Girifl
Gastroenteritler, özellikle geliflmekte olan ülkelerde önem-li bir morbidite ve mortaönem-lite nedenidir ve her y›l dünya üzerinde 500 000 civar›nda insan›n ölümüne yol açmaktad›r. Özellikle geliflmemifl ya da az geliflmifl ülkelerde çocukluk ça¤›ndaki ölümlerin büyük bir k›sm›ndan sorumludur (1-4).
Amibiyaz, bir protozoon olan Entamoeba histolytica’n›n kist formlar›n›n oral yoldan al›nmas› ile bulafl›r. Kistler ince-barsakta aç›l›r ve trofozoit formuna dönüflür; bunlar da kolon-da infeksiyona sebep olurlar (5). Kistler 30°C’de günlerce,
0-4°C‘de ise aylarca canl› kalabilirler. ‹çme sular›na rutin olarak uygulanan klorlamaya oldukça dirençlidir (6,7). Trofozoitler ise hem d›fl ortama, hem de gastrik aside duyarl›d›rlar. Bu nedenle bulaflma ancak kist formlar› ile gerçekleflmektedir (5). En s›k rastlanan bulaflma yolu d›flk› ile kontamine olmufl sebzelerin yenilmesi ve sular›n içilmesidir. En önemli risk fak-törleri aras›nda düflük sosyoekonomik koflullar, kalabal›k aile yaflam›, ev içi su tesisat›n›n bulunmamas› ve kötü hijyen flart-lar› gelir (2,6-8).
Amibiyaz dünyan›n her yerinde görülür; ancak çevre flart-lar› çok kötü olan az geliflmifl bölgelerde infeksiyon oran› %50 veya daha yüksektir (1,6,9,10). Tahmini olarak her y›l dünya nüfusunun %10’unun amibiyaz geçirdi¤i düflünülmektedir. Çin haricinde her y›l 50 milyon kifli invazif amibiyaza yakalanmakta ve bunlar›n da ortalama olarak 100 000’i kaybe-dilmektedir (5).
Bu çal›flmada ishal nedenlerinden amibiyaz›n dizanterik formunun, fi›rnak için öneminin araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
79
fi›rnak’taki Asker ve Sivillerde ‹shalle Seyreden
Amibiyaz S›kl›¤›
H. Haldun Emiro¤lu1, Mustafa Kösecik2, Hüsnü Altunay3, Serhat O¤uz1, Murat Öztürk1,
Yaflar Nazl›gül4
Özet: Amibiyaz›n fi›rnak için önemini araflt›rmak amac›yla Ocak-Aral›k 1998 tarihleri aras›nda fi›rnak 30 Yatakl› Seyyar Cerrahi Hastanesi’ne ishal nedeniyle baflvuran asker ailesi, sivil ve erlerin kay›tlar› retrospektif olarak ince-lendi. D›flk›lar›nda Entamoeba histolytica saptanan hastalar›n cinsiyet, yafl ve mevsimlere göre da¤›l›m› araflt›r›ld›. De¤erlendirmede χ2 ve korelasyon testleri kullan›ld›. Amibiyazl› olgular›n s›kl›¤› %36.5 bulundu. S›kl›k 6-15 yafl grubunda en yüksek (%73.9) ve 0-5 yafl grubunda en düflük (%28.9) idi ve yafl gruplar› aras›ndaki fark anlaml› bulun-du (p<0.001). Yafl ile amibiyaz s›kl›¤› aras›nda iliflki saptanmad› (p>0.05). Amibiyaz›n en s›k (%58.3) yaz aylar›nda ve en düflük (%7.8) k›fl aylar›nda görüldü¤ü ve mevsimler aras›ndaki bu fark›n anlaml› oldu¤u tespit edildi (p<0.01). fi›rnak için amibiyaz önemli bir sa¤l›k sorunudur. Çözüm için halka temiz içme ve kullanma suyu sa¤lanmas›, çevre hijyen koflullar›n›n düzeltilmesi ve bölgenin sosyoekonomik ve kültürel yönden kalk›nd›r›lmas› gerekti¤i kan›s›na var›ld›.
Anahtar Sözcükler: ‹shalli hastal›klar, amibiyaz, s›kl›k.
Summary: Incidence of amebiasis with diarrhea in fi›rnak Province. In this study, to investigate importance of ame-biasis in fi›rnak, we studied retrospectively medical records of military personnel families, civilian citizens, and privates, who submitted to 30-Bed Mobile Military Hospital for Surgery, for diarrhea between January-December 1998. It was investigated that sex, age and seasonal changes of patients whose E. histolytica established in their feces. χ2and correla-tion test were used for evaluacorrela-tion. Frequency of amebic cases was found 36.5%. Frequency was highest in 6-15 age group, and lowest in 0-5 age group, and difference between age groups was found fairly significant (p<0.001). There was no cor-relation between age and frequency of amebiasis (p>0.05). It was detected that amebiasis appeared most frequently in sum-mer months (58.3%), and least frequently in winter months (7.8%) the difference between seasons was significant (p<0.001). Amebiasis is an important health problem for fi›rnak. It was concluded that clean drinking and using water sup-ply for people, correction of environmental hygiene conditions and to improve socioeconomic and cultural aspects are needed for solution.
Key Words: Diarrhea, amebiasis, incidence.
(1) 30 Yatakl› Seyyar Cerrahi Hastanesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Birimi, fi›rnak
(2) Harran Üniversitesi, T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, fianl›urfa
(3) GATA Haydarpafla E¤itim Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi, Haydarpafla-‹stanbul
(4) Harran Üniversitesi, T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, fianl›urfa
Yöntemler
Ocak-Aral›k 1998 tarihleri aras›nda fi›rnak 30 Yatakl› Seyyar Cerrahi Hastanesi’ne ishal nedeniyle baflvuran asker ailesi, sivil vatandafl ve erlerin kay›tlar› retrospektif olarak incelendi. ‹shalli hastalar 0-5, 6-15, 16-25, 26-35 ve >36 y›l olmak üzere befl yafl grubuna ayr›ld›. D›flk›lar›nda E. histolyti-ca saptanan hastalar belirlenerek, hastal›¤›n cinsiyet, yafl ve mevsimlere göre de¤iflimi tespit edildi. Amibiyazl› olgular›n s›kl›¤›n›n cinsiyet, yafl ve mevsimlere göre de¤ifliminin de¤erlendirilmesindeχ2ve korelasyon testleri kullan›ld›.
Sonuçlar
Yafl gruplar› ve cinsiyete göre amibiyaz s›kl›¤› Tablo 1’de, mevsimlere göre de¤iflim ise Tablo 2’ de gösterilmifltir. Yafllar› 1/2-65 y›l aras›nda de¤iflen 598 ishalli hastan›n 233’u er, 365’i asker ailesi+sivil, 483’ü erkek ve 115’i kad›n idi. ‹shalli hasta-lar içindeki amibiyazl› olguhasta-lar›n s›kl›¤› %36.5 (218/598) oran›nda bulundu. S›kl›k 6-15 yafl grubunda en yüksek (%73.9) ve 0-5 yafl grubunda ise en düflük (%28.9) oranda belirlendi ve yafl gruplar› aras›ndaki bu fark istatistiksel aç›dan anlaml› idi (χ2=21.9, p<0.001). Yafl ile amibiyaz s›kl›¤› aras›nda ise anlaml› bir korelasyon saptanmad› (p>0.05).
Amibiyaz s›kl›¤› erkeklerde %37.1 ve kad›nlarda %33.9 oran›nda idi ve aradaki fark istatistiksel aç›dan anlaml› de¤ildi (χ2=0.14, p>0.05). Amibiyaz s›kl›¤› erlerde %33.9 ve asker ailesi+sivil yurttafllarda ise %38.1 oran›nda idi, aradaki fark istatistiksel aç›dan anlaml› bulunmad› (χ2=0.25, p>0.05).
Mevsimlere göre da¤›l›m incelendi¤inde, en s›k yaz aylar›nda (%58.3) ve en az ise k›fl aylar›nda (%7.8) görüldü¤ü saptand› ve mevsimler aras›ndaki bu fark istatistiksel aç›dan anlaml› bulundu (χ2=8.24, p<0.01).
‹rdeleme
Özellikle çevre flartlar›n›n kötü oldu¤u bölgelerde daha s›k olmak üzere tüm dünyada yayg›n olarak görülen E. histolyti-ca’ya ba¤l› infeksiyon prevalans›n›n çeflitli yörelere göre % 5-81 aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir (3,6-8,11,12). Amibiyaz›n sa¤l›kl› çocuklardaki pre- valans›n› araflt›rmaya yönelik çal›flmalardan birinde 1995 y›l›nda ‹spanya’da yafllar› 5-14 aras›nda de¤iflen ö¤rencilerde s›kl›k %10.43 bulunmufltur (12). Ayn› y›l Suudi Arabistan’›n k›rsal kesiminde yap›lan ben-zeri baflka bir çal›flmada da oran % 9.2 olarak belirlenmifltir
(13). Her iki çal›flmada da özellikle düflük sosyoekonomik düzey ve temiz olmayan su kaynaklar›n›n rol oynad›¤› bildiril-mifltir.
fi›rnak’ta yapt›¤›m›z bu çal›flmada oran›n %36.5 oldu¤unu ve özellikle yaz aylar›nda s›kl›¤›n %50’nin üzerine ç›kt›¤›n› saptad›k. fianl›urfa’da yap›lan benzeri bir çal›flmada ise ishal nedeniyle baflvuran hastalar aras›nda amibiyaz s›kl›¤›n›n y›llara göre %18-38 aras›nda de¤iflti¤i ve özellikle yaz aylar›nda artt›¤› görülmüfltür (3).
Amibiyaz en s›k çocuk yafl grubunda görülmektedir (1,7,9). fianl›urfa’da yap›lan çal›flmada amibiyazl› olgular›n yafl ortalamas› 3.4 y›l olarak bildirilmifltir (14). Tüm yafl gru-plar›n›n dahil edildi¤i bizim çal›flmam›zda ise amibiyaz s›kl›¤› en yüksek 6-15 yafl grubunda (%73.9) iken, en düflük 0-5 yafl grubunda (%28.9) bulundu. 6-15 yafl grubundaki yüksekli¤in, ishalli olgu say›s›n›n di¤er gruplara göre daha az olmas›ndan kaynaklanabilece¤i düflünüldü.
Amerika Birleflik Devletleri’nin California eyaletinde 1995 y›l›nda yap›lan bir çal›flmada bir kez yap›lan d›flk› muayenesi ile protozoonun yakalanma ihtimalinin % 13, iki kez yap›lan d›flk› muayenesi ile % 19, üç kez yap›lan d›flk› muayenesi ile % 65 oldu¤u gösterilmifltir. Ayn› çal›flmada olgular›n %6’ s›na 3’ten çok (4-9 kez) d›flk› muayenesi gerek-mifltir (15). Çal›flmam›zda saptad›¤›m›z amibiyaz oranlar› lit-eratürle uyumlu olmakla beraber, s›kl›¤›n çal›flmam›zda sap-tanandan daha da yüksek olabilece¤ini düflündük.
Sonuç olarak, özellikle sosyoekonomik olarak geri kalm›fl ve hijyen koflullar› kötü bölgelerde daha s›k görülen amibiyaz fi›rnak için önemli bir sa¤l›k sorunudur. ‹nfeksiyonun yay›lmas›nda bafll›ca rolü su oynar ve rutin klorlama ile suda-ki amipler öldürülemez (6,7). Bu nedenle kontaminasyonun oldu¤u fi›rnak gibi geliflmekte olan bölgelerde öncelikle sular›n kaynat›larak kullan›lmas› sa¤lanmal› (7), uzun vadede ise halka temiz içme ve kullanma suyu temini ile çevre hijyen koflullar›n›n düzeltilmesi ve bölgenin sosyoekonomik ve kültürel yönde kalk›nmas›n›n sa¤lanmas› gerekti¤i kan›s›na var›ld›.
Kaynaklar
1. Blach RE. Diarrheal diseases and child morbidity and mortality. Child Survival Strategies for Research 1984, 16; 141-661 2. Cleary TG, Pickering LK. Acute gastroenteritis. In: Krugman S,
80 Klimik Dergisi●Cilt 12, Say›:2
Tablo 1. Yafl Gruplar› ve Cinse Göre Amibiyaz S›kl›¤›
Asker Ailesi + Sivil Er Toplam Genel Toplam
Erkek Kad›n Toplam Erkek Kad›n
Yafl Gruplar› Say›* (%) Say› (%) Say› (%) Say› (%) Say› (%) Say› (%) Say› (%) (Y›l)
*Amibiyazl› olgu say›s›/Toplam 0-5 6-15 16-25 26-35 ≥36 Toplam 23/76 9/12 17/52 39/87 12/23 100/250 14/52 8/11 13/27 2/18 2/7 39/115 (30.2) (75.0) (37.7) (44.8) (52.1) (40.0) (26.9) (72.7) (48.1) (11.1) (28.5) (33.9) 37/128 17/23 30/79 41/105 14/30 139/365 (28.9) (73.9) (37.9) (39.5) (46.6) (38.1) 23/76 9/12 95/281 40/91 12/23 179/483 (30.2) (75.0) (33.8) (43.9) (52.2) (37.1) 14/52 8/11 13/27 2/18 2/7 39/115 (26.9) (72.7) (48.1) (11.1) (28.5) (33.9) 37/128 17/23 108.308 42/109 14/30 218/598 (28.9) (73.9) (35.1) (38.5) (46.6) (36.5) -78/229 1/4 -79/233 - - (34.0) (25.0) -(33.9)
Katz SL, Gershon AA,Wilfert CM, eds. Infectious Diseases of Children. St Louis: Mosby, 1992:105-26
3. Kumate J, Isibasi A. Pediatric diarrheal diseases: a global per-spective. J Pediatr Infect Dis 1986; 5:511-21
4. Yalç›nda¤ fi, Alt›nkaya N. Çocukta Enfeksiyon Hastal›klar›. ‹stanbul: Logos Yay›nc›l›k, 1993:6-7
5. Ravdin J‹I, Petri WA Jr. Entamoeba histolytica (amebiasis). In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. Mandell, Douglas and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases. Fourth ed. Philadelphia: Churchill Livingstone, 1995: 2395-408 6. Branski D, Lerner A, Lebenthal E. Amebiasis. Pediatr Clin North
Am 1996; 43: 307-31
7. Kanra G, Ecevit Z. Amibiyazis. Katk› Pediatr Derg 1992;13: 227-41
8. Rotbart HA, Levin MJ.Amebiasis. In: Hay WW, Groothuis JR, Hayward AR, eds. Current Pediatric Diagnosis & Treatment. New Jersey: A Simon&Schuster, 1995: 1119-21
9. Bonomo RA, Salata RA. Amebiasis. In: Behrman RE, Kliegman RM, Arvin AM, eds. Nelson Textbook of Pediatrics. 15th ed.
Philadelphia: WB Saunders, 1996: 964-6
10. Ceyhan M, Kanra G. Viral ve bakteriyel gastroenteritler. Katk› Pediatr Derg 1994; 15: 249-73
11. Merritt TJ, Coughlin E, Thomas DW, et al. Spectrum of amebia-sis in children. Am J Dis Child 1982; 136:785
12. Jarabo MT, Garcia-Moran NP, Garcia-Moran JI. Prevalence of intestinal parasites in a student population. Enferm Infecc Microbiol Clin 1995; 13: 464-8
13. Omar MS, Mahfouz AA, Abdel Moneim M. The relationship of water sources and other determinants to prevalence of intestinal protozoal infections in a rural community of Saudi Arabia. J Commun Health 1995; 20: 433-40
14. Emiro¤lu HH, Tatl› MM, Kösecik M, Koç A, Atafl A, Memedov N. Dizanterik formda seyreden amebiazisli olgular›m›z [Özet]. In: XLI. Milli Pediatri Kongresi (27-30 Haziran 1997, Van) Özet Kitab›. Ankara Türkiye Milli Pediatri Derne¤i, 1997: C29 15. Hiatt RA, Markell EK, Ng E. How many stool examinations are
necessary to detect pathogenic intestinal protozoa? Am J Med Hyg 1995; 53: 36-9
