Dudmân-1 Kudretmend-i Türk der ~rân, Tehran h~. 1381 (m.2002), XII+121
s. (Iran'da Kudreti ~lk Türk Ailesi, Simcüriler).
Ad~~ geçen eserde F~luist/~çindekiler ve Mukaddime, s.1X-X1/~~nsöz'den sonra Birinci bö-lüm, Türkan der F~râz ve Fure~d-~~ Rf~zgk-, s. 1-14/Türkler zaman~n zirvesinde ve dibinde ba~h~~~ alt~ndad~r. Bu bölümde Sasaniyân ve Türkân, s. 3-7/Sasaniler ve Türkler ile Milsliimanân ve Tf~rkin, s. 7-12/Müslümanlar ve Türkler, Türkin der Sipâh-i Samaniyar' 1, s. 12-14/ Samaniler ordusunda Türkler konulan i~lemnektedir. Bu bölümün Müslümanlar ve Türklerle ilgili ilk bil-gilerin zikri; Buhara hiki~ni Hatun unvanhl bir kad~nla Araplar'~n i~birli~i yapmas~yla ba~l~yor. Daha sonra Emevi ve Abbasi dönemlerinde Halife Mu'tas~m (833-842)'a kadar Türk-Arap mii-nasebederi anlat~l~yor. Birinci bölümün son k~sm~nda Türkler'in Emir ~smairden itibaren Sa-mani ordusunda yer ald~~~, bundan sonra gittikçe Türkler'in kuwederinin artt~~~~ ve hacib-i bu-z~~rg makam~na kadar yükseldikleri aç~klamyor. Bölümün sonunda Samani emin çaresiz Türk sipehsâlanna tâbi olmu~, ayr~ca içteki kar~~~kl~klar Samani ülkesine d~~tan hf~cumlara yol aç-m~~t~. Yazar bu ortamda ortaya ç~kan Simcür ve ailesinin Samaniler'e hizmet ve h~yanederini aç~klayaca~~n~~ belirterek bölümü sona erdiriyor.
Eserin ikinci bölümünün ba~l~~~, Simcür, Ser-~~ ~âyeste, s. 15-24/ Simcür, bir ailenin liyakatli lideri. Bu bölümde ilk olarak Smcf~r'un Samaniler'in gulam~~ (kölesi) olana dek pek belirsiz hayat hikayesi üzerinde dun~lduktan sonra, Simcf~r'un manasuun tespiti hakk~nda aç~klamalarda bulunuluyor. Daha sonra Simcür der Sistâ~' 1, s. 17-19/Simcür Sistan'da; Simcür der Kuhistan, s. 19-20/ Simcür der Kuhistan'da; Simcür der devlet-i Emir Na.sr-~~ Saman!, s. 21-22/ Simcür Emir Nasr-~~ Samanrnin hizmetinde; Nalt~-~~ Simcür der istimrar-~~ kudret-i Simcüri-yin, s. 22-24/ Simdiriler'in iktidarlanmn süreklili~inde Simcf~r'un rolü alt ba~hklan ile Mndir' un döneminde geçen olaylar incelenmektedir.
Üçüncü bölüm, ~brahim-i Simcür, Sipehailâr-~~ Fânl, s. 25-32/Erdernli Sipehsâlar ~brahim-i Simcür, ba~l~~~~ alt~nda olup, burada hanedan~n ikinci üyesi hakk~nda bilgiler veriliyor. Bu bö-lümün 1. alt ba~h~~~ ~brahim-i Simcür ve Medaric-i Terakki, s. 26-27/ ~brahim-i Simcür ve yükseli~~ basamaklan. Bu k~s~mda ~brahim-i Simcür'un babas~n~n yerine ailenin ba~~na geçtikten sonra Kirman ve Ciircan'da siyasi olaylara kar~~mas~~ agldamyor. ~kinci alt ba~l~k, ~brahim-i Simcür Si-pehsâlar-~~ Horasan, s. 27-31/ ~brahim-i Simcür Horasan Sipehsâlân'd~r. Ba~liktan da anla~~la-ca~~~ üzere bu k~s~m, ~brahim-i Simcür'un Ni~abur valili~ine yani Horasan Sipel~sâknr" l~~~na tayini ile ba~l~yor. ~brahim, Ebil Ali Çaganrnin de ad~n~n geçti~i olaylara kar~~~yor, hatta esir dü~üyor. Daha sonra yerine yine Türk komutanlar~ndan Mansfir b. Karategin tayin oluyor. Bölümün son alt ba~h~~~ ise, ~brahim-i Simcür der vâpesin-i eyyâm-~~ Zindegani, s. 31-32/Hayaumn son günle-rinde ~brahim-i Smdir'dur.
Dördüncü bölüm; Ebu'l Hasan-~~ Simcüri, Sipehsâlâr-~~ dâhi, s. 33-54/ Dini sipehsâlâr Ebu'l-Hasan-~~ Simcuri ba~l~~~n' ta~~yor. Bu böliimdeki 1.ba~hk onun Horasan Sipel~sâlârl~~~na tayiniyle ilgilidir; Ebu'l-Hasan-~~ Simcüri, Sipehsâlâr-~~ Horasan, s. 33-35/Ebul-Hasan-~~ Simcüri, Horasan Sipehsâlân. Fakat o yönetimde ba~ar~s~z oldu~u için görevinden uzakla~tinl~n~~t~r. 2. alt ba~l~k, Sipehsâlâriy4 dü birey4 Ebu'l-Hasan-~~ Simcüri, s. 36-38/Ebu'l-Hasan-~~ Simcüri ikinci
kez sipehsalar'd~r. 3. alt ba~l~~~n konusu Ebu'l-Hasan Simcüri ve Emir Nûh b. Mansûr, s. 38-39'dur. Bundan sonraki 4. alt ba~l~k, Bey kenariy-i Nas~r el-Devle Ebu'l-Hasan-~~ Simcüri ez sipeh-salari, s. 39-43/Nas~r el-Devle Ebu'l-Hasan SimcürVnin sipehsalarl~ktan azli. Onun görevden uzakla~unlmas~nda yeni tayin edilen Vezir Ebu'l-Huseyn rol oynam~~ur. Ebu'l-Hasan'~n yerine ise yine Türk komutanlar~ndan Ebu'l-Abbas Ta~~ tayin edilmi~ti. Ebu'l-Hasan Simcüri ve zemi-ney-i bazge~t be kudret, s. 44-45/ Ebu'l-Hasan-~~ Simcüri ve tekrar iktidara dönü~ünü haz~rlayan sebepler 5. lusm~n ba~l~~~d~r. Bölümün 6. k~sm~~ Ebu'l-Hasan-~~ Simcüri ve Kad-i Utbi, s. 45-47/Ebu'l-Hasan Simcüri ve Utbi'nin kadi ba~l~~~n~~ ta~~yor. Vezirin öldürülmesinin zikrinden sonra eserde 7. ba~l~k yer al~yor; Ebu'l-Hasan-~~ Simcüri ve Ebu'l-Abbas Ta~, s. 47-49fd~r. Bu k~-s~mda iki Türk komutan aras~ndaki rekabet ve bunun anla~mayla sonuçlanmas~~ i~leniyor. 8. ba~-l~~~n konusu; Suvvumin devrey-i sipehsalariy-i Ebu'l-Hasan Simcüri, s.49-51/ Ebu'l-Hasan Sim-cüri'nin sipehsalarl~~~mn üçüncü dönemi'dir. Burada Horasan Sipehsalan Ta~'~n, Vezir Abdul-lah Üzeyr'in de deste~iyle, görevden uzakla~t~r~lmas~~ ve Ebu'l-Hasan'~n yeniden sipehsalarli~a tayini i~leniyor. 9. ba~hkta, Ebui-Hasan'~n ölümü ve görevinin sona erdi~i zilu-ediliyor; Ser en-cam-~~ sipehsâlar, s. 51/Sipehs'alarl~~~n sonu. Dördüncü bölümün son alt ba~l~~~, Kazavat der ba-rey4 Hasan-~~ Simcüri/Hasan-~~ Simcüri hakk~nda hüküm vermedir. Burada Ebu'l-Hasan'~n komutanl~~~n~n yan~~ s~ra ilim adam~~ oldu~u, kendisinden hadis dahi rivayet edildi~i ve alimleri himaye etti~i gibi olaylar i~lenmi~tir.
Be~inci bölüm, Ebü Ali Simcüri Sipehsalar-~~ gerdenke~, s. 55-82/Asi sipehsalar Ebü Ali Simcüri ba~l~~~~ alt~ndad~r. Bölümün 1. k~sm~, Ebü Ali Simcür der pillekan-~~ pi~reft, s. 56-57/Ebü Ali Simcür ilerleme basamaklar~ nda ~eklindedir. 2. k~s~m Ebü Ali Simcüri Sipehsalar-~~ Horasan, s. 57-58/Horasan sipehsalan Ebü Ali Simcüri olarak ba~l~yor. Bu k~s~mda Ebü Ali'nin babas~~ öl-diikten sonra ailenin ba~~na geçi~i inceleniyor. Bundan sonraki 3.1usnun ba~l~~~~ ise Niza'-y~~ Ebü Ali ve Faik Hassa 5.58-59 / Ebü Ali ve Faik Hassa çeki~mesidir. Ebü Ali'nin Horasan Sipehsalarl~-~~na tayininden sonra A~az-~~ isyan-~~ Sipehsâlar Ebü Ali Simcüri , s. 59-60/ Sipehsalar Ebü Ali'-nin isyamn~n ba~lamas~~ ba~likl~~ 4.1us~m gelmektedir. Bu bölümün 5. k~sm~, Ebü Ali Simcüri ve ~ ttihad-~~ bâ Bu~ra Han Karahani s,.60-63/ Ebü Ali Simcüri ve Karahanh Bu~ra Han ile antla~-mas~~ ba~l~~~n' ta~~yor. 6. k~s~m yine bir anla~mayla ilgilidir. Ebü Ali Simcüri ve ittihad-~~ bâ Faik s.63-64/ Ebü Ali Simcüri ve Faik ile antla~mas~. Bu s~ralarda Gazneliler Devleti kurulmu~~ ve Se-büktegin siyaset sahnesinde ön plana ç~km~~t~. Bu bak~mdan Emir Nilh SeSe-büktegin'den yard~m istedi. 7. ba~l~k alt~nda bu konu i~leniyor. ~stimdad-~~ Emir Ne~h ez Sebüktegin, s.64-68 / Emir Nüh'un Sebüktegin'den yard~m istemesi. Bu bölümün 8. ba~l~~~~ Ebü Ali Simcür ve ceng-i Rahne, 5.68-70/ Ebü Ali Simcür ve Rahne sava~~d~r. Bu sava~ta Gazneli Mahmüd ilk kez yenildi. Ancak EVI Ali'nin bu üstünlü~ü çok sürmedi ve Tus Sava~~'nda ma~lup oldu. Nitekim 8. ba~l~k alt~nda ~ikest-i Ebü Ali Simcüri der Ceng-i Tus, 5.70-71/ Ebü Ali Simcürrnin Tus Sava~~'nda ma~lubiyeti anlat~l~yor. 9. ba~l~k Cuday-~~ Ebu l Ali Simcür ve Faik, s.71-73/ Ebü Ali Simcür ve Fa-ik'in ayr~lmas~~ idi. Samaniler, bu ba~h~a uygun olarak, iki Türk komutarum ay~rma~a muvaffak olmu~lar ve EVI Ali Harezm bölgesine gitmi~ti. 10. ba~hk bu olaya uygun olarak, Ebü Ali Sim-cüri ve Harezm~âh, s.73-74 ~eklinde idi. Bundan sonraki 11. ba~l~k, Ebü Ali Simcürrnin sonu-nun geldi~ine i~aret ediyor. Fercarn-~~ ruzgar-~~ Ebü Ali Simcüri, s.75-77/ Ebü Ali Simcüri döne-minin sonu. Bu ba~l~k alt~nda Ebü Ali'nin Samaniler taraf~ndan aldaularak esir edilmesi, sonra Sebüktegin'e teslimi ve Gerdiz kalesinde yan~ndakiler ile beraber ölümü zikrediliyor. Be~inci bö-lümün son k~sm~nda Ebü Ali Simcür fermânrevayi-yi ehl-i minber ve mihrab, s.77-82/ Ebü Ali Simcürrnin dini otoriteye hü1unetmesi yani ~ahsiyeti ara~unhyor.
Alt~nc~~ bölümün ba~l~~~~ Ebu'l-Kas~m Ahirin Ümid-i Simcüriyan, 5.83-104/ Ebu'l-Kas~m Simcûriler'in son ihnidi'dir. Bölümün 1. ba~l~~~~ Ebu'l-Kas~m ve tela~-~~ beray-~~ kesb-i kudret, s.84/85/ Ebu'l-Kas~m Simcüri ve tekrar kudret elde etmek için u~ra~~~ olarak zikrediliyor. Ebu'l-
Kas~m, Sebüktegin'in deste~iyle tekrar Kuhistan'daki iktidar~na kavu~tu. Ancak onun gayesi Se-büktegin'den intikam almak idi. Bu olay 2. ba~hkta kendisini gösteriyor. Ebu'l-Kas~m Simcüri ve ruyaruyi bâ Sebüktegin, s.85-86/ Ebu'l-Kas~m Simcüri ve Sebüktegin ile kar~~la~mas~. Daha sonra Sebüktegin Karahanhlar'a kar~~~ Ebu'l-Kas~m'dan yard~m istemi~, ancak o bunu reddetti~i gibi, iki taraf~n durumundan yararlanarak Ni~abur'u ele geçirmi~ti. Ancak Ebu'l-Kas~m bo~~ durmuyor ve Büveyhiler ile de ittifak yollar~n~~ ar~yordu. Böylece 3. ba~l~k, Ebu'l-Kas~m Simcüri der penah-~~ Al-i Buveyh, 5.86-87/ Ebu'l-Kas~m Büveyhi ailesine s~~~nmas~~ te~kil edi- yor. Samani tahunda Melik Nüh'un ve ard~ndan Sebüktegin'in de ölümilyle Gazneliler tahuna sahip olmak isteyen Mahmüd'un harekete geçmesiyle Horasan sipehsâlârh~~na Begtüzün tayin edildi. öte yandan Ebu'l-Kas~m Faik'in de te~vikiyle sipehsâlârl~~~~ ele geçirmek istiyordu. Bu du-rum, Ebu'l-Kas~m ve Begtüzün ba~l~~~~ alt~nda inceleniyor. (s. 87-88). Ancak Mahmüd'un Gaz-neliler tahuna sahip olmas~yla Horasan için bir hakimiyet mücadelesi ba~lad~. Bu olaylar Emir Mahmüd Gaznevi ve siyaset-i intizar, s.88-90/Emir Mahmüd ve bekleme siyaseti ba~l~~~~ alt~nda gözden geçiriliyor. Ancak Begtüzün ve Fâik birle~erek Samani emirini öldürdüler, bu sebepten ba~l~k Katl-i Mansür ve bahaney-i Mahmüd, s. 90-91/ Mansur'un katil ve Mahmüd'un bahanesi ~eklindedir. Daha sonra Sultan Mahmüd'un Mansur'un intikamc~s~~ olarak harekete geçmesi, ona kar~~~ yeni bir ittifak meydana getirdi. "~ttihad-~~ Ebu'l-Kas~m Simcüri bâ Fâik ve Begtüzün, 5.91-92/ Ebu'l-Kas~m Simcilri'nin Faik ve Begtüzün ile ittifak~. Ancak ittifak Sultan Mahmûd'a kar~~~ ba~ar~~ sa~layamad~. Bu durumda Ebu'l-Kas~m Gazneli sultamna s~~~nmak zorunda kal-m~~t~. Bu olay~n ba~l~~~~ Ebu'l-Kas~m Simcüri der penah-~~ Emir Mahmüd, s.92-93/ Ebu'l-Kas~m Simcurrnin Emir Mahmild'a s~~~nmas~~ ~eklindedir. Karahanl~lar'~n Samani Devleti'ne çökil~~ için son bir darbe indirmesiyle hanedan mensuplar~~ Özkend'e götürüldü(999). Ancak oradan kaçan ve Samani Devletini tekrar diriltme~e te~ebbüs eden Muntas~r için ba~l~k, Klyâm-~~ Mun-tas~r, 5.93-94/ Muntas~r'~n isyan~'d~r. Daha sonra Sultan Mahmüd'un yan~ndan kaçan Ka-s~m ve Muntas~r birlikte hareket ettiler. KaKa-s~m Simcüri ve Muntas~r, s.94-97. Ancak Ebu'l-Kas~m Gazneliler'in eline esir dü~tü. Bu s~radaki ba~l~k, Ebu'l-Ebu'l-Kas~m'~n ~ahsiyetiyle ilgilidir. ~emmeiy-i der bârey-i Ebu'l-Kas~ m Simcüri, s.97-99/ Ebu'l-Kas~ m Simcüri hakk~ nda birkaç hu-sus. Alt~nc~~ bölüm bir "Netice", s.99-104/ Sonuç ile bitiyor. Daha sonra eserde Samaniler'in ve Simcilriler'in soy kiltiikleri yer al~yor. Eser; harita, bibliyografya (s.109-112) ve dizin (s.113-121) ile sona ermektedir.
Belki de bir doktora tezi olan Sin~cüriya'n ba~l~kl~~ eserde en büyük eksik; Simcüri haneda-myla ilgili olarak I979'dan ba~layarak 1987'de biten be~~ makalemin 2 Dr. Seyyid Ebu'l- Kas~m ta-raf~ndan görülmemi~~ olmas~d~r. Ayr~ca bat~~ dünyas~nda daha önce yay~nlanan ve ara~t~r~c~~ tara-f~ndan görülmeyen ba~ka makale ve eserler de kitapda eksik noktalardan biridir. Öte yandan yarmlad~~~m be~~ makale ile Dr. Seyyid'in kitab~~ içindeki bilgiler aras~nda birçok benzerlikler mevcuttur. Tabii bütün bu benzerlikleri göstermemize imkan yoktur, biz burada baz~~ örnekler vermekle yetinece~iz.
2 Bk. "Simcûriler I. Simcûr ed -Devâti", Tarih Dergisi, say~:32, ~stanbul 1979, 5.71-88; "Simcuriler Il, ~brahim b. Simcür", Tarih Enstitüsü Dergisi, say~~ :X-Xl, ~stanbul 1981, 5.91-96; "Simcüriler III.", Tarih Dergisi, sar:33, ~stanbul 1982, 5.97-132; "Simcüriler IV" Belleten, say~:195, Ankara 1986, s.547-567; "Simcüriler V", Tarih Enstitüsü Dergisi, say~: XIII, ~stanbul 1987, s.123-138.
Fun~zani. Simcüriya),1 s. 15 str.14
Simcür'un kabilesinin men~ei ve do~um yeri belli de~ildir. Acaba o sava~lar s~ras~nda bir Türk kabilesine mi esir dü~tü, sonra esir tüccarlan tavassutuyla sat~n al~nd~~ ve Mave- raünnehr'delti esir pazarlar~na intikal etti
5.18 str.6
Bu olaydan sonra Muhammed b. Ali (Leys b. Ali'nin karde~i ) Sistan hükümetine ula~t~. Bu arada Halife el-Muktedir Billah (H.295-320) Sistan'da Saffari hanedan~mn ortadan kald~r~lmas~~ için "Maveraünnehr, Horasan sahibi Ahmed b. ~smail b. Ahmed' e mektup yazarak Sistan ahdini ona gön-derdi ve Sistan'a ordu göndermesini em-retti."3
Sistan, 5.290
s.27 str.16 ve devam~.
H.333 y~l~nda Emir Nül~~ b. Nasr (H 331-343) Ni~abur'da bulundu~u s~rada halktan bir grubun Ebü Ali Ça~ani'den ~ikayeti ile kar~~la~t~. Onlar "Ebü Ali'nin kötü huyun-dan ve onun halifelerinden yalund~lar". 4-Gerdizi, Zeyn el Ahbar, 5.340
s.28 str.14 ve devam~~
Kitab-~~ Zeyn el-Ahbar'~n yazd~~~na göre, Ebü Ali Ça~anrnin Ni~abur'a ula~masmdan sonra Sipehsalar ~brahim-i Simcür ve büyük serdar Mansûr b. Karategin Merv'de bulu-nan Emir Nuh'un yan~na gittiler. Ancak ibn el Esir ~öyle diyor. Ni~abur'a ula~mas~ndan sonra EVI Ali Ça~ani ~brahim b. Simcür ve Mansur b. Karategin 'in kendisine tabi ol-mas~n~~ istedi ve o ikisi EVI Ali'nin iste~ini kabul ettiler ve onunla hemrah oldular.
Mercii. Simcüriler I S. 72
Simcür'un do~um tarihi ve ailesi hakk~nda ~imdilik bir bilgiye sahip de~iliz. Ancak onun, Samaniler'in daha islami kabul et-memi~~ Türkler üzerine veya Türk kabilele-rinin birbirlerini ya~malad~klan s~rada ele geçirilmi~~ ve Buhara'ya getirilerek sat~lm~~~ olmas~~ muhtemeldir...
5.73
Bu olaydan sonra Sistan'da onun yerine karde~i Muhammed b. Ali emir oldu (1 Mu-harrem 298/9 Eylül 910) ... Bu s~rada Abbasi halifesi Muktedir (908-932) Samani emini Ahmed b. Ismail'e bir mektupla Sistan'~n idaresini ona b~rakan bir ferman yollad~~ ve bir ordu göndererek o bölgede Saffarilerin idaresine son vermesini istedi:3
13-Bk. Tarih-i Sistau 5.290. Kr~.Bosworth, The Tahirids and Saffarids,5.123.
Smcuriler II, s.94.
Samani emin el-Hamid I.Nuh (943-954) ... Ni~abur'a geldi(Recep 333/$ubat-Mart 945)...0nun buradaki ikameti s~ras~ nda halktan bir topluluk huzuruna gelerek Ni~a-bur valisi EVI Ali b. Muhtac'~n kötü huyun-dan, onun vekillerinin (halifetan-~~ o/newab-1 o) h~ rsizl~ klan ve tecaYüzle- rinden ~ikayette bulundular.8
s.95-96
Gerdizi'nin rivayetine göre, ~brahim b. Sim- Mansür
, b. Karategin ve onun siivarileri oradan ayr~larak Merv'e Emir Nuh'un ya-n~na gittiler. ~bn el-Esir'e göre Ebü Ali her ikisinin de (~brahim b. Simcür ve Mansûr b. Karategin) kendisine ba~lanmas~m istedi. Onlar da bunu kabul ettiler.
Dr. Seyyid Ebul-Kas~m'~n eserinde zaman zaman gözden kaçan olaylar, tarihler ve eksik-likler de mevcuttur. Simcür isminin manas~~ aç~klan~rken (s.16-17) gözden kaçan rivayederden biri de *ismin sonundaki Cür(Çur) 'un Türkçe de rütbe ve unvan olarak has isimlerin sonunda kullandmas~d~r4. Dr. Seyyid Samaniler taraf~ndan Sistan'a gönderilen ordu da birkaç devlet bil-yü~ünün bulundu~unu, bunlardan birinin Simcür oldu~unu zikrediyor (5.18). Ancak bu gön-derilen komutanlar aras~nda Ahmed b. Sehl, Muhammed b. Muzaffer, hatta Tari124 Sistan'a göre Samani emirinin k~zkarde~inin o~lu da yer alm~~t~ 4. Ayr~ca Sistan olaylar~~ pek basit olarak =bilimi§ ve bir kez tarih verilmi~tir (bk.s.18-19). Söz geli~i Sistan'da Samaniler ad~na 2 Zilhicce 298/1 A~ustos 911'de hutbe okundu~u bile zikredilmemi~tirs. öte yandan Sebilk-eri(Subkeri)'nin Abbasi halifesine Fars'~n y~ll~k harac~m eksik göndermesi, ona kar~~~ bir sefer düzenlenmesine yol açt~~ ve esir edilerek Ba~dat'a gönderildi. Bir rivayete göre, Sebilk-eri'yi esir eden Simcür idi (298-299/m.911)6. Bu olaydan Dr. Seyyid hiç bahsetmiyor. Ayr~ca eserde Emir Ahmed b. Ismail'in ölüm tarihi Cumada II. 301 olarak geçiyor (5.19). Samani endrinin tam ölüm tarihi 21 Cumada II. 301/22 Ocak 914' 'tür. Yine Simcür'un Sistan'dan kaç~~' Ramazan 301 olarak zikrediliyor (s.20). Simcür'un Sistan'dan kaç~~~ tarihi günüyle bellidir (8 Ramazan 301/7 Nisan 914) 7. Yazar, Simcür'un ölüm tarihi için de bilgi sahibi bulunmad~~~n~~ belirtiyor (s. 23). Ancak en az~ndan bu konuda bir yorum yap~labilirdi8.
~brahim b. Simcür'un ilk memuriyetinin Kirman bölgesi oldu~u do~rudur (5.26). Ancak ~brahim b. Simcür oraya nas~l gitmi~ti? Dr. Seyyid Samaniler taraf~ndan bölgeye önce Makan b. Kaki'nin idaresinde bir ordu gönderildi~inden bahsetrniyor, bu askeri birli~in içinde Ibrahim b. Simcür'un da yer ald~~~m tahmin edemiyor. Ayr~ca eserde (5.26) Ibrahim b. Simcür'un Mu-hammed b. ilyas'~~ bu kalede muhasara etti~i belirtiliyor. Bu kalenin ismi (H.nâk)'&12. Y~~ne eserde Ebü Ali ça~ani ~o nin G~~rgan (Curcan)'a gönderilmesi ve oradan ~brahim b. Simcûr'u vali tayin ederek ayr~lmas~yla ilgili tarihler eltsiktir. Ebü Ali Çagani'nin Ni~abur'dan Gurgan'a gönderili~i 328 Muharrem/Ekim-Kas~m 939, oradan aynh~~~ Muharrem 329/ Ekim-Kas~m 940'chr. Ayr~ca Gurgan olaylar~~ hakk~nda Ilmi el-Esir ve Ibn ~sfendiyar'm eserlerinde bilgi mevcut iken, daha geç bir tarihte ya~am~~~ ~bn Haldun'un kitab~ndan istifade edilmi~tir (5.27 not.3). Eserde, ~brahim b. Simcür'un Gurgan'~~ terk etmesi ve Ebü Ali'ye ait Ni~abur ~ehrini na-ad ele geçirdi~i hakk~nda bilgi verilmiyor" Samani emin I. Nuh'un Ni~abur'a geli~i ve ~brahim b. Simcür'u Horasan sipehsâlân tayini tarihi h. 333 olarak verilmi~tir (s.27). Halbuki ~.Nuh Re - ceb 333/~ubat - Mart 945'de Ni~abur'a geldi ve elli gün burada kald~ktan sonra Ramazan ay~nda / Nisan-May~s'da Buhara'ya döndü. Ibrahim b. Simcür'un tayini de bu iki tarih aras~nda olmu~tur 12. I. Nuh'a isyan ederek amcas~~ ~brahim b. Ahmed'i destekleyen Ebü Ali Ça~ani'llin
3 Bk. “&mcüriler
r,
5.71 noL3. 4 Bk. ayn~~ eser, 5.74.Olaylar~n daha geni~~ anlat~m~~ için bk ayn~~ eser, 5.73-75. 6 Bk. ayn~~ eser, s.76.
7 Bk.aym eser, 5.79. 8 Bk. ayn~~ eser, 5.88. 9 Bk. "Smcürfier II", 5.91-92.
16 Dr. Seyyid, Muhtaco~ullan için Minorsky'nin yay~nlad~~~~ Hudut el-Alem 'den iki sayfal~k bir bilgiyi zikr ediyor, s.30 not.3. Ancak bu konuda ayr~nt~h çal~~malar mevcuttur. Bk.Erdo~an Merçil, "Muhtaco~ullar~", Prof. Dr. Fikret »kan 'a 80. Do~um Y~l~~ Arma~an~, Istanbul 1995, s.67 not.1
Bk. "Simcüriler II",5.93. 12 Bk. ayn~~ eser, L94.
Buhara'ya giri~i ve ~ brahim b. Ahmed ad~na hangi tarihte hutbe okundu~u da eserde yer alm~-yor (s.30). Bu olay Cumada 11.335 / m. Aral~k 945- Ocak 947'de vukü bulmu~tur13. Ayr~ca Man-sur b. Karategin'in I4 Horasan sipehsalarl~~~na tayinine kadar Buhara'da geçen olaylar daha ge-ni~~ aç~klanabilirdi.
Eser'de yine bir tarih eksiktir. Horasan sipehsalan Bekr b. Malik Buhara'da hangi tarihte öldürülmü~tür? (s.34). Bu olay 345 Ramazan / Aral~k 956- Ocak 957'de olmu~tur13. Bu arada Ziyan i büyüklerinden olmalar~~ muhtemel iki kumandan~n Ebu'l-Hasan'~n yan~ na gitmeleriyle
olarak verilen bilgiyi Dr. Seyyid görmemi~tir 16. Halife Muti` taraf~ ndan Bisutun'a gönderilen hil'at ve "Zahir el-Din" lakab~yla ilgili fermamn tarihi de eserde yer almam~~t~r (s.37) 17. Samani emin Nuh da halife taraf~ ndan Bisutun'a verilen yerlerin Ebu'l- Hasan'~ n beceriksizli~inden kaybedildi~ine inanm~~~ ve belki bu yerleri geri almak için E~'as b. Muhammed'i Nesa'ya, Nasr b. Malik'i de Gürgenç'e göndermi~ti. Ayr~ca Ebu'l-Hasan Samani ernirinin güvenini kazanarak geri döndü~ünde Merv vilayetinin idaresi de ona verilmi~ti. Ad~~ geçen eserde bu bilgileri gö-remiyoruz'''. Sin~cüriyan ba~l~kl~~ eserde yer almayan bilgilerden biri de Ebu'l-Hasan Simcüri dö-neminde Gur bölgesindeki faaliyetlerdir 16. Zikredilmeyen olaylar aras~nda Ebu'l-Huseyn Utbi' nin vezirli~e tayin ve katl olunmas~~ tarihleri de yer almaktad~r (s.39 ve 46)20. Ebu'l-Hasan ve Ta~~ aras~ nda bir antla~ma yap~ld~. Bu antla~maya göre Ebu'l-Hasan Simcürrye dü~en yerler aras~nda zikri geçen Badgis, Dr. Seyyid taraf~ndan belirtilmiyor (s.38). Dr. Seyyid'in Ta~'~n gö-revden uzakla~t~r~lmas~~ ve yerine üçüncü kez Ebu'l-Hasan'~n Horasan sipehsalarl~~~na tayini için verdi~i tarih hicri 373 y~l~d~r (s.49). Ancak bizim tespit etti~imiz tarih ise Rebi I. 376/ Temmuz-A~ustos 986'd~r 21. Daha sonraki olaylar aras~nda Ta~'~ n son olarak Gurgan'a firar etti~i ve Fahr el-Devleye s~~~nd~~~~ zilu-ediliyor (s.50). Acaba Ta~'~n alubeti ne olmu~tur?. Ta~~ Gurgan'da veba hastal~~~ndan öldü. Ölüm tarihi hususunda ise kaynaklarda anla~mazl~ k vard~r22. Eserde (s.60-61), Ebu'l-Hasan'~ n unvan ve lakaplann~n tespitinde bast~rd~~~~ paralar belirtilmiyor. O bast~r-d~~~~ sikkelerde "Emir el-Celil el-Muzaffer" ve "Seyyid el-Ümera" unvan ve lakab~n~~ kullanm~~-ur23
Ebü Mi Si~ncüri ba~a geçtikten sonra Karahanl~lar ile bir ittifak yapm~~t~r. Eserde (s.60 not.4) Karahanl~lar ile ilgili bilgiler için sadece Farsça bir makale zilu-edilmi~tir. Ancak ba~ta bu sahan~n üstad~~ O. Pritsak olmak üzere pek çok ara~t~r~c~~ bu konuda çal~~m~~ur 24.Bu bak~mdan Dr. Seyyid'in gösterdi~i makale bu konuda hiç yeterli de~ildir. Ebü Ali Stmcürrnin Karahanl~~ Bu~ra Han ile anla~mas~yla ba~layan k~s~mda Dr. Seyyid yine tarihleri ihmal ediyor. Bu bölümde Bu~ra Han ~n Buhara'ya geli~~ tarihi yok, bu olay Hicri Rebi I. 382/May~s-Haziran 992'de vuku
13 Bk. Merçil, "Muhtaco~ullan", s.79.
14 Bu aile için Bk. Erdo~an Merçil, "Karategin Ailesi", Prof Dr .~ brahim Yarlun'a Arma~an, Türk Kültürü Ara~t~rmalar~ , Ankara 1988.
16 Bk. "Simcürfier Il!", s.115. 16 Bk. ayn~~ eser, s.119. 17 Bk. ayn~~ eser, s.120. 18 Bk. ayn~~ eser, s.120.
~s Bk. ayn~~ eser, s.12I-122.
20 Tarihler için bk.ayn~~ eser, s.123 ve 126.
21 Bk. ayn~~ eser, 5.129. 22 Bk. ayn~~ eser, s.131 ve not 48. 23 Bk. "Süncüriler IV'', s.550 ve not 18.
24 Bu konuda geni~~ bibliyografya için bk. Erdo~an Merçil, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara 2000, s.32-33.
bulmu~tur28.Yme bu olayla ilgili olarak Nuh'un Buhara'ya dönü~ii hakk~nda da bir tarih gözükmüyor (s.63). Bu tarih nimey-i Cumada II. 382/17-18 A~ustos 992'dir. Yazd~~~m ma-kalelerle Dr.Seyyid'in kitab~ nda baz~~ benzerlikler oldu~unu belirtmi~~ ve bunlardan örnekler vermi~tim. Bazen ba~l~ klarda benzer veya ayn~d~r. Söz geli~i;
Furuzani Merçil
Ebu'l-Hasan Simcüri Sipehsalar~~ Horasan (s.34)
Ebu'l-Hasan Simcüri ve Katl-i Utbi (s.45) Ebu'l-Hasan Simcüri ve Ebü-I Abbas Ta~~ (s.47)
Ebü Ali Simcüri ve ~~ ttihad-~~ Bu~ra Han Ka- Ebu'l-Ali'nin Karahanl~~ Bu~ra Han ile an-
rahani (s.60) la~mas~~ (s.551)
EVI Ali Simcüri ve ~ttihad-~~ ba Faik (s.63) Ebu'l-Ali'nin Faik ile anla~mas~~ (5.553) Ebü Ali Herat Sava~~'ndan sonra Büveyhiler'den28 Fahr el-Devle'den yard~m istemi~ti. Eserde (s.69) Fahr el-Devle de bu ordunun ihtiyac~~ için bir miktar mal gönderdi deniyor. Ancak Fahr el-Devle, Ebü Ali'nin ordusunun i~lerine harc etmesi için o bölgenin gelirinden 1 milyon dirhem sahi verilmesini en~retmi~ti 27. Ebü Ali tekrar Ni~abur'a hakim oldu~unda Mahmüd'un bir ba~~n kenar~nda oldu~u zikrediliyor (s.69). Bu yer Amr-~~ Leys Ba~~~ idi28. Iki taraf aras~ ndaki sava~~ sonucu Mahmüd Ni~abur'u terk etti ve geride kalan techizat ve a~~rl~klar~~ ile birkaç fil ve Hindli maiyyeti (ha~em) nden bir grup Ebü Ali'nin eline geçti. Dr. Seyyid bu olay hakk~nda da bilgi vermiyor (5.69). Tus Sava~~'n~ n tarihi eserde (s.71) Cumada II. 385 olarak zikrediliyor. An-cak sava~~ n tam tarihi 20 Cumada II. 385/M.22 Temmuz 995'dir". Tus Sava~~~ sonunda Ebü Ali ordusundan baz~~ komutanlar esir dü~tü, bu ~ah~slar hakk~nda eserde hiçbir bilgi yoktur (s.71). Biz makalemizde EU' Ali'nin adamlar~ndan onbir ki~inin esir dü~tü~ünü isimleriyle tespit et-nil~tik". Ebü Ali'nin Harezm~ah askerlerine ne zaman teslim oldu~u da eserde yer alm~-yor(s.73). Bu tarih Ramazan 385/Eylül-Ekim 995'dir32. EVI Ali Simcüri Sebüktegin'in yan~na Belh'e kaç tarihinde gönderildi ve beraberinde kimler vard~?. Bu olaylar ile ilgili bilgiler yine eksiktir. Ebü Ali'nin yan~nda ~lmeng~Yden ba~ka Vezir Abdullah Uzeyr, ye~eni Ebu'l-Huseyn ve Emirek Tusi vard~~ ve ~aban 386'da Belh'e gönderilmi~ti". Ebü Ali'nin sikke bast~rd~~~~ husu-sunda kaynak olarak Markov'un katalo~u gösterilmeliydi".
Dr. Seyyid Ebu'l-Kas~m Sima~ri'nin Fahr el-Devle'nin ölümünden sonra o~lu Mecd el-Dev-le'ye s~~~nd~~~ n~~ zikrediyor (s.86). Ancak Mecd el-Devle'nin ya~~~ küçük oldu~u için annesi Sey-
25 Bk. "Simcüriler IV", s.552.
26 Ek. ayn~~ eser, s.553. 27 Bk. ayn~~ eser, s.558. 28 Bk. ayn~~ eser, s.559. 29 Bk. ayn~~ eser, s.559. 30 Bk. ayn~~ eser, s.561. 31 Bk. ayn~~ eser, s.562. 32 Bk. ayn~~ eser, 5.563. 33 Bk ayn~~ eser 5.566.
34 Bk. A. Markov, Invertarnii Katalog Musulmanskih Imperatorsago Ermitaja, St. Petersburg 1896, s.182-183.
Ebu'l-Hasan'~ n Horasan sipehsalarl~~~na ta-yin edilmesi (s.115)
Vezir Ebu'l-Huseyn Utbrnin öldürülmesi (s.126)
yide'nin niyabeti alt~nda tahta ç~km~~t~~ 33. Ebu'l-Kas~m Sultan Mahmild ile yapt~~~~ sava~ta Gazneli ordusuna sald~ran Dr â b. Kabus ile sava~~n tarihi (27 Cumada I. 389/16 May~s 999) 38 , eserde yine söz konusu edilmiyor (s.92). Bu arada Samani Devletrni diriltmek isteyen Muntas~r, Sultan Mahmüd'un karde~i olan Horasan sipel~sâlân Nasr-~~ ma~lup etti (s.94). Ancak yine tarih yok37. Tarih verilmeyen olaylardan ikisi de Sultan Mahmüd'un önce Ni~abur'a, sonra da Herat'a gel-mesiyle ilgilidir38. Son olarak belirtmek istedi~im tarih, Ebu'l-Kas~m ve öteki esir dü~enlerin Gazne'ye gönderili~idir (s.91). Bu önemli olay~n tarihi de eserde yer alm~yor. Ebu'l-Kas~m ve be-raberindekiler Rebi 1.392/ Ocak- ~ubat 1002'de Gazne'ye gönderildiler39.
Dr. Seyyid, Simcdriyân ba~l~kl~~ eserinden anlad~~~m kadar~yla, olaylar~n tarihleriyle pek il-gilenmiyor. Ancak bir tarihi eserin olaylar~n tarihi verilmeden yazdamayaca~~~ da â~il 'târd~r. Yazar eserinde bat~l~~ ara~t~rmalara da pek yer vermiyor. Avrupa'da ikinci bask~s~~ yap~lan
Encyclopa-edia of Islam 'odan veya 1RANIC4'dan hiç söz edilmiyor. Ayr~ca The Cambridge History of Iran,
cilt 4'deki C.E.Bosworth, R.N. Frye ve W. Madelung'un makalelerinden, M. Naz~m'~n The Life
and Times of Sultan Mahmdd of Ghazna. Cambridge 1931 ba~hkh eserinden kitapta
yararla-n~lmam~~ur. Görülmeyen çal~~malardan biri de Farsça'd~r. Azizallâh Bayat, Al-i Muhtâc (Ümerây-~~ Çagani), Berresil~ly-~~ Tarihi, y~l 10, say~: 1 ,Tehran h~. 1354/1975, s.273-290.
Eserde zaman zaman olaylar için verilen bilgiler tek bir kayna~a -genelde Curfadakanrnin tercilmesine- dayan~yor. Ortaça~~ tarihi için çok önemli bir kaynak olan ~bn el-Esir'in
fi't-Tarih ba~hkh eseri sayfa 38'den sonraki olaylar için hemen hemen hiç kullan~lm~yor.
Dr. Seyyid in en büyük eksikli~i hiç ~üphesiz Simcüriler konusunda yazm~~~ oldu~um 5 ma-kaleyi görmemi~~ olmas~d~r. Iranl~~ meslekda~lar -Türldye'dekilerin Farsça'y~~ ö~renmek istemele-rinin aksine- her nedense Türkçe ne~riyan pek önemsemiyor ve kullanm~yorlar. Muhtemelen Türkçe'yi de ö~renmek istemiyorlar. Benim be~~ makaleden biri ayr~ca Avrupa'da da bas~lm~~-t~r40. ~ran tarihi üzerine otorite olan ve birçok eseri bulunan ~ngiliz tarihçi Prof. Dr.C.E. Bos-worth zaman zaman Simcüriler ba~hkh makaleleri~~~i kullanm~~t~r; "The Rulers of Chaghniyn In Early Islamic Times" IRAN, XIX, 1981, s.15; Ayn~~ müellif SIMDJÜRIDS, FT2.3.612; Ayn~~ milel-lif, The History of the SafFarids of Sistan and the Maliks of Nimruz (247/861 to 949/1542-3), 1994; Ayn~~ milellif, The New Islamic Dynasties, Edinburg University Press 1996, s.175. Buna ra~men Dr. Seyyid'in Simcürfrin ba~hkh eserinde bizim çal~~malarmuzdan hiç bahis yoktur. Ak-sine onun eseriyle benim yazd~~~m makaleler aras~nda birçok yönden benzerlikler bulunmakta-d~r. Acaba Dr. Seyyid benim makalelerimden intihal mi yapt~?. Yoksa bu benzerlikler ayn~~ kay-naklar~~ kullanmaktan dolay~~ m~~ gerçekle~ti?. Bu duruma, her iki çal~~may~~ okuyan ve kar~~la~t~~ - ran ara~ur~alar karar verecektir san~yorum.
ERDO~AN MERÇIL
33 Bk. "Simcüriler V", s.126. 3° Bk. ayn~~ eser, 5.130. 37 Bk. ayn~~ eser, s.132. 38 Bk. ayn~~ eser, s.133 not.30. 3° Bk. ayn~~ eser, s.135.
40 Bk. "Simcüriler III," Studien Zur Geschichte Und Kultur Des Vorderen Orients,
