Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 47-50 47
Yeni Kurulan Bir T›p Fakültesi Hastanesinde Sa¤l›k Çal›flanlar›n›n Hepatit B ve
Hepatit C Seroprevalans› #
‹rfan fiENCAN1, ‹dris fiAH‹N2, Demet KAYA2, Zeynep BAHT‹YAR1
1Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, 2Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, DÜZCE
ÖZET
Hepatit B virüsü (HBV) ve hepatit C virüsü (HCV), akut ve kronik infeksiyonlara yol açan, siroz ve hepatoselüler kanser gibi hastal›klara ilerleyebilen viral hepatit etkenleridir. Sa¤l›k çal›flanlar› hepatit virüslerinin bulaflmas› aç›- s›ndan risk grubu olarak tan›mlanm›flt›r. Bu çal›flmada, hastanemizde çal›flan 123’ü kad›n, 76’s› erkek toplam 199 sa¤l›k personelinin HBV ve HCV seroprevalans›n›n belirlenmesi amaçlanm›flt›r. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n sa¤l›k alan›n- da çal›flma süreleri ve önceki hepatit profilaksi anamnezleri sorguland›. Hepatit belirleyicileri enzim immünassay (EIA) (Abott Axsym kiti) yöntemi ile test edildi. Çal›flmaya al›nan kiflilerin yafl ortalamas› (X ± SD) 27.2 ± 5.85 ola- rak bulundu. Çal›flma grubunu 44’ü doktor, 37’si hemflire, 85’i yard›mc› sa¤l›k personeli ve 33’ü hastane birimlerin- de çal›flan idari personel oluflturdu. Sa¤l›k alan›nda çal›flma süresi (X ± SD) 3.1 ± 3.00 olarak belirlendi. Daha ön- ceki afl›lamaya ba¤l› olarak 57 (%28.6) kifli anti-HBs pozitif olarak tespit edildi. Anti-HBc ve anti-HBs belirleyicile- rinin birlikte pozitifli¤i 32 (%16.1) kiflide saptand›. HBsAg 4 (%2), anti-HCV ise 2 (%1) kiflide pozitif olarak belir- lendi. Sonuç olarak, HBsAg ve anti-HBc pozitifli¤inin düflük olmas›n›n; çal›flanlar›n yafl ortalamas›n›n (27.2) düflük olmas›, sa¤l›k alan›nda çal›flma sürelerinin k›sa olmas› ve toplumun genelinde hepatitlere karfl› profilaksi bilinci- nin geliflmifl olmas› ile iliflkili oldu¤u düflünülmüfltür. HBV seronegatif kifliler afl›lama program›na al›narak tüm per- sonelin HBV’ye karfl› ba¤›fl›k hale gelmesi sa¤lanm›flt›r. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n HBV bulaflma riskleri hakk›nda bilgi- lendirilmesi ve koruyucu önlemlerle birlikte afl›laman›n tüm sa¤l›k çal›flanlar›na ifle giriflte uygulanmas› ile kan kaynakl› patojenlerin mesleki bulaflma riskinin azalaca¤› kanaatindeyiz.
Anahtar Kelimeler: Hastane personeli, HBV, HCV.
SUMMARY
Seroprevalence of Hepatitis B and Hepatitis C in Health Care Workers in a New Established Medical Faculty Hospital
Hepatitis B virus (HBV) and hepatitis C virus (HCV) cause acute and chronic hepatitis and may progress to hepa- tocellular cancer and cirrhosis. Health care workers are regarded among high risk group about HBV and HCV in- fections. In this study, we aimed to investigate the prevalence of HBV and HCV among 199 health care workers con- sisted of 123 female and 76 male. Duration in occupation and hepatitis B prophylaxy of health care workers were questionnaired. HBsAg, anti-HBs, anti-HBc and anti-HCV were studied by enzyme immunoassay (EIA) (Abott Axsym). The mean age of the patients were (X ± SD) 27.2 ± 5.85. Study group were consisted of 44 doctors, 37 nur-
G‹R‹fi
Sa¤l›k kurumlar›nda çal›flanlar meslekleri nede- niyle pek çok infeksiyon etkenine maruz kalmak- tad›r. Hepatit B sa¤l›k çal›flanlar› için meslek has- tal›¤› olarak her zaman güncelli¤ini korumufltur.
Toplumun di¤er kesimlerine göre daha yüksek oranda görülmekte ve sa¤l›k çal›flanlar›n›n yaflam›
boyunca ciddi sa¤l›k sorunlar›na neden olmakta- d›r. Sa¤l›k çal›flanlar›nda önemli bir meslek riski oluflturan hepatit B’den korunmak için tüm çal›- flanlar›n afl›lanmas› gerekmektedir (1).
Hepatit C virüsü (HCV), non-A non-B hepatit vi- rüslerinden parenteral geçen, kronikleflerek kro- nik hepatit ve siroz nedeni olan hepatotropik bir virüstür (2). Son zamanlarda yap›lan çal›flmalarda HCV’nin hepatit B virüsü (HBV)’ne benzer flekilde parenteral olmayan bulaflma yollar›n›n da bulun- du¤u belirlenmifltir. Günümüzde HCV’nin bulafl yollar›ndan birisinin de nozokomiyal yol oldu¤u kabul edilmektedir. Özellikle kan ve kan ürünleri ile s›k temas söz konusu oldu¤u için, virüsün en- demik oldu¤u bölgelerde sa¤l›k çal›flanlar› için ol- dukça ciddi bir sa¤l›k sorunudur (2-4).
Bu çal›flmada, yeni kurulan bir e¤itim hastanesin- de çal›flan sa¤l›k personelinin HBV ve HCV preva- lans›n›n belirlenmesi ve seronegatif olanlar›n afl›- lanmas› amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Çal›flma kapsam›na Abant ‹zzet Baysal Üniversi- tesi Düzce T›p Fakültesi’nde çal›flan doktor, hem- flire, yard›mc› sa¤l›k personeli, hastalarla do¤ru- dan iliflkisi olan idari personel olmak üzere top- lam 199 sa¤l›k personeli dahil edilmifltir. Persone- lin yafl›, cinsiyeti, görevi, çal›flt›¤› klinik, çal›flma süresi gibi personele ait bilgiler haz›rlanan form- lara kaydedilmifltir. Çal›flma için kan al›narak ça- l›flma yap›l›ncaya kadar -20°C’de saklanm›flt›r.
HBsAg, anti-HBs, anti-HBc, anti-HCV belirleyicile- ri enzim immünassay (EIA) yöntemi ile çal›fl›l-
m›flt›r (5). Çal›flmada, Abott Axsym marka üçün- cü jenerasyon ELISA kiti kullan›lm›flt›r.
Çal›flmada kontrol grubu olarak Düzce K›z›lay Kan Merkezi kan donörlerinin verileri kullan›lm›flt›r.
‹statistiksel De¤erlendirme
Sonuçlar›n istatistiksel de¤erlendirmesinde Ki-kare testi kullan›lm›flt›r.
BULGULAR
Çal›flmaya dahil edilen 199 hastane personelinin 44’ü doktor, 37’si hemflire, 85’i yard›mc› sa¤l›k personeli ve 33’ü hastane birimlerinde çal›flan idari personelden oluflmakta idi. Sa¤l›k alan›nda çal›flma süresi ortalama (X ± SD) 3.1 ± 3.00 y›l ola- rak belirlendi. Sa¤l›k alan›nda çal›flma sürelerine göre personel da¤›l›m› de¤erlendirildi¤inde, ça- l›flma süresi bir-üç y›l olanlar›n oran› %65.3 ola- rak saptand›. Çal›flmaya kat›lan personelin yafl, cinsiyet, meslek ve sa¤l›k alan›nda çal›flma süresi gibi özellikleri Tablo 1’de özetlenmifltir.
Daha önce yap›lan afl›lama çal›flmalar›na ba¤l›
olarak 57 (%28.6) kiflide anti-HBs antikoru pozitif olarak saptand›. Anti-HBc ve anti-HBs belirleyici- lerinin birlikte pozitifli¤i 32 (%16.1) kiflide belir- lendi. HBsAg 4 (%2), anti-HCV ise 2 (%1) kiflide pozitif olarak saptand›. Afl›lanma oran› en düflük 6 (%7.1) yard›mc› sa¤l›k personelinde tespit edil- di. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n meslek ve çal›flma süresi- ne göre HBV ve HCV ile temas ve afl›lanma duru- mu Tablo 2’de özetlenmifltir. Bu oranlar bölge- mizde 8997 kan donöründe bulunan anti-HCV 87 (%0.96) ve HBsAg 324 (%3.6) oranlar›na benzer olarak bulunmufltur (p> 0.05).
TARTIfiMA
Sa¤l›k kurumlar›nda çal›flanlar, meslekleri nedeniy- le pek çok infeksiyon etkenine maruz kalmaktad›r.
Özellikle kan ve kan ürünleri ile s›k temas söz konu- su oldu¤u için sa¤l›k personeli HCV bulaflmas› yö- nünden risk grubu içinde ele al›nmaktad›r (2,4).
fiencan ‹ ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 47-50
48
ses, 85 people working in the wards, 33 official. Mean work duration of health care workers were found (X ± SD) 3.1 ± 3.00. Anti-HBs were found positive in 57 (28.6%) because of immunization made before the study. Anti-HBc and anti-HBs antibodies were positive in 32 (16.1%). HBsAg and anti-HCV antibodies were found positive in 4 (2%) and 2 (1%) respectively. In conclusion, low prevalence rates of HBsAg and anti-HBc antibodies may be related to low mean age (27.2) of the personnels, mean duration in occupation and conscious about prophylaxy and immu- nization of hepatitis in the population. All of the health care workers who were HBV seronegative included to im- munization program.
Key Words: Health care worker, HBV, HCV.
# Bu çal›flma, VI. Ulusal Viral Hepatit Sempozyumu’nda poster olarak sunulmufltur.
Yurtd›fl›nda sa¤l›k personelinde anti-HCV pozitifli-
¤i %1.6-2.8 olarak bulunmufltur (6,7). Ülkemizde sa¤l›k personelinde anti-HCV pozitifli¤ini araflt›ran çal›flmalarda Elçi ve arkadafllar› %2, Badur ve arka- dafllar› %1.6, Dökmetafl ve arkadafllar› %2.9, Do¤a- nay ve arkadafllar› %8.3 oranlar›nda pozitiflik bil- dirmifllerdir (8-11). Çal›flmam›zda sa¤l›k persone- linde anti-HCV pozitifli¤i %1 olarak bulunmufltur.
Sa¤l›k personeli ile kontrol grubu olarak al›nan kan donörleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda, gruplar aras› farkl›- l›k olmad›¤› gözlenmifltir (p> 0.05). Hastanemiz personelinde saptanan %1’lik oran personelin sa¤- l›k alan›nda çal›flma süresinin (%65.3’ü bir-üç y›l) k›sa olmas› ile iliflkili olabilir.
Sa¤l›k çal›flanlar› kan, serum, kontamine t›bbi mal- zemeler gibi HBV tafl›yan maddelerle s›k karfl›laflt›-
¤› için hepatit B infeksiyonuna yakalanma riski ge- nel topluma oranla daha yüksektir (12). Ülkemizde HBV infeksiyonu seroprevalans›n›n en çok araflt›- r›ld›¤› risk gruplar› içerisinde özellikle sa¤l›k per- soneli ilk s›ray› almaktad›r. Bu grupta ortalama %8 HBsAg pozitifli¤i ve %40 anti-HBs pozitifli¤i bulun- mufltur. Çal›flmalar›n ço¤unda sa¤l›k personelinde kontrol grubuna göre 1.5-2 kat kadar yüksek bir se- ropozitivite saptan›rken, baz›lar›nda önemli bir fark bulunamam›flt›r (1). Sünbül ve arkadafllar›
HBsAg, anti-HBs ve anti-HBc seroprevalans›n› s›ra- s›yla %1.9, %55, %25.4 olarak saptam›fllard›r (13).
Badur ve arkadafllar› HBsAg ve anti-HBs oranlar›n›
s›ras›yla %9.6, %41.2; Oral ve arkadafllar› %6.3,
%48.3; K›l›çturgay ve arkadafllar› ise %8.4, %32.5 olarak bulmufllard›r (14-16). Çal›flmam›zda HBsAg pozitifli¤i %2, anti-HBs ve anti-HBc belirleyicileri- nin birlikte pozitifli¤i %16.1 olarak saptanm›flt›r. Bu çal›flmada do¤al pozitifli¤in düflük (%16.1), afl›lan- ma oran›n›n artm›fl (%28.6) olmas› sa¤l›k çal›flanla- r›nda HBV’ye karfl› bilinçlenmenin artm›fl olmas›
ile iliflkili oldu¤unu düflündürmektedir.
Hastane personelinin HBV ve HCV prevalans› hiz- met sürelerine göre de¤erlendirildi¤inde, Sünbül ve arkadafllar› HBV pozitifli¤i ile hizmet süresi ara- s›nda anlaml› iliflki bulmufllard›r (13). Çal›flmam›z- da hizmet süresi ile HBV seroprevalans› aras›nda anlaml› iliflki saptanm›flt›r (p= 0.0105). Bu fark›n, yedi y›l ve üzerinde çal›flma süresi olan 20 kifliden 15 (%75)’inde anti-HBs antikoru pozitifli¤i olmas›n- dan kaynakland›¤› anlafl›lm›flt›r.
Yeni Kurulan Bir T›p Fakültesi Hastanesinde Sa¤l›k Çal›flanlar›n›n Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalans›
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 47-50 49
Tablo 1. Çal›flmaya al›nan sa¤l›k personelinin baz› epidemiyolojik özellikleri.
Parametre Sayı %
Cinsiyet
Kadın 123 61.8
Erkek 76 38.2
Yaş (X ± SD) 27.2 ± 5.85
Meslek
Doktor 44 22.1
Hemşire 37 18.6
Yardımcı sağlık 85 42.7
personeli
İdari personel 33 16.6
Sağlık alanında çalışma süresi
Bir-üç yıl 130 65.3
Dört-altı yıl 49 24.6
≥ 7 yıl 20 10.1
Tablo 2. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n meslek ve çal›flma süresine göre HBV ve HCV ile temas ve afl›lanma durumu.
Epidemiyolojik Anti-HBc Anti-HBs Aşılanma
parametre Sayı Anti-HCV HBsAg n % n % n %
Meslek
Doktor 44 - 1 9 20.5 27 61.4 19 43.2
Hemşire 37 - 1 7 18.9 23 62.2 17 45.9
Yardımcı sağlık 85 - 2 11 12.9 15 17.6 6 7.1
personeli
İdari personel 33 2 - 9 27.3 24 72.7 15 45.5
Toplam 199 2 4 36 18.1 89 44.7 57 28.6
Sağlıkta çalışma
Bir-üç yıl 130 2 1 23 17.7 51 39.2 29 22.3
Dört-altı yıl 49 - 2 9 18.4 23 46.9 16 32.7
≥ 7 yıl 20 - 1 4 20.0 15 75.0 12 60.0
Toplam 199 2 4 36 18.1 89 44.7 57 28.6
Sa¤l›k personeli için büyük risk faktörü olan HBV infeksiyonu çeflitli yöntemlerle önlenebilmekte ve bunlar›n bafl›nda risk gruplar›n› afl›lamak gel- mektedir. 1992 y›l›nda Dünya Sa¤l›k Örgütü ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü, hepatit B’yi sa¤l›k personeli için meslek hastal›¤› olarak kabul et- mifltir. Amerika Birleflik Devletleri ve Avrupa Top- lulu¤u, riskli personele ücretsiz ve zorunlu hepa- tit afl›s› uygulanmas›n› önermifltir. Kurt ve arka- dafllar›, sa¤l›k çal›flanlar›nda afl›lamaya ba¤l› anti- HBs pozitifli¤ini %36.3 oran›nda belirlemifllerdir (17). Bu çal›flmada 199 sa¤l›k personelinin 57 (%28.6)’sinde önceden afl›lamaya ba¤l› olarak an- ti-HBs antikorlar› pozitif bulunmufltur. Hizmet sü- resi bir-üç y›l olanlar (%22.3) ve yard›mc› sa¤l›k personelinin (%7.1) di¤er gruplara oranla daha düflük afl›lanm›fl olmas› dikkat çekicidir. Hastane- mizde yeni ifle bafllam›fl olanlar›n ço¤unu daha önce sa¤l›k alan›nda e¤itim almam›fl hasta bak›c›- lar oluflturmaktayd›, bu grupta önceden HBV’ye karfl› bilincin eksik olmas› nedeniyle afl›lanma oranlar› düflük olarak bulunmufltur.
Bu çal›flmada, HBV seronegatif olan hastane per- soneli afl›lama program›na al›nm›flt›r. Sa¤l›k çal›- flanlar›n›n HBV bulaflma riskleri hakk›nda bilgi- lendirilmesi ve koruyucu önlemlerle birlikte afl›- laman›n tüm sa¤l›k çal›flanlar›na ifle giriflte uygu- lanmas› ile kan kaynakl› patojenlerin mesleki bu- laflma riskinin azalaca¤› kanaatindeyiz.
KAYNAKLAR
1. Taşyaran M. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi.
K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. Ankara: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 121-8.
2. Akk›z H. HCV infeksiyonu, epidemiyoloji ve ko- runma. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. Ankara: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 193-208.
3. Görenek L, Özgüven V. HCV epidemiyolojisi. T Klin Gastroenterohepatol 2001; 12: 124-9.
4. Doebbeling BN, Wenzel RP. Nosocomial viral he- patitis and infections transmitted by blood and blood products. In: Mandell GL, Bennett JE, Do- lin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 14thed. New York: Churchill Livingsto- ne, 1995: 2616-32.
5. William SR. Hepatitis B virus and hepatitis D vi- rus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds).
Principles and Practice of Infectious Diseases.
14thed. New York: Churchill Livingstone, 1995;
146-1439.
6. Gerberding JL. Incidence and prevalence of hu- man immunodeficiency virus, hepatitis B virus and cytomegalovirus among health care personnel at risk for blood exposure: Final report from a longi- tudinal study. J Infect Dis 1994; 170: 1410-7.
7. Copper BW, Krussell A, Tilton RC, Goodwin R, Levitz RE. Seroprevalence of antibodies to hepa- titis C virus in high risk hospital personnel. Infect Control Hosp Epidemiol 1992; 13: 82-5.
8. Elçi S, Gül K, Akpolat NÖ, An›k H, Değertekin H.
Diyarbak›r’da hastane personeli, öğrenci ve do- nörlerde anti-HCV pozitifliği. Viral Hepatit Der- gisi 1996; 1: 50-2.
9. Badur S. Hepatit C virüs infeksiyonlar›n›n serolo- jik tan›s›. Klimik Dergisi 1990; 3: 58-62.
10. Dökmetaş İ, Yalç›n AN, Bak›r M, Poyraz Ö, Elad›
N, Yalman N. Sağl›k personelinde hepatit B ve C seroprevalans›. Mikrobiyol Bült 1995; 29: 278-83.
11. Doğanay M, Pat›roğlu T, Utaş C, Yücesoy M. De- ğişik gruplarda HBsAg, anti-HCV ve anti-HDV pozitifliğinin karş›laşt›r›lmas›. Mikrobiyol Bült 1993; 27: 107-12.
12. Berktaş M, Dalk›l›ç E, Yavuz MT ve ark. Y.Y.Ü.
T›p Fakültesi Hastanesi personelinde hepatit B se- roprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1995; 2: 87-9.
13. Sünbül M, Saniç A, Eroğlu C, Akçam Z, Hökelek M, Leblebicioğlu H. Sağl›k personelinde hepatit B göstergelerinin seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1998; 1: 22-4.
14. Badur S, Çetin ET, Ak›ş N. İstanbul’da hayat ka- d›nlar›, eşcinseller ve hastane çal›şanlar›nda he- patit B ve HIV infeksiyonlar› prevalans›. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1986; 16: 135-46.
15. Oral B, Diri C, Türky›lmaz R, Erbaş O. Ankara Hastanesi çal›şanlar›nda mevcut ve geçirilmiş hepatit B infeksiyonunun immünolojik işaret pre- valanslar›. Türk Hijyen ve Deneysel Biyol Derg 1989; 46: 159-63.
16. K›l›çturgay K. Türkiye’de viral hepatitler genel durum. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit 1992. İstanbul: Tayt Ofset, 1992: 1-15.
17. Kurt H, Türçapar N, Battal İ, Tekeli E, Meço O.
Yüksek risk grubunda olan sağl›k çal›şanlar›nda viral hepatit (A, B, C, D) infeksiyon s›kl›ğ›. Viral Hepatit Dergisi 1997; 1: 56-9.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. ‹rfan fiENCAN
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi
Düzce T›p Fakültesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
Konuralp, DÜZCE
e-mail: isencan@ibuduzce-tip.edu.tr fiencan ‹ ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 47-50
50
