AMAÇ
Posttravmatik stres bo-zuklu¤u (PTSB) fiziksel, psi-kolojik veya çevresel travma sonras› geliflen ciddi ve s›k-l›kla kronik seyirli bir ruhsal bozukluktur. Amerikan Psiki-yatri Birli¤i’ne göre (1994) travmatik stres, ölüm veya ölüm tehdidi, ciddi yaralan-ma yâhut olgunun kendisi veya çevresindekilerin fizik-sel bütünlü¤üne tehdit sonu-cu duyulan yo¤un korku ve çâresizlik durumudur. PTSB yeniden yaflama, kaç›nma ve artm›fl uyar›lm›fll›k olarak ifâ-de edilen üç belirti grubu ile karakterizedir.
Depremin de aralar›nda bulundu¤u do¤al felâketle-rin, PTSB’ye yol açt›¤› bilin-mektedir (Fukuda ve ark. 1999, Hsu ve ark. 2002, Wang ve ark. 2000, Baflo¤lu ve ark. 2002). Yap›lan çal›fl-malarda deprem yaflayan ol-gular›n %24-43’ünde PTSB geliflti¤i ortaya konmufltur (Hsu ve ark. 2002, Wang ve ark. 2000, Baflo¤lu ve ark. 2002).
Travma sonras› PTSB olu-flumunda rol oynayan risk faktörlerinin belirlenmesine yönelik pek çok çal›flma ya-p›lm›flt›r. Bu çal›flmalar, trav-ma s›ras›nda ve travtrav-madan hemen sonra kiflinin kimlik, hâf›za ve bilinç gibi entegra-tif fonksiyonlar›nda bozulma olarak tan›mlanan dissosiyas-yonun, daha sonra PTSB
geli-““
P
P
Pakize Geyran1, Nefle Kocabaflo¤lu2, Aytül Çorapç›o¤lu Özdemir3,
‹lhan Yarg›ç4
1 Ac›badem Sa¤l›k Grubu, Psikiyatri Bölümü, Kozyata¤› Hastanesi, 34742, ‹stanbul
2 ‹stanbul Üniversitesi, Cerrahpafla T›p Fakültesi Hastanesi, Psikiyatri Anabilim Dal›, Cerrahpafla, 34098 ‹stanbul 3 Kocaeli Üniversitesi, T›p Fakültesi Hastanesi, Psikiyatri Anabilim Dal›, 41300 ‹zmit
4 ‹stanbul Üniversitesi, ‹stanbul T›p Fakültesi Hastanesi, Psikiyatri Anabilim Dal›,
E
ER
R‹‹T
TR
RA
AV
VM
MA
AT
T‹‹K
K D
D‹‹S
SS
SO
OS
S‹‹Y
YA
AS
SY
YO
ON
N Ö
ÖL
LÇ
ÇE
E⁄
⁄‹‹””
((P
PD
DE
EQ
Q)) T
TÜ
ÜR
RK
KÇ
ÇE
E V
VE
ER
RS
S‹‹Y
YO
ON
NU
UN
NU
UN
N
G
GE
EÇ
ÇE
ER
RL
L‹‹L
L‹‹K
K V
VE
E G
GÜ
ÜV
VE
EN
N‹‹L
L‹‹R
RL
L‹‹⁄
⁄‹‹
ÖZET
Amaç: Bu çal›flma “Peritravmatik Dissosiyasyon Ölçe¤i” (PDEQ) Türkçe versiyonunun geçerlili¤i ve güvenilirli¤ini belirlemek amac›yla yap›lm›flt›r.
Yöntem: Ölçe¤in peritravmatik dissosiyasyonu belirleme konusundaki güvenilirli¤ini ve posttravmatik stres bozuklu¤u (PTSB) hasta grubunu PTSB tan›s› almayan deneklerden ay›rabildi¤ini gösterebilmek amac› ile ölçek 18-65 yafl aras› iki farkl› gruba uygulanm›flt›r: PTSB tan›s› olan 104 ve olmayan 65 olgu. Sosyodemografik özelliklerin kaydedilmesinden sonra tüm olgulara PDEQ ve PTSB olan olgulara Disosiyasyon Ölçe¤i (DIS-Q) ölçe¤i uygulanm›flt›r. PDEQ’nin geçerlili¤i, Spearman analizi kullan›larak ölçek puanlar›n›n DIS-Q ölçek puanlar› ile korelasyonu incelenerek de¤erlendirilmifl ve korelasyon katsay›lar› (r) hesaplanm›flt›r. Ölçe¤in güvenilirli¤ini belirlemek için iç tutarl›l›k analizi yap›larak Cronbach αkatsay›s› hesaplanm›flt›r.
Bulgular: PTSB olgular›n›n toplam PDEQ ölçe¤i puan› ortalama 24.26±9.91 olarak hesa-planm›fl ve kontrol grubundaki olgular›n ortalamas›ndan (18.02±9.30) anlaml› olarak yük-sek bulunmufltur (p<0.001). Sâdece PTSB grubunda uygulanan DIS-Q ölçe¤i ortalama toplam puanlar› deprem travmas› olanlarda 130. 83±42. 69, olmayanlarda ise 165. 84± 47. 80 olmufl ve aradaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulunmufltur (p<0.001). PDEQ ölçe¤inin DIS-Q ölçe¤i ile korelasyonu Spearman analizi ile de¤erlendirildi¤inde, korelasy-on katsay›s›n›n orta-iyi derecede ve istatistiksel olarak anlaml› düzeyde oldu¤u sap-tanm›flt›r (r=0.569, p<0.001). PDEQ ölçe¤inin Cronbach αiç tutarl›l›k katsay›s› 0.853 (p<0.0001) olarak hesaplanm›flt›r.
Tart›flma: Bu çal›flmada elde edilen bulgulara göre, Türkçe PDEQ ölçe¤i peritravmatik dis-siyasyonun de¤erlendirilmesinde kullan›labilecek, geçerli ve iç tutarl›l›¤› yüksek bir ölçek-tir. Ölçe¤in, deprem tipi spesifik travma yaflayanlar aras›nda PTSB grubunu, di¤er psikiy-atrik tan›lardan ve normâllerden ay›rma gücünün gösterebilmesi çal›flman›n özgün yan›n› oluflturmaktad›r.
Sonuç: PDEQ ölçe¤i, Türkiye’de yaflayan bireylerde peritravmatik dissosiyasyonun de¤erlendirilmesinde rutin uygulama kapsam›nda veya uluslararas› çal›flmalarda kullan›labilir.
Anahtar Kelimeler: PTSB, dissosiyasyon, ölçek, deprem
VALIDITY AND RELIABILITY OF TURKISH VERSION PERITRAUMATIC DISSOCIATIVE EXPERIENCES
QUESTIONNAIRE (PDEQ) ABSTRACT
Objective: This study was designed to determine the validity and reliability of Turkish ver-sion of Peritraumatic Dissociative Experiences Questionnaire (PDEQ).
Method: A total of 104 subjects with the diagnosis of posttraumatic stress disorder (PTSD) and 65 subjects without PTSD were enrolled in the study in order to show the reliability of the questionnaire in determining the PTSD and that it could distinguish patients with PTSD from those without. After recording sociodemographic characteristics, all subjects were assessed with PDEQ and patients with diagnosis of PTSD were assessed with Dissociation Questionnaire (DIS-Q). The validity of PDEQ with respect to DIS-Q and
inter-flimi için risk faktörü olabilece¤ini düflündürmüfltür (Zoellner ve ark. 2002, Shalev ve ark. 1996). Bilgi ifl-leme sürecinde ortaya ç›kan bir aksama olarak diso-siyasyon, travma s›ras›ndaki deneyimlerin ve efllik eden elementlerin benlik duygusuna entegre edile-memesi ve kiflilik bütünlü¤üne kat›lamamas›na yol açar. Travmatik yaflant›ya âit duyusal ve hissî parça-lar›n entegre edilerek yak›n belle¤e kat›lamamas› ve yo¤unlaflt›r›larak depo belle¤ine yerlefltirilememesi-ne ba¤l› olarak ortaya ç›kan kâbuslar›, an›msama (flash-back) epizodlar›, gündüz düflleri ve dalma epi-zotlar› PTSB özgül belirtileridir. Nitekim bu hastalar-da genel dissosiyatif e¤ilimleri ölçen ölçeklerdeki puanlar›n genel (sa¤l›kl›) nüfus ortalamas›ndan yük-sek oldu¤u gösterilmifltir. PTSB’lilerde dissosiyabili-te ve hipnozabilidissosiyabili-te e¤ilimi de yüksektir. Genel disso-siyabilite ile iliflkisi gösterilen geçmifl travma öykü-sü, PTSB gelifliminde en güçlü prediktörler aras›nda-d›r. Genel dissosiyabilite e¤iliminden ayr› olarak travma koflullar›yla bafl etme amac›yla dissosiyatif sa-vunma kullananlar aras›nda takipli çal›flmalarda yük-sek PTSB oranlar› da saptanm›flt›r. Travma koflulla-r›ndaki disosiyasyon kiflinin geçici olarak “sanki hiç-bir fley olmuyor” gibi alg›lamas›na imkan vererek, “gözlemleyen ego ve deneyimleyen ego” aras›nda bir bölünme yarat›r. Bu yolla kifli travmatik gerçe¤in yol açt›¤› biliflsel boyutu s›n›rlayarak ac› ve gerginlik duygusunu azalt›r (Van der Klok ve ark. 1996).
Çal›flmalarda olgular›n genel dissosiyasyon e¤ili-mini ve travma koflullar›ndaki dissosiyatif tepkilerini de¤erlendirmek için Dissosiyasyon Ölçe¤i (“Dissoci-ation Questionnaire”, DIS-Q) (Vanderlinden ve ark. 1991, 1993a, 1994) ve Peritravmatik Dissosiyasyon Ölçe¤i (“Peritraumatic Dissociative Experiences Qu-estionnaire”, PDE-Q) (Marmar ve ark. 1996) yayg›n olarak kullan›lmaktad›r.
Orijinal DIS-Q’nun geçerlili¤i ve güvenilirli¤i gös-terilmifltir ve saha çal›flmalar›nda ve günlük pratikte genel dissosiyasyon düzeyinin belirlenmesi amac›yla kullan›lmaktad›r (Vanderlinden ve ark. 1993b, 1995). Türkçe DIS-Q ölçe¤inin geçerlilik ve
güvenli-nal-consistency were determined using relevant statistical methods.
Findings: Mean total PDEQ score in the PTSD group was 24.26±9.91, which was signif-icantly higher than that (18.02±9.30) of the subjects in the control group (p<0.001). Mean total DIS-Q scores in the PTSD group only were 130.83±42.69 in those with earthquake trauma and 165.84±47.80 in those without, respectively, and was statistically significantly different (p<0.001). Total PDEQ score was found to be correlated moderately with the total scores of DIS-Q with Spearman analysis (r=0.569, p<0.001). Cronbach αof PDEQ was 0.853 (p<0.0001).
Discussion: The results in this study suggested that the Turkish version of PDEQ is use-ful for the assessment of peritraumatic dissociation, is valid and has high internal-consis-tency. PDEQ is also found useful to differentiate earthquake induced PTSD from other psy-chiatric diagnosis and normal subjects.
Conclusion: PDEQ can be used in Turkish subjects in assessing the peritraumatic disso-ciation in the context of routine application or international research.
Keywords: PTSD, dissociation, quastionnaire, earthquake
lik çal›flmas› Sar ve arka-dafllar›. (1998) taraf›ndan yap›lm›flt›r.
PDE-Q’nun kullan›ld›¤› iki klinik çal›flmada perit-ravmatik dissosiyasyon ile posttravmatik stres cevab› aras›nda iliflki oldu¤u gös-terilmifltir (Bremner ve ark. 1992, Shalev ve ark. 1996).
‹ç-tutarl›l›¤› gösteril-mifl olan PDEQ, travmatik stres cevab› ve genel diso-siyatif e¤ilimler ile yak›n-dan iliflkili, genel psikopa-toloji ile iliflkisiz bulunmufltur. ‹ç tutarl›l›k katsay›s› 0.80, her bir sorunun toplam ölçek puan› ile korelas-yon katsay›s› 0.41-0.56 aras›nda bulunmufltur (Mar-mar ve ark. 1997).
Ancak PDEQ’nin Türkçe versiyonunun geçerlili-¤i ve güvenilirligeçerlili-¤i henüz gösterilmemifltir. Bu çal›fl-mada Türkçe PDEQ ölçe¤inin geçerlili¤i ve güveni-lirli¤i, DIS-Q ölçe¤i referans al›narak de¤erlendiril-mifltir.
YÖNTEM Olgular
Ölçe¤in peritravmatik dissosiyasyonu belirleme konusundaki güvenirli¤ini ve PTSB hasta grubunu PTSB tan›s› almayan deneklerden ay›rabildi¤ini gös-terebilmek amac› ile ölçek iki farkl› gruba uygulan-m›flt›r.
1. Grup: PTSB tan›s› alan 104 hastadan oluflmak-tayd›. Bu kifliler Bak›rköy Ruh Sa¤l›¤› ve Sinir Hasta-l›klar› E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Ruhsal Travma Tedavi Merkezi’ne baflvuran ve deprem veya baflka bir travmaya ba¤l› olarak baflvurmufltu.
2. Grup (PTSB tan›s› olmayan grup): PTSB ve psi-kotik bozukluklar d›fl›nda psikiyatrik tan›s› olan 34 ve psikiyatrik baflvurusu olmayan 31 kifliden olufl-mufltur. Bu grup içinde psikiyatrik tan›s› olan hasta-lar Kocaeli ve ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi ve Cerrahpafla T›p Fakültesi Hastanesi Psi-kiyatri Klinikleri’ne baflvurmufllard›r. Tüm denekler 18-65 yafl aras›, okuma yazma bilen kiflilerdir.
Veri Toplama Araçlar›
PDEQ, travma s›ras›ndaki dissosiyasyonu retros-pektif olarak ölçen, olgular›n kendi kendilerine uy-gulad›klar›, 10 sorudan oluflan bir ölçektir. “Konfüz-yon”, “depersonalizas“Konfüz-yon”, “gerçeklik alg›s›nda bo-zulma”, “zamansal alg›lamada bobo-zulma”, ve “beden d›fl› duygulan›m”, 0-4 aras› Likert skalas› (0= hiçbir zaman, 4= sürekli) kullan›larak de¤erlendirilir.
DIS-Q, olgular›n genel dissosiyasyon e¤ilimini de-¤erlendiren, 63 sorudan oluflan olgular›n kendi
ken-dilerine uygulad›klar› bir ölçektir. “Konfüzyon”, “kontrol kayb›”, “unutkanl›k” ve “absorpsiyon”, 0-5 aras› Likert skalas› (0= hiçbir zaman, 5= sürekli) kul-lan›larak de¤erlendirilir.
Çeviri ve Uyarlama Çal›flmalar›
PDEQ ölçe¤inin Türkçe’ye çevrilmesi s›ras›nda kolay anlafl›l›r olmas›na ve çeviri ifllemi s›ras›nda an-lam yitirmemesine çal›fl›lm›flt›r. Çeviri s›ras›nda dik-kat edilmesi gereken kabûl edilmifl kurallara (k›sa ve basit cümle kullan›m›, genel terimler yerine özel te-rimler kullanma, karmafl›k cümlelerden kaç›nma ve öznellikten kaç›nma) uyulmufltur (Karno ve ark. 1983). Daha sonra ölçe¤in Türkçesi, ölçe¤in asl›n› görmemifl kifliler taraf›ndan ‹ngilizce’ye çevrilmifltir. Bu geri çeviriler as›llar›yla karfl›laflt›r›lm›fl, yap›lan
öneriler do¤rultusunda çeviriler tekrar kontrol edil-mifltir. Yeniden gözden geçirilen ölçe¤e, PDEQ’nin özgün sayfa düzeni korunarak ilk aflaman›n son flek-li verilmifltir. ‹kinci aflamada PDEQ görüflmeciler ta-raf›ndan bir grup hastaya uygulanm›fl ve daha sonra görüflmeciler bir araya gelerek, hastalar›n sorular› ne kadar anlad›¤›n› kontrol etmifllerdir. Bu kontrol ile anlafl›lmas›nda güçlük çekilen cümleler yeniden göz-den geçirilmifl ve PDEQ’ye son flekli verilmifltir (fie-kil 1).
Uygulama
PTSB grubunu oluflturan hastalar (1. grup) 2000-2002 y›llar› aras›nda, di¤er grup ise 2000-2002 May›s-Ekim aylar› aras›nda çal›flmaya al›nd›. Deneklere çal›flma-n›n amac› aç›kland› ve sözlü onaylar› al›nd›.
PTSB tan›s› ve PTSB d›fl› psikiyatrik tan›s› olan hastalar ile yap›lan görüflmeler poliklinik koflullar›n-da gerçeklefltirildi¤i. 2. gruptaki deneklerin PTSB grubu ile mümkün oldu¤unca yak›n sosyodemogra-fiközellikler tafl›yan kiflilerden oluflmas›na dikkat edildi. ‹kinci gruptaki olgular›n tümü deprem trav-mas›n› yaflam›flt›. Psikiyarik baflvurusu olmayanlar, deprem travmas› yaflam›fl hâstane personeli ve ya-k›nlar›ndan oluflmaktayd›. Bu kifliler hâstaneye davet edilerek poliklinik koflullar›nda de¤erlendirildi. Da-vet edilen bu kifliler aras›ndan klinik görüflmede PTSB tan›s› alanlar çal›flmaya dâhil edilmedi. Tüm gruplarda PTSB belirtileri “flimdiki durum” dikkate al›narak de¤erlendirildi.
Sosyodemografik özelliklerin kaydedilmesinden sonra tüm olgulara PDEQ ölçe¤i ve PTSB olan olgu-lara DIS-Q ölçe¤i uygulanm›flt›r.
‹statistiksel Yöntem
Olgular›n sosyodemografik özellikleri tan›mlay›c› istatistikler (ortalama, standart sapma, yüzde) kulla-n›larak verilmifl ve PTSB olan ve olmayan iki grubun yafl ortalamalar› Student t; cinsiyet ve medeni duru-ma göre da¤›l›mlar› ki-kare testi, e¤itim düzeyi ise Mantel-Haensel ki-kare testi kullan›larak karfl›laflt›r›l-m›flt›r.
PDEQ’nin geçerlili¤i, Spearman analizi kullan›la-rak ölcek puanlar›n›n DIS-Q ölçek puanlar› ile kore-lasyonlar› incelenerek de¤erlendirilmifl ve korelas-yon katsay›lar› (r) hesaplanm›flt›r. Ölçe¤in güvenilir-li¤ini belirlemek için iç tutarl›l›k analizi yap›larak Cronbach α katsay›s› hesaplanm›flt›r. ‹ç tutarl›l›k analizi ile ölçe¤i oluflturan sorular›n birbiri ile (ölçek
αde¤eri), her bir soru ç›kar›ld›¤›nda ölçe¤i olufltu-ran di¤er sorular›n birbiri ile ve her bir sorunun öl-çek toplam puan› ile tutarl›l›¤› de¤erlendirilmifltir. Analiz sonucunda elde edilen αkatsay›s› -1 ile 1 ara-s›nda de¤iflen ve 1’e yaklaflt›kça ölçe¤in iç tutarl›l›¤›-n›n yüksek oldu¤unu gösteren bir katsay›d›r ve
α’n›n 0.7’den büyük olmas› kabûl edilebilir bir iç tu-tarl›l›k s›n›r› olarak kabûl edilmektedir (Nye 1991).
p<0.05 istatistiksel anlaml›l›k s›n›r› olarak kabûl edilmifltir.
fiekil 1. Türkçe PDEQ ölçe¤i. S Aç›klama
1 Olay s›ras›nda ve hemen sonras›nda yaflananlardan koptu¤um anlar oldu, O s›rada kendimi sanki yaflananlar›n parças› de¤ilmiflim gibi hissettim, san-ki orada de¤ildim.
2 Hareketlerim otomatikleflmiflti, yapt›¤›m fleyleri sonland›rd›¤›mda asl›nda o s›rada belli bir karar do¤rultusunda davranmam›fl oldu¤umu fark ettim. 3 Zaman hissim de¤iflmiflti, her fley bana çok yavafl
oluyormufl gibi geldi.
4 Yaflananlar bana gerçek de¤ilmifl gibi geldi, bir oyunu ya da filmi seyrediyordum, ya da rüyadayd›m. 5 Kendimi bafl›ma gelenleri seyreden bir izleyici gibi hissettim, sanki olaylar› d›flardan ya da yukardan iz-liyor gibiydim.
6 Bedenimin de¤iflti¤ini ve farkl›laflt›¤›n› hissetti¤im anlar oldu, sanki bedenimle olan ba¤lar›m kopmufl-tu, bedenimi oldu¤undan daha büyük ya da daha küçük olarak alg›l›yordum.
7 Asl›nda baflkas›n›n bafl›na gelen olaylar› sanki ben de yafl›yormuflum gibi hissettim, gerçekte benim bafl›ma gelmedi¤i halde sanki tuza¤a düflen, kapana k›st›r›lan bendim.
8 Olay s›ras›nda yaflad›¤›m ve o s›rada fark etmedi¤im fleyleri, hemen sonras›nda fark etti¤imde çok flafl›r-d›m, normalde fark etti¤im fleyleri olay s›ras›nda fark edememifl olmam benim için sürpriz oldu. 9 Neler yaflad›¤›ma ve bafl›ma nelerin geldi¤ine bir
anlam vermeye çal›flt›¤›mda güçlüklerle karfl›laflt›m ve kafam kar›flt›, bafl›ma gelenleri de¤erlen-diremedi¤im flaflk›nl›k anlar› yaflad›m.
10 Nerede oldu¤um, gün, ay, saatin ne oldu¤u konusunda tereddüt duydum, emin olamad›m ve belirsizlikler yaflad›m.
BULGULAR
Birinci grubu oluflturan 104 hastan›n (PTSB gru-bu) %26.0’s›, PTSB olmayan (ikinci grup) 65 olgu-nun ise %40.6’s› erkekti. PTSB tan›s› olan hastalar›n 46’s›nda deprem, 58’inde ise di¤er travmalar PTSB ile iliflkili travma olarak bildirilmifltir. Olgularda dep-rem d›fl› travma olarak ensest, cinsel sald›r›, cinsel ta-ciz, evlilik ve âile içinde fiziksel sald›r›ya u¤ramak, âile d›fl›nda ölüm tehdidi ve fiziksel sald›r›ya mâruz kalmak, ölüme tan›kl›k ve fiziksel fliddete tan›kl›k, s›-cak çat›flmaya mâruz kalmak, motorlu tafl›t kazas› fleklinde olaylar tan›mland›.
Sosyodemografik Özellikler
PTSB grubundaki hastalar›n yafl ortalamas› 30.8±10.3, %62.8’inin e¤itim düzeyi lise ve üstü, %56.1’inin evli olarak belirlenmifltir. PTSB ve kontrol gruplar›nda yafl, cinsiyet, e¤itim durumu ve medeni durum da¤›l›m› Tablo 1’de gösterilmifltir.
PDEQ ve DIS-Q Ölçek Puanlar›
PTSB grubundaki olgular›n toplam PDEQ ölçe¤i toplam puan› ortalama 24.26±9.91 olarak hesaplan-m›fl ve kontrol grubundaki olgular›n ortalamas›ndan (18.02±9.30) anlaml› olarak yüksek bulunmufltur (p<0.001). Ayr›ca, kontrol grubunda PDEQ ölçe¤i 6, 9 ve 10’uncu sorular›n puan› psikiyatrik hastal›¤› bu-lunanlarda bulunmayanlara göre istatistiksel olarak daha yüksek oldu¤u görülmüfltür. PTSB grubunda ise PDEQ ölçe¤i toplam puan› ve 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9 ve 10’uncu sorular›n puan› deprem travmas› olanlarda olmayanlara göre anlaml› olarak daha düflük olmufl-tur. Çal›flma gruplar›n›n toplam PDEQ puanlar› Tab-lo 2’de verilmifltir.
Sâdece PTSB grubunda uygulanan DIS-Q ölçe¤i ortalama toplam puanlar›; deprem travmas› olanlar-da 130.83±42.69, olmayanlarolanlar-da ise 165.84±47.80 ol-mufl ve aradaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulun-mufltur (p<0.001).
PDEQ Ölçe¤inin Geçerlili¤i
PDEQ ölçe¤inin DIS-Q ölçe¤i ile korelasyonu Spearman analizi ile de¤erlendirildi¤inde, çal›flma gruplar›nda korelasyon katsay›lar›n›n orta-iyi derece-de ve istatistiksel olarak anlaml› düzeyderece-de oldu¤u sap-tanm›flt›r (Tablo 3, fiekil 2).
Tablo 1. PTSB ve kontrol grubundaki hastalar›n sosyodemografik özellikleri. P PTTSSBB ((--)) PPTTSSBB ((++)) ((nn==6655)) ((nn==110044)) pp Yafl (ortalama ± SS) 31.5±11.6 30.8±10.3 t=0.382 0.70 Cinsiyet [n(%)] X2=3.945 0.047 Kad›n 38 (%59.4) 77 (%74.0) Erkek 26 (%40.6) 27 (%26.0) E¤itim [n(%)] X2=3.959 0.047 ‹lkokul 7 (%11.1) 21 (%22.3) Ortaokul 10 (%15.9) 14 (%14.9) Lise 20 (%31.7) 33 (%35.1) Üniversite 26 (%41.3) 26 (%27.7) Medenî durum [n(%)] X2=3.864 0.049 Evli 23 (%36.5) 23 (%56.1)
Bekâr / Boflanm›fl /Dul 40 (%63.5) 18 (%43.9)
SS: Standart Sapma
PDEQ Ölçe¤inin Güvenilirli¤i
PDEQ ölçe¤inin Cron-bach χiç tutarl›l›k katsa-y›s› tüm grup için 0.853, çeflitli çal›flma gruplar› için 0.725-0.923 aras›nda bulunmufltur. Bu de¤er-ler, ölçe¤in iç tutarl›l›¤›-n›n çok iyi derecede ve istatistiksel olarak anlaml› düzeyde oldu¤unu gös-termektedir (Tablo 4).
Tüm olgular için her bir ölçek sorusunun, öl-çek toplam puan› ile iyi derece iliflkili oldu¤u ve soru ç›kar›ld›¤›nda ölçek Cronbach α de¤erinin tüm sorular için 0.830’ dan yüksek oldu¤u görül-müfltür (Tablo 5).
fiekil 2. PDEQ ve DIS-Q toplam puan› korelasyon e¤risi. ?W26X?W26X ?7@@)?&@@)X??@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@hg ?@@?@@@(Y@1?f@? @@hg ?@@@@?@H?@@?f@? @@hg ?@(Y@@@L?@@?f@? @@hg ?@Y?@@@)X@5?f@? @@hg ?3@@(?'@@(Y?f@? @@hg ?V40Y?V40Yg@?@@@0MI4@0Yf@?@@@@6?26K?f@?@@@@@@@@@@f@?@@e?@(Y@@f@?@@@@@@H?@@f@?@(Y@@@L?@@?@@@@?@Y?@@@)X@@f@?@@@@@@@@@5f@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@? ?@@@@@@??@@??@@??@@??@@??@@??@@? @@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg ?@@@@@@? @? @@g@@ @@hg ?@@@@@@? @?@? @@@@@@e@@@@@@@@g@@ @@hg@@hg ?@@@@@@? @? @@@@@@e@@@@@@ @@hg ?@@? @? @@g@@ @@hg ?@@? @? ?@ @@ @@g@@ ?@ @@hg ?@@@@@@?@? @?@? @@@@@@@?hf@@@@@@?@ @@ @@@@@@@??@ @@hg@@hg ?@@@@@@? @? @@@@@@@?hf@@@@@@ @@@@@@@? @@hg ?@@@@@@? @? @? ?@ @@g@@ ?@ ?@ @@hg ?@@@@?@? @? @? ?@ @@g@@ ?@ ?@ @@hg ?@0Y@@5?@@ @?@? ?@@@@@@@?@@@@@@@ @@@@@@@@@@@5 @@@@@@@?@@@@@@@? @@hg@@hg ?@@@@@1?I'@??V@? @?@?@? @?@? 3@@?@@@HV@@? @@he?@@@he?@@@ @@hg@@hg@@hg ?@@@@@@? @?@? ?@@@@@@??@@? @@@@@@@@ ?J@@hgO&@@hg ?@@@@@@? @? ?@@? @@ O2@@@@hg ?@@??@@? @? O2@@@@@@hg ?@@??@@?h?W2@?W26X?f@? ?O2@@@0Me@@hg ?@@@@@@@@?g?7@@?7@@1?f@? ?@@? @? ?@@? ?O2@@@0Mf@@hg ?@@@@@@@@?gJ@@@?@e@Lf@??W&@@@@@e@1f@??7@?@@@@e@5?@@@@??@@@@@@@e@Hf@? ?@@?g?@@?h?@f@@?@@@@@@??@@??@@? ?@@?h@??@@@@@@@@?@? ?@@@@@@?heO2@@0Mhf@@hg?@@??@@?h?O2@@@0M?@@? O2@@@0M?h@@hgO2@@@0M?g@@hg@@hg ?@@@@@@?he@@?@@@@?f@? ?@@?g?@@?h?@f@@ ?@@?h@? ?@@?g?O2@@@0M @@hg ?@@? @@?@@@@?f@? ?@@?g?@@?h?@f@@ ?@@?h@? ?@@?fO2@@@0M? @@hg ?@@? @? W2@@@@@? @@@@@@@@@@@@ ?@@@@@@? O2@@@0M? @@hg ?@@@@@@??@@? @?@? ?@@?g@@he7<?@@??@@?g@@he@??@@? ?@@?e@@?@@?e@@ ?@f@@e?@@??@f@@e?@@? ?O2@@@0MO2@@0M @@hg@@hg ?@@@@@@? @? ?@@?g@@he@??@5? ?@@?e@@ ?@f@@e?@@? ?O2@@@0M @@hg ?@@??@@? @? ?@@@@@@?e@@@@@@f?@@@@@@0Y? ?@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@@@ O2@@@0M? @@hg ?@@??@@? @? ?@@?g@@he@? ?@@?e@@ ?@f@@ O2@@@0M? @@hg ?@@@@@5? @? ?@@?g@@he@? ?@@?e@@ ?@f@@ @@h?O2@@@0M @@hg ?@@@@(Y? @? ?@@?g@@he@? ?@@?e@@ ?@f@@ @@g?O2@@@0M @@hg ?@@@@YW@@@@6X? @?@? @@@@@@e?O2@@0M?@@@@@@W2@@@0M? @@hg@@hg ?W&@@@@@1? @? ?@@? @@?@@@@0M? @@hg ?*@@@XI4@?@?@)X? @?@? ?@@@@@@??@@? ?O2@@@@@@1@@@@@X @@hg@@hg ?7@@@@1? @? ?@@@@@@? ?O2@@@@@@@@@ @@hg ?@@@@?@? @? ?@@? ?@ O2@@@0M?e?@ @@hg ?3@@@@@?@@?@@? @?@? ?@@? @@@@@@@??@ ?O2@@@0MO2@@@0M?f?@ @@hg@@hg ?7@@@@@? @? 3@@@@@@? ?O2@@@0M @@hg ?@@@@@@? @? ?@@?hf@?g@@e@@ N@@@ @? @@ O2@@@0M? ?@ @@hg ?@@@@?@? @? ?@@?hf@?g@@e@@ ?@@@L? @? @@ O2@@@0M? ?@ @@hg ?3@@@@@? @? ?@@@@@@?g?@@@@@@@e@@@@@@@@@@ ?@@@@@1? ?@@@@@@@he@@@@@@ O2@@@0M? ?@@@@@@? @@hg ?V@?@@@? @? ?@@@@@@?g?@@@@@@@e@@@@@@@@@@ J@@@@@@? ?@@@@@@@he@@@@@@ ?O2@@@0M ?@@@@@@? @@hg ?@@@@@@@@? @? ?@@?e?@@?hf@?g@@e@@h?@h7<?@@? @? @@ ?O2@@@0M ?@ @@hg ?@@@@@@@@??@@??@@??7@?@@1?g?W&@@1?7@@1?f@??@@@@@5??@@@@@@??@@@@?@?g?&@X?@?@e@Lf@??3@@@@5??@@@@?@??@@?@@@??@@@@@@?hB@@@@@e@1f@??@@??@@??@@@?@@?hC@@@@@e@5?@@@@??@@@@@1??@@@@@@@heW26X?W26X?f@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@? ?@@@@@@??@@??@@??@@?@@@@@@@@@@@@@@@@he?@@?@@he?@@??@@@@@@??@@@@@@??@@@@@@@?@@?e?@@?hf@?g@@e@@h?@h@??@5?@?f@?@?@?f@?@?f@?@?@??@@@@@@@ @@@@@@@@hf?@h@?@@hf?@h@?@@@@@@@@ @@@@@@@??@@@@@@@@@@@@@@??@@@@@@@H??@@@@@@@?@@@@@@@@@@??N@@@@?@@?@@@@?@@??@@@?@@??@@@?@@?@@@@?@@??@@@?@@? @?@@@@@@@@@?@@@@@@@?hO2@@@0M?@@?@@?f?@@@?@@?f?@@@f?O2@@@0M@@?@@?f?@@@?@@?f?@@@H?gO2@@0M@@?@@?fJ@@@e?O2@@@0M@@?@@?f?@?O2@@0M?f@@@@@@@??O2@@@@0Y?e?@?O2@@@(Me?@@@@@@@@@@@@@@@@@@0Y@O2@@@0M??O2@@@0M?O2@@@0MO2@@0MO2@@@0M?O2@@@0M? ?@ @@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg ?@@@@@@@@?g?@@Y?@?@e@Hf@? ?@@? ?N@@@? @@e?N@?@? @@@??@@?g@@eO2@@@0M?h?@ @@hg ?@@@@@@@@?g?3@@@@?@@@@?f@?W@@@@Xh?V4@@@?@@@@?f@? ?@@??@@? @@@?@@@L @@f@?@?@@f@?@L @@@??@@?g@@W2@@@0M?he?@@@@??@@?g@@@@(M ?@ @@hg@@hg ?W&@@@@)X? @? @@@@@@ @@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@@??O2@@@@0Y? @@hg ?7@?e?@1? @? @@ @@f@? @@@??@@??O2@@@@@ @@hg ?@@?e?@@? @? @@hf@@he@@ @@f@? @@@??@@@@@@0M?@@g@? @? @@hg ?@@?e?@@? @? @@hf@@he@@ @@f@? @@@??@@@@0M?e@@g@? @? @@hg ?@@@@@@@@??@K?O2@??V@@@??3@@@@@? @?@?@?@?@?@?@? ?@ @@@@@@@@@@@@@@@@ ?@ @@@@@@@@@@@@@@@@ ?@e@?f@@e?@@?e?@@@g@6?2@@@@0Me?@@?g?@@?g@@h?@g?@?@@@@@@??@@@@@@??@@??@@? ?O2@@@0MO2@@@0M?O2@@@0M?O2@@@0M?hf@@f@?e?@?O2@@@0Mhf?@@@@@@@@@@@0Mhe?@@@@@@@@@@@@@f@@@@@@@?@@@@@@f@@@@@@@?@@f@?e?@ ?@@@@@@@L??@@@@@@@@?f?@@?f@?N@@@@@@@@@@@@@3=?@@?f@??@@@@@@@@@@@@@@??@1?f@? @@ @@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg ?@@@@@@@@? @? ?@ ?@ ?@e@?f@@e?@@?e?@@@g@@@@@@X?f?@@?g?@@?g@@h?@g?@ @?f?@@?f@? @@ @@hg ?@@@@@@@@? @? @@@@@@@? @@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@f?@@@@@@@6?2@@@@@@@1?e?@@@@@@?e?@@@@@@? @@@@@@@?g?@@@@@@@ @@@@@@ @@hg ?@@@@@@@@? @? @@@@@@@? @@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@f?@@@@@@@@@@@@@@@@@@?e?@@@@@@?e?@@@@@@? @@@@@@@?g?@@@@@@@ @@@@@@ @@hg ?3@@@@@@@? @? ?@f?@ ?@@? ?@e@?@?@?@@h?@@@@@@@(Y@@?@@?g?@@?g?@@? ?@ @? @@ @@hg ?N@@@@@@@?N@@?e@??@@@@?@??@@@@@@??@@??@@@@@@??@@@@@@??@@@@6X??@@@@@@?g?W2@@@?@@@@?f@??3@@he?7@V'@?@@@@Lf@??@@@@@@??7@@@@@?hS@@@@@e@@f@??@@@@?@?g?W&@0?'@e@5?@@@@??@@??3@@@@@?g?7@?eN@@@@Hf@??7@??@@??@@@@@@?V@@?@@@@@@@??@0?'@5?J@@??@@??@@@@@@?3@@@@@@??@@@@@@??@@@@@@??@@?@V4@@?g?@@@@@?@@@@?f@?@@@@@?g?@@9V@@@e@1f@?V@@@1? @?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@? @@@@@@@??@?@?@?@?@ @@@@@@@?@@@@@@@??@@@@@@@?@f?@?@?@@?f@@@?hf@?@@g@@e?@@5g@@f?J@@@@@0M?@?f@@@?@?f@@@?hf@?@@g@@eN@@@g@@g@KO2@@@0M?hf?@@@?@f?@@??O2@@@0Mf@@@@@@@?@@@@@@@@@@@?@@@@@@?O2@@@0?@?e@@g@@e?@@?hf?@e?@?@@?f?@hf@??@@?e@@e@@?@@@?@@@?@@@@@@@@@@0M?@@@@O&@@@??B@@g@@e?@@?hf?@e?@?@@?f?@hf@??@@?e@@e@@?@@@?@?W@@@@@@X??@@@@@@@@@@?g@@@@@@@?@?@??O2@@@0Me@@e?@@?e?@h?@e?@f@@=??@h?@@?h@@f?@@@?@g@@@?@?gO&@@@@e?@@?e?@h?@e?@f@@e?@h?@@?h@@f?@@@?@g@@@?@?e?O2@@@0Y@@e?@@?e?@h?@e?@f@@e?@h?@@?h@@f?@@@?@g@@@?@@f?@f?@@@H?e?@@?@@hf?@@?@@f?@f?@@@f?@?W2@@@@@@@@@@@@@@@@?he?@@@@@@@@@@@@?e?@@@@@@?@@@@@@@@@@@@@?@@@@@@@?@@@@@@@@@@@@5?@@@@@@@??@f?@@?@?e?@?@f?@@?@?e?@@@@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@@@@@1@@e?@@@f?@@@@(M?e@?@@?@@??@@@h?@f?@@@e?@@@H?eN@@@@@@@0Y@?@@?@@??@@@h?@f?@@@e?@@@@@@@?@e@?g@@?@@?@@@@?@g?@?@@?@@e?@@Yg@@fO&@@@X@@@@@@@@Y??@?@L?@?g@@?@@?@@@@?@g?@?@@?@@?O&@@@(M?@?@e@?g@@?@@?@@@@?@g?@?@@?@@eJ@@@eO2@@@@@Yf@?@@?@@??@@@h?@f?@?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@e@@@@@@@@@@@@@@f@@@@@@@??@@@@@@@?@@? @@@@@@@@@@@??I4@@@@@@??@e?@h?@?@@@@@@?hf?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?O2@@@0Mh@@@@@@@@e?@@@@@@??O2@@@0Mh?@@@g?@@?@@@@@@@@@@@@@@fO2@@@0?4@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@gO2@@@@@@@@@@@@@@H??@f@@@?fO2@@0Mf?@@@e@@?@e?J@@@??O2@@@0Mg?@@@e@@?@e@?@?@?@@h?@@@@@@@Y?@@?@5?g?@@?g?@@?O2@@@@0Yf?@@@g?@@??7@@@@@@@@0M?@@@@@@0M??@@@@(M?e?@@@g?@@??@@@?@f?@@?@@@@@@@??@@@@@@@?@@@@@@@@@@?@@f?@@@?@@@@@@@@@@@?@@@@@@?e?@@@@@@??@@@@@@?e?@@@@@@?@@?@@?g?@@??@@?g?@@??@@?g?@@??@@?g?3@?@@@@@@@@@@@?e@@@@@@@@@@?@@@@@@?g?@@@@@@??@e?@h?@e@?@@e?@@?he?@@??@e?@e@?f?@e@?f?@@?he?@@??@e?@h?@e@?@@e?@@?he?@@??@e?@e@?f?@e@?f?@@?he?@@??@e?@h?@e@?@@e?@@?he?@@??@e?@h?@e@?f?@@?he?@@??@@@@@@@?V@? @@@@@@@@@@@@ ?@@@@@@@f?@@@@@@?@@@@@@f?@@@@@@??@h?@@??@h?@@??@h?@@??@h?@@?@? @@@@@@@@@@ @@ @@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg ?@@@@@@@@??@@??@@@@@5??@@@@@@??@@@@@@??@@@@@@??@@@@@@??@@??@@0Y? @?@?@?@?@?@?@?@?@?@? ?O2@@@0Mhf?@e?@h?@f?@@@H?g?@?O2@@@0M?O2@@@0MO2@@@0M?O2@@@0M??O2@@@0Mhe@@@@@@h?@@@@@@@?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?O2@@@0Mh@@@@@@h?7@@@@@@V@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@H??O2@@@0Mh@@f@@f?J@@@??@@=?@@??@@?e@@f@@?@5?O2@@@0M?f@@f@@g@@@??@@?B@@??@@?e@@f7@?@@?O2@@@0M?g@@@@@@@?@@@@@@@@@@@=@@g?@@?f@?e?@?@@??@@?e@@e?@@@@@g?@@?f@?e?@?@@??@@?e@@e?@@@L??@@@@@@?f@@@@@@@?h?@@@@@1??@@@@@5?f@@@@@@@?h?@@@@@@??@@?J@@@@@@?hf?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@L??@@@@@@?g?@@@@@@??J@@@@@?e@@e3@?@@??7@@@@@?gN@@@@@@??@@?he?@@?@??@@?he?@@?@?@@@@@?e@@e@@?@1??@@@@@@@?@@@@@@@@? @@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg ?W2@@@ @? O2@@@0M? ?@e?@h?@fJ@@@h?@ ?@@? @? @@hg ?7@V'@ @? O2@@@0M? @@@@@@@@@@@?e@@@@@@@?7@@@@@ @@hg ?@@?N@ @? ?O2@@@0M @@@@@@@@@@@?e@@@@@@@?@@@@@@ @@hg ?@@??@ @? ?O2@@@0M ?@e?@h?@g@@ @@hg ?@@@@@@@@? &@@??@@?@@f@?gO2@@@0M?W&@??7@@@1f@?hO2@@@0M??W&??W2@6Xf@?he?O2@@0M?@??@@?@@?@@@@??O2@@@0M@??@@?@@f@W2@@0M?@??3@@@5f@@@0M?@??V4@0Yf@(M?@??@@?@@f@?e?O2@@@0M@)X@5?f@?@@@6X?f@?@(Y@1?f@?@H?@@?f@?@L?@@?f@?3@@@H?f@?V4@@e?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@hg@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?hf?O2@@@0M@?@H@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@?@? ?O2@@@0MO2@@@0M?O2@@@0M??O2@@@0M?O2@@@0M?O2@@@0MO2@@@0M?O2@@@0M??O2@@@0M?O2@@@0M?O2@@@0MO2@@@0M?O2@@@0M??O2@@@0M?@@??@@??@@? @@@@@@@@@@@@6X@@@@@@e?V4@@@@@@?g@@@@@@@@@@@?f?V4@@@@0Y?@@h?@hf@?e@@hf@@@@h?@hf@?e@@hf@@@@?@e?3=??@hf@?e@@h?3=?@@?@5?@@h?@hf@?e@@hf@@@@?@e?@e?@hf@?e@@h?@e@@?@@?@@?@e?@@@?@e?@@@?@e?@eB1hf@?e@@h?@e@@?@@?@@?@e?@?@@@@@@@@@?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?@@@??@e?@e?@e?@@?@@@??@e?@e?@@?@@@?@@@??@e?@e?@@??@e?@e?@e?@@?e?@g@@@@@@@@@@@@@@@??@@@@@@@@@@@@@?@5?e?@@??@@?e?@@??@Y?e?@@?@?@@e?@@?@?@@e?@@@@@@@@@@@@?@@@@@@@@@@1?@@eN@?@e@?hf?@@?@@e?@?@L?@?hf?@@?3@@@@@@@@@h?@@@@@@?@@@@@@@@@@h?@@@@@@??@e@?hf?@@??@e@?hf?@@?@@@@@@@??@?@?@?@?@?@ @?@?@? @?@?@? ?@?@?@ @@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg@@hg ?W2@@@ ?@@@@?@@@6X? W2@??@@@@?@@@@ ?W2@e@@@@?@@@6X @@@@6?2@6KO2@6X? ?@@@@@?@@@6T2@@@ @@@@?@@@@?@@@@h ?7@V'@ ?@@?e@(Y@1? 7@@??@@@@?@@@@ ?7@@e@@e?@(Y@1 @0Y@@@@?@@@@?@1? ?@0Y@@?@eV@@V'@ 3X@@?@@@@?@@@@h ?@@?N@ ?@@@6X@H?@@? @Y@??@e@?@??@ ?@@@e@@@6X@H?@@ J@@@@?@@@@?@@? ?J@@@@@@@@@?N@ N@@@?@e@?@??@h ?@@?J@ ?@e@@@L?@@? @??@e@?@??@ ?@e@??@@@L?@@ ?W&(Y@@?@@@@?@@? W&@@@@V'@@@?J@ J@@@?@e@?@??@h ?3@W&@ ?@e@@@)X@5? @??@e@?@??@ ?@e@??@@@)X@5 W&@Y?@@?@@@@?@@? ?W&@@?@@?V@@@W&@ 7Y?@?@e@?@??@h ?N@@@5@@0Y ?3@@@V'@@@H??V4@@?V4@@ @??@@@@?@@@@@??@@@@?@@@@ ?@e3@@@V'@@@H?@eV4@@?V4@@? 7@@@@@@@@@@@@@5?@@@@0?4@0MI4@0Y? ?7@@@@@@@@(Y@@@5?@@@@0?4@0Y?@@0Y @@@@?@@@@?@@@@h@@@@?@@@@?@@@@h
?@@@@6X?@6?2@@6XfW2@@6X ?@@V4@1?@@@@(Y@1e?W&@@@@1 ?@@?e@?@@@@Y?@5e?7@?e?@L??@@@@@@@?@6?2@@@?@@@@?@? ?@@?e@?@@V4@@@Ye?@@?e?@1??@@V'@@@?@@@@?@@?@@@@?@? ?@@??J@?@@eI'@@@@@@@Le?@5??@@??@@@?@@?@@@@?@e@?@? ?@@?O&@?@@@6KV@@eI'@)?2@@H??@@W&@@@?@@@@@@@?@e@?@? ?@@@@@@?@@@@@@@5e?V'@@@@@e?@@@@@@@@@@@@@@@@@e@?@? ?@@@0Me@0?4@@0YfV4@@@@e?@@@0MI4@@0?4@@@@@e@?@??@@??@@?
r›nda dissosiyatif yan›tlar›n ortaya ç›kt›¤› görülmüfl-tür. Peritravma dissosiyasyon düzeyinin, PTSB gelifli-mi için risk faktörü oldu¤unu ortaya koyan çal›flma-lar vard›r (Koopman ve ark. 1994). Bu bulguya daya-narak Marmar ve ark. (1996) taraf›ndan gelifltirilen PDEQ, peritravmatik dissosiyasyonun derecesinin tespit edilebilmesi için yayg›n olarak kullan›lmakta-d›r.
Toplumlar›n kültürel ve etnik özelliklerinin PTSB üzerindeki etkisine yönelik artan ilgiye karfl›n, bat›l› olmayan toplumlarda PTSB ile ilgili s›n›rl› say›da ça-l›flma yap›lm›flt›r. Bu çaça-l›flmalar›n say› ve niteli¤inin artmas›nda, PTSB için kullan›lan tan› ve izlem araçla-r›n›n farkl› diller için geçerlili¤inin ve güvenilirli¤i-nin gösterilmesi önemli rol oynamaktad›r. Bu çal›fl-ma, PTSB de¤erlendirilmesinde kullan›lan çeflitli öl-çeklerin Türkçe versiyonlar›n› geçerlili¤i ve güveni-lirli¤ini incelemesi nedeniyle bu aç›dan önem tafl›-maktad›r.
PTSB geliflimi için risk faktörleri olduklar› daha önce yap›lan çal›flmalar ile ortaya konmufl olan cin-siyet, e¤itim durumu ve medenî durum yönünden PTSB grubu ile kontrol grubu aras›nda beklendi¤i fle-kilde anlaml› bir fark bulunmufltur (Carr ve ark. 1995, Sharan ve ark. 1996).
Çal›flmaya dâhil edilen olgular›n PDEQ puanlar›-n›n, beklendi¤i üzere PTSB grubunda anlaml› olarak yüksek oldu¤u görülmüfltür. Kontrol grubunda ise psikiyatrik hastal›¤› olanlar ile olmayanlar karfl›laflt›-r›ld›¤›nda, psikiyatrik hastal›¤› olanlarda toplam PDEQ puan› aç›s›ndan fark olmamakla beraber, 6, 9 ve 10’uncu PDEQ sorular›n›n puanlar›n›n anlaml› olarak daha yüksek oldu¤u bulunmufltur. Bu durum, psikiyatrik hastal›k varl›¤›n›n ölçek puanlar›n› etkile-di¤ini ve çal›flmada kontrol grubunun heterojen ya-p›da oldu¤unu göstermektedir. Öte yandan PTSB’nin deprem d›fl› bir travmaya ba¤l› oldu¤u has-talarda DIS-Q ölçe¤i ortalama toplam puanlar›n›n, depreme ba¤l› PTSB geliflen hastalara göre anlaml› olarak yüksek olmas›, deprem d›fl› travma profilinde ensest, âile içi cinsel sald›r›, s›cak çat›flmaya kat›l-mak gibi kronikleflerek uzayan ve tekrar eden ve de erken yafllarda bafllayan travma tiplerinin bulunmas› ile iliflkili bulunmufltur. Breslau ve arkadafllar›.
Tablo 2. Çal›flma gruplar›nda ortalama PDEQ puanlar›. P PDDEEQQ ttooppllaamm p puuaann›› ZZ pp PTSB (-) 18.02±9.30 4.437 <0.001 PTSB (+) 24.26±9.91 PTSB (-) psikiyatrik hastal›k (+) 20.59±11.10 1.728 0.084 PTSB (-) psikiyatrik hastal›k (-) 15.19±5.76 PTSB (+) deprem (+) 19.79±6.85 4.239 <0.001 PTSB (+) deprem d›fl› travma (+) 29.32±10.46 TARTIfiMA Bu çal›flmada, peritravmatik dissosiyasyon düzeyinin belirlen-mesinde kullan›lan PDEQ ölçe¤i-nin Türkçe versiyonunun geçerlili-¤i ve güvenilirligeçerlili-¤i de¤erlendirilmifl-tir.
Travmatik olay s›ras›nda (perit-ravmatik) dissosiyasyon birçok ça-l›flma ile incelenmifltir. Travma ya-flayan bireylerin ço¤unda dissosi-yasyona e¤ilim ve travma
koflulla-Tablo 3. Çal›flma gruplar›nda PDEQ - DIS-Q korelasyon analizi (Spearman analizi) sonuçlar›.
r p
PTSB (+) 0.569 <0.001
PTSB (+) deprem (+) 0.477 0.006
PTSB (+) deprem d›fl› travma (+) 0.466 0.008
Tablo 4. Çal›flmaya kat›lan tüm olgular ve çeflitli çal›flma gruplar› için PDEQ ölçe¤inin iç tutarl›l›k katsay›s› (Cronbach α). C Crroonnbbaacchh α Tüm grup 0.853 PTSB (-) 0.913 PTSB (+) 0.842 Psikiyatrik hastal›k (+) 0.923 PTSB (-) Psikiyatrik hastal›k (-) 0.845 PTSB (+) Deprem (+) 0.725 Deprem d›fl› travma (+) 0.831
Tablo 5. Çal›flmaya kat›lan tüm olgular için her bir ölçek sorusunun, ölçek toplam puan› ile korelasyonu ve soru ç›kar›ld›¤›nda ölçek Cronbach αkatsay›s›.
S
Soorruu ÖÖllççeekk ttooppllaamm›› CCrroonnbbaacchh α iillee kkoorreellaassyyoonn ((ssoorruu çç››kkaarrssaa))
1 0.560 0.838 2 0.548 0.839 3 0.556 0.839 4 0.597 0.835 5 0.537 0.840 6 0.517 0.842 7 0.480 0.845 8 0.528 0.841 9 0.649 0.830 10 0.578 0.837
(1998) bireyin birinci derece yak›n›n› kaybetmesinin, do¤al felâketler ve savafl gibi travmalara göre daha faz-la PTSB nedeni oldu¤unu göstermifllerdir.
Bu çal›flmada PTSB tan›s› alanlarda, PDEQ ölçe¤i-nin tüm travma tiplerinde DIS-Q ölçe¤i ile orta-iyi de-recede korele oldu¤u da görülmüfltür. Bu sonuçlar PTSB tan›s›, genel dissosiyabilite e¤ilimi ve travma içi koflullardaki dissosiyatif belirtiler aras›ndaki iliflkiyi ve PDEQ ölçe¤inin geçerlili¤ini göstermektedir.
Cronbach χde¤erleri ölçe¤in iç tutarl›l›¤›n›n çok iyi düzeyde oldu¤unu göstermektedir. Türkçe versi-yon ölçek için elde edilen 0.853’lük iç tutarl›l›k kat-say›s›, orijinal ölçe¤in psikometrik özelliklerinin be-lirlendi¤i çal›flmalarda bulunan de¤ere (α=0.80) çok yak›nd›r (Marmar ve ark. 1997).
SONUÇ
Sonuç olarak, bu çal›flmada elde edilen bulgular, Türkçe PDEQ ölçe¤inin peritravmatik dissosiyasyo-nun de¤erlendirilmesinde kullan›labilecek, geçerli ve iç tutarl›l›¤› yüksek bir ölçek oldu¤unu göstermekte-dir. Bu sonuca dayanarak, PDEQ ölçe¤inin, Türk bi-reylerde peritravmatik dissosiyasyonun de¤erlendiril-mesinde rutin uygulama kapsam›nda veya uluslararas› çal›flmalarda kullan›labilece¤i gösterilmifltir.
KAYNAKLAR
Amerikan Psikiyatri Birli¤i (1994) Mental Bozukluklar›n Ta-n›sal ve Say›msal El Kitab›, Dördüncü Bask› (DSM-IV), Köro¤lu E (Çeviri Editörü). Ankara: Hekimler Yay›n Bir-li¤i, 1995.
Baflo¤lu M, fialc›o¤lu E, Livanou M (2002) Traumatic stress response in earthquake survivors in Turkey. J Traum Stress; 15: 269-276.
Bremner JD, Southwick S, Brett E, et al. (1992) Dissociati-on and posttraumatic stress disorder in Vietnam com-bat veterans. Am J Psychiatry; 149: 328-332.
Breslau N, Kessler RC, Chilcoat HD, et al. (1998) Trauma and posttraumatic stress disorder in the community: the 1996 Detroit Area Survey of Trauma. Arch Gen Psychiatry; 55: 626-632.
Carr VJ, Lewin TJ, Webster RA, et al. (1995) Psychosocial sequelae of the 1989 Newcastle earthquake: I. Commu-nity disaster experiences and psychological morbidity 6 months post-disaster. Psychol Med; 25: 539-555. Fukuda S, Morimoto K, Mure K, et al. (1999) Posttraumatic
stress and change in lifestyle among the Hanshin-Awaji earthquake victims. Prev Med; 29: 147-151.
Hsu C, Chong MY, Yang P, et al. (2002) Posttraumatic stress disorder among adolescent earthquake victims in Taiwan. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 41: 875-881.
Karno M, Burnam A, Escobar JI, et al. (1983) Development of the Spanish-language version of the National Institu-te of Mental Health Diagnostic InInstitu-terview Schedule. Arch Gen Psychiatry; 40: 1183-1188.
Koopman C, Classen C, Spiegel D (1994) Predictors of
posttraumatic stress symptoms among survivors of the Oakland/Berkeley, Calif., firestorm. Am J Psychiatry; 151: 888-894.
Marmar CR, Weiss DS, Metzler TJ, Deluchi K (1996) Cha-racteristics of emergency services personnel related to peritraumatic dissociation during critical incident ex-posure. Am J Psychiatry; 153: 94-102.
Marmar CR, Weiss DS, Metzler TJ (1997) The peritraumatic dissociative experiences questionnaire. Wilson J, Ke-ane T (editors). Assessing Psychological Trauma and PTSD. New York: Guilford.
Nye SM (1991) Are low Cronbach alpha values reliable? J Am Diet Assoc; 91: 912.
Sar V, K›z›ltan E, Kundakci T, et al. (1998) The reliability and validity of the Turkish version of the Dissociation Questionnaire (DIS-Q). In abstract of the 15th Fall Me-eting of the International Society for the Study of Disso-ciation. North-brook.
Shalev AY, Peri T, Canetti L, et al. (1996) Predictors of PTSD in injured trauma survivors: a prospective study. Am J Psychiatry; 153: 219-225.
Sharan P, Chaudhary G, Kavathekar SA, et al. (1996) Preli-minary report of psychiatric disorders in survivors of a severe earthquake. Am J Psychiatry; 153: 556-558. Van der Klok BA, Van der Hart O, Marmar CR (1996)
Dis-sociation and Information Processing in PTSD. Ed (Van der Klok BA., McFarlane AC, Wiesaeth L), Traumatic Stress. The effects of overwhelming experience on mind, body, and society. The Guilford Press, New York, 303-331.
Vanderlinden J, Van Dyck R, Vandereycken W, Vertommen H (1994) The Dissociation Questionnaire (Dis-G): deve-lopment, reliability and validity of a new self-reporting Dissociation Questionnaire. Acta Psychiatr Belg; 94: 53-54.
Vanderlinden J, Van Dych R, Vandereycken W, Vetrom-men H (1991) Dissociative experiences in the general population in the Netherlands and Belgium: a study with the Dissociative Questionnaire (DIS-Q). Dissociati-on; 4: 180-184.
Vanderlinden J, Van Dyck R, Vandereycken W, Vertommen H, Verkes RJ (1993a). The Dissociation Questionnaire (DIS-Q): development and characteristics of a new self-report questionnaire. Clin Psychol Psychother; 1: 21-27.
Vanderlinden J, Van Dyck R, Vandereycken W, Vertrom-men H (1993b). Dissociation and traumatic experien-ces in the general population of The Netherlands. Hosp Community Psychiatry; 44: 786-788.
Vanderlinden J, Varga K, Peuskens J, Pieters G (1995) Dis-sociative symptoms in a population sample of Hungary. Dissociation; 8: 205-208.
Wang X, Gao L, Shinfuku N, et al. (2000) Longitudinal study of earthquake-related PTSD in a randomly selec-ted community sample in North China. Am J Psychiatry; 157: 1260-1266.
Zoellner LA, Conrad-Alvarez J, Foa EB (2002) Peritraumatic dissociative experiences, trauma narratives, and trauma pathology. J Traum Stress; 15: 49-57.
