) ... 39

Çizelge. 15. Konya Ġli Ereğli Ġlçesi yıllara göre nüfus durumu ... 43

Çizelge. 16. Ereğli Ġlçesi arazi kullanım tablosu (ha) ... 45

Çizelge. 17. Köy-bazlı iĢletmelerde arazi kullanım durumu (da) ... 47

Çizelge. 18. Köy-bazlı iĢletmelerde ortalama parsel sayısı ve parsel büyüklüğü (da) ... 47

Çizelge. 19. Nitelikli iĢletmelerde arazi kullanım durumu (da) ... 48

Çizelge. 20. Nitelikli iĢletmelerde ortalama parsel sayısı ve parsel büyüklüğü (da) ... 48

Çizelge. 21. Köy-bazlı iĢletmelerde iĢletme gruplarına göre ürün ekiliĢleri (da) ve Oranları (%) ... 49

Çizelge. 22. Nitelikli iĢletmelerde iĢletme gruplarına göre ürün ekiliĢleri (da) ve Oranları (%) ... 49

Çizelge. 23. Köy-bazlı iĢletmelerde nüfusun yaĢ gruplarına göre dağılımı ... 51

Çizelge. 24. Nitelikli iĢletmelerde nüfusun yaĢ gruplarına göre dağılımı ... 52

Çizelge. 25. Köy-bazlı iĢletmelerde 6 yaĢından yukarı nüfusun eğitim durumu (kiĢi) ve oranları (%) ... 53

Çizelge. 26. Nitelikli iĢletmelerde 6 yaĢından yukarı nüfusun eğitim durumu (kiĢi) ve oranları (%) ... 53

Çizelge. 27. Köy-bazlı iĢletmelerde iĢgücü kullanım durumu (EĠB) ... 54

Çizelge. 28. Nitelikli iĢletmelerde iĢgücü kullanım durumu (EĠB) ... 55

Çizelge. 29. Köy-bazlı iĢletmelerin aile iĢgücü ve yabancı iĢgücü durumu (EĠB) ... 56

Çizelge. 30. Nitelikli iĢletmelerin aile iĢgücü ve yabancı iĢgücü durumu (EĠB) ... 56

Çizelge. 31. Köy-bazlı iĢletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) ... 57

Çizelge. 32. Nitelikli iĢletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) ... 58

Çizelge. 33. Köy-bazlı iĢletmelerde bitkisel üretim değeri (TL) ... 59

Çizelge. 34. Nitelikli iĢletmelerde bitkisel üretim değeri (TL) ... 59

Çizelge. 35. Köy-bazlı iĢletmelerde hayvan mevcudu (adet-BBHB) ... 60

viii

Çizelge. 37. Köy-bazlı iĢletmelerde gayrisafi üretim değeri (TL) ... 61

Çizelge. 38. Nitelikli iĢletmelerde gayrisafi üretim değeri (TL) ... 62

Çizelge. 39. Köy-bazlı iĢletmelerde hayvansal üretim değiĢen masraflar (TL) ... 63

Çizelge. 40. Nitelikli iĢletmelerde hayvansal üretim değiĢen masraflar (TL) ... 64

Çizelge. 41. Köy-bazlı iĢletmelerde hayvansal üretim değiĢen masraflar (BBHB‟ne düĢen miktarı) ... 64

Çizelge. 42. Nitelikli iĢletmelerde havansal üretim değiĢen masraflar (BBHB‟ne düĢen miktarı) ... 65

Çizelge. 43. Köy-bazlı iĢletmelerde bitkisel üretim değiĢen masraflar (TL) ... 66

Çizelge. 44. Nitelikli iĢletmelerde bitkisel üretim değiĢen masraflar (TL) ... 66

Çizelge. 45. Köy-bazlı iĢletmelerde bitkisel üretim değiĢen masraflar (BBHB‟ne düĢen miktarı) ... 67

Çizelge. 46. Nitelikli iĢletmelerde bitkisel üretim değiĢen masraflar (BBHB‟ne düĢen miktarı) ... 67

Çizelge. 47. Köy-bazlı iĢletmelerde toplam değiĢen masraflar (TL) ... 68

Çizelge. 48. Nitelikli iĢletmelerde toplam değiĢen masraflar (TL) ... 69

Çizelge. 49. Köy-bazlı iĢletmelerde iĢletme baĢına brüt kar (TL) ... 70

Çizelge. 50. Nitelikli iĢletmelerde iĢletme baĢına brüt kar (TL) ... 71

Çizelge. 51. Köy-bazlı iĢletmelerde günlük kullanılan yem miktarları (kg/gün) ... 72

Çizelge. 52. Nitelikli iĢletmelerde günlük kullanılan yem miktarları (kg/gün) ... 73

Çizelge. 53. Köy-bazlı iĢletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) ... 73

Çizelge. 54. Nitelikli iĢletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) ... 74

Çizelge. 55. Köy-bazlı iĢletmelerde süt üretim maliyeti (TL) ... 74

Çizelge. 56. Nitelikli iĢletmelerde süt üretim maliyeti (TL) ... 75

Çizelge. 57. Köy-bazlı iĢletmelerde birim üretime düĢen değiĢen masraflar (TL) ... 75

Çizelge. 58. Nitelikli iĢletmelerde birim üretime düĢen değiĢen masraflar (TL) ... 75

Çizelge. 59. ĠĢletmelerde tutulan kayıt türleri ... 77

Çizelge. 60. ĠĢletmelerde aĢı kullanım durumları ... 77

Çizelge. 61. ĠĢletmelerde bilgi kaynakları kullanım durumu ... 78

Çizelge. 62. ĠĢletmelerde uygulanan yeniliklerin benimsenme durumları ... 79

Çizelge. 63. Bağımlı değiĢkenlerin ortalama ve standart sapmaları ... 80

Çizelge. 64. Modelde kullanılan kukla değiĢkenler ... 80

Çizelge. 65. Logistik regresyon modeli 1 ... 81

Çizelge. 66. Bağımlı değiĢkenlerin ortalama ve standart sapmaları ... 82

Çizelge. 67. Modelde kullanılan kukla değiĢkenler ... 83

ix

ġekiller

ġekil. 1. Dünya kıtalara göre süt üretimi (ton) ... 17

ġekil. 2. Dünya‟da önemli süt üreticisi ülkeler ve süt üretim miktarları (bin ton) ... 17

ġekil. 3. Dünya süt üretiminin yıllar itibari ile hayvansal üretim miktarı (bin ton) ... 18

ġekil. 4. Dünya süt üretim projeksiyonu (bin ton) ... 19

ġekil. 5. Dünya süt tüketimi (ton) ... 20

ġekil. 6. Dünya süt ithalat-ihracat miktarı (bin ton) ... 24

ġekil. 7. Dünya süt fiyatları (ton/$) ... 25

ġekil. 8. Dünya‟da önemli süt ihracatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton) ... 26

ġekil. 9. Dünya‟da önemli süt ithalatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton) ... 27

ġekil. 10. Türkiye süt üretim miktarı (ton) ... 31

ġekil. 11. Türkiye süt ürünleri tüketimi (ton) ... 33

ġekil. 12. Türkiye süt ve süt ürünleri ticareti (ton) ... 36

ġekil. 13. Ereğli Ġlçe haritası ... 42

ġekil. 14. Köy-bazlı iĢletmelerde üretim deseni (%) ... 50

x

Kısaltmalar:

AB : Avrupa Birliği

BBHB : Büyük BaĢ Hayvan Birimi

BK : Brüt Kar

DM : DeğiĢen Masraflar

EĠB : Erkek ĠĢ Birimi

GSÜD : Gayri Safi Üretim Değeri

1

1. GĠRĠġ

1.1.Konunun Amacı

Tarım sektörü, nüfus açısından taĢıdığı kritik önemin yanı sıra, ekonomik, sosyal, siyasal, teknolojik ve kiĢisel risklerden yüksek düzeyde etkilenen, son derece hassas ve kendine özgü bir yapıya sahiptir. Bu açıdan bakıldığında, tarımın insanlığın beslenmesindeki fonksiyonunu etkili bir Ģekilde yerine getirmesi; tarımsal üretimi tehdit eden risklerin yönetimiyle doğrudan iliĢkilidir. Bu nedenle geliĢmiĢ ülkelerin yıllar önce baĢlatmıĢ oldukları tarımda risk yönetim teknikleri uygulamaları ve alt yapı çalıĢmaları sonucu doğa olayları büyük ölçüde afet olmaktan çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır (Oğuz ve Kan 2006).

Günümüzde, geliĢmiĢ ülkelerin ulaĢtıkları sosyal ve ekonomik refahın temelinde tarım alanındaki geliĢmeler yatmaktadır. Tarım, zenginlik üreten bir sektör olarak ülkelerin sanayileĢmesinde büyük rol oynamaktadır. Tarım sektörünün geliĢmesinde en büyük pay ise üretici örgütlerinindir. Üretimden pazarlamaya kadar örgütlü bir yapıda hareket eden üreticiler, gerek kendileri ve gerekse ülkeleri için yarar sağlamıĢlar ve güçlü üretici örgütleri sayesinde tarım-sanayi entegrasyonunu baĢarı ile kurmuĢlardır. Pazarlama kanalındaki etkin rolleri sayesinde pazardan daha fazla pay almıĢlar ve ürettikleri ürünlerden daha fazla gelir elde etme imkanına kavuĢmuĢlardır (Köroğlu 2003). Tarım sektöründe risklerin yönetimi, örgütlenme, pazarlama ve yeniliklere adaptasyonda yaĢanan problemler aĢıldığı zaman üreticilerin refah düzeyi arttırılır. Bu yüzden, üreticilerin bilinçlendirilmesi için tarımsal geliĢmenin ve teknolojinin üreticiye aktarılması gerekmektedir.

Tarımsal geliĢmenin ve teknolojinin temelinde bilgi vardır. Tarımsal bilgi ve yeni teknoloji, tarımsal araĢtırma kurumları ve üniversiteler tarafından üretilmekte ve geliĢtirilmektedir. Yapılan birçok araĢtırma ile yeni bilgiler elde edilmekte ya da baĢka ülkelerde elde edilen bilgilerin ülke koĢullarında geçerliliği sınanmaktadır. Böylece araĢtırma kurumları ve üniversitelerde tarımsal geliĢmeyi sağlayacak bilgiler toplanmaktadır. Yeni teknoloji ve bilgiler üreticiler tarafından uygulamaya konulduğu zaman bir toplumsal yarar sağlanmaktadır. Tarımla ilgili bilgilerin ve yeni teknolojilerin çiftçilere iletilmesi ve öğretilmesi için çok sayıdaki ve kademedeki örgün eğitim kurumları yanında, çok geniĢ yaygın eğitim, bilgilendirme, danıĢmanlık hizmetleri yürütülmektedir. Bu nedenle tarımsal yayım bilginin üretilmesi ve uygulama arasında köprü görevi

2

görmektedir. GeliĢen toplumların ekonomilerinde tarım sektörünün payı yüksektir. Tarım sektörü arasında hayvancılık, katma değer yaratma imkanı en yüksek olan sektördür. Bu sektörün geliĢtirilmesinde hayvancılığa ait yeni teknolojilerin kullanılması ve bilgilerin aktarılması oldukça önemlidir. Bu çalıĢma ile;

 Nitelikli ve Köy Bazlı süt iĢletmelerinin ekonomik faaliyetlerinin ortaya konulması,  ĠĢletmelerin mevcut üretim teknolojilerinin belirlenmesi,

 ĠĢletmelerin yeni teknolojileri benimseme düzeyleri,

 Ġncelenen iĢletmelerde yenilikleri benimseme düzeylerini etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıĢtır.

1.2.Konunun Önemi

Hayvancılık sektörünün temel iĢlevi, gıda maddesi üretimidir. Hayvansal kökenli gıda maddelerinin, birçok üstün özelliğe sahip olduğu bilinmekte ve dengeli bir beslenmeden söz edebilmek için günlük protein ihtiyacının %40-60‟ının, hayvansal kökenli besin maddelerinden sağlanması önerilmektedir (Anonim, 2006a).

Hayvancılık bütün dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalı ve birçok alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bununla birlikte hayvancılık sektörü diğer sektörlerden farklı olarak içinde birçok sektörü barındırması sebebiyle ülke ekonomisine olduğu kadar ülkenin sosyal sorunlarına da çözüm getirmektedir. Hayvancılık, kırsal alanlarda yaĢanan issizliği azaltmak ve önlemek, köyden kente göçün önüne geçerek kentlerde yaĢanan çarpık kentleĢme ve nüfus baskını azaltmak gibi sosyal fonksiyonlar üstlenmiĢtir. Ekonomik fonksiyonlarına bakıldığında ise bu fonksiyonlar, ülkenin dengeli kalkınmasına katkıda bulunmak, ulusal geliri artırmak ve daha öncede bahsedildiği gibi birçok sektöre ( et, süt, deri, kozmetik, ilaç ) hammadde sağlamak seklinde sıralanabilmektedir.

GeliĢmiĢ ülkeler tarım ve hayvancılık sektörleri sayesinde, ülkelerinde istikrarı sağlamakta ve ihracatçı konumda yerlerini almaktadırlar. Dünya‟daki bazı ülkelere bakıldığında süt ihracatı bakımından, Yeni Zelanda tek baĢına dünya ülkelerinin süt ihtiyacının %25′lik kısmını, Avustralya %13′ lük kısmını karĢılamakta ve Amerika dünyada ihraç edilen sütünün %7′lik kısmını üretmektedir. Bunu, bitkisel ve hayvansal üretimi daha akılcı ve ekonomik politikalarla destekleyerek baĢarmaktadırlar. Türkiye coğrafi özellikleri bakımından her türlü hayvansal ürün üretimi için uygun ortam ve önemli bir potansiyele

3

sahiptir. Sahip olduğumuz ekolojik zenginlikler, çok fazla sayıda bitkisel ve hayvansal ürünün yetiĢtirilmesine imkan verme, her ekolojide her ürün için uygun teknoloji ve çeĢit geliĢtirme ihtiyacını doğurmaktadır. Bu nedenle tarımsal araĢtırma önem taĢımaktadır (Anonim, 2010).

Günümüzde ülkelerin geliĢmiĢlik düzeylerinin belirlenmesinde kullanılan önemli kriterlerden biri de kiĢi baĢına tüketilen hayvansal ürünler miktarıdır. Bu anlamda hayvansal protein tüketimi ile kalkınma arasında sebep sonuç iliĢkisi bulunmaktadır. Dünya‟da ihracatta öne çıkmıĢ ülkelerin tüketim durumları göz önüne alınırsa; KiĢi baĢı içme sütü tüketiminde yıllık 107 kg ile Avustralya birinci sıradadır. AB‟de yıllık içme sütü tüketimi 89 kg, Amerika‟da 83 kg‟dır. Türkiye‟de kiĢi baĢına süt tüketimi 26 kg‟dır. Bu nedenler yüzünden hayvancılığın geliĢtirilmesi gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Bu geliĢim temelinde ise tarımsal yayım çalıĢmaları bulunmaktadır (Anonim, 2010).

Tarım kesiminin giderek artan bilgi gereksinmesini karĢılayacak yeni bilgiler, teknolojiler tarımsal araĢtırmalar yoluyla elde edilir. Türkiye‟de yeni teknolojik bilgilerin ve üstün nitelikli materyalin üretilmesine yönelik uygulamalı tarımsal araĢtırmalar kamu ve özel sektör tarafından yürütülmektedir. Tarımsal yayımın temel görevi araĢtırma kuruluĢlarınca üretilen “yeni bilgileri ve teknolojileri” kırsal alana götürmek ve benimsetmektir.

Dünyadaki ülkelere baktığımızda çoğulcu tarımsal yayım sistemi benimsedikleri görülmektedir. Bu sistem çiftçilere yayım hizmetlerinin tek bir kuruluĢ yerine birden fazla kuruluĢ tarafından sunulması esasına dayanmaktadır. Çoğulcu tarımsal yayım sisteminin baĢarılı sonuçlar verebilmesi için paydaĢlar arasında yoğun bir iĢbirliğinin olması gerekmektedir. Çiftçilerin üretim desenleri, üretimde yaĢanan problemler ve sonuçları açısından büyük farklılıklar göstermektedir. Çiftçilerin bu farklılıklarına cevap verecek yayım kuruluĢlarının da birden fazla olması ve birbirleri ile iĢbirliği içinde olması çiftçi beklentilerinin karĢılanması açısından yararlı olacaktır.

Küçük tarım iĢletmelerinin yapısal dezavantajlarının ortadan kaldırılması, ekonomik açıdan güçlendirilmeleri ve kırsal alanda sürdürülebilir kalkınmayı sağlayacak en önemli araçlardan biri üretici örgütleridir.

Türkiye hayvancılığında; iĢletmelerin küçük ölçekli olması, çevresel ve genetik nedenlerden kaynaklanan verim düĢüklüğü, finansman yetersizliği, pazarlama sorunları, hijyen ve kaliteye iliĢkin sorunlar, üreticilerin ürününü eder fiyata satamaması, girdi fiyatlarının ve dolayısı ile üretim maliyetlerinin yüksekliği, eğitim ve yayım hizmetlerinin

4

yetersizliği ve üreticilerin bilgi ve teknoloji kullanımında yetersiz kalmaları gibi sorunları nedeniyle, üretimden pazarlamaya kadar olan süreçte, üreticilerin sorunlarına çözüm getirebilecek, birbirleriyle koordineli, güçlü ve ayakları üzerinde durabilen, teknik ve idari alt yapısı güçlendirilmiĢ örgütlerin oluĢturulması kaçınılmazdır.

5

2. KAYNAK ARAġTIRMASI

Gül ve Tatlıdil ( 2012) Bu çalıĢmada DSYB‟nin yetiĢtiricilerine yönelik olarak uygulamıĢ

olduğu yayım ve eğitim faaliyetlerinin genel bir değerlendirilmesi amaçlanmıĢtır. Bu amaçla DSYMB tarafından yayım ve eğitim faaliyeti konusunda aktif olan il birlikleri tespit edilmiĢ olup daha sonra bu birliklerle tek tek görüĢmeler yapılmak suretiyle bu konudaki çalıĢmaları istenmiĢtir. ÇalıĢmada 10 adet il birliği ile görüĢmeler yapılarak gerekli bilgiler elde edilmeye çalıĢılmıĢtır. Elde edilen bilgiler ıĢığında çalıĢma tamamlanmıĢtır. DSYB‟nin yetiĢtiricilerine yönelik olarak uygulamıĢ olduğu yayım ve eğitim faaliyetlerinin genel bir değerlendirilmesi amaçlanmıĢtır. Bu amaçla DSYMB tarafından yayım ve eğitim faaliyeti konusunda aktif olan il birlikleri tespit edilmiĢ olup daha sonra bu birliklerle tek tek görüĢmeler yapılmak suretiyle bu konudaki çalıĢmaları istenmiĢtir. DSYB‟nin yaptıkları yayım ve eğitim faaliyetlerinin yetiĢtiricilere birçok fayda sağladığı, onların bilgi ve birikimlerini artırdığı görülmektedir.

Boz ve ark (2011) Bu çalıĢmada, Türkiye'nin Doğu Akdeniz bölgesinde süt üreticileri

arasında yenilikleri ve en iyi yönetim uygulamalarının benimsenmesi incelenmektedir. Sonuç olarak, çiftçilerin yaĢ, gelir düzeyi, yatırım ve hayvan ırklarının yenilikleri benimsenmesi üzerinde etkili olduğunu bulunmuĢtur.

Peker ve Oğuz (2011) Bu çalıĢmada tarım ve gıda konularındaki “Eğitim, Ar-Ge ve Yayım”

üçlüsü arasında iĢbirliğini güçlendirecek “Çiftlik Sistemleri AraĢtırma ve Yayım Modeli” Konya ili sütçülük iĢletmeleri örneği uygulaması Ģeklinde ortaya konulmuĢtur. Böylece, “Çiftlik Sistemleri AraĢtırma ve Yayım Modelleri”nin yaygınlaĢmasının katkıları ortaya koyulmuĢtur.

Savran ve ark (2011) Genel olarak, yayım faaliyetleri ağırlıklı olarak organize edilen ve

kamu kurumları tarafından yürütüldüğü öne sürülmüĢtür. Tarımsal bilgi sağlayıcılar arasında etkin bir iletiĢim eksikliği vardır. Özel sektörün yayım faaliyetlerinin sadece son zamanlarda geliĢtirilen, kapsama alanı bakımından sınırlıdır ve ürün özeldir. Dolayısıyla, sistem içinde bilgi akımını etkili bir koordinasyon için bir ihtiyacı olduğu söylenmektedir.

Cevher ve Karakurt (2010) Bu araĢtırmada verilerin değerlendirilmesinde mutlak ve nispi

dağılımlar kullanılmıĢtır. Ayrıca, mutlak ve nispi dağılımlar ile yetinilmemiĢ, Khi-kare testi de uygulanmıĢtır. Khi-kare testinde elde edilen değerlerin tablo kontrolleri %95 güvenilirlik seviyesinde yapılmıĢtır. Böylece proje uygulanan ve uygulanmayan köyler arasındaki ortak yönler ve/veya farklılıklar ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır., Ankara ili Polatlı ve Kalecik

6

ilçelerinin köylerinde yürütülmüĢtür. Ülkemizde iĢlenebilir tarım arazilerinin, geliĢmiĢ ülkelerde olduğu gibi %20-25‟nin yem bitkisi üretimine ayrılması gerekmektedir. Yem bitkisi üretimini kısıtlayan faktörlerin ortadan kaldırılması için gerekli çalıĢmalara ağırlık verilmeli, çiftçi katılımının özendirilmesi sağlanmalı ve proje kapsamında yararlandırılan (yem bitkisi tohumu dağıtımı gibi) olanaklardan eĢit Ģekilde yararlandırılmalıdır.

Swanson ve Rajalahti (2010) Bu kitabın amacı, artan çiftlik geliri ile geniĢ hedefe doğru

hareket eden ve kırsal geçim kaynaklarını geliĢtirmeye çoğulcu tarımsal yayım ve danıĢmanlık sistemini güçlendirmektir. Öncelikle küçük ölçekli iĢletmelerin hızla değiĢen küresel ekonomide kendi geçim kaynaklarını iyileĢtirmek için ihtiyaç duyacağı teknik bilgi, yönetim becerileri ve bilgi hizmetleri üzerinde çalıĢmalar yapmayı amaçlamaktadır. Buna ek olarak, kitap da uzantısı iklim değiĢikliği de dahil olmak üzere artan doğal kaynak sorunları ile uğraĢan çiftçilerin her türlü yardım nasıl hakkında bilgi içermektedir.

ToktaĢ (2010) Bu çalıĢma Anketlerin sağlıklı bir biçimde değerlendirilmesi için, Microsoft

Excel Programı‟nda bir veri tabanı oluĢturulmuĢtur. Anketlerin her birine numara verildikten sonra, yine her bir anket için her sorudaki yanıtlar tek tek numaralanıp hazırlanan veri tabanına bu numaralar özenli bir biçimde girilmiĢtir. Böylelikle her soruya iliĢkin yanıtların sayıları ve yüzde değerleri, seçilen bazı sorular arasında çapraz iliĢki kurularak hesaplanmıĢtır. Bu çapraz iliĢkiler, hazırlanan çizelgeler yardımıyla analiz edilmiĢtir. Adana Ġlinde TAR-GEL projesi kapsamında çalıĢan tarım danıĢmanlarınca yürütülen yayım hizmetlerinin etkinliğini analiz etmek, TAR-GEL projesinde baĢlangıçtan bugüne kadar yaĢanan değiĢim ve geliĢimleri hem üreticiler hem de danıĢmanlar açısından araĢtırmak, proje amaçlarına hangi oranda ulaĢılabildiğini belirlemek, projedeki temel sorunları üreticiler ve danıĢmanlar açısından ortaya koymak, projenin sürdürülebilirliğini sağlayabilmek için, tarım danıĢmanlarının ve üreticilerin sorunlarına yönelik çözüm önerileri geliĢtirmek amacıyla yapılmıĢtır.

Kızılaslan (2009) Bu çalıĢmada, çiftçilerin arazi geniĢlikleri dikkate alınarak basit tesadüfi

örnekleme yöntemi ile örnek hacmi belirlenmiĢtir. Buna göre %99 güven aralığı %5 hata payı ile örnek hacmi 60 olarak hesaplanmıĢtır. Tarımsal yayım hizmetlerine ve yayımcıya bakıĢ açıları, kendi koĢullarından kaynaklanan sınırlamalar çiftçinin tutum ve davranıĢlarını ortaya koymaktadır. Çiftçilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda yeniliklerin bazı zamanlar dikkate alındığı ve uygulandığı görülmektedir.

7

Sezgin (2010) b ÇalıĢmada, Erzurum ilinde yapılan anket çalıĢması sonucunda elde edilen

veriler LĠMDEP paket programına aktarılmıĢtır. Veriler “crosstab” yöntemi ve Lojistik regresyon analizi kullanılarak analiz edilmiĢ ve sonuçlar tablo halinde sunulmuĢtur. Hayvancılığa yönelik yeniliklerin benimsenmesinde kitle iletiĢim araçlarının önemli ölçüde etkisinin olduğu belirlenmiĢtir. Bu nedenle yeniliklerin benimsenmesi çalıĢmalarında etkinliği önemli ölçüde arttıracağı için kitle iletiĢim araçlarının diğer yöntemlerin yanında yoğun bir Ģekilde kullanılması gerektiği ortaya konulmuĢtur.

Sezgin (2010)a Bu çalıĢmaya göre, yayım elemanlarının belirli periyotlar ile köy ve çiftçi

ziyaretleri yapması ve yerel yayın kuruluĢlarında tarımsal konular ile ilgili çiftçilere yönelik programlara ağırlık verilmesi gerektiği savunulmuĢtur. Ayrıca iĢletme büyüklüğünün arttırılması için teĢvik edici çalıĢmalar yapılması gerektiği söylenmiĢtir. Yapılacak yayım çalıĢmalarının duyurulmasına gereken önem verilmeli ve kamu yayım çalıĢmaları ile anlatılacak konuların belirlenmesinde çiftçi ihtiyaç ve öncelikleri dikkate alınmalıdır demiĢtir.

Armağan ve Özden (2008) Türkiye'de Süt Sığırcılığı ĠĢletmelerinin Tarımsal Yayım

Ġhtiyaçları ve Üreticilerin Örgütlenme ile Ġlgili DüĢünceleri” adlı çalıĢmalarında Türkiye‟de süt sığırcılığı yapılan isletmelerde sürü yönetimi, beslenme, rasyon hazırlama ve bakım koĢulları ile ilgili olarak üreticilerin yeni bilgi ve uygulamaları öğrenmeye açık oldukları belirlenmiĢtir.

AteĢ ve Terin (2008) Van ilinde hayvancılığa yönelik yapılan kırsal kalkınma ve yayım

çalıĢmalarının, hayvancılığın geliĢmesine yaptığı katkıların genel bir değerlendirmesini yapmaktır. Bu kapsamda, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı (TKB) tarafından hayvancılığa yönelik yapılan yayım çalıĢmaları ve ilde hayvancılığa yönelik yapılan (TKB), TÜBĠTAK ve Avrupa Birliği (AB) ile Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) tarafından desteklenen projeler ile Doğu Anadolu Kalkınma Programı (DAKP) çerçevesinde yapılan projeler ele alınmıĢ ve irdelenmiĢtir.

Topçu (2008) “Süt Sığırcılığı ĠĢletmelerinde BaĢarıyı Etkileyen Faktörlerin Analizi:

Erzurum Ġli Örneği” çalıĢmasında, Süt sığırcılığı iĢletmelerinde baĢarıyı etkileyen faktörlerin çoklu doğrusal regresyon analizinde, süt sığırcılığı üretim değerine bağlı olarak ele alınan verimlilik ve yönetim organizasyonu bağımsız değiĢkenlerinin hata kareleri toplamını minimum kılan En Küçük Kareler (EKK) yöntemine dayalı regresyon modelleri

8

kullanılmıĢtır. Hayvancılık iĢletmelerine rekabet üstünlüğü sağlayan faktör ya da faktörler ortaya konulabilir ve iĢletme baĢarısını olumsuz yönde etkileyen unsurlar iyileĢtirilebileceği ortaya konulmuĢtur.

Kızılaslan ve Kızılaslan (2007) Bu çalıĢma ile Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası

Reformu ile tarım sektöründe yaĢanmıĢtır geliĢmeler, Türkiye'deki tarımsal yayım hizmetleri, organizasyon ile ilgili önemli geliĢmeler tabi olacağını gösterdiği ortaya çıkmıĢtır. Buna göre, bu geliĢmeler ve Türkiye'de yayım hizmetlerinin karĢı karĢıya olduğu sorunlar dikkate alınarak, bu güçlü altyapısının Türkiye'deki tarımsal yayım uygulamaları için geliĢtirilmiĢ olması gerektiği sonucuna varılmıĢtır.

Torun ve Taluğ (2005) “Çay Budama Projesi Kapsamında Üreticilerin Kullandıkları Bilgi

Kaynakları” çalıĢması çay tarımının yoğun olduğu Doğu Karadeniz bölgesi illerinden Artvin, Rize ve Trabzon da yapılmıĢtır. AraĢtırmanın ana materyali, Artvin'in Hopa Ġlçesinden 6, Rize'nin Derepazarı Ġlçesinden 3 ve Trabzon'un Of Ġlçesinden 4 köyde örnekleme sonucu seçilen çay üreticilerinden anket yolu ile derlenen verilerden oluĢmaktadır. Ayrıca yerli ve yabancı çeĢitli ikincil kaynaklardan derlenen veriler de araĢtırmada materyal olarak kullanılmıĢtır. Üreticilere yönelik eğitim çalıĢmalarının daha ciddi boyutlarda ve organize bir Ģekilde yürütülebilmesi amacıyla, çay tarımı konusunda uluslar arası deneyimler incelenerek, çay tarımının yoğun olarak yapıldığı illerde olmak üzere, çiftçilerin katılımının sağlanabileceği eğitim toplantıları yapılarak anlatılmalıdır sonucuna ulaĢılmıĢtır.

Boz ve ark (2002) Bu çalıĢmada bağımlı değiĢkenin sıralı bir nitelikte bulunuĢu sıralı probit

modeli kullanılmasını elveriĢli kılmıĢtır. AraĢtırmanın bağımlı değiĢkenini erken benimseyen, geç benimseyen ve benimsemeyen Ģeklinde üç kategoriye ayrılmıĢtır. Mısır üretimi erken benimseyen çiftçilerin daha yüksek eğitim düzeyine, daha büyük iĢletmelere, daha yüksek gelire, daha sulanabilir araziye ve daha çok traktöre sahip olan çiftçiler olarak göstermiĢtir.

Özkaya ve ark (1999) Birinci grup materyal, kurum ve kuruluĢlardan sağlanan rapor,

dökümanlar ve literatürden oluĢmuĢtur. Ġkinci grup materyal Halilbeyli Köyü'ndeki üreticiler ile yüzyüze görüĢülerek yapılan 40 adet anketden sağlanan verilerdir. Üçüncü grup materyal ise KKD oturumlarından elde edilen, kolaylaĢtırıcı (facilitator) dediğimiz araĢtırma-uygulamanın yürütücüleri, katılan uzmanlar ve katılımcı üreticilerin birlikte sağladığı, paylaĢtığı, tartıĢarak geliĢtirdiği ve bilgi haline dönüĢtürdüğü verilerdir. Katılımcı Kırsal Değerlendirme yaklaĢımının ülkemizdeki bu ilk uygulanıĢı; gerek araĢtırma gerekse kırsal kalkınma ve yayım çalıĢmalarında bu yaklaĢımın verimli bir Ģekilde uygulanabileceğini

9

göstermektedir. KKD yaklaĢımını uygulamak isteyen kuruluĢlar (kamu veya STK) kendi içlerinde daha demokratik ve katılımcı, açık iletiĢimi öngören yapı ve iĢleyiĢler kurmalıdırlar.

ÖzçatalbaĢ (1994) “Güneydoğu Anadolu Proje Bölgesinde Tarımsal Yayımın Analizi ve

Etkin Bir Yayım ÇalıĢması Ġçin Gerekli KoĢulların Saptanması” konusundaki çalıĢma ile, GAP bölgesi illerinden ġanlıurfa‟da yürütülmekte olan tarımsal yayım faaliyetlerinde ortaya çıkan sorunlar ıĢığında, etkin bir yayım çalıĢmasının koĢullarını ortaya koymayı amaçlamıĢtır. Buna göre pamuk, buğday, arpa ve kırmızı mercimekte üretici uygulamaları ile yayım birimlerinin önerileri arasında 1/3 – ´ oranında uyumsuzluk bulunurken, üreticilerin üretim tekniği ( % 2,4) ve iĢletme ekonomisiyle ( %71,4) ilgili bilgileri büyük oranda kırsal toplum içindeki bilgi kaynaklarından karĢıladığı tespit edilmiĢtir. Yayım birimlerinin bilgi kaynağı olarak önemi çok düĢük bulunmuĢtur. AraĢtırıcı, yayımcı ve üretici üçlüsünü tarla düzeyinde bir araya getirmek için üretim sistemleri araĢtırmaları yaklaĢımından yararlanılarak, çiftçi Ģartlarında denemelere önem verilmesi gerektiği, böylece söz konusu üçlünün tarla düzeyinde bir araya gelmesiyle etkin bir iĢbirliği ve bilgi akıĢının sağlanacağı dile getirilen çözüm önerilerindendir.

Özkaya (1991) Tarımsal yayımcıların etkinliği üzerine yaptığı araĢtırmada ise yayımcıların

ancak %30'unun yeni bir ürün teknik veya yeni bir çalıĢma biçimine uyumunun yeterli olduğu sonucu ortaya çıkmıĢtır. Yayımcıların %60'ı çalıĢtığı iĢte düĢünce ve deneyimlerini uygulama Ģansını çok az veya oldukça az bulmaktadır. Yayımcıların %43'ü iĢlerinde yöneticilerin kendilerine verdiği yetki ve sorumluluğu çok az veya oldukça az diye nitelendirmektedirler. Aynı araĢtırmada yayımcıların çoğunun yenilikleri çiftçilere benimsetme ve yaymada etkin olamadıklarını belirttikleri görülmektedir.

10

3. MATERYAL ve YÖNTEM

3.1. Materyal

ÇalıĢmanın ana materyalini, Ereğli Ġlçesi Köy Bazlı ve Nitelikli süt iĢletmeleri ile yapılan anketlerden elde edilen birincil veriler oluĢturmuĢtur. Ayrıca, Konu ile ilgili daha önce yapılmıĢ olan araĢtırmalar ile ilgili kurum ve kuruluĢların yapmıĢ olduğu verilerden de çalıĢmada yararlanılmıĢtır. ÇalıĢma 2012-2013 üretim dönemlerini kapsamakta olup, anketler bizzat araĢtırıcı tarafından doldurulmuĢtur.

3.2. Yöntem

3.2.1. Örnek ĠĢletmelerin Seçiminde Kullanılan Yöntem

AraĢtırmanın, ana çerçevesini belirlemede Konya Süt Komisyonu tarafından yapılmıĢ olan envanter kayıtları dikkate alınmıĢtır. Konya ilinde en fazla süt üretimi yapıldığı Ereğli ilçesi gayeli örnekleme metoduna göre seçilmiĢ olup burada da ilçe genelinde Konya Süt Komisyonu verileri alınmıĢtır. Ġlçede süt üretim faaliyetinde bulunan iĢletmeler Köy Bazlı ve Nitelikli Süt ĠĢletmeleri olarak ikiye ayrılmıĢtır. AraĢtırmada iĢletmelerden toplanacak bulguların doğruluğunu arttırmak ve populasyondaki farklı bölümlerin yeterince temsil edebilmesini sağlamak (GüneĢ ve Arıkan 1985) amacıyla tabakalı örnekleme metodu kullanılmıĢtır.

Örnek hacminin belirlenmesinde kullanılacak olan tabakalı örnekleme yöntemi aĢağıdaki gibidir. Örnek hacmi sağılan inek sayısı üzerinden belirlenmiĢtir.

𝑛 =

11 N = Populasyondaki Birim Sayısı (adet) d= Populasyona Ait Hata Terimi

t= Standart Normal Dağılım Değeri 𝑁_ℎ= h. Tabakadaki Birim Sayısı (Frekans) 𝑆ℎ= h. Tabakanın Standart Sapması

Bu formül yardımı ile örnek büyüklüğü 49 olarak hesaplanmıĢtır. Örnek hacminde yer alan iĢletmeler tesadüfen seçilerek gönüllülük ilkesine göre anket yapılmıĢtır. Örnek hacmi içerisinde yer alan iĢletmelerin sağılan hayvan sayıları 1-20‟ye kadar olan iĢletmeler “köy bazlı iĢletmeler” olarak, 20 baĢ ve daha fazla sağılan hayvanı olan iĢletmeler ise “nitelikli iĢletmeler” olarak tanımlanmıĢtır. AraĢtırma sonuçları bu sınıflandırma üzerinden ve iĢletmeler ortalamasına göre yapılmıĢtır. Bu tabakalardan hayvan sayısı 1-10 olan tabakadan 24, hayvan sayısı 11-20 olan tabakadan 10, hayvan sayısı 21-50 olan tabakadan 9, hayvan sayısı 51-+ olan tabakadan 6 adet olmak üzere toplam 49 anket yapılmıĢtır. Çizelge 1‟de köy-bazlı iĢletmelerde yapılan anket sayısı verilmiĢtir. Çizelge 2‟de nitelikli iĢletmelerde yapılan anket sayısı verilmiĢtir.

Çizelge. 1. Köy-bazlı örnek iĢletmelerin hayvan sayısı dağılımı

ĠĢletme GeniĢlik Grupları Örnek Hacmi (adet)

1-10 24

11-20 10

Toplam 34

Çizelge. 2. Nitelikli örnek iĢletmelerin hayvan sayısı dağılımı

ĠĢletme GeniĢlik Grupları Örnek Hacmi (adet)

21-50 9

51-+ 6

Toplam 15

AraĢtırmada veri toplama amacıyla hazırlanan anket üç kısımda ele alınmıĢtır. Birinci kısımda sosyo-ekonomik özellikler, ikinci kısımda süt üreticilerinin üretim ile ilgili problemleri ve üçüncü kısımda ise üreticilerin iletiĢim davranıĢları ele alınmıĢtır. AraĢtırmada kullanılan anket formu ile ilgili ulusal ve uluslar arası çalıĢmaların yanı sıra araĢtırma bölgesinin hayvancılık özellikleri göz önünde bulundurularak hazırlanmıĢtır. Süt sığırcılığı

12

yapan iĢletmelerden toplanan veriler için kukla değiĢkenleri oluĢturulmuĢtur. Daha sonra bu veriler SPSS istatistik paket programı kullanılarak değerlendirilmiĢtir.

3.2.2. ĠĢletmelerin Sosyo-ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesinde Kullanılan Metot

ĠĢletmelerin sosyo-ekonomik faaliyetleri değerlendirilirken basit yüzde hesaplamalar ve iĢletme ortalamaları kullanılmıĢtır. AraĢtırmada, incelenen iĢletmelerin nüfus ve iĢgücü potansiyelleri, arazi kullanım durumları, gayri safi üretim değeri, değiĢen masraflar ve brüt kar hesaplamaları yapılmıĢtır. ĠĢletmelerde mevcut nüfusun yaĢ, cinsiyet, eğitim durumu ve iĢgücü potansiyeli gibi özellikler ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Nüfusun erkek iĢgücüne çevrilmesinde kullanılan katsayılar Çizelge 3‟de verilmiĢtir.

Çizelge. 3. Nüfusun erkek iĢgücüne çevrilmesinde kullanılan katsayılar

YaĢ Grupları Erkek Kadın

0-6 0,00 0,00

7-14 0,50 0,50

15-49 1,00 0,75

50-+ 0,75 0,50

Kaynak: Açıl ve Demirci, 1984, S.97.

ĠĢletmelerde çeĢitli iĢlerde çalıĢtırılan yabancı iĢgücü, yaĢ ve cinsiyete göre hesaplanmıĢtır. Yabancı iĢgücüne ödenen ücretin toplamı ekonomik faaliyet sonuçlarında iĢgücü masraflarının hesaplanmasında dikkate alınmıĢtır.

ĠĢletmelerde GSÜD, tarımsal faaliyet sonucu elde edilen bitkisel ve hayvansal ürün miktarının, çiftçi eline geçen ürün fiyatları ile çarpılması sonucunda bulunan değere, produktif demirbaĢ kıymet artıĢının (PDKA) ilavesi ile bulunmuĢtur (Açıl ve Demirci 1984).

PDKA, hayvan hareketlerine neden olan doğum, ölüm, hayvan alımı, satımı ve tüketimi gibi faktörler dikkate alınarak hesaplanmıĢtır. Buna göre; PDKA=(Sene Sonu Sürü Kıymeti + Satılan Hayvan Değeri + Kesilen Hayvanların Değeri) – (Sene BaĢı Sürü Kıymeti + Satın Alınan Hayvan Değeri) (Kıral ve ark. 1999).

Toplam değiĢen masraflar gayrisafi üretim değerinden çıkartılarak brüt kar elde edilmiĢtir (Açıl ve Demirci, 1984).

13

Hayvan varlığının ortaya konulmasında mevcut sığırları aynı bazda incelemek için büyük baĢ hayvan birimine (BBHB) çevrilmiĢtir (ErkuĢ ve Ark., 1995).

Çizelge. 4. BBHB‟ne çevirmede kullanılan katsayılar

Hayvan Türü Katsayıları Boğa (kültür-melez) 1,40 Boğa (yerli) 0,70 Öküz (kültür-melez) 1,20 Öküz (yerli) 0,60 Ġnek (kültür-melez) 1,00 Ġnek (yerli) 0,50 Buzağı (kültür-melez) 0,16-0,20 Buzağı (yerli) 0,12-0,16

Dana (1 yaĢ) (kültür-melez) 0,50

Dana (1 yaĢ) (yerli) 0,25

Düve (2 yaĢ) (kültür-melez) 0,70

Düve (2 yaĢ) (yerli) 0,35

Koyun 0,10

Toklu 0,08

Kuzu 0,05

Keçi 0,10

Oğlak 0,05

Kaynak: ErkuĢ ve Ark., 1995

Süt üretim maliyetinin hesaplanmasında nispi satıĢ değeri yöntemi kullanılmıĢtır. Bu yöntemde faaliyet koluna yapılan masraflar toplamı, her bir bileĢik ürüne, bunların toplamı gayrisafi üretim değerine katkı paylarına göre dağılımı yapılmıĢ ve her ürüne düĢen masraf payı, elde edilen ürünlerin üretim miktarına bölünerek, birim maliyetleri hesaplanmıĢtır (Kıral ve Ark., 1999).

Yem masrafları; iĢletme dıĢından satın alınan yemler ile iĢletme içinde bitkisel üretim faaliyetleri sonunda üretilip, süt üretim faaliyetinde kullanılan yemler, yem masrafları olarak hesaplanmaktadır. ĠĢletme dıĢında temin edilen yem, çiftlik avlusu fiyatları dikkate alınarak yem masraflarına dahil edilmektedir. Ancak, çiftlikte üretilip de çiftlik avlusu fiyatları bilinmeyen yemlerin masrafları hesaplanırken, bu yemlerin pazar fiyatları esas alınıp, bu fiyattan pazarlama masrafları düĢülerek bulunan fiyatları dikkate alınmaktadır.

ĠĢçilik masrafları; iĢgücü masraflarının hesaplanmasında yabancı iĢgücü ve aile iĢgücü esas alınmaktadır. Faaliyette kullanılan aile iĢgücünün, fiili çalıĢma süresi tespit edilip, bunun için hesaplanacak ücret, yabancı iĢçilere ödenecek ücret esas alınarak alternatif maliyete göre hesaplanmıĢtır.

14

3.2.3. ĠĢletmelerin Ġstatistiksel Analizinde Kullanılan Yöntem

AraĢtırmada kullanılan veriler ilk olarak anketlerden excell tablolarına aktarılmıĢ ve gerekli düzenlemeler yapılmıĢtır. Daha sonra bu veriler SPSS istatistik programına aktarılarak çalıĢmanın amacı doğrultusunda analiz edilmiĢtir. Bu bağlamda araĢtırmanın amacını gerçekleĢtirmek için frekans, yüzde ve standart sapmadan oluĢan tanıtıcı istatistikler kullanılarak gerekli tablolar oluĢturulmuĢtur.

ĠĢletmelerin niteliğine ve iĢletmelerde yeniliklerin benimsenme düzeyine etki eden faktörlerin belirlenmesi amacıyla iki adet logistik regresyon modeli oluĢturulmuĢtur. Ġlk logistik regresyon modelinde nitelikli iĢletmelerin nitelikli olmasını etkileyen faktörler açıklanmıĢtır. Bağımlı değiĢken olarak nitelikli iĢletmeler ele alınmıĢ, bağımsız değiĢkenler ise, arazi miktarları, eğitim durumu, yaĢ, gazete okuma, internet kullanma ve serbest veteriner hekime gitme sıklıkları ele alınmıĢtır. Ġkinci logistik regresyon modelinde ise iĢletmelerin yenilikleri benimseme düzeylerini etkileyen faktörler ortaya konulmuĢtur. Bağımlı değiĢken olarak yenilikler ele alınmıĢtır, bağımsız değiĢken olarak nitelikli iĢletmeler, arazi miktarları, eğitim durumu, yaĢ, gazete okuma, internet kullana, tarım il/ilçe müdürlükleri ve serbest veteriner hekime gitme sıklıkları ele alınmıĢtır. Her birinde kukla değiĢkenler kurularak analizler yapılmıĢtır.

Bağımlı değiĢkenin ikili (0,1) olduğu durumlarda kullanılabilecek analiz yöntemleri sınırlıdır. Yaygın olarak kullanılanlar modeller Lojistik Regresyon (LR), Probit ve Doğrusal Olasılık Modelleridir (Cankurt ve ark., 2010).

Logistik regresyon; cevap değiĢkeninin kategorik ve ikili, üçlü ve çoklu kategorilerde gözlendiği durumlarda açıklayıcı değiĢkenlerle neden sonuç iliĢkisini belirlemede yararlanılan bir yöntemdir. Açıklayıcı değiĢkenlere göre cevap değiĢkeninin beklenen değerlerinin olasılık olarak elde edildiği bir regresyon yöntemidir (Özdamar, 1997).

Bağımlı değiĢkenin sürekli olduğu ve bağımlı değiĢkenin iki ya da ikiden çok düzey içeren kesikli bir değiĢken olması durumunda lineer regresyon modeli için öngörülen varsayımlar bozulmakta ve hata teriminin binom dağılım göstermesi sebebiyle gözlem varyansları eĢit olmamaktadır. Bu durumda veriler lineer regresyon analizi ile

15

incelenemediğinden lojistik regresyon analizinin kullanılması önerilmektedir (Bagley ve ark., 2001).

Bağımlı değiĢkenin alabileceği değerlerin 0-1 arasında olmasını sağlamak için bağımsız değiĢken ve bağımlı değiĢken arasında eğrisel bir iliĢkiyi sağlayan modeli kullanmak daha uygundur. Logistik regresyon modeli aĢağıdaki gibidir.

E(y_i) ==





Ġki düzeyli logistik modele iliĢkin varsayımlar Ģöyledir: i) y_i  (0,1), i=1,2,3,...N ii) P(y_i=1/ x_i)= ) . ... x exp( 1 ) . ... x exp( 2i 2 1 1 0 2i 2 1 1 0 ki k i ki k i x x x x             

iii) y₁, y₂,...,y_n‟ler istatistik olarak bağımsızdır.

iv) Bağımsız değiĢkenler birbirinden bağımsızdır (AktaĢ ve ErkuĢ, 2009).

Logistik regresyon modelinin yorumlanmasında kullanılan odds oranı olayın gözlenme olasılığının gözlenmeme olasılığına bölünmesiyle elde edile bir değerdir.

𝑂𝑑𝑠𝑠 𝑂𝑟𝑎𝑛ı = Olas ılık

1−Olas ılık (3.3)

Ģeklinde hesaplanır.

Odds oranı<1 olduğu durumlarda azalmayı, Odds oranı=1 olduğu durumlarda iliĢki olmadığını

16

4. DÜNYA SÜT SIĞIRCILIĞI DURUMU

4.1. Dünya Süt Üretim ve Tüketim Durumu

Dünyada üretilen sütün % 84‟ü inek sütü, % 13‟ü manda sütü, geri kalanı ise koyun ve keçiden sütüdür. Manda sütünün % 90‟ı Hindistan ve Pakistan‟da, geri kalanı ise Mısır, Çin ve Ġtalya‟da üretilmektedir. Önemli süt üreticileri arasında AB-27, Hindistan, ABD, Çin, Rusya, Pakistan, Brezilya, Ukrayna, Türkiye, Meksika ve Avustralya da bulunmaktadır. Çizelge 5‟de yıllar itibari ile Dünyada hayvan ırklarına göre toplam süt üretim miktarı verilmiĢtir.

Çizelge. 5. Dünyada hayvan ırklarına göre toplam süt üretim miktarı (bin ton;%)

Yıl Toplam Süt Üretimi Ġnek Sütü Üretimi Oran (%) Koyun Sütü Üretimi Oran (%) Keçi Sütü Üretimi oran (%) Manda Sütü Üretimi Oran (%) 1991 533.220 469.867 88,12 7.864 1,47 9.833 1,84 44.400 8,33 1992 525.912 460.485 87,56 7.756 1,47 10.364 1,97 46.100 8,77 1993 528.012 459.992 87,12 7.671 1,45 10.861 2,06 48.189 9,13 1994 532.584 461.216 86,60 7.973 1,50 11.488 2,16 50.532 9,49 1995 540.163 464.338 85,96 7.986 1,48 11.790 2,18 54.656 10,12 1996 547.021 467.773 85,51 8.267 1,51 11.812 2,16 57.754 10,56 1997 550.768 469.179 85,19 8.171 1,48 12.113 2,20 59.870 10,87 1998 559.493 475.194 84,93 8.188 1,46 12.463 2,23 62.220 11,12 1999 570.436 483.529 84,76 8.176 1,43 12.575 2,20 64.717 11,35 2000 578.883 490.168 84,67 8.084 1,40 12.657 2,19 66.511 11,49 2001 589.624 497.704 84,41 8.238 1,40 12.908 2,19 69.282 11,75 2002 604.592 510.557 84,45 8.287 1,37 13.358 2,21 70.859 11,72 2003 615.645 518.174 84,17 8.533 1,39 13.867 2,25 73.504 11,94 2004 629.283 527.983 83,90 8.726 1,39 14.092 2,24 76.872 12,22 2005 647.707 543.763 83,95 8.958 1,38 14.585 2,25 78.778 12,16 2006 666.082 559.831 84,05 9.268 1,39 14.704 2,21 80.639 12,11 2007 680.685 571.183 83,91 9.137 1,34 14.921 2,19 83.632 12,29 2008 696.109 580.428 83,38 9.118 1,31 15.406 2,21 89.354 12,84 2009 702.137 583.401 83,09 9.246 1,32 15.510 2,21 92.138 13,12 2010 720.870 599.438 83,13 10.046 1,39 16.690 2,31 92.517 12,83 2011 724.793 606.660 83,70 9.262 1,28 15.855 2,19 93.016 12,83 Kaynak: Anonim, 2013a

17

Dünya beslenmesinde önemli bir besin maddesi olan sütün üretimi yaklaĢık 725 milyon ton‟dur. Süt üretiminin %36‟lık kısmı Asya‟da, %31‟lik kısmı Avrupa‟da, %24‟lük kısmı Amerika‟da, %5‟lik kısmı Afrika‟da ve %4‟lük kısmı Okyanusya‟da yer almaktadır.

Kaynak: Anonim, 2013a

ġekil. 1. Dünya kıtalara göre süt üretimi (ton)

2012 yılı dünya toplam süt üretimi 725 milyon ton olup kıtalara göre dağılımı ġekil 1‟de verilmiĢtir. Dünyada önemli süt üreticisi konumundaki ülkeler; AB-27 ülkeleri, ABD, Hindistan, Çin, Rusya, Pakistan, Brezilya, Almanya, Türkiye ve Fransa‟dır.

Kaynak: Anonim, 2013a

ġekil. 2. Dünya‟da önemli süt üreticisi ülkeler ve süt üretim miktarları (bin ton) 5% 24% 36% 31% 4% Afrika Amerika Asya Avrupa Okyanusya 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000

18

Yıllık 147,5 milyon tonluk üretim ile AB dünyanın en büyük süt üreticisi konumundadır. En fazla süt üreten ülke ise yıllık 105 milyon ton ile Hindistan‟dır. Almanya, Fransa ve Ġngiltere AB ‟de toplanan sütün yaklaĢık yarısını üretmektedirler. AB‟de toplanan ortalama süt miktarları ve üye ülkelere göre dağılımı incelendiğinde en büyük payı %20,75 ile Almanya almakta, bunu %17,9 ile Fransa, %11 ile Ġngiltere, %8,2 ile Hollanda, %7,8 ile Ġtalya ve %5,5 ile Polonya izlemektedir.

Kaynak: Anonim, 2013a

ġekil. 3. Dünya süt üretiminin yıllar itibari ile hayvansal üretim miktarı (bin ton)

Önemli bir hayvansal besin olan sütün üretiminde ineklerin büyük bir payı vardır. Daha önce de belirtildiği gibi ülkedeki genel geliĢmeye paralel olarak süt üretiminde ineklerin payı artmaktadır ve bazı geliĢmiĢ ülkelerde tek süt üretim kaynağı ineklerdir. Dünya toplam süt üretiminin %84‟ü inek sütü, %13‟ü manda sütü, %2‟si koyun sütü, %1‟i keçi sütüdür.

0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 İnek Koyun Keçi Manda

19 Kaynak: Anonim, 2010

ġekil. 4. Dünya süt üretim projeksiyonu (bin ton)

Dünya süt üretim projeksiyonuna bakıldığında, 2003 ve 2009 yıllarında bazı düĢüĢler görülmektedir. Bu durum süt üretimi gelirlerinin düĢük olması yüksek girdi maliyetlerinin olmasına bağlıdır. Buradaki düĢmenin en büyük etkeni süt fiyatlarının düĢük, girdi maliyetlerinin yüksek olduğu gösterilmektedir. Buna karĢılık süt ürünleri sektöründe büyümenin önemli bir kısmı son 4 yılda Hindistan, Pakistan, Ortadoğu ve Çin gibi yükselen ülkelerde gerçekleĢmiĢtir.

Dünya Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi

Süt tüketiminde son yıllarda önemli artıĢlar olmuĢtur bu da hane gelirindeki yükseliĢlerden kaynaklanmaktadır. Bu durum da tüketim alıĢkanlıklarını değiĢtirmektedir. Geleneksel olarak Asya beslenme tarzının bir parçası olmayan süt ürünleri, son yıllarda yaygınlaĢmaya baĢlamıĢtır.

KiĢi baĢı içme sütü tüketiminde yıllık 107 kg ile Avustralya birinci sıradadır. AB‟de yıllık içme sütü tüketimi 89 kg, Amerika‟da 83 kg‟dır. Türkiye‟de kiĢi baĢına süt tüketimi 26 kg‟dır (BAKA, 2011). 450.000 550.000 650.000 750.000 850.000 950.000 1.050.000 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022

20

AĢağıdaki Ģekilde bazı ülkelerin süt tüketim miktarlarının projeksiyonu verilmiĢtir. Bu projeksiyona göre süt tüketim oranın en yüksek olduğu ülke Uruguay‟dır. En düĢük süt tüketimi ise Çin alır.

Kaynak: Anonim, 2006b

ġekil. 5. Dünya süt tüketimi (ton)

Ġçme sütü ürünlerinin 2008‟de endüstriyel üretimindeki durgunluk, içme sütünün tüketiminde dünya genelinde bir azalma olduğunu göstermektedir. GeliĢmekte olan ülkelerde endüstriyel ve endüstri dıĢı sektörler arasındaki fark net olarak belirlenememektedir. Ġçme sütü tüketiminde Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya gibi ülkelerde durgunluk yaĢanırken; Doğu Avrupa, Latin Amerika, Ortadoğu ve Hindistan gibi dünyanın diğer bölgelerinde artıĢ gözlenmiĢtir. Son yıllarda dünya genelinde yoğurt, sütlü tatlı ve sütlü içeceklerin tüketiminde artıĢ olmuĢ; ancak bu artıĢ, fiyatların yükselmesi ve genel ekonomik kriz ile birlikte 2008'de durmuĢtur. Özellikle Güney Amerika' da kremanın büyüyen bir pazar olduğu görülmektedir. AB ülkelerinde yıllık kiĢi baĢına içme sütü tüketimi yaklaĢık 89 kg, Avusturalya'da 107 kg, ABD' de 83 kg'dır (ASÜD, 2010).

-50 0 50 100 150 200 250 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Arjantin Avusturya Brezilya Kanada Çin AB-27 Japonya Meksika Rusya ABD Uruguay Türkiye

21

AĢağıdaki çizelgede baĢlıca bazı ülkelerin kiĢi baĢına süt ve süt ürünleri tüketimi verilmiĢtir. 2007-2010‟a kadar olan verilerde içme sütü, tereyağ, peynir ve süttozu tüketim miktarları verilmiĢtir.

Çizelge. 6. SeçilmiĢ bazı ülkelere göre süt ve süt ürünleri tüketimi 2007-2010 (KiĢi/Kg/Yıl)

Ürünler 2007 2008 2009 2010 Arjantin Ġçme Sütü 46,93 48,27 47,89 48,56 Tereyağ 1,12 1,13 1,03 0,99 Peynir 11,68 11,93 12,09 12,14 Süt tozu 1,46 1,83 1,69 1,72 Avusturya Ġçme Sütü 103,94 106,17 108,25 108,14 Tereyağ 2,83 3,10 3,16 3,15 Peynir 10,23 10,11 9,99 9,95 Süt tozu 1,29 1,27 1,25 1,27 Brezilya Ġçme Sütü 50,40 50,86 50,10 49,86 Tereyağ 0,41 0,41 0,41 0,41 Peynir 2,93 3,04 3,073 18 Süt tozu 2,56 2,58 2,61 2,68 Kanada Ġçme Sütü 92,92 93,92 91,23 91,54 Tereyağ 2,35 2,63 2,64 2,67 Peynir 9,60 9,26 9,18 9,22 Çin Ġçme Sütü 9,16 9,58 11,28 12,35 Tereyağ 0,09 0,10 0,10 0,11 Peynir 0,23 0,24 0,24 0,25 AB-27 Ġçme Sütü 67,85 68,60 68,65 66,99 Tereyağ 4,08 3,96 3,94 3,91 Peynir 12,84 13,00 12,89 13,03 Süt Tozu 0,84 0,72 0,66 0,64 Hindistan Ġçme Sütü 36,82 38,08 38,46 40,81 Tereyağ 2,88 3,11 3,30 3,65 Japonya Ġçme Sütü 35,52 34,95 33,91 33,74 Tereyağ 0,72 0,68 0,59 0,64 Peynir 2,11 1,84 1,81 1,90 Meksika Ġçme Sütü 38,88 38,35 39,31 40,11 Tereyağ 2,58 2,06 1,98 2,00 Peynir 2,42 2,26 2,61 2,62 Süt tozu 1,34 1,40 1,34 1,41 Yeni Zelanda Ġçme Sütü 84,16 79,94 79,08 78,20 Tereyağ 5,81 5,04 5,11 5,01 Peynir 5,87 4,94 4,98 5,13 Süt tozu 0,24 0,24 0,24 0,25 Rusya Ġçme Sütü 85,29 86,40 86,84 87,72 Tereyağ 2,99 3,23 2,94 3,07 Peynir 4,80 5,36 5,27 5,35

22 Süt tozu 0,82 0,93 0,69 0,71 Ġsviçre Ġçme Sütü 98,39 98,73 98,43 97,60 Tereyağ 6,05 6,02 5,91 5,97 Peynir 18,54 18,92 19,24 19,29 Ukrayna Ġçme Sütü 79,16 77,02 77,66 80,10 Tereyağ 2,11 1,79 1,96 2,08 Peynir 4,22 4,05 4,01 4,19 Süt tozu 0,26 0,20 0,26 0,26 ABD Ġçme Sütü 95,26 90,07 89,29 88,98 Tereyağ 2,13 2,21 2,21 2,30 Peynir 14,71 14,61 14,66 14,94 TÜRKĠYE Ġçme Sütü 24,45 26,02 26,82 27,03 Tereyağ 20,66 21,00 21,56 21,93 Peynir 84,00 85,41 86,02 86,95 Kaynak: Anonim, 2012

Dünyada yaklaĢık 81 milyon ton UHT ve pastörize içme sütü üretilmektedir. Ġçme sütü üretiminde AB, ABD, Rusya, Japonya, Kanada, Avustralya ve Arjantin önemli bir paya sahiptir. Son beĢ yıllık süreçte AB ülkelerinde, ABD, Japonya ve Norveç gibi ülkelerde içme sütü üretim miktarlarında önemli bir değiĢiklik gözlenmezken; Arjantin, Çin, Kanada ve Ġsviçre‟de artıĢ gözlenmiĢtir. Rusya‟da ise azalma gözlenmiĢtir. Bu azalma üzerinde ülkedeki ekonomik geliĢmeler, toplumun baĢka gıdalara yönelmesi gibi faktörlerin rol oynadığı belirtilmektedir. ArtıĢ görülmesinin sebebi ise tüketici talebi ve ihracat olanakları olarak özetlenebilir (Anonim, 2005a).

4.2. Dünya Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu

Dünya süt ürünleri üretimi son 30 yılda özellikle de 1980‟li yılların ilk yarısından sonra bazı değiĢiklikler göstermiĢtir. Bu değiĢiklik dünya tüketimi ve ticaretini de etkilemiĢtir. Dünya ticaretine konu olan ürün çeĢidi artmıĢtır. 1980‟li yıllara kadar süt ürünlerinin dünya ticaretinde tereyağı ve peynirin bir hakimiyeti söz konusu iken, son yıllarda süt, dondurma ve yoğurt gibi süt ve süt ürünlerinin de dünya ticaretinde giderek önem kazanmaktadır. Süt ve süt ürünlerinin beslenmede taĢıdıkları büyük önemin yanı sıra dünya genelinde refah düzeyinin artması, ulaĢtırma ve lojistik hizmetlerinin geliĢmesi, çok uluslu Ģirketlerin süt sektöründeki yatırımları, önde gelen üretici ülkelerin stoklarını eritme çabaları dünya süt ve süt ürünleri ticaretine hız kazandıran baĢlıca unsurlar olmuĢtur (Sarısaçlı, 2008).

23

Çizelge. 7. Dünya süt ihracat ve ithalat miktarları (ton) ve değerleri ($)

Kaynak: Anonim, 2013a

Genel olarak üretilen sütün çoğu bulunduğu bölge ve ülkede tüketilmektedir. Dünya genelinde ticarete konu olan sütün toplam dünya üretimi içindeki payı sadece %7‟dir. Süt üretiminde kendi kendine yeterli olan ülkeler sadece Hindistan, Pakistan, Kırgızistan, Somali, Güney Afrika ve Fransız‟dır. Diğer taraftan Doğu Avrupa, AB–27, Kuzey Amerika, ġili, Arjantin, Uruguay ve Okyanusya ülkeleri süt ihracatçısı konumundadırlar.

Yıllar Ġhracat (1000 ton) Ġhracat (1000$) Ġthalat (1000 ton) Ġthalat (1000$)

1991 3.987 1.864.752 4.128 1.893.438 1992 4.455 2.235.160 4.533 2.262.129 1993 4.659 2.307.556 4.522 2.269.222 1994 5.421 2.609.078 5.335 2.676.702 1995 5.508 3.017.186 5.463 3.145.665 1996 5.795 3.085.743 5.861 3.234.944 1997 5.993 2.950.118 6.316 3.221.134 1998 6.471 3.182.484 6.735 3.344.782 1999 6.652 3.135.635 7.249 3.318.099 2000 6.593 2.778.774 7.356 2.985.036 2001 6.120 2.707.434 6.742 2.939.918 2002 5.976 2.677.343 6.854 3.013.405 2003 6.610 3.497.467 7.555 3.874.335 2004 7.478 4.251.706 7.672 4.357.533 2005 7.966 4.467.120 7.792 4.463.215 2006 8.917 4.903.161 8.454 4.820.196 2007 9.273 6.439.085 8.953 6.428.910 2008 9.956 7.506.116 9.704 7.326.605 2009 10.528 6.272.566 9.983 6.080.480 2010 10.748 7.224.185 10.469 7.170.255

24 Kaynak: Anonim, 2010

ġekil. 6. Dünya süt ithalat-ihracat miktarı (bin ton)

Dünya süt ithalatı ve ihracatı yıllar itibari ile artmıĢtır. Dünya süt ve süt ürünleri ticareti, çeĢitli dinamiklerin etkisindedir. Dünya‟nın farklı bölgelerindeki süt üretimi, süt ve süt ürünleri talebi ve ekonomik koĢullar etkili olmaktadır. Ayrıca ulusal ve uluslar arası siyasi ortamlardaki geliĢmelerde pazar fırsatlarını ve firma stratejilerini yönlendirerek dünya süt ve süt ürünleri ticaretini Ģekillendirmektedir.

Dünya süt ürünlerinin ihracat değeri yaklaĢık 10 milyon ton olmuĢtur. Süt ve süt ürünleri beslenmede taĢıdıkları büyük önemin yanı sıra dünya genelinde refah düzeyinin artması, Çin ve Hindistan gibi geliĢmekte olan ülkelerin beslenme diyetlerinde süt ve süt ürünlerine daha fazla yer vermeye baĢlamıĢtır. UlaĢtırma ve lojistik hizmetlerinin geliĢmesi, çok uluslu Ģirketlerin süt sektöründeki yatırımları, süt arzının fazla olduğu geçmiĢ yönde gelen üretici ülkelerin stoklarını eritme çabaları, dünya süt ve süt ürünleri ticaretine hız kazandıran baĢlıca unsurlar olmuĢtur.

Dünya tereyağı ithalatı bir önceki yıla göre yaklaĢık %1,2 azalarak 305 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Ġthalatçı ülkeler arasında ilk sırayı 109 bin ton ile pazardaki payı %37 olan Rusya yer almaktadır. Rusya‟yı 49 bin ton ile %18 paya sahip olan Meksika ve 19bin ton ile %14‟lük ithalat payına sahip olan AB takip etmektedir (Anonim, 2011).

0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000 16.000 18.000 20.000 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 İthalat (1000 ton) İhracat (1000 ton)

25

Dünya tereyağı ihracatı %1,1‟lik azalıĢ ile 805 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Tereyağında, Yeni Zelanda 428 bin ton ile %58‟lik ihracat payına sahiptir ve bu payı ile dünya pazarında lider konumundadır. Tereyağının büyük kısmı Asya ve Orta Doğuya ihraç edilmekle birlikte Yeni Zelanda‟nın ihracatı dünyanın hemen her bölgesinde geniĢ bir coğrafi dağılıma sahiptir (ASÜD,2010).

Yeni Zelanda‟dan sonra AB, 155 bin ton ihracat hacmi ile %21‟lik paya sahiptir. AB ihracatçısı için ana hedef, Kuzey Afrika ve Orta Doğudaki büyük pazarların yanı sıra diğer büyük pazar olmaya aday olan Rusya‟dır. Avustralya 63 bin tonluk ihracat hacmi ile 2010 yılında %9‟luk pay ile tereyağı ihracatında en büyük üçüncü tedarikçi ülke olmuĢtur. Avustralya‟nın ihracatının yarısının Singapur, Güney Kore ve Malezya baĢta olmak üzere Asya ülkeleri oluĢturmaktadır (ASÜD,2010).

Dünya tereyağı ithalatı bir önceki yıla göre yaklaĢık %1,2 azalarak 305 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Ġthalatçı ülkeler arasında ilk sırayı 109 bin ton ile pazardaki payı %37 olan Rusya yer almaktadır. Rusya‟yı 49 bin ton ile %18 paya sahip olan Meksika ve 19bin ton ile %14‟lük ithalat payına sahip olan AB takip etmektedir (Anonim, 2012).

Kaynak: Anonim, 2010

ġekil. 7. Dünya süt fiyatları (ton/$) 100 200 300 400 500 600 700 800 AB-27 ABD Türkiye Hindistan Çin İngiltere

26

FAO 2011 verilerine göre AB ve ABD‟de süt üretici fiyatları artmıĢtır. AB‟de olumsuz iklim koĢulları bazı ülkelerde hayvan varlığının azalmasına, süt veriminin düĢmesine sebep olmuĢ ve bu durum süt fiyatlarının artmasına neden olmuĢtur. Dünyada süt ve süt ürünlerinde baĢlıca ihracatçı ülkeler ise Ġtalya, Almanya, Belçika, Ġspanya ve Fransa‟dır.

Kaynak: Anonim, 2010

ġekil. 8. Dünya‟da önemli süt ihracatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton)

Süt ürünlerinde, dünyada süt ve kremayı en fazla ihraç eden ülkeler, Almanya, Yeni Zellanda, Hollanda, Fransa, ve Belçika; en fazla ithal eden ülkeler, Ġtalya, Almanya, Belçika, Cezayir ve Suudi Arabistan‟dır; Yoğurdu en fazla ihraç eden ülkeler, Almanya, Fransa ve Avusturya, en fazla ithal eden ülkeler, Ġngiltere, Ġspanya ve Almanya‟dır; peyniraltı suyunu en fazla ihraç eden ülkeler, Almanya, Fransa ve Yeni Zellanda. En fazla ithal eden ülkeler; Hollanda, ABD ve Çin; Tereyağını en fazla ihraç eden ülkeler; Yeni Zellanda, Hollanda ve Ġrlanda, en fazla ithal eden ülkeler; Ġngiltere, Fransa ve Hollanda‟dır, peynir ve loru en fazla ihraç eden ülkeler, Fransa, Almanya ve Hollanda, en fazla ithal eden ülkeler, Almanya, Ġtalya ve Ġngiltere; dondurmayı en fazla ihraç eden ülkeler Fransa, Almanya ve Belçika, en fazla ithal eden ülke ise, Ġngiltere, Fransa ve Almanya‟dır (Sarısaçlı, 2008).

0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000

27 Kaynak: Anonim, 2010

ġekil. 9. Dünya‟da önemli süt ithalatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton)

Çin, AB, Rusya ve Avustralya‟nın v.b. ülkelerin süt ithalat miktarlarında artıĢ olmuĢtur. On yıllık bir kuraklığın ardından yağıĢların artması Avustralya‟da verime çok etkisi olmuĢtur. Özellikle süt üreticisi çiftçilerini memnun etmiĢtir. YağıĢlar otlak ve meraları verimli hale getirmiĢtir.

Son 20 yıldan bu yana Avustralya‟da üretilen özellikle süt miktarı ülke içindeki ihtiyacın çok üzerinde olmuĢtur. Bu nedenle üretimin %60 arasındaki bir oranla dıĢarıya ihraç ediliyor. Süt ürünlerinin ihracatının %40′ lara kadar düĢmesinin nedeni ise son 10 yıldan bu yana yaĢanan kuraklık ve tabi felaketler nedeniyle olduğu belirlenmektedir. Yeni Zelanda tek baĢına dünya ülkelerinin süt ihtiyacının %25′ lik kısmını karĢılıyor. Avustralya ise %13′ lük kısmını karĢılamakta. Bu arada Amerika da dünyada ihraç edilen sütünün %7′ sini üretiyor. Avustralya‟dan Çin, Singapur, Endonezya ve Malezya gibi ülkeler de süt ithal etmektedir.

0 500000 1000000 1500000 2000000