Kafadar ve Evin (2004), İlköğretim Sosyal Bilgiler Programının ve Ders Kitaplarının Ulusal ve Evrensel Değerler Yönünden İçerik Çözümlemesi adlı çalışmasında İlköğretim Sosyal Bilgiler Programı ile Sosyal Bilgiler ders kitaplarının, uzmanlar desteğiyle belirlenen, ulusal ve evrensel değer kategorileri açılarından nasıl bir görünüm sergilediğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırma bulguları, birinci kademe Sosyal Bilgiler ders kitaplarında ulusal değerlere ağırlık verildiğini ulusal ve evrensel değer kategorilerinin kullanılma sıklığı bakımından kademeler arasında anlamlı farklılıklar olduğu, ilköğretim Sosyal Bilgiler programında, ders kitaplarına oranla, ulusal ve evrensel değer kategorilerinin daha dengeli dağılım gösterdiği sonuçlarına varılmıştır.
Şen (2007), Milli Eğitim Bakanlığının 2005 Yılında Tavsiye Ettiği Yüz Temel Eserler Yoluyla Türkçe Eğitiminde Değerler Öğretimi Üzerine Bir Araştırma adlı yüksek lisans tezinde 29’u yerli 29’u yabancı olmak üzere 58 eser üzerinde çalışmıştır. Araştırma sonuçlarına göre Yüz Temel Eser serisindeki kitaplarda sevgi değeri ilk sırada yer almıştır. Sevgi değerini sırayla, duyarlılık, yardımseverlik, saygı, sorumluluk değerleri izlemiştir. Bağımsızlık değerinin Yüz Temel Eser içerisindeki kitaplarda tespit edilememiş olması dikkat çekicidir. Sağlıklı olmaya önem vermek, barış, özgürlük, bilimsellik değerleri ise eserlerde en az yer verilen değerlerdir. Şen, araştırma sonunda Yüz Temel Eser serisinde yer alan kitapların değer aktarımı için yeterli olmadığını tespit etmiştir.
Gökçe (2008), Gülten Dayıoğlu’nun Öykülerinde Değer Eğitimi ve Öykülerinin Türkçeye Katkısı adlı tezinde yazarın 12 hikâye kitabında yer alan 67 hikâyeyi değerler açısından incelemiştir. Çalışma sonuçlarına göre yazar hikâyelerinde en çok duyarlılık, dürüstlük, yardımseverlik, arkadaşlık ve paylaşma, çalışkanlık, doğa ve hayvan sevgisi, yaşama sevinci, aile sevgisi, özveri, komşuluk ve hoşgörü değerlerine yer vermiştir. Bunun yanı sıra yalancılık, bencillik, kıskançlık, büyük sözü dinlememe, ön yargı, batıl inançlar
39
acelecilik ve telaş gibi olumsuzluklardan uzak durmasını amaçlamıştır. Araştırma sonucunda Dayıoğlu’nun, çocuğa görelik ilkesi doğrultusunda hareket ettiği, birbirinden anlamlı ve önemli değerleri öykülerinin içinde eriterek okuyucusunu eğitmeyi başardığı tespit edilmiştir.
Kaplan (2012), Eflatun Cem Güney’in derleyip yazdığı masalların çocuklarda karakter eğitimi açısından incelenmesi bu araştırmasında, Eflatun Cem Güney’in derleyip yazdığı masalların çocuk karakter eğitimi açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç kapsamında, yazarın kitapları taranarak efsane, halk hikâyesi gibi türler elenmiş; yazarın kendi özgün masalları ve derlemeleri seçilmiştir. Seçilen bu masallar da beş temel inceleme kriterine göre yazarın 29 masalı seçilerek Türkçenin zengin anlatım olanaklarını yansıtan ve Güney’in kendine özgü üslubuyla kaleme aldığı masalların çocuk karakter eğitimi açısından zengin iletilerle dolu olduğunu tespit edilmiştir. Masalların çocuk eğitimi ve karakter şekillenmesi bakımından çok önemli yere sahip olduğu bilimsel verilerle sabit olmakla birlikte Güney’in masallarının bu alanda büyük boşluk doldurduğu kanaatine ulaşılmaya çalışılmıştır.
Yaşaroğlu (2013), Hayat Bilgisi Dersi Kazanımlarının Değer Eğitimi Açısından İncelenmesi adlı çalışmada Hayat Bilgisi Öğretim Programı’nda yer alan kazanımlar, değerler eğitimi açısından incelenmiştir. Çalışma 2. Sınıf Hayat Bilgisi Öğretim Programı ile incelenen değerler ise 27 farklı insani değer ile sınırlandırılmıştır. Hayat Bilgisi 2. sınıflarda üç tema, temalarda toplam olarak 94 kazanım yer almaktadır. Çalışmanın sonucunda 33 kazanımı bulunan “Okul Heyecanım” temasında 15 kazanımın; 37 kazanımı olan “Benim Eşsiz Yuvam” temasında 9 ve “Dün, Bugün, Yarın” temasında ise 24 kazanımdan 7 kazanımın değerler ile ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca bütün kazanımlarda en fazla “sorumluluk” değerine en az ise “barış”, “şiddetsiz hayat” ve “ahlak” değerlerine yer verildiği belirlenmiştir. 10 değer ifadesine ise kazanımlarda hiç yer verilmemiştir.
Türk atasözleriyle değerler eğitimi Hatice Kalaça (2013)çalışma, kaybolmaya yüz tutmuş değerleri anımsatma ve de gelecek nesillere kültürümüzü aktarma amacıyla başlanmıştır. Çalışmamızda değerler ve bu değerleri ilettiği düşünülen atasözleri tespit edilmiştir. Atasözlerimizin bireylere kazandırılmak istenen değerleri anlatmada ve açıklamada uygun kaynaklar olabileceği olgusu üzerinde durulmuştur. Kendi geleneğimizden yıllar içinde
40
süzülerek gelmiş ve toplumsal kimliğimize uygun atasözlerimizin değerler eğitiminde önemli bir rol üstlenebileceği düşünülmüştür.
4.Sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinde yer alan değerler isimli dergi makalesi Fatma Susar Kırmızı (2014) tarafından hazırlanmıştır. Türkçe dersinde temel bir öğrenme aracı olan metinler güncel ve geçmiş yaşamdan izler taşıdığı, kişiler arası etkili iletişime vurgu yaptığı için genç kuşaklara kazandırılmak İstenen değerlerin iletilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. İlkokul çağı, içerisinde bulunulan dönem itibariyle değer eğitimi açısından özel bir öneme sahiptir. Bu araştırmanın amacı, ilköğretim 4. Sınıf Türkçe ders kitabında yer alan metinleri inceleyerek var olan değerleri belirlemektir. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi tercih edilmiştir. Değerlerin belirlenmesinde Aydın ve Akyol Gürler (2012) tarafından yapılan sınıflandırma temel alınmıştır. Çalışmada, kitapta yer alan metinlerin tümü incelenerek değerler ve değerlerin yer aldığı tümcelere ilişkin örnek alıntılara yer verilmiştir.
İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde 100 temel eser yoluyla değerler eğitimi Şifa Kantar (2014) bu çalışmasında, 4. ve 5. Sınıf sosyal bilgiler öğretim programında kazandırılması hedeflenen değerlerin, milli eğitim bakanlığının ilköğretim için tavsiye ettiği 100 temel eser içerisinde tespit edilmesi konu edilmiştir. Böylece bu eserlerin değerleri kazandırıp kazandırmayacağı ve eserlerin sosyal bilgiler dersinde değerlerin öğretiminde nasıl kullanılacağının ortaya konması amaçlanmıştır Sonuçta, incelenen 100 temel eser serisindeki kitaplarda en çok yer alan değerin yardımseverlik olduğu görülmüştür. Daha sonra sırayla sevgi, aile birliğine önem verme ve çalışkanlık gelmektedir. En az yer alan değerler ise, vatanseverlik, hoşgörü ve bağımsızlıktır. İncelenen eserlerin, değerlerin çoğunun kazandırılmasında kullanılabileceği, ancak değerler eğitimi için yeterli olmayacağı tespit edilmiştir.
Osman Yalçın’ın hayvan hikâyelerinde değerler isimli yüksek lisans çalışmasında Melek Selek Burdur Milli Eğitim Müdürlüğü'nün 2011-2014 yılları arasında okullarda uygulanmasını istediği 21 değerin Osman Yalçın'ın hayvan hikâyeleri setinde yer alıp almadığını tespit etmiştir. Araştırma sonunda Burdur Milli Eğitim Müdürlüğü'nün belirlediği tüm değerlere değinildiği sonucuna ulaşılmıştır. Hikâyelerde en çok cesaret değerine yer verildiği ve onu sırasıyla yardımseverlik, sevgi ve merhamet değerlerinin takip ettiği tespit edilmiştir. En az yer verilen değerlerin ise sırasıyla kanaatkârlık, ölçülü
41
olmak, hoşgörü, saygı ve sözünde durmak değerleri olduğu saptanmıştır. Alçakgönüllülük değerinin ise zıt değer olarak kibirlenme olarak verildiği sonucuna ulaşılmıştır.
Emirhan (2016) yaptığı yüksek lisans çalışmasında Yavuz Bahadıroğlu'nun çocuk romanlarında yer alan dinî ve sosyal değerleri tespit ederek eserlerin değerler eğitimi bakımından önemine dikkat çekmiştir. Araştırmada problem durumu çerçevesinde alt problemlere, varsayımlara, tezin önemi ve amacına, konuyla ilgili araştırmalara yer verilmiş; böylece çalışmanın kavramsal çerçevesi oluşturulmuştur. “Değerler eğitimi kapsamında referans noktamız ne olmalıdır?”, “Hangi değerler?”, “Kime göre değerler?” gibi sorular çerçevesinde Yavuz Bahadıroğlu'na ait 15 çocuk romanı nitel araştırma yaklaşımlarından tarama modeli esas alınarak incelenmiş; 11 dinî, 29 sosyal olmak üzere toplam 40 değere ait bulgu ve yorumlara ulaşılmıştır. Araştırma neticesinde, çalışma kapsamında incelenen eserlerin çocuklara değer aktarımı konusunda zengin örnekler içerdiği tespit edilmiştir. Bu sebeple değerler eğitiminde söz konusu çocuk romanlarından yararlanılmasının isabetli olacağı düşünülmektedir
42
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YÖNTEM
Bu bölümde araştırma modeli, evren ve örneklem, veri toplama aracının geliştirilmesi, verilerin toplanması ve verilerin analizinde kullanılan istatistiksel işlemler üzerinde durulmuştur.