İLKÖĞRETİM DÜZEYİNDEKİ KİTAPLARDA YER ALAN
METİNLERİN DEĞER ÖĞRETİM YAKLAŞIMLARINA GÖRE
İNCELENMESİ
NAZAN ÖZTÜRK
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TEMEL EĞİTİM ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİSİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 1 yıl sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı: Nazan Soyadı: ÖZTÜRKBölümü: Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı Teslim Tarihi: 18.08.2017
TEZİN
Türkçe Adı: İlköğretim Düzeyindeki Kitaplarda Yer Alan Metinlerin Değer Öğretimi Yaklaşımlarına Göre İncelenmesi
İngilizce Adı: Investigation of Texts in Primary Education Level Books According to Values Teaching Approaches
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Gazi Üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim.
Nazan ÖZTÜRK
iii
JÜRİ ONAY SAYFASI
Nazan ÖZTÜRK tarafından hazırlanan “İlköğretim Düzeyindeki Kitaplarda Yer Alan Metinlerin Değer Öğretimi Yaklaşımlarına Göre İncelenmesi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri üyeleri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Temel Eğitim Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: (Doç. Dr. Hüseyin KÖKSAL) ………
(Temel Eğitim Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi)
Başkan: (Prof. Dr. Selma YEL) ………
(Temel Eğitim Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi)
Üye: (Yrd. Doç. Dr. Tuba ŞENGÜL BİRCAN) ………
(Anabilim Dalı, Üniversite Adı)
Üye: (Unvanı Adı Soyadı) ………
(Anabilim Dalı, Üniversite Adı)
Tez savunma tarihi: 18/08/2017
Bu tezin Temel Eğitim Anabilim Dalı’nda yüksek lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Unvan Ad Soyad
iv
TEŞEKKÜR
Bilimsel araştırma yapmanın çok fazla çaba, sabır, emek ve zaman gerektirdiğini öğrendiğim bu süreçte, karşılaştığım tüm sorunları aşmamda her zaman desteğiyle yardımcı olan, akademik bilgimin artmasına ve eksik olduğum birçok konuda bana danışmanlık yapan zamanını, bilgisini ve en önemlisi sabrını benden esirgemeyen, bana her zaman kapılarını açık tutan değerli hocam, tez danışmanım Doç. Dr. Hüseyin Köksal’a araştırma sürecinde sadece akademik kimliği ile değil aynı zamanda nezaketinden, hassasiyetinden, özverisinden ve örnek kişiliğinden dolayı teşekkürlerimi sunuyorum.
Eğitim hayatımı başarılarla bitirmeme sebep olan, fikirleriyle bana önder olan ve bana hep inanan, üzerimde emeği olan tüm öğretmenlerime ve saygıdeğer hocalarıma sonsuz teşekkürler.
Bu uzun çalışma sürecince beni yalnız bırakmayan, varlıklarına her zaman
şükrettiğim canım aileme, destek veren sözleriyle güç bulduğum anneme, bana hep inanan hep yanımda olan babama, varlıkları bana güç veren kardeşlerime ve bana destek olan inanan tüm sevdiklerime sonsuz teşekkür ederim.
Nazan ÖZTÜRK Ağustos,2017 Ankara
v
İLKÖĞRETİM DÜZEYİNDEKİ KİTAPLARDA YER ALAN
METİNLERİN DEĞER ÖĞRETİMİ YAKLAŞIMLARINA GÖRE
İNCELENMESİ
(Yüksek Lisans)
Nazan ÖZTÜRK
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Ağustos 2017
ÖZ
Teknolojik değişimin hız kazandığı, ailede, sokakta şiddetin artarak devam ettiği günümüz toplumunda sağlıklı nesiller ve buna bağlı olarak sağlıklı bir toplum yetiştirilmek isteniyorsa değerler öğretiminin gerçekleştirilmesi gerekir. Bu çalışma kapsamında ilköğretim ders kitapları ve ticari kitaplarda yer alan metinler değer öğretimi yaklaşımlarına göre incelenmiştir. Bu araştırmada, ders kitaplarında var olan değeri belirlemek ve değer öğretimi açısından incelemek için nitel araştırma yöntemlerinden olan belgesel tarama yöntemine başvurulmuştur. Araştırmada 2015-2016 eğitim öğretim yılında okutulan 1. Sınıf Hayat Bilgisi, 2. Sınıf Hayat Bilgisi, 3. Sınıf Hayat Bilgisi kitabı ve 4. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarıyla aynı zamanda ilköğretim seviyesine uygun 60 hikâye ve masal incelemeye alınmıştır. Çalışma sonucunda ilköğretim düzeyindeki kitaplarda yer alan metinlerin değer öğretimi yaklaşımlarından hangisi ile ifade edildiğini belirlemek için araştırmacı tarafından betimsel analiz yöntemi kullanılarak bulgulara ulaşılmıştır. İlköğretim ders kitaplarında sorumluluk, saygı ve vatanseverlik değeri; hikâye ve masallarda ise dürüstlük ve yardımseverlik değerlerine daha fazla yer verilmiştir. İlköğretim düzeyindeki tüm kitaplarda değerlerin “Değer Telkin Etme/Aşılama” yaklaşımıyla işlendiği bulgularına ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Değer, Değer Öğretimi Yaklaşımları, Ders Kitapları, Hikâye ve Masallar
Sayfa adedi:156
vi
THE VALUE OF THE TEXTS IN THE BOOKS ACCORDING TO
TEACHING APPROACH AT THE PRIMARY LEVEL
EXAMINATION
(Master)
Nazan ÖZTÜRK
GAZI UNIVERSITY
INSTITUTE OF EDUCATIONAL SCIENCES
August 2017
ABSTRACT
Technological change accelerated in a family where, in the street, violence is increasing in today's society to be trained for healthy generations and a healthy society are accordingly of the teaching of values must be performed. Within the scope of this study the texts in textbooks and trade books according to the value of primary teaching approach was studied. In this research, to examine and determine the value in terms of value education in textbooks, qualitative research is one of the methods which have been consulted on the method of documentary screening. Taught in the 2015-2016 academic year 1 research. Grade Life Science, 2. Grade Life Science, 3. Grade life science book and 4. Grade Social Studies textbooks at the same time, care has been taken to review the story and fairy tale at the primary level of 60. As a result of the study at the primary level, which approaches the value of one of the texts in the books the teaching by the researcher using the method of descriptive analysis to determine whether they are expressed in the findings were reached.
In elementary textbooks, responsibility, respect, patriotism and the value of honesty in the story and the tale has been given more space and benevolence values. At the primary level of value in all the books “Value-suggestion/Grafting” approach with the processed findings were reached.
Keywords: Value, Value Teaching Approaches, Textbooks, Stories and Tables Page Number:156
vii
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİSİ İZİN FORMU ... i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii
JÜRİ ONAY SAYFASI………...iii
TEŞEKKÜR ... iv
ÖZ ... v
ABSTRACT ... vi
İÇİNDEKİLER ... vii
TABLOLAR LİSTESİ ... x
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ... xii
BİRİNCİ BÖLÜM ... 1
GİRİŞ ... 1
1.1. Problem Durumu ... 1 1.2. Araştırmanın Amacı ... 4 1.3. Araştırmanın Önemi ... 5 1.4. Sayıltılar ... 6 1.5. Sınırlılıklar... 7 1.6. Tanımlar ... 7İKİNCİ BÖLÜM ... 8
KAVRAMSAL ÇERÇEVE ve İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 8
2.1. Değer Kavramı ... 8
viii
2.1.2. Değer ve Özellikleri ... 14
2.2. Değer Eğitimi ... 14
2.3.Değer Öğretimi Yaklaşımları... 17
2.3.1.Değeri Telkin Etme, Aşılama(Değerin Doğrudan Öğretimi) ... 18
2.3.2.Değer Belirginleştirme/Açıklama Yaklaşımı ... 18
2.3.3.Değer Çözümlemesi(Analizi) Yaklaşımı ... 20
2.3.4.Bilişsel Ahlaki Gelişim /Ahlaki İkilem Tartışmaları Yaklaşımı ... 21
2.3.5.Karakter Eğitimi... 23
2.3.6.Değer Eğitiminde Gizil Güç Örtük Öğrenme ... 24
2.4.Ailede, Okulda ve Kitaplarda Değer ... 25
2.4.1.Değer Eğitiminde Aile ... 25
2.4.2.Değer Eğitiminde Okul ... 26
2.4.3.Değer Eğitiminde Öğretmen ... 26
2.4.4.Değer Eğitiminde Kitapların Önemi... 27
2.4.5.Değer Eğitimi Sürecinde Kitapların İşlevi ... 29
2.4.5.1. Dini Metinler ve Değer Öğretimi ... 29
2.4.5.2. Hikâyeler ve Değer Öğretimi ... 29
2.4.5.2.Masallar ve Değer Öğretimi ... 36
2.5. İlgili Araştırmalar………..…………..38
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 42
YÖNTEM ... 42
3.1. Araştırma Modeli ... 42
3.2. Evren ve Örneklem ... 42
3.3. Veri Toplama Araçları ... 43
3.4. Verilerin Toplanması ve Verilerin Analizi ... 43
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ... 45
BULGULAR VE YORUMLAR ... 45
Bulgular ... 45
ix
4.1.1.Masallarda Değer Telkin Yaklaşımı ... 48
4.1.2.Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı ... 53
4.1.3.Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı ... 84
4.1.4.Ders Kitaplarında Değer Telkin Yaklaşımı ... 103
4.2.Değer Analizi Yaklaşımı ... 115
4.3.Değer Açıklama Yaklaşımı... 124
BEŞİNCİ BÖLÜM ... 131
SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 131
5.1.Sonuç ... 131
5.2.Öneriler ... 133
5.2.1.Araştırmanın Sonuçlarına Yönelik Öneriler ... 133
5.2.2.Yapılacak Olan Yeni Araştırmalara Yönelik Öneriler ... 135
x
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Farklı Ülkelerin Belirledikleri Değerler………....12
Tablo 2. İncelenen Kitapların Değer Öğretim Yaklaşımlarına Göre Dağılımı…………...45
Tablo 3. Değerlerin İncelenen Kitaplara Göre Dağılımı………..………..47
Tablo 4. Masallarda Adalet Değeri Dağılımı………...………...48
Tablo 5. Masallarda Çalışkanlık Değerinin Dağılımı………..………...…49
Tablo 6. Masallarda Dayanışma Değerinin Dağılımı………....50
Tablo 7. Masallarda Dürüstlük Değeri Dağılımı………...………..51
Tablo 8. Masallarda Saygı Değeri Dağılımı………...……….52
Tablo 9. Masallarda Sevgi Değeri Dağılımı………...……….52
Tablo 10. Masallarda Yardımseverlik Değeri Dağılımı…………...………...53
Tablo 11. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Adalet Değeri) ………..53
Tablo 12. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(BarışDeğeri)……….57
Tablo 13. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Çalışkanlık Değeri)……..……...58
Tablo 14. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Dayanışma Değeri)…….……....61
Tablo 15. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Dürüstlük Değeri)……….……..63
Tablo 16. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Misafirperverlik Değeri)……....68
Tablo 17. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Saygı Değeri)………...69
Tablo 18. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Sevgi Değeri)………....75
Tablo 19. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Yardımseverlik Değeri)………..80
Tablo 20. Hikâyelerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı (Vatanseverlik Değeri)…………83
Tablo 21. Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Adalet Değeri)…………...…84
xi
Tablo 23. Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Dayanışma Değeri)……..…86 Tablo 24. Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Duyarlılık Değeri)………....89 Tablo 25. Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Dürüstlük Değeri)………….89 Tablo 26. Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Saygı Değeri)……….92 Tablo 27. Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Sevgi Değeri)……….98 Tablo 28. Dini Metinlerde Değer Telkin Yaklaşımı Dağılımı(Yardımseverlik Değeri)...101 Tablo 29. Ders Kitaplarında Değer Telkin Yaklaşımı………...103 Tablo30. İncelenen Metinlerde Değer Analizi Yaklaşımının Değerlere Göre Dağılımı…….. ………115 Tablo 31.İncelenen Metinlerde Değer Açıklama Yaklaşımının Değerlere Göre Dağılımı….. ………124
xii
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
DEM Değer Eğitim Merkezi MEB Milli Eğitim Bakanlığı
UNESCO United Nations Edurational, Scientific and Cultural Organisation (Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilâtı)
TDK Türk Dil Kurumu
YDEP Yaşayan Değer Eğitimi Programı
% Yüzde
1
BİRİNCİ BÖLÜM
GİRİŞ
1.1. Problem Durumu
Toplumsal bir varlık olan insanoğlu var olduğu ilk günden itibaren içinde yaşadığı toplumu hem etkilemiş hem de toplumdan etkilenmiştir. Teknolojik değişimin hız kazandığı, ailede, sokakta şiddetin ve terör olaylarının artarak devam ettiği günümüz toplumunda sağlıklı nesiller yetiştirmek ve yeni yetişen nesiller için hangi davranışın doğru hangi davranışın yanlış olduğunun belirlenmesi için değerler öğretimine önem verilmesi gerekir. Özellikle genç kuşakların yetiştirilmesinde kültür ve değer aktarımında toplumun etkisi bir gerçektir. Bilimsel ve teknolojik alandaki göz kamaştırıcı gelişmeler, gerçek anlamda medeniyet alanında herhangi bir gelişmeye neden olmadığı gibi, insanları birtakım manevi ve insani değerlerden de önemli derecede uzaklaştırmıştır. Bunun sonucu olarak çağdaş medeniyetin meyveleri barış, sosyal adalet, mutluluk, eşitlik gibi insani değer olacağına; açlık, yoksulluk, sömürü, savaş, şiddet, nefret ve sosyal ekonomik adaletsizlikler gibi pek çok insanlık dışı değer olmuştur (Köylü, 2013).
Eğitim, insanın doğumundan ölümüne kadar süren sosyal ve zihinsel bir süreçtir. Bu süreç bireyin bilişsel, duyuşsal, davranışsal ve sosyal yeteneklerinin belirlenen hedefler doğrultusunda geliştirilmesi, kişiye yeni bilgiler, beceriler ve davranışlar kazandırılması olarak tanımlanabilmektedir(Akyüz, 2004,s.2). Değerler eğitiminin hedefi ise insanı; kendini tanıma, kendini anlama ve kendini tamamlama gibi süreçlerden geçirip, yetilerini en üst düzeye ulaştırarak, iyi hayat yaşamasını sağlamaktır (Kale, 2013).
Değerler öğretilebilir, öğrenilebilir olgular olmakla birlikte günümüzde bu değerleri aktarmak geçmişe göre daha zor görülmektedir. Çünkü eskiden toplum tarafından desteklenen birçok değer, yaşantı yoluyla aktarılabilirken, bugün sadece yaşantı yeterli
2
olmamakta hem okulun hem de ailenin eskiye göre daha çok çaba sarf etmesi gerekmektedir. Çünkü çocuğun değer sistemini değiştiren ve etkileyen faktörler çeşitlenmiştir. Çocuklarda değer gelişimini rastlantılara veya kontrol dışı mekanizmalara bırakmamak gerekir. Bundan dolayı dünyadaki en yeni eğilimlerin iyi izlenmesi gerekmektedir (Gömleksiz, 2013).
Değer üretemeyen ve değerinin farkına varamayan çağın insanı kendi varlığını yok etmeye kadar gidebilmektedir. Zira hümanist, etik ve demokratik değerlerden uzak bireyler birbirine karşı daha acımasız, sevgisiz, hoşgörüsüz ve düşmanca tavırlar takınabilmektedir. Oysa insan doğası gereği sevgiye kardeşliğe barışa hem daha çok ihtiyaç duymakta hem de bu değeri daha kolay davranış haline getirebilmektedir (Tay, 2009, s.337).
Bireyin kendisini, toplumun ise bireyi kontrolü değerle sağlamaktadır. Bu değer sayesinde birey toplumla etkili bir iletişim kurabilmektedir (Yazıcı, 2006). Dünyada değişen hayat şartları insanları derinden etkilemektedir. Toplumda yetişecek bireylerin değer yargılarına sahip kendini bilen etkili iletişim kurabilen bireyler olabilmesi için aile ve öğretmenlere büyük önem düşmektedir (Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.12).
Hepimizin cevabını aradığı sorular vardır. “Ne olacak bu gençler aile kurumu nereye gidiyor, okulda, sokakta şiddet neden bu kadar arttı?” Tüm bu durumlarla sadece yasal düzenlemeler başa çıkabilir mi? Yoksa sahip olduğumuz gelenek görenek ve değerimizle toplumsal düzen sağlanamaz mı? Değer eğitiminin öğrencilere okulda verilmesi bu bilincin yerleşmesi toplumsal düzen içinde çok önemlidir. Bu sebeple değer eğitimine gereken önem gösterilmelidir. Türk milli eğitim politikalarında hedef olarak belirtilen toplumun ihtiyacı olan değere sahip bilinçli ve kültürlü bireylerin geliştirilmesi için eğitim sistemimize önemli görevler düşmektedir (Ulusoy, 2007, s.49).
Bir toplumun geleceğinin iyi yetişmiş ve karakter sahibi iyi ahlaklı insanlara bağlı olduğu bir gerçektir. Bundan dolayı öğrenim çağında ki her bireyin uygun ahlaki karakter ve davranışlar sergilemesine yardımcı olacak değer ve becerilerle donatılması kaçınılmaz olarak okulların temel hedefleri arasındadır. Bu anlamda değer eğitimi öğrencilerin sorumluluklarını taşıyabilecekleri makul secimler yapabilmesine imkân sağlayan bilgi, beceri ve yeteneklerinin geliştirilmesi demektir (Ryan & Bohlin, 1999).
Değerin insan davranışlarını belirleme onları etkileme toplumsal ilişkileri düzenleme ve toplumun gelişip ilerlemesini sağlama gibi işlevleri vardır. Değerin bu özellikleri eğitimcilerin değere özel bir önem vermelerini gerektirmekte, doğrudan eğitim
3
programlarıyla ya da örtük programlarla bu değerin öğretilmesine çalışılmaktadır (Akbaş, 2008).
Değer eğitiminin kabul edilebilir düzeyde gerçekleştirilebilmesi için sadece dersler ya da okul ile sınırlı kalmamalı, farklı araçlarla ve farklı biçimlerde okul dışına da taşınmalıdır. Hikâyeler, değer eğitiminin okul dışında da gerçekleştirilmesine yardım edebilecek araçlardan biridir. Çünkü kitaplar çocuklara yeni ve farklı bakış açıları kazandırmakta, çocukların öğrendiği bilgileri daha kolay içselleştirmelerini sağlamaktadır.
Değer, kişilerin sosyal rollerini seçmelerinde ve bu rollerini gerçekleştirmelerinde rehberlik etmektedirler (Fichter, 2009). Çocuklar ne kadar ailede büyüse de davranışlarını çevre şekillendirmektedir. Çevresinde arkadaşları, sosyal medya, okuduğu kitaplar takip ettiği yayınlar, örnek aldığı kişiler çocuğun kişilik gelişiminde etki bir rol oynamaktadır. Değer öğretiminde öğrencinin kendi tecrübe ve muhakemesini ön plana çıkaran öğrenme gözlem yoluyla öğrenmedir. Öğrenci model aldığı kişileri değer davranış ve tutumlarını örnek alır. Telkinden daha etkili bir yaklaşımdır. Çocuk model alarak öğrendiğinde toplumda benzer olayları, resimleri, kişileri gözlemleyerek davranış biçimi oluşturur. Değer eğitiminde gözlem, etkin ve tamamlayıcı bir yöntemdir. Bu nedenle çocukların doğru iyi güzel davranışları görmesi ve yaşaması için fırsatlar oluşturulmalıdır (Aydın & Gürler, 2014, s.90).
Değer öğretiminde kullanılan yöntemlerden biri de hikâye kitapları ve ders kitaplarındaki metinlerle değer eğitimi sağlamaktır. Hikâye ve masallar çocukların ilgiyle ve zevk alarak okudukları eserlerin başında gelir. Aslında çocuklar okuma yazma öğrenmeden bile bu metinlerle ebeveynleri sayesinde karşılaşır. Ailelerin onlara okuduğu kitaplar ve buradaki unsurlar çocukları etkilemekledir. Bu sebeple çocuklar için seçilecek hikâye ve romanların özellikleri önemlidir.
Değer eğitiminin yapılmasında da metinlerden fazlaca yararlanılmaktadır. Bu sebeple hangi metinlerin çocuklara okutulduğu, hikâye ve masallardaki unsurların içerisinde değer eğitimine ilişkin nelerin bulunduğu önemlidir.
Çocuk hikâye ve ders kitapları değer eğitimi açısından önemlidir. Özellikle eğitimin başlangıcı niteliğinde olan ilkokul yılları öğrencinin temel kişilik özelliklerinin şekillenmesi ve sosyal becerilerinin kullanılması açısından özel bir öneme sahiptir (Kırmızı, 2014).
4
Değerin belirlenip bu değerin sistemli bir şekilde öğretilmesinde ders kitaplarına ve okuma kitaplarına büyük önem düşmektedir. Sosyal bilgiler ve hayat bilgisi dersi değer eğitimi açısından önemlidir. Türkçe dersi öğrencilerde dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu becerilerini geliştirmekle birlikte ders kitaplarında yer alan metinler aracılığı ile tanınır, yaşatılır ve geleceğe aktarılır. Bu nedenle Türkçenin öğretiminde temel araç olarak kullanılan metinlerin özellikle değer aktarımında önemi büyüktür (Kırmızı, 2014).
Bu kapsamda değer öğretim yaklaşımında okuma metinlerinin önemi artmaktadır. Sağlıklı nesiller yetiştirmek adına değer öğretiminin gerçekleştirilmesi gerekir. Sağlıklı bir toplum isteniyorsa eğitim sürecinin değer eğitimi ile ilişkilendirilmesi gerekir. Eğitim sisteminde değerin en çok kullanılacağı alan ders kitaplarıdır.
1.2 Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı ilköğretim ders kitapları ve ticari kitaplarda yer alan metinlerin farklı değer öğretimi yaklaşımlarına göre incelenmesidir. Bu genel amaca bağlı olarak aşağıdaki alt amaçlar belirlenmiştir:
1. İlköğretim 1. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki metinlerde hangi değere yer verilmiştir?
2. İlköğretim 2. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki metinlerde hangi değere yer verilmiştir?
3. İlköğretim 3. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki metinlerde hangi değere yer verilmiştir?
4. İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki metinlerde hangi değere yer verilmiştir?
5. Türkçe dersinde okutulan hikâye kitapları ve masallarda yer alan metinlerde hangi değere yer verilmiştir?
6. İlköğretim 1. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki metinler değer öğretimi yaklaşımlarından hangisine göre hazırlanmıştır?
7. İlköğretim 2. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki metinler değer öğretimi yaklaşımlarından hangisine göre hazırlanmıştır?
8. İlköğretim 3. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki metinler değer öğretimi yaklaşımlarından hangisine göre hazırlanmıştır?
5
9. İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki metinler değer öğretimi yaklaşımlarından hangisine göre hazırlanmıştır?
10. Türkçe dersinde okutulan hikâye kitapları ve masallarda yer alan metinler değer öğretimi yaklaşımlarından hangisine göre hazırlanmıştır?
11. İlköğretim hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitapları ve öğrencilere önerilen hikâye kitaplarında yer alan metinlerde değer öğretimi yaklaşımlarının işlenmesi bakımından farklılıklar var mıdır?
1.3 Araştırmanın Önemi
İnsan, toplumları oluşturan, ayakta tutan ve geliştiren temel unsurdur. Bu amaçla insanın en iyi şekilde eğitilmesi ve yetiştirilmesi gerekmektedir. Toplum içinde yaşayan insanları değer ve yasalar bir arada tutar. Toplumda barış ve huzur için insanı yetiştirmek öncelikli hedefler arasında yer almalıdır. Değer eğitimi, toplumsal düzenin sağlanmasında önemli bir yere sahiptir. Değer eğitimi konusunda en önemli sorumluluk aileye, okula ve topluma düşmektedir. Özellikle okullarda yapılan planlı çalışmalarla değerler eğitimi öğretilmekte, öğretmenlerin örnek davranışları ile pekiştirilmektedir.
Etkili bir değerler eğitiminin gerçekleşmesi için okul öğrencilere temel değerleri anlama, bu değerleri benimseme ve kendi yaşamında uygulama konusunda yardım etmelidir. Günümüzde değerini yeni yetişen nesle kazandırılmasına verilen önem gittikçe artmaktadır. Demokratik bir toplumun yaşayabilmesi ve varlığını devam ettirebilmesi için değerler eğitimi çok önemli ve gereklidir. Değerlerin, ailenin dışında bilinçli bir şekilde okullarda öğretilmesi, sağlıklı ve bilinçli bir toplum oluşturulması açısından önemlidir. Çocuklara, okullarda temel bilgi ve beceri kazandırmak, ne kadar önemli ve gerekliyse özellikle günümüzde çocukların değer gelişimine katkıda bulunmak da son derece önemlidir (Kurtdede, 2013). İnsanların hayata bakışlarını, yaşam felsefelerini belirleyen değer kelimesinin tanımlama ve açıklamalarına bakıldığında bu kavramın literatürde farklı şekillerde açıklandığı görülmektedir.
Literatür incelendiğinde Türkiye’de değerler eğitimi ile ilgili çalışmalar; değerlerin öğrencilere kazandırılması, Akbaş(2004), Günaydın(2005), değer kazandırma karakter eğitimi; Gökçek(2007), ders kitaplarında değerler eğitimi; Gültekin(2007), Güzel(2013) gibi genel olarak öğretim programlarındaki dersler düzeyinde veya belli bir takım değerin kazandırılması ile ilgili çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Sadece hangi değerlerin
6
işlendiği araştırılmış bu değerlerin nasıl öğretildiği ya da nasıl işlendiği incelenmemiştir. İlköğretim kurumlarında okutulan ders kitaplarının ve değer eğitimine ilişkin okuma kitaplarının değer öğretimi yaklaşımlarına göre incelenmesi ise araştırma konumuzu oluşturmaktadır. İlkokullarda değer eğitiminde etkin rol oynayan derslerin hayat bilgisi ve sosyal bilgiler dersi olduğu söylenebilir. Diğer taraftan öğrencilere okutulan hikâye kitapları ve hikâyelerde yer alan metinler de öğrenciler üzerinde öneme sahiptir. Bu dersler ilkokul çağı öğrencilerine ulusal ve evrensel değerin kazandırılmasında, insani değere yönelik bilincin uyandırılmasında özel bir öneme sahiptir.
Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitapları içinde yer alan konularda güncel yaşamı yansıtan, öğrencilerin iletişim becerilerini ve düşünme yeteneklerini geliştiren metinler yer almaktadır. Bu metinlerde hayata dair konuların işlenmesinin yanı sıra hikâye kitaplarında destan, efsane, şiir, masal, atasözü gibi kültürel mirasa örnek olan metinler öğrencilere sunulmaktadır. Öğrencilerin seviyelerine uygun bir biçimde hazırlanan ya da seçilen bu metinler genç nesillerin değer ediniminde etkili olabilir.
Hikâye kitaplarında yer alan metinlerin de değer ediniminde etkili olduğu gerçeği gözlerden uzak tutulmamalıdır. Eserlerin öğrenciler üzerindeki etkisi ve bu eserlerin değer eğitimine katkısı dikkate alınmalıdır. Değer öğretiminin eserlerde nasıl işlendiği ve dahası nasıl işlenirse daha etkili olabileceğinin anlaşılması açısından bu çalışmadaki bulgular önemlidir. Elde edilen bulgular öğrencilere okutulan metinlerin değer öğretimi açısından hangi alanda yazıldığı açısından faydalı olacaktır.
Eserlerde yer alan metinlerin değer eğitimini anlatma şekli öğrenciler üzerinde etkili olduğu için bu öğretimin nasıl ve ne şekilde yapıldığı önemlidir. Bu çalışma ile eserlerde yer alan eksik noktalar belirlenir ve bu durum gerekli çalışmaların yapılmasına dayanak olacaktır. Dolayısıyla çocukların eğitim yaşamlarını daha kaliteli sürdürebilmeleri ve değerler eğitimin etkili olması için araştırma bulguları ve sonrasında yapılacak araştırmalar önem arz etmektedir.
1.4. Sayıltılar
1. Değerlerin hedef kitleye ders kitapları ve okuma metinleri ile kazandırılabileceği varsayılmıştır.
2. Bu çalışmada, ders kitapları ve okuma metinlerinde yeterli sayıda değer olduğu varsayılmıştır.
7
3. İlköğretim ders kitaplarının değer öğretim yaklaşımlarına göre hazırlandığı varsayılmıştır.
4. İlköğretimde okutulan hikâye ve masal kitaplarının değer öğretim yaklaşımlarına göre hazırlandığı varsayılmıştır.
1.5. Sınırlılıklar
1. Bu çalışma 2015- 2016 eğitim öğretim yılında okutulacak olan 1. Sınıf Hayat Bilgisi, 2. Sınıf Hayat Bilgisi, 3. Sınıf Hayat Bilgisi Ve 4. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları ile sınırlıdır.
2. Bu çalışma araştırmacının seçtiği değer eğitimi hikâyeleri ve masalları ile sınırlıdır. 3. Araştırma öğretim programında yer alan 25 değerle sınırlıdır.
4. Araştırma için daha fazla sayıda masal kitabına ulaşılmak istenmiş fakat masallarda değerlere daha az yer verildiği için çalışma 6 masal kitabı ile sınırlıdır.
5. Araştırma yüksek lisans programı için ayrılan süre ve araştırmacının maddi olanakları ile sınırlıdır.
6. Araştırma literatür taraması sonucu ulaşılan kaynaklarla sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
Değerler: İnsanın kendini tanımasını, sorgulamasını ve değerlendirmesini sağlayan insanı insan yapan, diğer canlılardan ayıran ve davranışlarına yön veren inançlar bütünüdür. Değerler Eğitimi: Yerel ve evrensel değerlerin aile, sosyal çevre, eğitim kurumları, medya gibi vasıtalarla bireye kazandırılmasıdır. Bu araştırmada değerler eğitiminden kasıt Öğretim programlarında yer alan evrensel ve yerel değerlerin yetişkinlere kazandırılmasıdır.
Ticari kitap: Piyasada yer alan, öğrenciler için hazırlanmış, içerisinde masalları, hikâyeleri, dini hikâyeleri ve destansı eserleri barındıran okuma kitaplarının tamamına ticari kitap denilmektedir.
8
İKİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Değer Kavramı
Bir toplumun geleceği iyi yetişmiş ve karakter sahibi gençlere bağlıdır. Sosyal bir varlık olan insanoğlu toplumda bir arada huzur içinde yaşamak için bazı değer yargılarının olması gerektiğini fark etmiş ve bu durum sonucunda da değer ortaya çıkmıştır. İnsanların daha huzurlu bir hayat yaşaması toplumsal bir düzen için değer önem arz etmektedir. Bu kadar önemli olan birçok araştırmaya konu olan değer kavramı nedir?
Günlük dilde bir şey için biçilen kıymet demek olan değer kavramı, Latince “kıymetli olmak”, “güçlü olmak” anlamlarına gelen “valere” kökünden türemiştir (Aydın, 2011, s.39). Türkçe sözlük (Türk Dil Kurumu[TDK],2009,483) değer kavramını “Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan, soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık, kıymet” olarak tanımlamıştır.
Bireyler toplumsal kurallar, gelenekler ve görenekler yoluyla “iyi – kötü”yü ve “doğru - yanlış”ı ayırmayı ve kendi ahlâk ilkeleri doğrultusunda bir ölçü edinmeyi öğrenirler (Beil, 2003, s.47). Edinilen bu ölçü değer adı verilen kanaatler ve inançlar bütününü oluşturur. Terim olarak “değer” bizim objeleri, insanları, fikirleri, durumları ve hareketleri iyi, kötü, arzu edilen, istenmeyen ve bunun gibi yargılarımızı oluşturan standartlarımızı ve prensiplerimizi ifade eder (Halstead & Taylor, 2000).
Çelikkaya (1996) değeri; bir toplum, bir inanç, bir ideoloji içinde veya insanlar arasında kabul edilmiş, benimsenmiş ve yaşatılmakta olan toplumsal, insani, ideolojik veya ilahi kaynaklı her türlü duyuş, düşünüş, davranış, kural ya da kıymetler olarak tanımlamıştır. Değerin, toplumların hayatlarında ayırt edici olmalarının sebebi, insanların yaşamını ve davranışlarını biçimlendiren asıl unsur olmasından kaynaklanabilir. Değerin etki alanı geniştir. Değer, insanın sahip olduğu evren fikrinden ve bunun içindeki yerine, algıladığı
9
güzellik ve çirkinliği estetik olarak değerlendirişine, gerçeği arama ve bunun gibi daha birçok unsuru doğrudan etkilemektedir. Tüm bunları etkileyen değer içinde de ahlaki değer en üst sırada yer almaktadır (Hökelekli & Gündüz, 2007).
Kuşkusuz değerimiz mutlak değişmez yasalar değildir. Yaşam koşullarındaki değişim başta olmak üzere bilim ve teknolojik gelişmeler, edinilen deneyim ve tecrübelere bağlı olarak değer sisteminin de kendini yenileme ihtiyacı doğmaktadır (Tay, 2009, s.340). Değerler görecelidir. Yani aynı çağda toplumdan topluma veya aynı toplumda çağdan çağa yahut aynı toplumda mensup olunan kategorilere göre değer değişebilir (Tay, 2009, s.343). Değerle ilgili tüm davranış kalıplarımız zihnimizden çok gönül dünyamızla ilgilidir. Ancak içimizde oluşacak bu yargılar kalıtımsal yolla ebeveynlerden aktarılmamaktadır. Fakat insanın doğuştan getirdiği ama belli bir olgunluk yaşıyla kendini gösteren iyiyi kötüden haklıyı haksızdan ayırma yetisi dediğimiz vicdan değer duygusu için sağlam bir temel oluşturur (Soykan, 2007).
Fen, matematik ya da dil ile ilgili bilgiler her zaman öğrenilebilir. Ancak ailede ve okulda öğrencilere adalet, hoşgörü, saygı, dürüstlük gibi değer zamanda ve doğru biçimde kazandırılmazsa ilerleyen yaşlarda zorbacı hoşgörülü saygısız ikiyüzlü, toplumun düzenini bozan uyumsuz bireyler olma ihtimali yüksektir (Tay, 2009, s.347).
Değerler davranışlarımıza yön veren ölçütlerdir. Hayatımızın her yerinde her zaman zihnimizdeki çeşitli değerle harekete geçeriz. Bu nedenle değer, tutum ve davranışlarımızla yakından ilişkilidir, onlara yön verir. Sevgi, saygı, mutluluk, doğru davranış, insanlık onuru, dürüstlük, şiddetten kaçınma, hoşgörü vb. gibi temel insani değerler insanın en iyi tarafını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Kısacası; değerler sosyal yaşamımızı düzenler ve kolaylaştırır (Doğan, 2015, s. 69) .
Değer öğrenilebilir niteliktedir. Ancak insan neyin iyi neyin kötü, neyin doğru neyin yanlış, neyin güzel neyinde çirkin olduğunu doğuştan bilemez. Başta aile kurumu olmak üzere bireyler değer dünyasının inşasını eğitim kurumları vasıtasıyla gerçekleştirmektedir (Tay, 2009, s.347).
Aile ve okul tarafından verilen değerlerle, televizyon ve dış dünyanın verdiği değerler çoğu zaman farklılık göstermektedir. Bu noktada anne babaların işleri daha da zorlaşmaktadır. Hızlı ve baş döndürücü şekilde değişim içinde olan değerler, bunlarla baş etmek zorunda
10
kalan ve değer karmaşası yaşayan çocuklar için değer öğretimi çok daha önemli bir hale gelmiştir (Karakurt).
Değer kavramı felsefe, psikoloji, sosyoloji başta olmak üzere matematik dini bilimler ve tarih gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Sosyal bilimler içinse değer kavramının ayrı bir önemi vardır. İnsan davranışlarını yorumluyor olması önemlidir. Tüm genel değer tanımlarından yola çıkarak değer; insanın insan yapan özelliklere sahip olan ve insanı diğer canlılardan ayıran temel özellikleri içinde barındıran insanların davranışlarına yön veren inançlar bütünüdür (Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.13).
Değerle ilgili yapılan tanımlara genel olarak bakıldığında inanç ve duygularımızı etkileyerek davranışlarımızın oluşmasında önemli rol oynayan unsurlar olduğu görülmektedir. Görüldüğü gibi değer insan davranışlarını etkilemekte, toplumsal ilişkileri düzenleme gibi işlevlere sahiptir. Günümüzde pek çok ülkede okul öncesinden başlamak üzere, üniversiteye kadar değer eğitimine yönelik kapsamlı çalışmalar yapılmaktadır (Önder, 2003).
Kapsam bakımından geniş olmaları sebebiyle değer her alanla ilgilidir. Değer farklı kaynak ve içeriklere sahip olsa da bir biçimde sosyaldirler. Silah(2005) ise değerin genel özelliklerini şöyle sıralar:
Değerler paylaşılırlar. Değerler ciddiye alınırlar.
Değerler coşkuyla birlikte bulunurlar. Değerler soyutlanabilir.
Değerler kalıcıdır. Değerler bir inançtır. Değerler bir tercihtir.
Değerin genel özellikleriyle ilgili Özgüven (2003), değerin toplum ya da bireyler tarafından benimsenen birleştirici olgular olduğunu belirtir.
Değer, insana özgü olanakları insanı insan yapan ve diğer canlılardan ayıran olanakları başka deyişle insana özgü bütün etkinlikleri insansal etkinlikler olarak amaçlarına uygun tarzda gerçekleştirebilecek duruma gelmelerine yardımcı olmaktır (Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.15).
11
Değerler, tarih ve kültür varlığıyla insanın kendini gerçekleştirmesine yardımı kadar kendini tanıma ve kendini sorgulaması bakımından da büyük önem taşır. Değerler kavramı maddi anlamından çok manevi olarak bizim dünyamızı etkilemektedir. Tüm bu açıklamalardan yola çıkarak değer kavramını, insanın kendini tanımasını, sorgulamasını, değerlendirmesini sağlayan ve insanı insan yapan diğer canlılardan ayıran, davranışlarına yön veren inançlar olarak tanımlarız.
2.1.1. Değerlerin Sınıflandırılması
Değerlerin sınıflandırılması konusu birçok farklı kitapta, tezde bulunan ve değerin zaman içinde nasıl sınıflandırıldığı, farklı disiplinlerde nasıl değerlendirildiğinin ele alındığı konudur. Bu çalışmada, genel bir düzenleme yapılarak tüm sınıflandırmalar kısaca özetlenmiştir.
Hayata yön veren pek çok değer türü bulunmaktadır. Dini değer, ahlaki değer, estetik değer, olumlu-olumsuz değer. Değerin sınıflandırılmasında farklı görüşler bulunmaktadır. Değer, geçmiş yıllarda yapılan araştırmalarda türlerine göre hiyerarşik olarak gruplandırarak incelenmiştir.
Allport, Vernon ve Lindzey (1960) çalışmalarında değeri; estetik, bilimsel, ekonomik, siyasi, sosyal ve dini değer olmak üzere altı başlıkta incelerken, Güngör(1998) değeri estetik, teorik, iktisadi, siyasi, sosyal ve dini değer şeklinde incelemiştir.
Winter, Newton, Kirkpatrick (1998), yapmış oldukları sınıflandırmada değeri “ailevi, toplumsal ve bireysel değer” olmak üzere 3 başlıkta toplarken, Filiz (1998) ise değeri amaçsal ve araçsal olarak 2 başlıkta toplanmıştır (Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.28).
Bu sınıflandırmalar arasında en çok kabul görenler ise alman psikolog Edward Spranger, Rokeach, Schwartz’ın değer sınıflandırmalarıdır. Spranger; psikolojide ilk defa değer testi yapan kişidir. Yaptığı testte deneklerin her birinde hâkim olan değere ulaşmış ve herkesin kendi hayatında bu değere yer verdiğini belirlemiştir. Spranger değeri; bilimsel değer, ekonomik, estetik sosyal, politik ve dini değer olarak sınıflandırmış.
Güngör(2000), bu değere ahlaki değeri eklemiş, dürüstlük, doğruluk, yardımseverlik ve hoşgörülü olma değerinin olduğunu ifade etmiştir. Rokeach ise değeri amaç ve araç değer şeklinde sınıflamıştır. Amaç değer: hayatın temel değeri, araç değer ise bu amaçlara ulaşmada kullanılacak davranış biçimlerini içermektedir (Akbaş, 2008, s.30).
12
Schwartz ise değerleri iki başlıkta incelemiştir: Bireysel ve kültürel değerler. Bireysel değerler kişilerin hayatlarını yönlendirmedeki önemlerine göre incelenmiştir. Toplumsal düzeyde ise amaç toplumun genelinde paylaşılan ve toplumsal normlara dayanan soyut ilişkilere ilişkin bilgi üretmektedir.
Bu araştırmalar neticesinde Dilmaç(1999)’da insan hayatında en çok önemsenen değeri şu şekilde sıralanmıştır.
İnsanları sevme, uyumlu olma, hırsları kontrol altına alma, başkalarının mutluluğunu isteme, kendini kontrol etme, iyi insan olma, manevi değere inanma, yardımsever olma, tecrübeli ve bilgili olma, dost edinme, evlat yetiştirme, eser oluşturma.
Bu görüşlerin yanı sıra bazı ülkelerin eğitim programlarında belirledikleri ortak değerler şöyledir:
Tablo 1
Farklı Ülkelerin Belirledikleri Değerler
Ülke Adı Ortak Değerler
Türkiye Adil olma, bağımsızlık, barış bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, eşitlik, hoşgörü, özgürlük, sevgi, saygı, misafirperverlik, sorumluluk, temizlik, vatanseverlik, sağlıklı olmaya önem verme, yardımseverlik, aile birliğine önem verme.
Yeni Zelanda Doğruluk, itaat etme, başkalarını düşünme, dürüstlük, saygı, sorumluluk, iyi kalplilik, görev, merhamet.
Avustralya Tarafsızlık, gerçeğe saygı, akıl yürütmeye saygı, adalet, eşitlik, başkalarının iyiliğini düşünme, özgürlük, çeşitliliği kabul etme, çatışmalara barışçıl çözümler arama.
ABD “NCSS Özgürlük, gizlilik, doğruluk, hukukun üstünlüğü, adalet, sadakat, uluslar arası insan hakları, hakkaniyet, eşitlik, sorumluluk, dürüstlük, çeşitlilik, otoriteye saygı.
Farklı Ülkelerin Belirledikleri Değerler (Doğanay, 2006, s.263)
İncelenen çalışmalar sonucunda dikkate alınacak değerler ise Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan değerler olacaktır.
13
Sosyal bilgiler; sosyal bilimler disiplinlerinden seçilmiş bilgiler ışığında ilköğretim çağındaki çocuklara toplumsal yaşamla ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değeri kazandırarak iyi ve sorumlu vatandaş yetiştirmeyi amaçlayan bir öğretim programıdır (Erden).
Sosyal bilgiler dersi bir değer eğitimi dersidir. Gerek içeriğinin tarihsel bir nitelik taşıması, gerekse değişik kültür ve yaşam hikâyelerini anlatması ve çok disiplinli bir yapıya sahip olması bakımından önemlidir (Kan, 2010). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı aynı zamanda milli menfaatleri merkeze alan bir özellik taşımaktadır (Yazıcı, 2009). Nitekim 2004’de yenilenen ilköğretim programın vizyonu şu şekilde belirtilmiştir: “21.yüzyılın çağdaş, Atatürk ilkeleri ve inkılâplarını benimsemiş, Türk tarihini ve kültürünü kavramış, temel demokratik değerle donanmış ve insan haklarına saygılı, yaşadığı çevreye duyarlı, bilgiyi deneyimlerine göre yorumlayıp sosyal ve kültürel bağlam içinde oluşturan, kullanan ve düzenleyen (eleştirisel düşünen, yaratıcı, doğru karar veren) sosyal katılım becerileri gelişmiş, sosyal bilimcilerin bilimsel bilgiyi üretirken kullandıkları yöntemleri kazanmış, sosyal yaşamda etkin, üretken, haklarını ve sorumluluklarını bilen, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarını yetiştirmektedir”(MEB,2006).
Sosyal Bilgiler dersi bir vatandaşlık eğitimi programı olduğundan, etkin vatandaş yetiştirmek için değer eğitimi oldukça önemlidir. Sosyal Bilgiler dersi öğretim programında, değer “bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık, birlik işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ve inançlar” olarak tanımlanmaktadır (MEB,2005).
Milli Eğitim Bakanlığı, hazırladığı ilköğretim programında değer eğitimi ile ilgili olarak farklı yaklaşımlar yer almaktadır. Değer eğitimine dönük olarak başlangıçta; 1)Değer açıklamak, 2) Ahlaki muhakeme, 3) Değer analizi ve 4) gözlem yoluyla öğretim yaklaşımını öneri olarak sunmaktadır. Sosyal Bilgiler dersi doğrudan değer eğitimine yer vermiştir. Sosyal Bilgiler dersi değer eğitimi ile örgencilere; toplumun varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için belli değeri kazanmayı amaçlamaktadır (MEB,2006).
Çocuğa demokratik toplumun gerektirdiği etkin ve özgür yurttaş kimliği kazandırmak için bireyin kendisine, diğer bireylere, doğaya değer veren, kendisini yaşadığı toplumun ve
14
dünyanın bir parçası olarak gören ve topluma katkıda bulunabilme bilince sahip bireyler olarak yetişmesi gerekir. Bireyleri bu bilinçte yetiştirebilmek için okul çağının ilk yıllarından başlayarak toplumsal hayatın işleyişi, toplumsal değer, toplumsal sorunları ve çözümleri hakkında bilgi ve beceri kazandırılmalıdır (MEB,2006 ). Ayrıca demokrasinin yaşatılması, daha iyiye götürülmesi için demokratik davranışların kazandırılması yanı sıra kurallara uymanın önemi, birlikte çalıştığı, yaşadığı arkadaşlarına karşı anlayışlı davranma, karşı görüşte olanlara tolerans gösterme gibi özelliklerin kazandırılması gerekmektedir (Güven, Apaydın & Işık, 2005).
Sosyal Bilgiler dersinin önemli görevlerinden biri de çocuklara bu değeri öğrenmelerini sağlayarak, demokratik yaşantıların onlara küçük yaşlardan itibaren kazandırılmasını sağlamaktır (Sözer, 1998, s.34)
2.1.2.Değer ve Özellikleri Değerin özellikleri şöyle sıralanabilir:
1- Toplum ya da fertler tarafından benimsenen birleştirici unsurlardır.
2- Toplumun manevî ve sosyal ihtiyaçlarını karşıladığına ve fertlerin iyiliği için olduğuna inanılan ölçütlerdir.
3- Bireyin bilincinde yer alan ve davranışı yönlendiren unsurlardır.
4- Sadece bilinci değil, duygu ve heyecanları da ilgilendiren yargılardır.
2.2. Değer Eğitimi
Değer eğitimi en basit şekliyle değer kazandırma etkinliğidir. Kimilerine göre değeri açık ve net bir biçimde öğretme girişimidir (Tay, 2009, s.349). “Ağaç yaşken eğilir” ya da “Bir insan yedisinde ne ise yetmişinde de odur” atasözleri çocuğun kişilik ve karakter gelişiminin ilk yıllarından itibaren oluştuğunu hatırlatmaktadır.
Her toplum sahip olduğu değeri koruma ve bunları sonraki kuşaklara aktarma amacı güder. Toplumun sahip olduğu değeri benimsemiş bireyler, sahip oldukları bu değeri sonraki kuşaklara aktarmak suretiyle toplumsal devamlılığı sağlar (Güven, 2014, s.27).
Gençlerin kendilerine ve çevrelerine zarar verme eğilimlerinde artış, değer eğitimine öncelikli gereksinim duyulmasına neden olmaktadır. Öncelikle gençlerin içinde bulunduğu
15
bu kötü durum toplumsal bir sıkıntı olduğunu göstermekte, bu da ahlaki ve manevi açıdan bir yenilenmenin gerekli olduğunu ortaya koymaktadır (Güven, 2014, s.28).
Okullar yeni neslin değerini, tutumlarını, alışkınlıklarını ve davranışlarını etkileyebilmektedir. Okullar çağımızın getirmiş olduğu olumsuz durumlar karşısında öğrencilere iyi tercihler yapabilmek için alternatif gösterebilmeli ve yeni alternatifler gösterebilmeli ve yeni alternatifler seçecek stratejiler ve amaçlar belirleyebilmelerine yardımcı olmalıdırlar. Bir toplumun geleceğinin iyi yetişmiş ve karakter sahibi insanlara bağlı tartışma götürmez bir gerçektir ve insanlar iyi ahlaki değere kendiliğinden sahip olamazlar (Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.12).
Değer eğitiminde amaç çocuğun çevresine ve kendisine karşı olan sorumluluklarının farkına varmasını sağlamak evde okulda ve buna bağlı olarak da uyumlu bir geleceğin oluşturulmasında kendilerine düşen görevlerin farkına varmalarını sağlamaktır (Aydın & Gürler, 2014, s.17).
Değerin bireylerce aktif bir şekilde benimsenmesi ve bunların karakteristik davranış özelliği haline getirilmesinde okuldan beklenen, en temel manada bu değeri kavrarken günlük yaşamdaki davranışlarının ahlaki nedenlerini de öğretecek, özellikle ahlaki çatışmaları çözebilmek için kendilerine gerekli becerileri kazandırmaya gereksinim duyacaklardır (Güven, 2014).
Değer sınıflarda açıkça, okulun ve toplumun etkinlikleri, ilişkileri aracılığıyla öğretilir. Okullarda temel değer insanların nasıl bir arada çalıştığını ve kararlar verildiğini etkiler. Değer okul toplumunda bütün bireysel ve grupsal karar verme sürecine katkı sağlar (Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.57).
Türkiye’de değer eğitiminde farklı yaklaşımların denendiği sistemli uygulamalardan biri, UNESCO tarafından desteklenen ve “Yaşayan Değer Eğitim Programı(YDEP)” adı altında 1995 yılında Birleşmiş Milletlerin 50. Yıl dönümü kutlamaları için hazırlanan uluslar arası bir projeye dayanmaktadır.
Uluslararası boyutta eğitimcilerin ortaklaştığı “Yaşayan Değer Eğitimi” adı verilen bu eğitim projesinde demokrasi, adalet, özgürlük gibi evrensel değerin öğrencilere kazandırılmasında telkin yolu değil, “etkinlik temelli” yaklaşımlar yaygın olarak kullanılmıştır. Ayrıca değer eğitimine yönelik farklı yaş grubundaki öğrenci ve öğretmenler için materyaller geliştirilmiştir. “Daha iyi bir dünya için değerimizi paylaşalım.” yaklaşımından yola çıkan proje; iş birliği, özgürlük, mutluluk, dürüstlük,
16
sevgi, alçakgönüllülük, barış, saygı, sorumluluk, sadelik, hoşgörü, birlik olarak 12 evrensel değere odaklanmıştır (Cihan, 2014).
“Değer erozyonuna bir çözüm arayışının ürünü” olarak tarif edilen proje çerçevesinde gerçekleştirilmek istenen hedefler şu şekilde saptanmıştır:
a. Öğrencilere temel insanî değer ve erdemlerin kazandırılması, değere karşı duyarlılık oluşturulması ve onları davranışa dönüştürülmesi,
b. Toplum tarafından kabul gören değerin uygun okul ortamı oluşturularak geliştirilmesi ve pekiştirilmesi.
c. Öğrencilerin sorumluluk duygularının geliştirilmesi.
d. Akademik bilgi ve gerçek hayatta rehberlik edecek ahlaki değerle donatılmış yetiştirilmesi.
e. Kültürel kodların güçlendirilmesi,
f. Okul ve çevresindeki sosyal yaşamın ahlaki ve etik değere uygun olarak şekillenmesi,
g. “Ahlak Temelli Disiplin” kavramının yerleştirilmesi.
h. Öğrencilerde ahlaki bir topluluk bilincinin oluşturulması. (MEB, 2012)
Dayanağını 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, MEB Stratejik Planı ve 18. Milli Eğitim Şurasından alan “Değer Eğitimi Projesi” belirli bir süreyle sınırlandırılmayan ve eğitim-öğretim yılının tümüne yayılan değer eğitiminin programı, Sınıf İçi Etkinlikler, Okul İçi Etkinlikler ve Aileye Yönelik Etkinlikler birbirini tamamlayan üç boyutta geliştirilmiş etkinlikleri içermektedir (Cihan, 2014).
Değer eğitiminde çocukların kendilerine ve topluma yararlı olacak temel değeri psikolojik bilişsel ve sosyal gelişimlerine uygun olarak kazanmaları amaçlanır. Bu bağlamda örtük program anlayışından ayrılarak daha sistemli ve açık bir yapıya sahip olduğu görülür. Değer eğitiminin amacı doğuştan getirdiği en iyi tarafı ortaya çıkarmak kişiliğin her yönüyle gelişmesini sağlamak insani mükemmelliğe ulaşmasına yardımcı olmak bireyi ve toplumu kötü ahlaktan korumak ve kurtarmak bunun yanında iyi ahlakla donatmak ve devamını sağlamaktır. Bu şekilde onlar, iyi eğilimlerini geliştirmeyi, kötü eğilimlerine teslim olmamayı denerler ve böylece karakterleri olumlu yönde gelişir (Aydın & Gürler, 2014, s.15).
17
Türkiye gibi etnik grupları inanç ve inanışları bakımından farklı bireylerin yaşadığı toplumda huzur, barışı ve devamlılığı sağlayabilmede bireylere ortak değerin kazandırılması önem kazanmaktadır (Ersoy & Şahin, 2012).
Değerler eğitimi sürecinde, okulda uygulanan programda ailenin arkadaş çevresinin, toplumun ve medyanın etkisinin göz ardı edilmemesi gerekir. Bailey (2000), değer eğitiminin dört genel süreci kapsaması gerektiğini belirtir. Bu süreçler şunlardır:
Akıl yürütme ve mantıklı olmayı destekleme Empati geliştirme
Öz saygı geliştirme İş birliği geliştirme
2.3.Değer Öğretimi Yaklaşımları
Değer öğretimi konusunda farklı düşünceler olmasına rağmen tüm fikirler değerin yeni nesile aktarılması düşüncesindedir. Geçmişten günümüze değerler eğitimi bireylere farklı yaklaşımlarla kazandırılmıştır. Değer öğreticileri nitelikli bir değer öğretimi, atmosfer oluşturulabilmesi için kayda değer öğretim yaklaşımları ortaya koymuştur (Smyth, 1996). Değerler, bireylere rastgele kazandırılmaz. Değer eğitim sürecinde eğitimcilere yol gösterecek bazı yaklaşımlar benimsenir. Değerle ilgili literatüre bakıldığında bu değer eğitimi ile ilgili farklı yaklaşımların olduğu görülmektedir. Bu yaklaşımlar şu şeklinde sıralanabilir:
1. Değeri telkin etme, aşılama. 2. Değeri belirginleştirme açıklama. 3. Değer analizi.
4. Ahlaki muhakeme. 5. Karakter eğitimi.
6. Değer eğitiminde, gizli güç: Örtük program.
Bu yaklaşımların ilk dördü geçerli herkes tarafından kabul edilen ve klasik olarak adlandırılan yaklaşımlardır. Fakat zaman içerisinde yetersiz görüldükleri için karakter eğitimi ve örtük program, bu yaklaşımlara ilave edilmiştir.
18
2.3.1.Değeri Telkin Etme, Aşılama( Değerin Doğrudan Öğretimi)
Değeri doğrudan öğretme yaklaşımının amacı, öğrencilere belirli değerin aşılanmasına ve bunların içselleştirmesini sağlayarak öğrencilerin istenilen değeri daha iyi yansıtmaları için sahip oldukları değeri değiştirmektir (Aydın & Gürler, 2014, s.70).
Telkin yoluyla değer öğretimi öğrencilerin okuma, metinlere ve diğer akademik uygulamalarla kendilerine iletilen birtakım değer ve erdemleri ile sınıf içinde almasıyla gerçekleşir. Telkin yoluyla değer karşılanma sürecinde uyulması gereken ve birbirini takip eden belirli işlem basamakları vardır. Bu işlem basamakları şunlardır (Ulusoy, 2007, s.67).
Telkin edilecek değer belirleme. Değer seviyelerini belirleme. Davranışsal amaçları belirleme. Uygun yöntemleri seçme. Seçilen yöntemleri uygulama. Sonuçları değerlendirme.
Telkin etme yaklaşımı değerlerin kazandırılmasında en çok başvurulan yaklaşım türüdür. Yetişkinler, kendilerine göre doğru ve gerekli olduğunu düşündükleri değerleri, telkin ve empoze etmeye dayalı bir yaklaşımla öğretmeye çalışırlar. (Güven, 2014, s.37). Telkin yoluyla değer eğitiminde amaç, öğrencilerin okuma metinleri aracılığıyla ve yapılacak akademik uygulamalarla kendilerine iletilen birtakım değer ve erdemleri kavramalarını sağlamaktır (Aydın & Gürler, 2014, s.71).
Telkin yoluyla değer öğretiminde, değerin yararlı yönleri doğrudan ifade edilmektedir. Değeri ifade eden kelimelerde “-meli,-malı” gibi ifadelere sıkça yer verilir. Değeri empoze etme söz konusudur. Öğrencilerin kişisel değerine yer verilmemektedir. Doğrudan davranış değiştirme söz konusudur. Değerle ilgili kurallar genellemeler sunulduktan sonra konu örneklerle desteklenir.
2.3.2.Değer Belirginleştirme/Açıklama Yaklaşımı
Değer belirginleştirme yaklaşımı Raths, Harmin Ve Simon(1978)’un “Values and Teaching” ,“Değer Ve Öğretimi” adlı kitabı ile doğmuştur. Bu yaklaşım seçme ödüllendirme ve hareket aşaması olmak üzere üç aşamada incelenir.( Simon, Leland & Kirschenbaum, 1972’den aktaran Aydın 2014,s.83)
19
Değer belirginleştirme yaklaşımına göre, belirli değerin kendi başlarına düşünülmesinden ziyade neyin daha değerli olduğunu düşünme süreci ön plandadır. Bu yaklaşım, özellikle öğrencilere bir şeye kişisel olarak verecekleri değerin belirlemelerinde yardımcı olur (Güven, 2014, s. 85).
Bu yaklaşım bireyin kendi duygu, inanç, öncelik ve değerinin farkında olmasını güçlü ve zayıf yönlerini bilmesini ve hayat değerine sahip olmasını kapsar. Bireyin hayat değerini fark etmesine karar almasına karar ve uygulamasına ve başarmasına yardımcı olur (Aydın & Gürler, 2014, s.83).
Öğrencilerin hayatı nasıl yaşayacağı, seçimlerin de nasıl davranacağı ve akıllarına gelen soruların cevaplarını doğru verebilmesi için kendi değerini açığa kavuşturması gerekir. Genç ya da yaşlı herkes otorite, çalışma, arkadaşlık, para, cinsellik, din, siyaset, boş zaman, okul gibi konularda anlaşmazlığa düşen karmaşa ve değer çatışması yaşar. Bu karmaşıklık ve anlaşmazlık karşısında öğrencilere yardım etmek gerekir (Aydın & Gürler, 2014, s. 84).
Değer açıklama yansız bir yaklaşımdır. Değer açık bir şekilde öğretildiğinde etkisinin azalacağı düşünülmektedir. Bu nedenle değer açıklama yaklaşımı empoze ve zorlama yapılmadan, yedi basamakta değer kazandırmayı temel alır (Doğanay, 2011).
Seçme
1.Özgürce seçim ya da bağımsız seçim yapma (seçme özgürlüğü)
2.Bir dizi mevcut seçeneği değerlendirdikten sonra alternatifler arasından seçebilme 3.Her alternatifin olası sonuçlarını düşünerek değerlendirdikten sonra seçebilme Ödüllendirme
4.En önemli ve değerli olduğu düşünülen şeyleri ödüllendirme ve değer verme 5.Özgürce seçilen bir değeri açıkça söyleyebilme
Hareket
6. Özgürce seçilen değerle uyumlu olan bir hareket tarzı (tavır) edinebilme 7. Seçilen değerle uyumlu davranışı kararlı biçimde sürdürebilmek
20
Değer açıklama yaklaşımında amaç, yukarıda verilen yedi basamağı kullanarak, öğrencilerin kendi yaşantıları yoluyla değeri içselleştirmelerini sağlamaktır. Bu aşamaların gerçekleşmesi durumunda öğrencilerin değer ve davranışlarının farkına varması beklenir. Değer açıklamanın anahtar öğesi, cevap açıklamadır. Cevap açıklama öğrencinin kendi fikirlerinin denemesi durumunda onu cesaretlendirir. Öğretmen cevap açıklarken, kendi doğru cevabını önermemeli, değerlendirmemeli, eleştirmemeli ve ahlâki hale dönüştürmemelidir. Öğrencinin verdiği cevabı açıklamasına yardım etmek amacıyla aşağıda verilen tipte sorular sorulabilir (Aydın & Gürler, 2014, s.85).
-Senin için bu önemli midir? -Şu an mutlu musun?
-Diğer alternatifleri yapabileceğini düşündün mü? -Gerçekten yapabilir ve konuşabilir misin?
-Aynı şeyleri tekrar yapabilir misin?
Sonuç olarak öğretmen, sınıf içinde ve dışında öğrencilerin kendi seçim ve değerlendirmelerinin bilinçli olarak geliştirmeleri için fırsatlar sunar.
Bu yaklaşımda her düşünceye saygı göstermek esastır. Öğretmen belli değeri öğrenciye kazandırmaya çalışmaz. Öğrencilerin kendi değerinin farkına varmasına yardımcı olabilecek önerme ya da sorulardan yararlanılır. İçerik, öğrencilerin ilgisini çekebilecek nitelikte seçilir, belirlenir. Uygulamada ise, öğrencinin kendi değerini açığa çıkarması ve açıklaması söz konusudur. Öğrenciler, değere ilişkin düşünmeye teşvik edilmelidir. Problem çözme, eleştirel düşünme gibi üst düzey bilişsel becerileri söz konusudur. Öğrencinin hayatında rehberlik edecek bilgi beceri ve duyguları öğrenmesine yardım etme söz konusudur. Konu sınıf içinde tartışmaya ve analiz yapmaya açıktır.
2.3.3.Değer Çözümlemesi( Analizi) Yaklaşımı
Değer çözümleme yaklaşımı, değer öğretiminde dikkati, düşünceyi ayırt etmeyi amaçlayan bir öğretme yoludur. Bu yaklaşımda öğrenci gerçek ya da yapay bir sorunla karşılaştığı zaman duygusal olmadan akılcı bir şekilde mantıksal düşünme süreçlerini kullanarak sorunu çözmeye çalışır (Aydın & Gürler, 2014, s.78).
21
Bu yaklaşımda temel amaç, bireyin değerle ilgili sorunlar hakkında düzgün karar verebilmek için bilimsel araştırma ve mantıksal düşünme sürecini en üst derece de kullanabilmelerine yardımcı olmaktır. Bu yaklaşım duygusallığa yer verilmeden akıl yürütmeye dayalı olarak karar verme durumu söz konusudur (Aydın & Gürler, 2014, s. 79).
Değer analizi yaklaşımında şu sekiz aşamaya dikkat edilmelidir(Welton & Maller, 1999, s.242).
Değerle ilgili sorunun tam olarak tespiti ve tanımlaması Sorunun açıklanması
Sorunla ilgili kanıt toplanması
Bilgi ve kanıtların değerlendirilmesi ve sonuçların tahmini Muhtemel çözüm yollarının tanımlanması
Önerilen çözüm yollarının her birinin sonucunun değerlendirilmesi ve açıklanması
Seçenekler arasından birini seçme ve karar alma
Değer analizi yaklaşımında öğrencilerin daha aktif olması söz konusudur. Öğrenciler değeri öğrenirken kendilerine sunulan ve önerilen değeri öğrenmelerinden ziyade, kendilerinin seçmiş oldukları değeri öğrenmeye çalışırlar(Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.75). Öğrencilere mantıklı kararlar alabilmeleri için yardımcı olunması gerekir. Değer çözümleme yaklaşımında eleştirel düşünme, söz konusudur. Muhakeme akıl yürütme süreci kullanılır. Örnek olaylar üzerinden değer öğretimi yapılmaktadır. Mantıksal, objektif, tartışmaların ve araştırmaların olması söz konusudur.
2.3.4.Bilişsel Ahlaki Gelişim /Ahlaki İkilem Tartışmaları Yaklaşımı
Ahlaki gelişim ve ahlaki ikilem tartışması yaklaşımı, Kohlberg’in ahlaki gelişimi açıklamak için ortaya koyduğu örnek olayların tartışılarak ahlaki değerleri öğretme esasına dayanmaktadır (Aydın & Gürler, 2014, s.73).
Ahlaki muhakeme yaklaşımında temel amaç öğrencilerin davranışlarına rehberlik edecek ahlaki ilkeler geliştirmelerine yardımcı olmaktır. Bu yaklaşımda öğrenci ilerde karşılaşabileceği durumlarla yüz yüze getirilir. Böylece öğrenci gelecekteki davranışının toplumun beklentilerini karşılayıp karşılamadığını öğrenir (Akbaş, 2008).
22
Ahlaki muhakeme yaklaşımında bireyin ahlaki seviyesine uygun akıl yürütmesi, karar vermesi ve değerlendirme yapması söz konusudur. Hikâyelerde yer alan ikilemler grup tartışmalarına uygundur.
Kohlberg’in ahlaki gelişim aşamaları “gelenek öncesi düzey”, “geleneksel düzey”, “gelenek ötesi düzey”dir. Her bir düzey, iki evreyi içerir. 3 ana başlık altında ikişer alt başlık yer alır (Güven, 2014).
I.Gelenek öncesi düzey: Bu düzeyde değer dışa bağımlı ve kişinin kendi ihtiyaçları ön plandadır.
1.Dönem: Ceza ve İtaat (4-6 yaş); kişi cezadan kaçındığı için kurallara uyar. 2.Dönem: Çıkara dayalı alış-veriş (6-9 yaş); ödüle ulaşmak için kurallara uyar. II. Geleneksel Düzey: Başka kişilerin ve grupların ihtiyaçlarını dikkate alır. Geleneksel değer benimsenir.
3.Dönem: Kişiler arası uyum (10-15 yaş); iyi çocuk evresinde olup başkalarının onayını almak için kurallara uyar.
4.Dönem: Kanun ve düzen (15-18 yaş); otoriteye, sosyal kurallara ve kanunlara suçluluk ve dışlanma kaygısından dolayı uyar.
III. Gelenek ötesi düzey: İnsan haklarının gözetildiği evrensel değer benimsenir.
5.Dönem: Sosyal anlaşma (18-20 yaş); davranışlarına insanlığın ortak mutluğu için gerekli olan değer yön verir.
6. Dönem: Evrensel ahlaki ilkeler (20-üstü); davranışlarına insan hakları, eşitlik, demokrasi, özgürlük gibi evrensel ilkeler yön verir.
Bu yaklaşımda öğretmenin rolü, ahlâkî ikilemlerin bulunduğu örnekler vererek öğrencilerin kendi çıkmazlarını çözmelerine yardım etmektir. Öğretmen öğrencileri ahlaki ikilemle karşılaştırır ve diğer öğrencilerin ne tür cevaplar verdiklerini duymaları sağlanır. Öğretmen uygulama sırasında sınıfı gruplara böler ve örnek olayda yapılacak en iyi davranışın ne olduğunu sorar. Her grup bu soru etrafında tartışır.
Ahlaki muhakeme yaklaşımında bireylere gelecekte karşılaşabilecekleri çıkmazlar içeren örnek olaylar verip o durumda nasıl davranacakları ve hangi değerleri benimseyecekleri tespit edilir. Öğretmenlerin rehber olduğu yaklaşımda öğrencilerin ikilemlere verdikleri cevaplar onların hangi ahlaki evrede olduğunu belirtir.
23
2.3.5.Karakter Eğitimi
Karakter bir bireyin kendine özgü yapısı onu başkalarından ayıran temel özellik belirti ve bireyin davranış biçimlerini belirleyen üstün ana özellik, seciye şeklinde tanımlanır (Türkçe sözlük, 2009 s.1077).
Karakter eğitiminde temel amaç, bireyin küçük yaşlardan itibaren ahlaki değeri olan hayatın amacını anlayarak yaşayan bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır. Karakter eğitiminde en önemli amaç sadece sınıf içinde değil sınıf dışında da değerin; bilişsel duyuşsal ve devinişsel boyutlarını içeren öğrencilere değerin öğrencilere kazandırılması noktasında kullanılması gereken değer öğretim yaklaşımıdır.
Karakter eğitiminin temel prensipleri (Lıckona, 1996) aşağıda verilmiştir.
Karakter eğitimi iyi karakterin temeli olarak temel ahlaki değeri teşvik eder. Karakter düşünme, duygu ve davranışı içerecek kapsamda tanımlanmalıdır. Etkili karakter eğitimi okul yaşamının tüm basamaklarında temel değeri
teşvik eden maksatlı inisiyatifi eline alan ve kapsamlı bir yaklaşımı gerektirir.
Okul insancıl ve şefkatli bir topluluk olmalıdır.
Karakter geliştirmek için öğrenciler ahlaki aksiyon fırsatlarına ihtiyaç duyarlar.
Etkili karakter eğitim, öğrencileri merkeze alan ve başarılı olmalarına yardımcı olan anlamlı ve teşvik edici akademik müfredatı içerir.
Karakter eğitimi öğrencilerde içgüdümlü bir motivasyon geliştirme çabası içinde olmalıdır.
Tüm okul personeli karakter eğitimi için sorumlulukları paylaşan ve aynı temel değere bağlı bir öğrenme ve ahlak topluluğu olmalıdır.
Karakter eğitimi hem personelden hem de öğrencilerden ahlaki liderlik gerektirir.
Okul karakter eğitimi çabalarında ebeveynleri ve çevresel imkânları tam bir ortak olarak görmelidir.
Karakter eğitiminin değerlendirilmesi; okulun karakterini karakter eğitimcisi olarak okul personelinin işlevselliğini ve öğrencilerin iyi karakter gösterme bağlamını içermelidir (Ulusoy & Dilmaç, 2014, s.79).
