E
Elle
ek
kttrro
on
niik
k S
Sa
a¤
¤ll››k
k K
Ka
ay
y››tt S
Siis
stte
em
mlle
erriin
niin
n
K
Kü
üttü
üp
ph
ha
an
ne
elle
errlle
e B
Bü
üttü
ün
nlle
efl
flttiirriillm
me
es
sii
Integrating Libraries to Electronic
Health Record Systems
A
Ay
yfl
fle
en
n K
KÜ
ÜY
YÜ
ÜK
K
**,,
A
As
slla
an
n K
KA
AP
PL
LA
AN
N
****,, A
Allii Y
YIIL
LM
MA
AZ
Z
****** ÖÖzz
Sa¤l›k hizmetlerinde önemli bir yeri olan bilginin miktar›ndaki ve çeflitlili¤indeki art›fl, kullan›c›lar›n bafla ç›kamayaca¤› boyutlara ulaflm›flt›r. Artan bilgi miktar› karfl›s›nda de¤iflen kullan›c› gereksinim-lerini karfl›layabilmek amac›yla, “elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri” gelifltirilmeye bafllanm›flt›r. Elektronik kütüphanelerle bütünleflen “elek-tronik sa¤l›k kay›t sistemleri” hasta bilgilerinin yan›s›ra, sa¤l›k çal›flanlar›n›n tan› ve tedavi için gereksinim duyduklar› t›bbi literatüre de ulaflabilmelerine olanak sa¤lamaktad›r. Hasta bilgilerini, ayn› sis-tem üzerinden eriflilen bilgi kaynaklar› ile karfl›laflt›r›p de¤erlendirmek sa¤l›k çal›flanlar›na zaman kazand›rmakta ve hastan›n tedavisinde h›zl› ve do¤ru karar almalar›na yard›mc› olmaktad›r. “Elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri” kütüphanelere ve kütüphanecilere ba¤l› bulunduklar› sa¤l›k kurumu içerisinde daha aktif roller yüklemektedir.
A
Annaahhttaarr ssöözzccüükklleerr:: Elektronik sa¤l›k kay›tlar›, Elektronik kütüphane-ler, T›p kütüphaneleri, T›p bilgi merkezleri.
A Abbssttrraacctt
The increase of volume and variety of information, which in turn has an important role in health services, reached to an explosive bulk, that can hardly be managable for the users. In order to meet users’ needs under these conditions, electronic health record systems were developed. Electronic health record systems integrated with electronic libraries allow clinicians, along with the patient information, also to
* Uzman Kütüphaneci; Hacettepe Üniversitesi T›p Merkez Kütüphanesi Hacettepe 06100 Ankara (akuyuk@hacettepe.edu.tr).
** Yrd. Doç. Dr.; Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Meslek Yüksekokulu T›bbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Hacettepe 06100 Ankara (akaplan@hacettepe.edu.tr).
*** Ö¤r. Gör.; Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Meslek Yüksekokulu T›bbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Hacettepe 06100 Ankara (aly@hacettepe.edu.tr).
access medical literature they would need for treatment. By comparing patient information with current information sources concerning relevant medical advances and thus performing evaluations being based on such comparisons help clinicians to save time and make fast and accurate decisions. On the other hand, the use of electronic health record systems require more active roles from medical libraries and their librarians within the framework of their parent organisation. K
Keeyywwoorrddss:: Electronic health records, Electronic libraries, Medical libraries, Medical information centers.
G Giirriiflfl
Alvin Toffler, “Üçüncü Dalga” adl› eserinde toplumsal geliflmeyi birincisi “tar›m devrimi”, ikincisi “sanayi devrimi”, üçüncüsü “bilgi devrimi” olmak üzere bir-birini izleyen bir “dalga” metaforu ile aç›klamaktad›r (Bozkurt, 1997, s. 20). Söz konusu metafordaki üçüncü dalgan›n yaratt›¤› bilgi toplumunda, bilgi, ekonomik bir de¤er olarak ön plana ç›kmakta, iletiflim teknolojilerinin de yard›m›yla h›zla yay›lmakta ve örgüt yap›lar› bilgiyi temel alan bir de¤iflim göstermektedir.
Örgütler çevrelerinden gelen taleplere, geliflen teknolojiye, de¤iflen poli-tikalara ve örgütsel davran›fllara uyum sa¤lamak zorundad›r. Örgütlerin varl›klar›n› devam ettirebilmeleri buna ba¤l›d›r (Dieneman ve Van De Castle, 2002, ss. 303-305).). Son y›llarda tüm alanlarda oldu¤u gibi sa¤l›k sek-töründe yer alan örgütlerde de h›zl› bir de¤iflim ve dönüflüm yaflanmaktad›r. Bu de¤iflimi flu flekilde özetlemek mümkündür: 1900-1945 y›llar› aras›nda sa¤l›k hizmetlerinde geliflmeler halk sa¤l›¤› alan›nda yo¤unlafl›rken, teknolo-ji kullan›m› bu dönemde henüz bafllang›ç aflamas›ndad›r.
1945-1970 y›llar› aras›nda sa¤l›k hizmetlerinde teknoloji yayg›n olarak kullan›lmaya bafllanm›fl, tan› ve tedavide, cerrahi yöntemler ve yaklafl›mlar-da yeni teknikler gelifltirilmifltir. Yeni Rönesans (Neo-Rönasans) olarak tan›mlanan bu dönemde daha önce tedavi edilemeyen birçok hastal›¤›n tedavisi mümkün olmufltur. Sonraki yirmi y›lda ise sa¤l›k hizmetlerinde yük-sek teknolojinin kullan›ld›¤› ve bunun getirdi¤i maliyetlerin de en çok tart›fl›lan konular aras›nda oldu¤u görülmektedir (Sloane ve Sloane, 1992, ss. 211-214).
1990’lardan itibaren sa¤l›k hizmetlerinde çok h›zl› bir de¤iflim ve geliflim yaflanm›fl, sonucunda bu alanda verimlilik ve kalite konular› önem kazanm›fl, sa¤l›k hizmetlerinin verilmesinde yeni modeller gelifltirilmifl, sa¤l›k kurumlar› yeniden yap›land›r›lm›fl, sa¤l›k hizmetlerinin sunumu ile klinik süreçler yeniden biçimlendirilmifl ve geleneksel uygulamalar yerlerini yeni
uygula-malara b›rakm›flt›r. Standartlar, klinik uygulama k›lavuzlar›, kan›ta dayal› t›p
(evidence based medicine), klinik performans yönetimi, klinik sonuçlar›n ölçümü ve risk de¤erlendirme, t›bbi biliflim (medical informatic), tele-t›p, inter-net uygulamalar› bu dönemde yaflanan geliflmelere verilebilecek örneklerden sadece birkaç›d›r (Erdo¤an, 2000, s. 1).
Sa¤l›k hizmetlerinde bilginin ve bilgi teknolojilerinin yo¤un olarak kullan›lmas› ve buna ba¤l› olarak yukar›da belirtilen yeni kavramlar›n ve uygulamalar›n geliflmesi bu alanda bilgi yönetiminin önemini art›rm›flt›r.
Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde T›p Enstitüsü (Institute of Medicine-IOM) taraf›ndan yap›lan çal›flmada mevcut sa¤l›k kay›t sistemlerinin sa¤l›k hizmetlerinde yaflanan de¤iflimlerin sonucu ortaya ç›kan beklentileri karfl›layamayaca¤› ortaya konulmufltur. Söz konusu çal›flmada, ayr›ca sa¤l›k bak›m› ve hizmeti veren tüm personelin, hastan›n tedavisi s›ras›nda gerekli olacak her türlü bilgiye en k›sa sürede ulaflmas›n› sa¤layacak, bireylerin yaflam boyu sa¤l›k kay›tlar›n› kapsayacak “elektronik sa¤l›k/hasta kay›tlar›”na gereksinim oldu¤u belirtilmifltir (Dick, Steen ve Detmer, 1997, s. 69).
E
Elleekkttrroonniikk SSaa¤¤ll››kk KKaayy››tt SSiisstteemmlleerrii
“Elektronik sa¤l›k kay›t sistemi”, sa¤l›k alan›nda bilgi yönetimi söz konusu oldu¤unda, s›k karfl›lafl›lan kavramlardan biridir. Farkl› kaynaklarda de¤iflik flekilde tan›mlanan ve baz› durumlarda birbirlerinin yerine kullan›lan “elek-tronik hasta kayd›” (electronic patient record), “elektronik t›bbi kay›t” (elec-tronic medical record), “bilgisayara dayal› hasta kayd›” (computer based patient record), “bilgisayara dayal› sa¤l›k kayd›” (computer based health record), “elektronik sa¤l›k kayd›” (electronic health record) gibi terimler, bu alanda kavram kargaflas›na neden olmaktad›r. Söz konusu terimlerin farkl› biçimlerde kullan›lmas› “Elektronik sa¤l›k sistemleri” ile ilgili çal›flmalarda karfl›lafl›lan en önemli sorunlardan biridir (Hunter, 2002, s. 211). Elektronik sa¤l›k kay›tlar›n›n oluflturulmas› ve kullan›lmas› sürecini kapsayan bu kavramlar; klinik sistemlerden ve veri setlerinden bafllayan, sürekli geliflim göstererek elektronik sa¤l›k kay›tlar›na kadar uzanan aflamalar içerisinde de¤erlendirilir (Amatayakul, 1998).
Bu çal›flma kapsam›nda elektronik sa¤l›k kay›t sistemi, kullan›c›lar› desteklemek üzere özel olarak tasarlanm›fl, do¤ru ve eksiksiz verilere, uyar›lara, yönlendirmelere, klinik karar destek sistemlerine ve t›bbi bilgiye eriflimi sa¤layan bir sistem olarak ele al›nmaktad›r (Dick, Steen ve Detmer, 1997, s. 55). Ayn› zamanda bu sistemler klinik ve idari verilerin bütünleflik bir biçimde kullan›labildi¤i hastane enformasyon sisteminin bir parças›n› olufltur-maktad›r (Dick, Steen ve Detmer, 1997, s. 56). Sistemde bilgiye gereksinim
duyuldu¤u yerde ve zamanda, gerekli gizlilik ve güvenlik kurallar› çerçevesinde eriflim sa¤lanmas› hedeflenmektedir.
‹deal bir elektronik sa¤l›k kay›t sisteminde, hastan›n tedavisi/bak›m› s›ras›nda gereksinim duyulan hasta kabul, taburcu ve transfer ifllemleri gibi idari uygulamalar ve klinik uygulamalara iliflkin bilgiler bir a¤ yap›s› üzerinde bir arada tutulabilmektedir (Bkz. fiekil 1).
fi
fieekkiill 11.. EElleekkttrroonniikk SSaa¤¤ll››kk KKaayy››tt SSiisstteemmii ((SShhoorrttlliiffffee vvee BBllooiiss,, 22000011,, ss.. 1111))..
Sistem içinde, sa¤l›k çal›flanlar›na (hekim, hemflire, diyetisyen, fizyo-terapist, eczac›, sa¤l›k teknikeri vb.) klinik uygulamalarda, bir baflka deyiflle, hastan›n tan› ve tedavisinde yard›mc› olabilecek, daha do¤ru karar vermesi-ni sa¤layabilecek ve yönlendirebilecek programlar da gelifltirilmifltir. Klivermesi-nik karar destek sistemleri olarak adland›r›lan bu programlar sa¤l›k çal›flanlar›na hastal›¤›n tan› ve tedavisinde; klinik tan› süreçlerinin maliyeti, ilaç etkileflimleri ve ilaç alerjileri hakk›nda bilgi verme, alternatif testler ve tedavil-er öntedavil-erme gibi birçok farkl› flekilde destek sa¤layabilmektedir (Wigtedavil-ertz, 1995, ss. 15-20; Office of Technology, 1995, s. 124 ; Anderson, 1997, ss. 83-89 ; Metzger, 1995, ss.14-16). Bu tür sistemlerde ayr›ca d›fl veri kaynaklar› olarak adland›r›lan dan›flma kaynaklar›n›, bibliyografik ve tam metin veri tabanlar›n› kapsayan elektronik kütüphanelere ve internet bilgi kaynaklar›na eriflim sa¤lanmaktad›r. Ayr›ca sa¤l›k çal›flanlar› hasta kay›tlar›ndan, hasta bak›m›na yönelik bilgilere kolayca ulaflabilirken; sistem ile bütünleflik olarak hizmet veren “elektronik kütüphane” kaynaklar›ndan da literatür taramas›n› yapa-bilmekte ve ilgili literatüre h›zla erifleyapa-bilmektedir.
Sa¤l›k çal›flanlar›n›n hastan›n tedavisi/bak›m› için gereksinim duydu¤u literatür bilgisine ulaflmas›n› sa¤layan sistemlerin, elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri ile bütünleflik olarak hizmete sunulmas› afla¤›daki alanlarda yarar sa¤lamaktad›r:
„ Sa¤l›k çal›flanlar›n›n bilgi kaynaklar›na daha k›sa zamanda ve daha az maliyetle ulafl›m›na olanak tan›r. Bu sistem, sa¤l›k çal›flanlar›n›n bilgi edinmek için s›kça baflvurdu¤u dizinler, öz dergiler, makaleler, dan›flma kaynaklar› ve kitaplar gibi bilgi kaynaklar›na eriflmesini kolay-laflt›rmakta; tarama, kayna¤› bulma, kopyalama, yorumlama gibi ifllemlerin daha k›sa süre içinde yap›lmas›n› mümkün k›lmaktad›r. „ Sa¤l›k çal›flanlar› için, her geçen gün say›s› h›zla artan özellikle web
sayfalar›ndan kolayl›kla eriflilebilen t›bbi bilginin taranmas›, elenmesi ve klinik uygulamalarda kan›t olarak yorumlanmas›ndaki güçlükleri ortadan kald›rarak, elenmifl ve güvenilir bilginin kolayl›kla elde edilme-si sa¤lanmaktad›r.
„ Sa¤l›k hizmetlerinde giderek artan maliyetlerin düflürülmesi önemli konulardan birisidir. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n tan› ve tedavi için gereksinim duydu¤u literatüre h›zl› eriflmesi hastan›n hastane kaynaklar›n› kullan-ma sürecini (yat›fl süresi gibi) azaltaca¤› için genel anlamda sa¤l›k giderlerinin maliyetini düflürecektir.
E
Elleekkttrroonniikk SSaa¤¤ll››kk KKaayy››tt SSiisstteemmlleerrii vvee EElleekkttrroonniikk TT››pp KKüüttüüpphhaanneelleerrii Bilginin h›zla art›fl›, teknoloji ve kullan›c› gereksinimlerindeki de¤iflim kütüphanelerin geleneksel yap›lar›n› de¤iflikli¤e u¤ratm›fl ve “elektronik kütüphane” gibi kavramlar›n ortaya ç›kmas›na neden olmufltur.
Kütüphane hizmetlerinin bilgi, bilgisayar ve a¤ teknolojilerine dayal› olarak elektronik ortamda verildi¤i; elektronik kaynaklar›n, elektronik ortamda düzenlendi¤i ve hizmete sunuldu¤u, ayr›ca, geleneksel bas›l› veya bask› d›fl› kaynaklar›n da yer alabildi¤i bir sistemi tan›mlayan elektronik kütüphane kavram› (Subafl›o¤lu, 2001, s. 45) “say›sal kütüphane” ve “sanal kütüphane” olarak adland›r›lan kütüphane türlerini de kapsayan genel bir terim olarak de¤erlendirilmektedir (Yalvaç, 2001, s. 48).
Bütünleflik elektronik sa¤l›k kay›t sistemlerinde d›fl veri kayna¤› olarak tan›mlanan elektronik kütüphaneler, sa¤l›k çal›flanlar›n›n hastan›n tan›/tedavisi s›ras›nda gereksinim duydu¤u literatür bilgisine h›zla ve güve-nilir olarak eriflimini sa¤lamaktad›r. Bu sistemden sa¤l›k çal›flanlar› klinik içerisinde s›kça karfl›laflt›¤› (herhangi bir durumda önerilecek testler, son tedavi uygulamalar›, ilaçlar›n sebep oldu¤u semptomlar gibi) ancak ço¤u zaman yan›t›n› bulamad›¤› veya di¤er meslektafllar›ndan bilgi edinmeye çal›flt›¤› sorular›n›n yan›t›n› güvenilir bilgi kaynaklar›ndan do¤rudan ve h›zl› biçimde almas› mümkün olabilmektedir (Sujansky, 1998, ss. 176-183).
Literatürde, bütünleflik elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri için farkl› model-lerin gelifltirildi¤i görülmektedir. Smith (1998, s. 13) elektronik sa¤l›k kay›t sis-temi için dört veri taban› oluflturulmas›n› önermektedir. Bunlardan birincisi t›bbi bilginin bir bütün olarak görülmesine olanak sa¤layacak flekilde düzen-lenir. Sa¤l›k çal›flan›, hangi hastal›k hangi belirtileri tafl›r, önerilen tedavi nedir, ilaç dozajlar› ve yan etkileri nelerdir gibi sorular›n yan›t›n› bu veri taban›ndan bulabilmektedir. ‹kinci veri taban›, sa¤l›k çal›flanlar›n›n deneyim-lerinden oluflur. Hastal›¤›n tan› ve tedavisine iliflkin bilgilerin bulundu¤u bu veri taban›, benzer durumlarda sisteme baflvuran sa¤l›k çal›flan›na hasta tedavisinde izleyece¤i yol konusunda fikir verir. Sistem içinde yer almas› önerilen üçüncü veri taban›, bireysel hasta kay›tlar›n› içerir. Hastaya ait kiflisel bilgilere h›zl› eriflilmesini sa¤layarak sa¤l›k çal›flan›na zaman kazand›r›r. Dördüncü veri taban› ise, kütüphanecilerin sa¤l›k çal›flan› ve hasta için bilgi bulmakta kulland›klar› dizinleri ve öz dergilerini, temel t›p kita-plar›n›, dan›flma kaynaklar›n› ve tam metin veri tabanlar›n› içeren elektronik kütüphane kaynaklar›ndan oluflmaktad›r. Sistem mevcut hasta kay›tlar›n› kul-lanarak sa¤l›k çal›flan›n araflt›rd›¤› konuya iliflkin oluflturdu¤u arama strate-jisini sadelefltirir ve “elektronik sa¤l›k kay›t sisteminde” bulunan veri tabanlar› aras›nda oluflturulan arayüz yard›m›yla tarama sonuçlar›n› getirir (Smith, 1998, s. 12).
Bütünleflik elektronik sa¤l›k kay›t sistemlerinde, sa¤l›k çal›flan›n›n tan› ve tedavi için gereksinim duyaca¤› hastan›n t›bbi geçmifli ve hastan›n o andaki durumuyla ilgili genel t›bbi bilgiler ile birlikte duruma uygun literatür bilgileri de çevrimiçi olarak eriflime sunulmaktad›r. Sa¤l›k çal›flan›n›n hasta bak›m› esnas›nda gereksinim duydu¤u yan›tlar› bulabilmesini sa¤layan ve temel hedefi “karar verme noktas›nda bilgilenme” olarak tan›mlanan (Fuller, 1999, s. 394) t›bbi bilgi hizmetleri, elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri ile elektronik kütüphanelerin bir arada kullan›lmas› ile gerçekleflmektedir.
T›p ve sa¤l›k alan›nda ABD’de 1980’lerin bafllar›nda oluflturulan ve bu alandaki bilgi yönetiminin ilk örneklerinden biri olarak de¤erlendirilen “Bütünleflik Akademik Enformasyon Sistemleri” (Integrated Academic Information Management Systems-IAIMS) halen bu ülkede yayg›n olarak kul-lan›lmaktad›r. Amerikan Ulusal T›p Kütüphanesinin (National Library of Medicine-NLM) deste¤i ile 1983’te uygulamaya geçirilen sistem, temelde akademik t›p ve sa¤l›k bilimleri merkezlerinde bütünleflik enformasyon sistemlerini gelifltirmek üzere tasarlanmakla birlikte, hastanelerde de uygu-lanmaya bafllanm›flt›r. Sistem, hasta kay›tlar›n›, laboratuvar testlerini, klinik bilgilerini, klinik karar sistemlerini, araflt›rma sonuçlar›n›, sa¤l›kla ilgili verileri ve enformasyonu bibliyografik veri tabanlar›yla bütünlefltirerek sunma olana¤› sa¤lamaktad›r (Alkan, 2003, s. 133).
T›p literatüründe araflt›rmaya olanak veren ve makalelerin bibliyografik kay›tlar›n› veya tam metnini içeren çevrimiçi sistemlerin say›s›nda her geçen gün art›fl görülmekte ve “Elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri” ile iliflkilendirilme-si önerilen bibliyografik veri tabanlar› aras›nda öncelikle MEDLINE(Medical Literature, Analysis, and Retrieval System Online) yer almaktad›r (Sujansky, 1998, ss. 176-183).
Cimino (1996, s. 125) bu tür bütünleflik sistemlerin bibliyografik bilgi ve dergi makalelerinin tam metni d›fl›nda di¤er bilgi kaynaklar›n› da bar›nd›rmas› gerekti¤ini vurgulamaktad›r. Elektronik sa¤l›k kay›t sistemlerinde sa¤l›k çal›flan›n›n hasta bak›m›na yönelik sorular›n›n yan›tlar› için s›kça kulland›¤› MEDLINE ve di¤er bibliyografik veri tabanlar›n›n yan›s›ra tam metin içeren bilgi hizmeti sa¤lay›c›lar› (OVID, Ebsco Host, Gale-Health & Wellness ve OCLC gibi) ve tam metin veri tabanlar› da (Proquest, Springer Link, Science Direct-Ideal, Blackwell Synergy, Wiley InterScience gibi) yer almal›d›r. Ayr›ca ilaç dan›flma kaynaklar› (Mikromedex gibi) ve elektronik kitaplar›n yan›s›ra elektronik olarak eriflilemeyen makaleler için, makalenin sipariflini ve en k›sa zamanda kopyas›n›n gelmesini sa¤layacak belge sa¤lama hizmetlerinin de yer almas› gereklidir.
Sa¤l›k bilgi yönetimi ve kütüphanecilik kavramlar›n› bir araya getiren ve sa¤l›k çal›flan›n bilgi edinme sürecinde karfl›laflt›¤› pek çok sorununu çöze-bilecek bu uygulamalar; sa¤l›k çal›flanlar›, t›p biliflimcileri, t›p kütüphanecileri, dil bilimciler gibi farkl› disiplinlerden oluflan bir ekibin eflgüdüm içinde çal›flmas›n› gerektirmektedir (Betsy, 2000, s. 452).
T
Tüürrkkiiyyee’’ddee DDuurruumm
Türkiye’de sa¤l›k sektörüne genel olarak bak›ld›¤›nda sa¤l›k kurumlar›nda sa¤l›kl› bir bilgi sisteminin olmad›¤›, gerek kurum içinde gerekse kurumlar aras›nda yeterli düzeyde bilgi al›flverifli yap›lamad›¤›, ülke genelinde sa¤l›k verilerinin yetersiz ve düzensiz oldu¤u kalk›nma planlar›nda ifade edilmekte-dir (Devlet, 2001, s. 18).
Yaflanan bu olumsuzluklar› gidermek amac›yla ulusal düzeyde bir bilgi sisteminin oluflturulmas›, sa¤l›k sektörünün beklentilerinin karfl›lanmas› ve e-Avrupa kapsam›nda e-sa¤l›k hedeflerini gerçeklefltirmek üzere Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n eflgüdümünde e-sa¤l›k çal›flma gruplar› oluflturulmufltur. Çal›flma gruplar›n›n raporlar› sonucunda ortaya konan “Türkiye Sa¤l›k Bilgi Sistemi Eylem Plan›“ Ocak 2004 tarihinde yay›mlanarak uygulamaya konul-mufltur. Bu plan ile toplumun sa¤l›¤›n›n korunmas› ve gelifltirilmesi için bilgi ve iletiflim teknolojilerinin sa¤l›k alan›nda etkin ve verimli bir flekilde kulan›m›n› sa¤layarak, eriflim haklar› tan›mlanm›fl, yetkili kifli ve kurulufllarca
ulafl›labilir, her bireyin sa¤l›kla ilgili güncel ve do¤ru bilgiler ile kendi bilgileri-ne eriflebildi¤i, do¤um ile bafllay›p tüm yaflam boyu oluflan sa¤l›kla ilgili veri-lerin tüm ülkeyi kapsayacak sa¤l›k özel a¤› üzerinden paylafl›lmas› hedeflen-mektedir (Sa¤l›k Bakanl›¤›, 2004, s. 39). Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n bu konuda çal›flmalar› devam etmektedir.
T›p ve sa¤l›k kütüphanecili¤inde yaflanan geliflmelere bakt›¤›m›zda ise, bilgi yönetimi ve bilgi teknolojileri alan›nda yaflanan de¤iflimin kütüphaneleri ve kütüphanecilik uygulamalar›n› da etkiledi¤i görülmektedir. Teknolojik olanaklardan yararlanarak yeniden yap›lanma sürecine giren t›p kütüphanelerinde, çevrimiçi kataloglar, internet, makalelere elektronik olarak eriflim sa¤layan tam metin veri tabanlar›, bibliyografik veri tabanlar›, elek-tronik kitaplar vb. kullan›larak birçok elekelek-tronik kaynaklarla ça¤dafl hizmetler sunulmaktad›r (Alkan, 2002, s. 29). Bu hizmetlerin say›s›n›n ve niteli¤inin her geçen gün artmas› ve konsorsiyumlar oluflturularak bilgi sa¤lama sürecinde iflbirli¤i yap›lmas› da yararlanma olanaklar›n› art›rmaktad›r.
Bu uygulamalara örnek olarak kütüphanelerin ba¤l› bulundu¤u kurum içerisinden eriflime aç›labilen ve t›p kütüphanelerinin de üyesi oldu¤u Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu (ANKOS)* verilebilir. ANKOS kapsam›nda Web of Science (WoS), OVID, EBSCOhost, Proquest, Science Direct-Ideal, Blackwell Synergy, Springer Link-Kluwer, Gale Health and Wellness, Wiley Interscience, Oxford University Press gibi farkl› t›p yay›n evlerinin sundu¤u elektronik yay›nlar›na eriflilebilen bibliyografik ve tam me-tin veri tabanlar› yer almaktad›r.. Ayr›ca Üniversite ve Araflt›rma Kütüphane-cileri Derne¤i (ÜNAK) taraf›ndan yap›lan ÜNAK/OCLC Konsorsiyumunda** da t›p kütüphaneleri kapsanmaktad›r. OCLC’nin dan›flma hizmeti FirstSe-arch’de MEDLINE’n›n yan›s›ra makalelere, bildirilere, ABD resmi yay›nlar› ile kitaplara, kitap d›fl› kaynaklara ve e-kaynaklara da bibliyografik ve/veya tam metin eriflim sa¤lanmaktad›r.
Ayr›ca TÜB‹TAK/ULAKB‹M taraf›ndan Türk T›p Dizini oluflturulmufltur. Türk T›p Dizini, sa¤l›k bilimleri alan›nda Türkiye’de yay›mlanan süreli yay›nlardaki Türkçe ve di¤er dillerdeki makaleleri içerir. Türk T›p Dizini’ne al›nan makaleler, genellikle üniversite ve araflt›rma hastanelerinde yap›lan özgün çal›flmalar› kapsamaktad›r.
Türk T›p Dizini 1994, 1995, 1996, 1997 y›llar› aras› bas›l› olarak yay›nlanm›flt›r. 2001 y›l›ndan itibaren, Türk T›p Dizinindeki kay›tlardan * ANKOS. (2003). 22 fiubat 2004 tarihinde ANKOS Web sitesinden eriflildi:
http://www.lib.metu.edu.tr/ankos/
** ÜNAK. (2004). UNAK/OCLC Konsorsiyumu, 24 fiubat 2004 tarihinde ÜNAK Web sitesinden eriflildi: http://www.unak.org.tr/unakoclc/
makalelerin birço¤unun özetine ve tam metinlerine elektronik ortamda eriflim olana¤› sa¤lanm›flt›r. Dizinleme için MMEESSHH (MMEEdical SSubject HHeadings) konu bafll›klar› kullan›lmaktad›r. Türk T›p Dizini’nin T›p Enformasyonunun kalite-sine yapt›¤› en büyük katk› “Dergilerin Türk T›p Dizini’ne al›nma kriter-lerindeki ba¤lay›c› hükümler olmufltur. Bu k›staslar çerçevesinde dergilerin düzenli zaman aral›klar›nda yay›nlanmas›, dergilerdeki hakem de¤erlendirme sisteminin belirlenen koflullara uygunlu¤u dergilerdeki araflt›rma makaleleri say›s›n›n %50’sini oluflturma koflulu, makalelerde ‹ngilizce ve Türkçe bafll›klar›n bulunma zorunlulu¤u, anahtar sözcüklerin verilmesi gere¤i, dergi-lerin y›ll›k dizindergi-lerinin mecburiyeti, t›p dergi yay›nc›l›¤›na en az›ndan “stan-dartlara” uyma kaygusunu getirmifltir (Y›ld›zeli ve Tabanl›o¤lu, 2002).
Bu kriterler çerçevesinde T›p dergilerinin fiziksel niteliklerinde önemli bir geliflme gözlenmifltir. Türk T›p Dizini’nin ortaya ç›k›fl›ndan sonra yay›n hayat›na bafllayan dergilerde gerek itinal› bask› gibi fiziksel nitelikler, gerekse bibliyografik künye, al›nt›lar, ‹ngilizce/Türkçe bafll›k ve öz gibi içeriksel nite-liklerde çok olumlu geliflmeler gözlenmifltir. Ayr›ca yine “Dergi Seçim Kriterleri’nin” getirdi¤i zorlay›c›l›k, baz› dergilerde hakemlik müessesesinin geliflmifl ülkelerdeki benzer ciddi bir platforma çekilmesine neden olmufltur. Kriterlerdeki bir madde ile “dergilerde kesinlikle hakem de¤erlendirme siste-mi bulunmal› ve bu de¤erlendirmelerin, Türk T›p Dizini Oluflturma Kurulu taraf›ndan ilgili y›l içerisinde rastgele (tesadüfi) yöntemle seçilen bir veya birkaç makalenin hakem raporlar›n›n Kurulca denetlenmesine olanak verile-cek biçimde saklanmas›” öngörülmektedir ki, bu oldukça önemli bir kalite yapt›r›m›d›r (Y›ld›zeli ve Tabanl›o¤lu, 2002).
Bütün bu olumlu özelliklerin yan›s›ra Türk T›p Dizini’nin en büyük sorunu ise, günceli yakalayamamas›d›r. Sa¤l›k bilimleri gibi devaml› yeni araflt›rmalar›n yap›ld›¤› ve geliflmelerin oldu¤u bir alanda güncellik oldukça önemli bir özelliktir.
S
Soonnuuçç vvee ÖÖnneerriilleerr
Kütüphanelerin elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri ile iliflkilendirilmesi, bilgi hizmetlerinin temeli olan gereksinim duyulan bilgiye eriflimi sa¤lamak amac›n› gerçeklefltirecektir. Ülkemizde t›p kütüphaneleri en k›sa zamanda elektronik kütüphane kavram›n› yakalamak zorundad›rlar. Gelecekte sa¤l›k hizmetlerinde yayg›n olarak kullan›lacak olan elektronik sa¤l›k kay›t sistem-lerinde t›p kütüphanelerin yer alabilmeleri dünyadaki geliflmelere uygun olarak altyap›lar›n› ve koleksiyonlar›n› gelifltirmelerine ba¤l›d›r.
Disiplinleraras› bir uygulama olan ve eflgüdümlü bir çal›flmay› gerektiren elektronik sa¤l›k kay›t sistemleri ile bütünleflik elektronik kütüphanelerin
gelifltirilmesi; kütüphaneciler, sa¤l›k çal›flanlar›, sa¤l›k yöneticileri, t›bbi belge bilimciler ve arflivciler, t›p biliflimcileri vb. birden fazla bilim alan›n›n kap-sam›na girmektedir. Birden çok disiplini bir araya getiren bu uygulamalarda t›p kütüphanecilerimizin de¤iflen bilgi hizmetleri alan›nda yerlerini almalar›/alabilmeleri kendilerini yenilemelerine ve kendilerinden beklenen rolü oynayabilmelerine ba¤l› olacakt›r. Öte yandan ülkemizde henüz altyap› haz›rl›klar› devam eden elektronik sa¤l›k kay›t sistemlerinin tasarlanmas›, sa¤l›k hizmetlerinde yaflanan de¤iflimlere ve dünyadaki geliflmelere uygun olmal›d›r. Kuflkusuz bafllang›çta al›nacak böyle bir önlem, kaynaklar›n daha verimli ve etkin kullan›lmas›n› da sa¤layacakt›r.
K
Kaayynnaakkççaa
Alkan, N. (2002). Günümüzde t›p ve sa¤l›k bilimleri kütüphanecili¤i. F. Rukan-c› ve di¤erleri [Yay. Haz.]. “Elektronik Geliflmeler Ifl›¤›nda Araflt›rma Kütüphaneleri” Sempozyumu bildirileri: 24-26 Ekim 2002-Boluiçinde (ss. 17-33). Bolu: Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi.
Alkan, N. (2003). T›p ve sa¤l›k kurulufllar›nda bilgi yönetimi. Bilgi Dünyas›, 4
(2), 122-145.
Amatayakul, M. (1998) The state of the computer based patient record.
Journal of American Health Information Management Assocation, 69(9), 34-40, guiz, 43-44.
Anderson, J.G. (1997). Health care information system. Communication of the ACM, 40(8), 83-89.
ANKOS. (2003). 22 fiubat 2004 tarihinde ANKOS Web sitesinden eriflildi: http://wwww.lib.metu.edu.tr/ankos/
Betsy, L. (2000). Electronic health record meets digital library a new environment for achieving an old goal. JAMIA, 7 (5), 44-452. Bozkurt, V. (1997). Enformasyon toplumu ve Türkiye.‹stanbul: Sistem
Yay›nc›l›k.
Cimino, J.J. (1996). Linking patient information systems to bibliographic resources. Methods of Information in Medicine,35 (2), 122-126.
Devlet Planlama Teflkilat›, Sa¤l›k Hizmetlerinde Etkinlik Özel ‹htisas Komis-yonu. (2001). Sa¤l›k hizmetlerinde etkinlik özel ihtisas komisyon raporu
Dick, S.R., Steen, E.B. ve Detmer, D.D. (1997). The computer based patient record an essential technology for health care. Washington, DC: National Academy Press.
Dienemann, J. ve Van De Castle, B. (2002). The impact of health care informatics on the organization. S.P. Englebardt ve R. Nelson (Eds.).
Health Care Informatics: An Interdisiplinary Approachiçinde. (ss. 303-320). St. Louis: Mosby.
Erdo¤an, ‹.(2000).De¤iflim h›zlan›yor. Modern Hastane Yönetimi Dergisi, 4, 1. Fuller, S.S. (1999). Integrating knowledge resources at the point of care:
Opportunities for librarians. Bulletin of Medical Library Association, 87(4), 393-403.
Hacettepe Üniversitesi Kütüphaneleri. (2003). Elektronik kaynaklar A’dan Z’ye. 12 fiubat 2004 tarihinde Hacettepe Üniversitesi Web sitesinden eriflildi: http://www.library.hacettepe.edu.tr/a-z.htm
Hunter, K.M. (2002). Electronic health records. S.P. Englebardt ve R. Nelson (Eds.) Health Care Informatics içinde (ss. 210-230). St. Louis: Mosby. Metzger, J.B. (1995). The potential contributions of patient care information
system. Erica L. Drazen ... [et al.] with contributions by John p. Glaser ... [et al.]. Patient Care Information Systems: Successful Design and Implementationiçinde (ss. 14-16). New York: Springer-Verlag.
Office of Technology Assessment, Congress of the United States. (1995).
Bringing health care online: The role of information technologies.
Washington, DC: U.S. Congress, Office of Technology Assessment. Sa¤l›k Bakanl›¤›. (2004). Türkiye sa¤l›k bilgi sistemi eylem plan›. 27 Nisan
2004 tarihinde Sa¤l›k Bakanl›¤› Web sitesinden eriflildi: http://www.saglik.gov.tr/sb/tsbs/default.asp?t=belgeler
Shortliffe, E.H. ve Blois, M.S. (2001). The computer meets medicine and biol-ogy: Emergence of a discipline. E.H. Shortliffe ve L.E. Perreault (Eds.).
Medical Informatics Computer: Computer Applications in Health Care and Biomedicine içinde (s. 11). New York: Springer.
Sloane, R.M. ve Sloane, B.L. (1992). A guide to health care facilities (3rd ed.). Michigan: Health Administration Press.
Smith, S.E. (1998). Patient record key to medical searching. Information Today, 15(4), 12-15.
Subafl›o¤lu, F. (2001). Dijital kütüphaneler: Tan›mlama sorunu. Türk Kütüphanecili¤i, 15(1), 45-54.
Sujansky, V.W. (1998). The benefits and challenges of an electronic medical record: Much more than a word-processed patient chart. Western Journal of Medicine, 169(3), 176-183.
ÜNAK. (2004). 24 fiubat 2004 tarihinde ÜNAK Web sitesinden eriflildi: http://www.unak.org.tr/unakoclc/
Wigertz, O. (1995). Clinical decision support-how when and for whom.
Computer Methods and Programs in Biomedicine, 48(1-2), 15-20. Yalvaç, M. (2001). Web’te enformasyon okur yazarl›¤›. Bilgi Dünyas›, 2 (1),
48-60.
Y›ld›zeli, A. ve Tabanl›o¤lu, S. (2002). Türk T›p Dizini’nin Türk enformasyon sistemine katk›lar›. Bilgi Dünyas›, 3(1), 45-60.
Y
Yaarrdd››mmcc›› KKaayynnaakkççaa
Detmer, D.E. ve Steen, E.B (1993). Patient record in the information age.
Issues in Science and Technology, 9(3), 24-27.
Johnson, G.K. (1994). Functional requirement of a computer based patient record system. Healthcare Financial Management, 48(6), 54-58. Mendonça, E.A. (2001). Building a knowledge base to support a digital
library. V.L. Patel, R. Rogers ve R. Haux (Eds.). MEDINFO 2001içinde (ss. 221-225). Amsterdam: IOS.
Morton, L.T. ve Godbolt, S. (1992). Information sources in the medical sciences (4th ed.). London: Bowker-Saur.
Murphy, G.F. (2001). Electronic health records: A unifying principle. M. Abdelhak, S. Grostick, M.A. Hanken, ve E. Jacobs. Health Information: Management of a Strategic Resource (2nd ed.) içinde (ss. 688-712). Philadelphia: W.B. Saunders Company.
Smith, R. (1996). What clinical information do doctors need? BMJ, 313
(7064), 1062-1068.
Waegemann, C.P. (1998). Where are we on the road towards EPR system?
Tutorial, Toward an Electronic Patient Record,98.
Wyatt, C.J. (1995). Hospital information management: The need for clinical leadeership. BMJ, 311 (6998), 175-176.
