Türkiye‟de Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu

Türkiye 2006-2010 döneminde 94 ülkeye doğrudan süt ihracatı yapmıĢtır. Türkiye süt ürünlerinde daha çok orta doğu ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri oluĢturmaktadır. BaĢlıca ihraç pazarlarımız arasında, Irak Suudi Arabistan, Suriye, Kuveyt, KKTC, BirleĢik Arap Emirlikleri, Kosova, Azerbaycan, Mısır, Lübnan, Pakistan, Arnavutluk, Katar, Ürdün ve ABD yer almaktadır. ihracatta en önemli husus coğrafi yakınlığa rağmen Türkiye 2001 yılından itibaren AB ülkelerine süt ihraç etmemektedir.

0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Peynir Yoğurt-Ayran Tereyağ Dondurma Süt Tozu İçme Sütü

34

Hayvancılık bütün dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesinde ve birçok alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bununla birlikte hayvancılık sektörü diğer sektörlerden farklı olarak içinde birçok sektörü barındırması sebebiyle ülke ekonomisine olduğu kadar ülkenin sosyal sorunlarına da çözüm getirmektedir.

Hayvancılık, kırsal alanlarda yaĢanan iĢsizliği azaltmak ve önlemek, köyden kente göçün önüne geçerek kentlerde yaĢanan çarpık kentleĢme ve nüfus baskını azaltmak gibi sosyal fonksiyonlar üstlenmiĢtir. Ekonomik fonksiyonlarına bakıldığında ise bu fonksiyonlar, ülkenin dengeli kalkınmasına katkıda bulunmak, ulusal geliri artırmak ve daha öncede bahsedildiği gibi birçok sektöre ( et, süt, deri, kozmetik, ilaç ) hammadde sağlamak seklinde sıralanabilmektedir. Beslenmemizin temel unsurlarından olan ve en yüksek protein kaynağına sahip olan kırmızı et, toplumumuz yemek kültürünün de vazgeçilmezidir. Beslenme alıĢkanlığının ülkelere ve kültürel farklılıklara göre değiĢkenlik göstermesine karĢın, ülkeler besin ihtiyaçlarını mümkün olduğunca dıĢarıya bağımlı olmaksızın karĢılamak isteği konusunda uyum göstermektedirler. GeliĢmiĢ ülkeler tarım ve hayvancılık sektörlerinde ülkelerinde istikrarı sağlamakta ve ihracatçı konumda yerlerini almaktadırlar. Bunu, bitkisel ve hayvansal üretimi daha akılcı ve ekonomik politikalarla destekleyerek baĢarmaktadırlar.

35 Çizelge. 11. Türkiye‟ de süt ihracat ve ithalat durumları

Yıllar Ġhracat (ton) Ġhracat

(1000$) (%) Ġthalat (ton) Ġthalat (1000$) (%) 1991 77 79 0,002 255 411 0,006 1992 147 115 0,003 391 586 0,009 1993 75 70 0,002 322 474 0,007 1994 118 88 0,002 158 166 0,003 1995 211 149 0,004 233 167 0,004 1996 336 410 0,006 102 127 0,002 1997 536 557 0,009 65 116 0,001 1998 196 196 0,003 55 97 0,001 1999 315 346 0,005 29 31 0,000 2000 330 250 0,005 20 18 0,000 2001 835 686 0,014 31 16 0,000 2002 803 627 0,013 403 390 0,006 2003 2.077 2.182 0,031 385 497 0,005 2004 3.245 3.695 0,043 537 675 0,007 2005 6.470 7.336 0,081 440 687 0,006 2006 12.008 12.767 0,135 30 47 0,000 2007 11.982 12.823 0,129 114 178 0,001 2008 13.053 21.353 0,132 178 519 0,002 2009 14.806 20.418 0,142 350 548 0,004 2010 17.493 22.755 0,162 52 154 0,004

Kaynak: Anonim, 2013a

Türkiye‟nin süt ürünlerinde en önemli ithalat kalemlerini, süttozu, tereyağ ve peynirler oluĢturmaktadır. Türkiye‟nin süt ürünlerinde en önemli ihracat kalemlerini, peynir altı suyu (PAS), peynir ve süt-krema oluĢturmaktadır.

Türkiye‟de en çok tüketilen peynir çeĢidi beyaz peynirdir. 2010 yılında ithalat bir önceki yıla göre%15 oranında azalarak 5.191 ton, ihracat ise %14,8 oranında artarak 26.768 ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟de süt ürünleri içerisinde en çok ithalatı yapılan ürünler arasında süt tozu yer almaktadır. 2008 yılında 17.926 ton süt tozu ithalatı yapılmakta iken, 2009 yılında süt tozu ithalatı 18.374 tona ulaĢmıĢtır. 2010 yılında süt tozu üretimindeki %25‟lik artıĢa paralel olarak 2010 yılında süt tozu ithalatı %30 azalarak 12.780 ton seviyelerine inmiĢtir. 2011 yılı Çiğ Sütün Değerlendirilmesine Yönelik Destekleme Uygulama Esasları Tebliğine göre süt tozu ithalatına sınırlama getirilmiĢ ve önceden ihracatın gerçekleĢtiğinin belgelenmesi kaydıyla, belge kapsamında süt tozu üretim kotası olanlardan yurt içi alımın yapılmasına imkân bulunmaması durumunda ithalata izin verilmektedir. Süt

36

tozu ithalatı ağırlıklı olarak AB üyesi ülkeler baĢta olmak üzere, Ukrayna, ABD, Avustralya, Moldova ve Ġsviçre‟den yapılmaktadır. Ġthal edilen süt tozu yurt içerisinde farklı ürünlerin (çikolata, bisküvi vb.) üretiminde kullanıldıktan sonra yurtiçinde kullanılmakla birlikte ihraç edilmektedir. Türkiye süt tozu ihracatı hala düĢük seviyelerde olup %3 oranında azalarak 7.934 ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Yoğurt 2010 yılı ihracatı bir önceki yıla göre %16 oranında artarak 7.834 ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Kayda değer bir ithalat miktarı görülmemekte ve ithalat miktarı ihracatın oldukça gerisinde seyretmektedir. Türkiye‟nin süt ürünleri ithalatında öncelikli ürünler arasında yer alan tereyağının, yurtiçi üretimindeki artıĢa bağlı olarak 2010 yılı ithalatı bir önceki yıla göre %13 oranında azalarak yaklaĢık 12 bin olurken, ihracatı %18 oranında artarak sadece 213 ton olmuĢtur (Anonim, 2012).

Kaynak: Anonim, 2010

ġekil. 12. Türkiye süt ve süt ürünleri ticareti (ton)

Türkiye‟de süt ve süt ürünleri sanayi iç pazara yönelik kurulmuĢ olup, dıĢ pazarlar bu sanayimiz için ikinci planda kalmaktadır. Süt ve süt ürünleri kolayca bozulabilen yapıda olmaları nedeniyle ihracatta raf ömrü nispeten daha uzun, birim fiyatı yüksek ürünler ve damak tadı damak tadımıza uygun pazarlar öne çıkmaktadır. Bu nedenle ürün olarak peynir, tereyağı ve son yıllarda dondurma ihracatımız önem kazanmıĢtır. Ġhraç pazarları olarak Orta Doğu ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri süt ürünlerimiz için pazar olmaktadır. BaĢlıca ihraç pazarlarımız arasında komĢularımızdan Azerbeycan, Orta Doğu ve Körfez ülkelerinden Bahreyn, BirleĢik Arap Emirlikleri, Katar ve Suudi Arabistan ayrıca

0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 İthalat (ton) İhracat (ton)

37

KKTC, ABD, Makedonya ve Yugoslavya yer almaktadır. Ġthalat ise genelde AB ülkeleri ile Ukrayna‟dan gerçekleĢtirilmektedir (Anonim, 2005b).

Türkiye‟nin süt ürünleri ihraç pazarlarını daha çok Orta Doğu ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri oluĢturmaktadır. BaĢlıca ihraç pazarlarımız arasında Irak, Azerbeycan, BirleĢik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Suudi Arabistan, KKTC, Kazakistan ve ABD yer almaktadır. Ġthalat ise genelde AB ülkeleri, KKTC, ABD, Irak, Yeni Zellanda ve Ukrayna‟dan gerçekleĢmektedir (Saçlı, 2007).

Süt ürünleri kolay bozulabilen yapısı nedeni ile dıĢ ticaret raf ömrü uzun ürünler üzerinde yoğunlaĢmıĢtır. Bu nedenle üretici firmalar raf ömrü kısa ürünlerde farklı ülkelere ihracatlarını artırmak yerine daha çok ağırlıklı olarak hedef pazar olarak gördükleri ülkelerde yatırım yapmayı tercih etmiĢtir.

Türkiye, 2006-2010 döneminde 42 ülkeden süt ürünleri ithal etmiĢ, ayrıca Mersin Serbest Bölgesi‟nde az miktarda ithalat gerçekleĢtirilmiĢtir. Aynı dönemde, Türkiye‟nin süt ürünleri ithalatında süt ve krema ile tereyağı öncelikli olup, peynir ve lorda önemli bir yere sahiptir. 2006-2010 döneminde, süt ürünleri ithalatı 2009 yılı hariç düzenli bir artıĢ göstermektedir.

Hayvancılık sektörü için yapılan ithalat kalemleri arasında, sektörün en önemli girdisi olan ve yem hammaddesi olarak değerlendirilen mısır, soya, buzağı maması (süt tozu), yem katkı maddeleri de bulunmaktadır. Ancak söz konusu ürünler farklı ürün grupları arasında değerlendirilmektedir (Saçlı, 2007).

2006-2010 döneminde, süt ürünleri ithalatı 2009 yılı hariç bir artıĢ göstermektedir. Bu dönemde değer olarak %77,08 ithalat artıĢı gerçekleĢtirilmiĢtir. Türkiye süt ürünleri ithalatında önemli ürünler süt ve krema ile tereyağdır. 2010 yılı itibari ile tereyağ en önemli ithalat ürünümüz olmuĢtur.

38 Çizelge. 12. Türkiye‟de süt ve süt ürünleri arzı (ton)

2004 2005 2006 2007 2008 Süt Üretimi 11.438.141 11.686.319 11.903.957 12.087.531 12.217.108 Süt Ürünleri Ġthalatı 202 160 52 62 78 Toplam Süt Arzı 12.428.515 12.904.092 13.171.649 13.325.698 13.389.767 Ġçme Sütü 1.467.197 1.489.500 1.509.449 1.524.543 1.539.789 Peynir Üretimi 6.427.236 6.519.205 6.740.434 6.862.745 6.953.125 Yoğurt Üretimi 2.266.335 2.241.597 2.253.464 2.271.663 2.288.948 Tereyağı Üretimi 1.119.954 1.277.924 1.318.493 1.345.124 1.348.118 Süt tozu Üretimi 85.254 83.596 82.118 83.456 87.128 Dondurma Üretimi 72.165 75.128 77.148 78.358 79.158 Kaynak: Anonim, 2006b

Türkiye‟de yıllar itibari ile sağılan hayvan sayısı azalırken, verimdeki artıĢla birlikte süt üretim miktarında artıĢ görülmüĢtür. Süt üretim miktarında ki artıĢa bağlı olarak süt ürünleri üretim miktarı da artmıĢtır. Türkiye‟de genel olarak süt içme sütü olarak değil peynir, ayran ve yoğurt olarak tüketildiği için içme sütü miktarı, toplam arz ve kullanımı bir önceki yıla göre azalmıĢtır. 2010 yılında bir önceki yıla göre içme sütü, peynir, süt tozu, yoğurt, ayran, tereyağı üretiminde, toplam arz ve kullanımında artıĢ görülmüĢtür. Peynir, süt tozu ve tereyağı ithalatında azalma görülürken, yoğurt ithalatında artıĢ görülmüĢtür. Ayran ithalatı yapılmamaktadır. Peynir, yoğurt, ayran ve tereyağı ihracatında artıĢ, süt tozu ihracatında azalma görülmüĢtür.

Çizelge. 13. Türkiye‟nin süt ürünleri ihracatı (ton)

Ürünler 2007 2008 2009 2010 Süt Krema ve Kaymakları 8.557 8.695 9.900 8.658 Yoğurt/Ayran 5.752 6.892 8.526 11.987 Tereyağı 153 139 180 212 Peynirler 16.751 19.316 22.902 26.158 Dondurmalar 5.433 8.006 9.658 10.915 Kaynak: Anonim, 2006b

Türkiye'den en çok süt ürünü ihracatı Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt, BirleĢik Arap Emirlikleri ve Suriye gibi Ortadoğu ülkelerine gerçekleĢtiriliyor. Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi verilerinden derlenen bilgiye göre, Türkiye'de sektörde üretim daha çok küçük aile iĢletmeleri tarafından gerçekleĢtirilmekle beraber, son yıllarda süt ve süt ürünleri üretimine yönelik büyük modern çiftlikler ve süt iĢleme tesisleri kuruldu. Modern tesislerde iĢlenen

39

daha sıhhi ve uzun ömürlü süt ve süt ürünlerine olan talep her geçen gün artıĢ göstermeye baĢladı (Sarısaçlı, 2008).

Çizelge. 14. Türkiye‟nin süt ürünleri ithalatı (ton)

Ürünler 2007 2008 2009 2010 Süt Krema ve Kaymakları 13.821 17.971 18.853 13.034 Yoğurt/Ayran 13 26 11 43 Tereyağı 5.783 7.197 13.476 11.742 Peynirler 5.345 3.343 6.149 5.200 Dondurmalar 1.339 1.813 1.221 1.502 Kaynak: Anonim, 2006b

Türkiye‟nin süt ürünleri ithalatında süt ve krema ile tereyağ önde gelmekte olup, tereyağı ithalatı da önem arz etmektedir. Ġthalatımızda Ukrayna, Almanya, KKTC, Danimarka, Fransa, Hollanda, Ġtalya gibi ülkeler önem kazanmaktadır (Sarısaçlı, 2008).

40