I s t a n b u l u n l i m a n m e s e l e s i
M ü h e n d i s Galib A l n a r İ s t a n b u l B e l e d i y e s i Yollar v e K ö p r ü l e r D i r e k t ö r ü
H a l i ç t a b i î b i r l i m a n m ı d ı r ? Tabiî l i m a n r ü z g â r l a r d a n , d a l g a l a r d a n , akıntılar- dan müteessir o l m ı y a n k â f i derecede vüs'atli bir su alanıdır.
Tabiî limanda kolay ve emin demir a t m a k kabil o l m a l ı d ı r . F ı r t ı n a d a n kaçan bir geminin bu limana hızını kesmeden girebilmesi lâzımdır. Tabiî liman o k a d a r vâsi o l m a l ı d ı r ki gemi sürati, gemi k a r a y a düşmeden bu a l a n içinde kendi kendine azalabilsin.
Tabiî limanın giriş yeri kolay o l m a l ı d ı r . Bir tabiî liman dibinin kil, balçıklı kum, katı ç a m u r olması iyidir. F a k a t kayalık, ve yumuşak ça- m u r olması iyi değildir.
Tabiî liman derin o l m a l ı ; gemilerin bir demirle yerinde durabilecek k a d a r vüs'ati b u l u n m a l ı d ı r . Ta- biî liman dolmaz.
Bu şartlar Haliçte var m ı d ı r ?
1—- Haliç Kâğıthaneden gelen Karayel, Kasım- p a ş a d a n gelen yıldızpoyraz rüzgârlarının geçitidir.
Halicin K a r a k ö y k ö p r ü s ü n ü n dışındaki kısmı gündoğ- rusu, U n k a p a n ı k ö p r ü s ü n ü n içindeki kısmı da batı karayel r ü z g â r l a r ı n d a n müteessirdir.
2 — Haliçte d a l g a l a r ı n tesiri yok denilecek ka- d a r azdır. En çok bir metre k a b a r a n dalga olabilir.
B u n a m u k a b i l bu dalgalar sık fasılalıdır. Akıntı gibi tesir y a p a r l a r .
3 — Haliç akıntılara m a r u z d u r :
a) S a r a y b u r n u n d a n i s t a n b u l kıyılarını y a l i y a r a k giden akıntı biri K a r a k ö y k ö p r ü s ü , öteki U n k a p a n ı k ö p r ü s ü civarında iki kıvrım y a p a r a k Galata kıyıla- rını y a l i y a r a k Fındıklıya d o ğ r u gider.
b) Devamlı y a ğ m u r l a r d a n ve k a r erimelerinden sonra gerek İstanbul ve gerek Beyoğlu v e r s a n l a r ı n d a t o p l a n ı p lâğımlar ile inen ve Alibey, Kâğıthane ve Kasımpaşa derelerinden gelen s u l a r Haliçte bir dışarı akıntısı y a p a r . Bu akıntı bazan o k a d a r kuvvetli o l u r ki b u n u yenmek için tabiî halden iki misli fazla kuv- vet sarfetmek lâzımgelir.
c) M a r m a r a d a ve Boğazda deniz seviyesinin her gün 30-40 sm alçalıp yükselmesi Halice tesir eder.
S u l a r bazan içeri, bazan dışarı akar.
Hepsi muhtelif sebeplerden doğan bu âmiller Haliçte bazan çok m a h s u s ve gayri m u n t a z a m b i r
akıntı silsilesi teşkil ederler. Bu silsileler her h a v a d a değişir. Her gün başka şekilde tesir y a p a r .
4 — Halicin dibi y u m u ş a k ç a m u r d u r . 5 — K â f i derecede vâsi değildir.
6 — Halice giriş kolay değildir. Çünkü giriş yeri olan Ahırkapı, Kızkulesi ve K a b a t a ş arasındaki alan çok akıntılıdır.
7 — Haliç d o l a r . Haliçte d u r a n gemiler çabuk yosun b a ğ l a r ve midye tutar.
Haliç, b u n d a n yüz sene evvelki gemiler için gü- zel bir sığınaktı. T a b i î bir liman olamamış ve bun- dan sonra da olamıyacaktır.
I I
H a l i ç m o d e r n b i r l i m a n o l a b i l i r m i ? Limancılıkta son düşünüşler şu suretle hulâsa e d i l m e k t e d i r :
1— Sahil şehirlerinin içinde yeniden rıhtım yap- m a k t a n anprensip vazgeçmelidir.
Çünkü o r a l a r d a m a l l a r ı n çıkarılıp boşaltılmasına, h a n g a r l a r ve demiryollarının y a p ı l m a s ı n a müsait yer kalmamıştır.
2 — Modern l i m a n l a r serbest ve kabili istimlâk boş ve düzgünce a l a n l a r a bitişik yerlerde yapılmalı- dır. B u r a l a r d a liman için lâzım olan sanayi çabuk
3 — Bundan böyle yapılacak y a n a ş m a yerleri r ı h t ı m l a r d a n ziyade a p o n t m a n , piyer, darf gibi seri ve muvakkat inşaattır. Rıhtım, doklar, moller ancak kat'î lüzum hissedildiği vakit y a p ı l m a l ı d ı r .
Uzun r ı h t ı m l a r yapacak yerde iyi aletlendirile- rek r a n d m a n ı çoğaltılmış, kısa r ı h t ı m l a r d a h a fay- dalıdır.
4 — M i m a r î ekonomiyi yenememelidir. Ayni tul- d e iki rıhtımın r a n d m a n ı tesisatın mükemmelliği sa- yesinde beş misli artabilir.
5 — İstikbal m ü m k ü n mertebe basit eserler üze- rine k u r u l m u ş mükemmel aletlerindir.
6 — Eski l i m a n l a r ı n k u r u l m a m a s r a f ı n ı n ancak yüzde onu aletlere gitmiştir. Modern l i m a n l a r d a mas- r a f ı n yarısını aletlere sarfetmektedirler.
7 — Bir kilometre rıhtımın a r k a s ı n d a 12-14 kilo- metre demiryolu m a k a s ı lâzımdır.
8 — Modern l i m a n l a r d a b i r de Aero - G a r e bu- l u n m a l ı d ı r . Yalnız b u n u n için 50 hektarlık bir saha lâzımdır.
9— Modern limanların gerek su alanının, gerek kara alanının tevsii kabil olmalıdır.
Şimdi bu belli başlı esaslara göre Haliçte mo- dem liman yapılıp yapılmıyacağını tetkik edelim:
Evvelâ Halici bir gözden geçirelim.
Köprülerin vaziyetine göre Halicin liman olarak kullanılması tasavvur edilen üç kısmı vardır:
(1) (Sarayburnu - Tophane) hattı ve Galata köp- rüsü arasındaki alan.
Burası 80 hektar kadardır.
Mevcut rıhtımlar: Galata 758 m İstanbul 359 »
1117 metredir.
En : Vasati 800 metre Boy : Azamî 1000 » dir.
Burada rıhtımları 2000 metreye çıkarmak ka- bildir.
(2) Köprüler arası:
Burası: 40 hektardır.
Galata kıyısı : 700 m İstanbul » : 1000 » En : 300 - 400 m (3) Unkapanı köprüsü: (Ayakapı-Tersane) arası:
Burası: 70 hektardır.
Galata kıyısı : Hükümet elindedir.
İstanbul » : 600 metre En : En çok 700 metredir.
Bu kısımların sahillerinden içeriye doğru 100 metrelik bir kısmını rıhtım üstü olarak kullanmak kabildir.
Bu da aşağı yukarı 60 hektar eder.
•
İstanbul limanı hakkında bugüne kadar serde- dilcn başlıca mütaleaları gözden geçirelim:
Birinci fikir: (Ehlgötz fikri)
Yalnız şimdiki dış limanın kullanılması hali:
Burası limanın en akıntılı yeridir. Ufak bir dik- katsizlikten kaza çıkar.
Hava biraz sert olursa yanaşmak ve manevra yapmak güçleşir. Köprü kaptanları bütün bilgilerine ve alışıklıklarına rağmen daima yanaşmak güçlüğü çekerler. 80 hektar olan alanının yarısı Ada ve Boğaz vapurları için yoluna bırakılmak mecburiyeti vardır.
Kabili istifade alan bu suretle 40 hektara iner. Alan
• küçülür.
Kıyılarına rıhtım yapmak güçtür. Mevcut rıhtım- lar bile seneler geçtikten sonra yine çökmektedirler.
Sarayburnu - Sirkeci önünde akıntı diğer taraf- lardan kuvvetli olduğundan buraya romorkörsüz ya- naşmak ve kalkmak daha güçtür.
300 metrelik değil, 250 metrelik bir transatlantiği yanaştırabilecek bir rıhtım yapmak kabil olsa bile
kıyıların biçiminden ve akıntılardan ve alanın dar- lığından dolayı yanaşmasını temin etmek meseledir.
Bu kısım ne vakit olursa olsun, gemiler yanaşır ve kalkarken birer saat kaybettirecektir.
Çok derin olduğu için moller yapılamaz. Sabih mol yapılsa bile limanı kaplıyabileceği için ortada geçecek yer kalmaz. Buraya yapılacak liman para ve vakit kaybettirmekte devam edecektir.
İkinci fikir: (Limancı Hamdi fikri) Galata köprüsünün kaldırılıp limanı Unkapanına kadar genişletmek.
Birinci fikirdeki mahzurlar aynen devam eder.
Yalnız bu şekilde limanın alanı yarısı kadar daha büyür. Rıhtımlarını da iki misli daha uzatmak im- kânı hâsıl olur.
Bunun neticesi olarak rıhtımlara on vapur yerine yirmi vapur yanaştırmak kabil olur.
Fakat manevra müşkülâtı daha ziyade artar.
Karaköy köprüsü kalkmış bulunacağı için Akay ve Şirketihayriye ve Haliç vapurlarını evvelâ İstan- bul sahilinde yapılacak iskelelere yanaştırmak, İstan- bul tarafı yolcularını çıkardıktan sonra Beyoğlu ta- rafı yolcularını çıkarmak için İstanbuldan kalkıp Galataya yanaşmak icap eder. Vapurlar kalkarken de yine iki iskeleye uğramağa mecbur olurlar. Bun- dan dolayı ayni zamanda yukarıda kazanıldığı far- zolunan 1700 metre tulden yeni iskeleler için şimdi köprüde bu vapurların işgal ettiği 400 metrelik tulü iki defa çıkarmak lâzımgelir ve kazanılacak rıhtım boyu 1700 — ( 2 X 4 0 0 ) = 900 metreye iner.
Yakın kıyılar vapurlarını Galata köprüsü yerine Gazi köprüsüne yanaştırmak ciheti düşünülürse o va- kit te limanın ortasını tamamile boş bırakmak mecbu- riyeti hâsıl olur; ve manevra müşkülâtı büsbütün artar. Çünkü köprüler arasındaki alan dış alandan ya- rı yarıya dardır. Bu düşünce tatbik edilirse liman rıhtımları tulini darf, mol ve saire yapmamak şartile ceman
1 1 2 7 + 1 3 0 0 = 2 4 2 7 , yani 2500 metreye çıkarmak kabil olur. Fakat modern bir liman yap- mak için. 2500 metre rıhtımı çalıştırabilecek 2 . 5 X 1 4 = 4 2 kilometre tulünde demiryolu yerleştirmek lâzımgelir ki işte buna rıhtımın arkasında hiç bir saha yoktur.
•
Halicin modern liman olamamasının en büyük sebebi, rıhtımların iki sahilde olmasıdır ki bunları şi- mendifere lâzım geldiği gibi bağlamak imkânı yoktur.
Halicin Rumeli yakasında olması ve asıl hinter- lândın da Anadolu olması Halicin modern liman ola- maması için en büyük sebeptir.
İstanbulun modern limanının yeri Salacık - Bos- tancı arasındır.
