Kombinasyon ıslahı uygulamasında bazı kantitatif özelliklerin F3, F4 ve F5 generasyonlarında belirlenen korelasyonları

(1)

Ulud. üniv. Zir. Fak. Derg., (1993) 10:139-151

Kombinasyon Islah•

Uygulamasinda Baz1 Kantitatif

Özelliklerin F3,

F4 ve FS Generasyonlannda

Belirlenen

Korelasyonlan

Köksal YAGDI

*

.

**

Halis Ruhi EKINGEN

ÖZET

Bu araştırmada, yedi ekmeklik ve altı makamalık buğday hat ve çeşitleri kullanılarak elde edilen ll adet kombinasyonun F3, F4 ve FS generasyonlannda,

bazı kantitatif karakterlerin, generasyonlar içerisinde ve generasyonlar arasında

korelasyonlan saptanmıştır.

Genelde ekmeklik ve makamalık buğday kombinasyonlannda başak boyu

ile başakçık sayısı, başakla tane sayısı ve ağırlığı arasında olumlu ve önemli korelasyonlar belirlenmiştir. Benzer ilişkiler, başakçık sayısı ile başakta tane sayısı; başakla tane sayısı ile başakla tane ağırlığı arasında da bulunmuştur. Beklenen kimi ilişkilerin, tüm kombinasyonlarda stabil olarak ortaya çıkmaması, generasyonlar boyunca farklı iklim koşullan ve ekim zamanlan ile heterojen toprak yapılan gibi çevre koşullanndan kaynaklanmaktadır.

Anahtar sözcükler: Kantitatif Özellikler, Korelasyon, Genotip-Çevre interaksiyon/an.

*

Araş. Gör.; U. Ü. Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü

**

Prof Dr.; U. Ü. Ziraat Fakültesi, Tarla Bilkileri Bölümü

(2)

139-SUMMARY

Correlations of Some Quantit.ative Traits Detennined in

FJ, F4 and FS Generations in Combination Breeeling

In this research, eleven combinations were obtained by using seven winter and .s ix durum wheats pertaming to their lines and varieties. Correlations of sonıt

quantitative traits of the combinations were determined at their F3, F4 and F5 generations, both within generations and inter generations.

In genera~ correlations between spike length and spikelet per spilcL, number of seeds and seed weiglıt per spike were found positive and signifıcant in the combinations of winter and dunım wheats. Similar relationships observtd betwun number of spikelets and number of seeds per spike; number of seeds per

spike and seed weight per spike. Some expected relationships appeared inconsisttnJ

; 11 all combinations are attributable to some environmental conditions such as different c/imate, sowing time and heterogen soi/ structure encountered throughout the generations.

Key words: Quanıitaıive Traits, Correlation, Genotype-Environmental lnteractions.

GİRİŞ

Tahıl ıslah çah~malarının temel amacı, genellikle kaliteli ve verimi yüksek çeııitlere ula~maktır. Tane verimi çok sayıda karaktere ba~lı bir olgu olduAundan, ıslah çalı§malarında verim üzerine etkili olabilecek tüm kantitatif karakterlerin, tck tek ele alınması ve bunların birbirleriyle il~k.iJerinin

belirlenmesinde büyük yarar vardır.

Bitki populasyonlarında seleksiyon yoluyla degerlendirilecek varyasyon yetersiz kaldıgında, yeni varyasyonlar melezlerneler yoluyla gerçekl~tirilir. Bu varyasyonlardan yararlanmanın temeli ise seleksiyon çalı§malanna dayanmaktadu.

Yapılan seleksiyonun b~arısı, üzerinde durulan karakterlerin kalıtımlannın ve birbirleriyle olan korelasyonlannın bilinmesine ve yapay olarak olU§turulan populasyonun genetik çeııitliligine baglıdır.

Açılma generasyonları içerisinde en fazla varyabilite F2 ve F3

generasyonlarında olmaktadır. Ancak F2'yi yeti§tirmek için gerekli Fl kökenli tohumlan n azlıgı, F2'deki bazı genotiplerin F3'te ortaya çıkma olasılıgtnın daha

yüksek olması ve F2'den alınacak tohumla F3'te daha rahat testierin

yapılabilmesi nedeniyle kimi ar~tıncılar seleksiyona F3 generasyonunda

b~lamayı uygun bulmaktadırlar (Briggs ve Shebeski 1968, Demir 1975, Shebeski

ve Evans 1973, Snap 1977).

(3)

140-Ba§akta tane verimi ile, ba§akta tane sayısı, ba§ak boyu, ba§akçık sayısı arasında olumlu önemli; bin tane agırhgı arasında ise olumsuz ve önemli ili§kilerin oldugu bilinmektedir. Kimi ara§tırıcılar tane verimi açısından, F3 ile daha sonraki generasyonlar arasında olumlu ve önemli bir ili§kinin bulundugunu ileri sürmektedirler (De Pauw ve Shebcski 1973, Mc. Kenzie ve ark. 1%1).

Bu ara§tırmada ba§latılan ıslah programında, yedi ekmeklik ve altı makarnalık bugday hat ve çe§itleri kullanılarak elde olunan ll adet kombinasyonun F3, F4 ve FS generasyonlarında, kantitatif karakterlerin, generasyonlar içerisinde ve generasyonlar arasında korelasyonları belirlenerek, sonuçların bitki ıslahı açısından yorumlanması yapılmı§tır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Bu ara§tırmada degerlendirilen veriler, 1987-1992 yılları arasında U.Ü. Ziraat Fakültesi Görükle kampüsündeki Uygulama ve Ara§tırma Çiftligi tarlalarında gerçekiC§tirilen denemelerden kaynaklanmaktadır. Meleziemelerde ata olarak ekmeklik bugday hat ve ÇC§itlerinden, Yecora, Kate-A-1, Orso, Momtchill, BEİ-2024, BEİ-2032 ve 1435; makarnalık buğdaylardan ise Gökgöl-79, Amasya, Erzincan, Japiga, Atseke-4, Çanakkale ÇC§itleri kullanılmı§tır. Bu hat ve çe§itlcrle gerçekle§tirilen melezierne kombinasyonlarında incelenen hat sayıları Tablo l'dc verilmi§tir.

Tablo: 1

Ekmeklik ve Makarnalık Buğdaylarda İncelenen

Kombinasyonlar ve Hat Sayıları

Kombinasyonlar Elde Edilen

Hat Sayıları Ekmeklik Bugdaylar 1. Yecora X BEİ-2032 7 2. BEİ-2024 X Yccora 12 3. Kate-A-I X Orso 13 4. Kate-A-l X Momtchill 17 5. Orso X 1435 13 Toplam 62 Makarnalık Buğdaylar 1. Gökgöl X Amasya 18 2. Atseke-4 X Gökgöl 5 3. Gökgöl X Çanakkale 10 4. Gökgöl X Japiga 7 5. Gökgöl X Erzincan 13 6. Gökgöl X Atseke-4 12 Toplam 65

Toplam incelenen Hat Sayısı 127

(4)

-üç yinelemeli ve tesadüf bloklan deneme desenine uygun olarak ekilen kombinasyonlann tüm generasyonlarında; bitki boyu, b~ak boyu, b~kçık

sayısı, b~akta tane sayısı, ba§akta tane agtrlı~ı ve bin tane agırlığı verileri

saptanmı§tır.

Ele alınan kantitatif karakterlerin önce generasyonlar içi birbirleriyle

ili§kileri; bundan sonra her karakterin generasyonlar arası korelasyonları

ar~ tırılın ı§ tır.

ARAŞTIRMA SONUÇLARI

GENERASYONlAR İÇİ SAPTANAN BULGUlAR

Ekmeklik ve makarnalık buğday kombinasyonlarında F3, F4 ve FS

generasyonlarında incelenen kantitatif özellikler arası korrelasyon degerieri ve

önemlilik durumlan tablolar halinde verilmi§tir (Tablo 2-12).

Tabloların incelenmesinden de görüleceği gibi ekmeklik ve makarnalık

buğday melezierne kombinasyonlarında özellikler arası kimi korelasyonlar

saptanrnı§tır. Ancak bu korelasyonların önemlilik dereceleri ve yönleri,

özelliklere göre farklı olmu§tur.

Ekmeklik buğdayların her be§ kombinasyonunda ba§ak boyunun,

b~akçık sayısı, ba§akta tane sayısı ve b~akta tane ağırlığı ile istatistiksel olarak

önemli ili§ kiler içinde· oldu~u saptanmı§tır. Bunun gibi ba§akçık sayısının her

be§ kombinasyonunda da ba§akta tane sayısı ve b~akta tane agırlığı ile

beklenen olumlu ve önemli korelasyonları belirlenmi§tir. Buna kar§ılık ba§ak

boyunun ve ba§akçık sayısının genelde bin tane ağırlığı ile önemli bir ili§kisi

bulunmamı§tır. Ancak ele alınan melezierne kombinasyonlarından Yecora X BEI-2032 kombinasyonunda ba§ak boyu ile bin tane ağırlığı arasında olumlu;

BEI-2024 X Yecora kombinasyonunda b~akçık sayısı ile bin tane ağırlığı

arasında olumsuz korelasyon de~erleri bulunm%tur. Diğer yanda ba§akta tane

sayısının ba§akta tane ağırlığı ile ili§kisi tüm kombinasyonlarda olumlu ve

önemli düzeyde olmu§tur. Buna kaf§ılık ba§akta tane ağırlığının, bin tane

ağırlığı ile ili§kisi tüm melezierne kombinasyonlarında belirlenememi§tir.

Bitki boyunun verim üzerinde önemli etkisi olan karakterlerle belirgin bir ili§kisi ekmeklik buğdaylarda saptanmamı§tır. Sadece Yecora çe§idinin BEİ

-2024 ve BEİ-2032 hatlarıyla melezlendiği kombinasyonlarda bitki boyu ile

ba§3kta tane sayısı arasında önemli düzeyde ili§kiler olduğu görülmÜ§tür.

Makarnalık buğdaylarda ekmeklik buğdaylardan farklı olarak bitki

boyunun, verim üzerinde etkili olan önemli kimi karakterlerle ili§kili olduğu saptanmı§tır. Nitekim, ele alınan altı melezierne kombinasyonundan üçünde

(5)

bitki boyunun ba§ak boyu ile olumsuz yönde (Tablo 8, 9, 12); bin tane agırlığı

ile olumlu yönde (Tablo 8, 9, ll) istatistiksel olarak önemli ili§kiler içinde

olduğu görülmü§tür.

Ba§ak boyunun ba§akçık sayısı ile olumlu yönde ili§kisi her altı makarnalık bugday kombinasyonunda önemli düzeyde bulunmu§tur. Yine ba§ak boyunun, ba§akta tane sayısı ile olumlu ili§kisi dört melezierne kommbinasyonunda belirlenirken, Gökgöl x Erzincan ve Gökgöl x Atseke-4

kombinasyonlarında ortaya çıkmamı§tır.

Ba§akçık sayısının, ba§akta tane sayısı ile ili§kisi ele alınan tüm makarnalık bugday melezierne kombinasyonlarında önemli bulunmu§tur. Beklenen bu sonuçlara kar§ılık ba§akçık sayısının bir ba§akta tane agırlıgı ile beklenen ve genelde ekmeklik buğday melezierne kombinasyonlarında saptanmı§

bulunan olumlu korelasyon u, makarnalık bugday melezierne kombinasyonlarının

yarısında belirlenebilmi§tir (Tablo 7, ll, 12).

Önemli verim kriterleri olan bir ba§akta tane sayısının, aynı ba§aktaki tane agırlığı ile; ba§aktaki tane ağırlığının, bin tane ağırlıklarıyla olumlu ili§kileri tüm melezierne kombinasyonlarında istatistiksel olarak önemli bulunmu§tur.

GENERASYONlAR ARASI SAPTANAN KORElASYONlAR

Buğday çe§it ve hatları arasında gerçekle§tirilen melezierne

kombinasyonları sonucu elde edilen rekombine hatlar üzerinde kantitatif

karakterlerin generasyonlar arası korelasyonlarının bazı özelliklerle sınırlanmı§

oldugu; genelde belirlenen ili§kilerin önemli düzeyde olmadıgı görülmü§tür. Ekmeklik bugdaylarda ele ealınan be§ kombinasyonda bitki boyunun generasyonlar arası korelasyon degerieri yalnızca Yecora x BEİ-2032 kombinasyonunda olumlu ve önemli düzeyde olmu§tur (Tablo 2). Buna kar§ılık

bitki boyu ile ba§akta tane sayısı arası ili§kiler BEİ-2024 x Yecora kombinasyonunda; bitki boyu ile ba§akçık sayısı ili§kileri ise BEİ-2024 x Yecora ve Orso x 1435 kombinasyonlarında istatistiki olarak olumsuz ve önemli bulunmu§tur. Diger yanda ba§akta tane sayısının generasyonlar arası pozitif ili§kileri iki kombinasyonda, bin tane ağırlıgı ve ba§akta tane agırlıgının ise birer kombinasyonda önemli bulunmu§tur. Ba§akta tane agırlıgının bin tane agırlığı

ile generasyonlar arası ili§kilcrinin bir kombinasyonda olumsuz olduğu

saptanmı§tır (Tablo 3).

Makarnalık bugdaylarda generasyonlar arası korelasyonlar; bitki boyu özelligi bakımından, ele alınan altı kombinasyonun be§ tanesinde olumlu ve önemli düzeyde bulunmu§tur. Bitki boyunun ba§akta tane sayısı ile ili§kileri iki kombinasyonda olumsuz düzeydedir (Gökgöl x Japiga; Gökgöl x Erzincan) . . 143

(6)

-Bitki boyunun bin tane ağırlığı ile olumlu ili~kisi iki kombinasyonda (Atseke-4 x Gökgöl ve Gökgöl x Çanakkale) önemli düzeyde olmu!jtur.

Generasyonlar arası ili~kilerde ba~akçık sayısı bakımından sadece Gökgöl x Atseke-4 kombinasyonunda önemli düzeyde ili~kiler saptanırken;

Gökgöl x Erzincan kombinasyonunda ba!jakta tane sayı~ı, ba!jakta tane agırhgı

ve bin tane ağırlığında ili~kiler önemli düzeyde bulunmu!jtur (Tablo ll). Diger

yanda Gökgöl x Çanakkale kombinasyonundaki ba!jak boyu ile b~akçık sayısı

arasındaki olumlu ili~ kiler hariç tutulursa (Tablo 9), yalnızca Gökgöl x Erzincan

kombinasyonunda generasyonlar boyunca karakterler arası ili!jkilerin önemliligi

belirlenebilmi!jtir.

Tablo: 2

Yecora X BEİ-2032 Kombinasyonunun Baz1 Kantitatif Özellikler

Yönünden F3, F4 ve FS Generasyonlarındaki Korelasyon

Değerleri ve Önemlilik Dereceleri

Generasyonlar Içi Generasyonlar Arası

Ozellikler Korelasyon Degerieri Korelasyon Degerieri ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı F3 F3/ F4 ı

-

O.fiJ•• 2 0.23 . • o.ıo 0.66

.

3 o.ı9 0.74

..

-

.

0.00 0.04 0.1S 4 • 0.29 0.61 0.63

.

0.3S 0.24 0.24 0.25 s -0.04 0.79

.

..

. ..

0.64 0.74

•

• -

0.17 O.S3

.

0.40 0.46

. ..

0.72 6 0.26 0.55 0.29 0.08 o.

n·•

-0.12 0.77

..

0.3S 0.44

. ..

0.64 F4 F3/ FS ı

-

0.67°0 2 -·0.04 o.5ı" 0.4ı 3 0.41 0.32 0.54° 0.20 0.24 •

.

4 0.47 0.39

.

0.78

.

..

0.65·· 0.24 0.28 -0.04 s 0.32 0.7S

..

0.62 0.85 - 0.33 0.26 0.4S

.

0.08 0.19 6 0.01 0.77 0.13 o. os o.

n··

-0.62

..

-0.13 0.00 0.14 0.24 FS F4/FS 1

-

₀_.₄₆

.

2 0.3S

-

.

0.56°0 0.37 3 0.41 0.63 _0.54

.

• _0.69_°0 -o. ıs 0.03 4 o. ss 0.37 0.47 • -0.21 s 0.47

.

0.46

.

0.64

..

0.69

..

.

-0.20 0.19 • 0.53 0.00 0.18 0.25 0.20 6 O.S1

.

0.!1 6 . 0.36 • 0.23 . 0.46 -0.73·· • 0.12 -0.26 0.22 0.36 • 0.1S -0.12 . 0.14 1= Bitki Boyu, 2= Başak Boyu, 3= B~akçık Sayısı, 4= B~akıa Tane Sayısı

5= Ba~akıa Tane Agırlıgı, 6= Bin Tane Agırlıgı.

(7)

Tablo: 3

BEI-2024 X Yecora Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

Yönünden F3, F4 ve FS Generasyonlanndaki Korelasyon

Değerleri ve Önemlilik Dereceleri

Generasyonlar Içi

Ozcllikler Korelasyon Degerieri

Generasyonlar Arası Korelasyon Dcterleri ı 2 3 4 5 6 ı 2 3 4 5 6 ı 2 3 4 5 6 ı ı 2 ı 3 ı 4 ı 5 ı ı 2 ı 3 ı 4 ı 5 F3 F3/ F4 Oo08 -0°27

.

o 034

.

Oo43

.

U39•

..

-Oo35 -Oo42 Oo32 Oolı

-0050

..

_0.6₁

..

0.57 •• _-_Oo49

.

_Oo33

.

Oo2l 0053. -Oo29 0.70

..

0°48

..

Oo84

..

-

-Oo38

.

0.31 Oo04 Oo37 Oo27

Oo24 -U09 -0°09 -Oo30 Oo03 0.51

..

-Ool7 -Uol6 - Ool2 .0.37

.

F4 F3/ F5

-0,07

Ool7

-

0000 OoOO

0,07 0040

.

-

Oo03 o Oooı Oo72

.

-Oo32 0056

..

0067

..

-Oo05 Oo06 Ool2 Oo27

- Oo29 Oo58

.

Oo44

..

0082

..

-

-Oooı Ooı2 Oo06 Oo43

..

0025

-0001 -Oo3ı o 0046

.

- Oo44

..

-Oo04 Ool3 Oo10 -Oo10 -Oo36

.

-0008

F5 F4/ F5

Oo04

-. Oo27

-

-Oo23 Oo20

-Oo30 Oo72

.

- -Oo45

..

o.ı3 Oo06

-Oo35

.

0.61

.

Oo75

.

-

..

-0.42

.

OoOO 0.13 Oo23

-o.ı9 -0.04 -Ooı2

-0.04

.

Oo39 Oo43

.

Oo74 -

.

-Ooı6 - Ooll

Oo23 -Ooıı -Oo42

..

- Oo4,. •

.

Oo40 - Oo27 - Oo36 - 0.24 0046 -0.42

Tablo: 4

Kate-A-I X Orso Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

Değerleri ve Önemlilik Dereceleri

ı

Ozcllikler Korcla.•yon Degerieri Korelasyon Degerieri

ı ı 2 ı 3 ı 4 ı 5 ı ı 2 ı 3 ı 4 ı 5 ı

F3 F3/ F4

ı Oo03

2 0025 -Oo2ı o Ooll

3 Ool9 Oo58

.

-0008 -Ool2 - Oo23

Oo5ı

.

Oo07 Oo06 -0.18 0002

4 Ool9 0.53

..

.

Oo78

..

Oo20 0004 -Oo2ı 0.05 0.29

5 Oo05 Oo46 Oo35

-

.

Ool2 0.35

6 -Oo08 Oo08 -Oo08 Oo09 Oo66 Oo29 - 0,07 -Oo08

F4 F3/ FS

ı

-

OoOI

2 -OoOl Oo06 Ooı9

Oo20 0044

..

o Oo07 0002 Oo02

3

.

-0.40

.

Oo02 Ooı4 Ooı3 -Ool6

4 -Ooı9 0036

.

-

.

Ool6 Oo27 Ool9 -0002 -0.18

5 Oo05 Ool5 Oo33 0.81

..

6 Oo35 o 0025 Oo08 OoOO 0.55 Oo26 -o.oı -0.26 OoOl Ool9

F5

..

F4/ F5 ı

-

Oo55

.

2 - Ool2 Oo10 0.32

.

ooss··

..

Oo37 3 -Ool6

.

-

.

- Ool4 0.47 - Oo08 0025 -0.19 0.04 4 -0.28 Oo62

.. .

0.4ı

-

..

Oo03 Ool8 -0.15 Oo07 -0004 5 -0.14 0056 Oo32 0090

.

6 0,07 -0004 0.26 -0002 0.06 Ool2 Ool2 Oo33 Ool4 Oo32 6 o Oo28 Oo06 Ool3 6

.

Oo44

..

0.41 Oo37

.

(8)

Tablo: S

Kate-A-I X Momtcbill Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler Yönünden F3, F4 ve FS Generasyonlanndaki Korelasyon

Degerieri ve Önemlilik Dereceleri

özellikler ı 2 3 4 5 6 ı 2 3 4 5 6 ı 2 3 4 5 6 Özellikler ı 2 3 4 5 6 ı 2 3 4 5 6 ı 2 3 4 5 6

Generasyonlar Içi Generasyonlar Arası Korelasyon Dej!erlcri Korelasyon Dej!erleri

ı ı 2 ı 3 ı 4 ı 5 ı ı 2

I

3 ı 4 ı 5 F3 F3/ F4 -0.27 --0.29

.

-0.26 -0.03 0.60

.

0.24 O.o3 -0.02 -0.07

.

o.so·• - o.os 0.08 0.37

..

0.26 0.30 0.32 0.78°0

.

o.ı7 o.ı9 0.26 0.11 0.20 0.30 0.21

.

0.09 0.69 ••

..

.

0.06 -0.08 0.02 0.13 -0.4ı o.ı7 o.ı2 -0.28 -031 F4 F3/ F5

-

-0.10 -0.05 o.oı o.ı7 0.12 0.06

..

0.20 o.ı9 o.ı5

.

-0.02 0.02

.

0.60

-

o.ı8 o.ı6 0.26 0.28 0.45

..

0.33

.

-0.00 0.16 0.21 0.18 0.10 0.34

.

0.20 ••

..

-0.36 •• _0.26 _-_o.ı9 _-_o.m o.oı 0.08 O.o7 0.30 -0.50 -0.64 F5 F4/ F5 -o.ı4

.

-0.25 0.2ı 0.35 -0.06 0.4ı

..

-0.04 0.00 0.25 -0.45

..

0.59

..

0.50

..

_-

0.09 o.ı9 o.ı2 0.17 0.48

..

0.50

..

.

-0.03 -0.02 0.17 0.15 o.ı3 -0.39 0.80 -o.ı5 0.05 o.ı6 -0.02 0.43°0

-0.28

.

-0.3ı

.

o.oı -o. ı o -o.ı4

Tablo: 6

Orso X l43S Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler , Yönünden F3, F4 ve FS Generasyonlanndaki Korelasyon

Generasyonlar Içi Generasyonlar Arası Korelasyon Oej!erleri Korelasyon Degerieri

ı ı 2 ı 3 ı 4 ı 5 ı

T

2 ı 3 ı 4 ı 5 F3 F3/ F4 0.43

.

-0.11 -

..

o.ı8 0.32

.

-0.05 0.47

-

0.03 0.11 -0.05 -o.ı7 0.35

.

0.38

..

-

0.03 0.40° 0.30

0.49::

-0.13 0.65·· o.5ı•• 0.68

..

-

0.22 0.53

..

0.34

.

039 0.43

.

o.ı6 0.20 0.04 -0.62

..

0.11 0.34

.

0.24 o.ı4 - O.Q3 0.16

F4 _{F3/ F5} 0.27

.

0.37 _0.00 o.ı7 0.42

..

0.34

.

..

- -0.11 0.02 0.2ı 0.09 0.43

..

0.28 -0.34

.

0.13 0.38

.

0.51

..

0.20 0.49 o.ı4 o.so•• _-0.37

.

_0.22 _0.30 _0.39

.

_0.30

0.23 o.ı5 -o.ı6 -0.07 o.52•• -0.06 0.20 -0.04 -0.20 0.05

F5 F4/ F5

-

0.42

..

0.26

-

_-_o.ı2 _0.30 -0.2ı 0.25 _-0.3ı 0.00 -o.oı -0.39° o.ı8 0.65··

_-

.

_-_o._ı₇ -0.42°0 0.34° 0.6ı·· 0.87

..

-

-0.45 -0.36

..

-o.ı8 --0.02 0.02 0.26 0.20 o.ı8 -o.ı2 0.31 -O.o3 -0.25 0.24 -0.2ı 0.02 0.05 -0.05 o.ı2 ı 6 -0.23 0.10 0.00 ı 6 0.23

..

0.42 0.26

(9)

Tablo: 7

Gökgöl X Amasya Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

llegerleri ve Önemlilik Dereceleri

Generasyonlar tçi _G_e_n_e_r_asyo_n_la_r_A_r_ast

Oı.clliklcr Korelasyon Dcfcrlcri _K_o_r_e_l_asyo_n_Dc~c_rl_c_r_i

ı 2 J 4 s 6 ı 2 3 4 s 6 ı 2 3 4 s 6 ı ı 2 ı 3 ı 4 _ı s ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı F3 F3/F4 0.43

.

0.06

..

. o.ıo o.ııı 0.18 0.49 0.22 . O.o7 • o.os

.

. 0.09 0.62

..

0.56··

..

0.09 0.13 . 0.08 0.18 0.23

.

D.S6 0.48·· 0.73 O.D7 o.oı . 0.04 0.12 0.20

0.34 O.oJ • 0.02 • O.Q7 o.ss·· 0.00 . o. ıs 0.05 . o.os 0.13

F4 F3/ FS 0.36

..

0.16 . 0.12 • O.ll6 0.24

..

0.22 . 0.26 . 0.22 • 0.12 0.39 0.34

.

0.33° -0.05 . 0.04 • 0.08 . o.ıı 0.29· _o.ıs 0.13 0.84·· • O.QJ • o. ıs • o. ıs • o.ı7 • o.ııı • 0.06 • 0.25 • 0.23 o. os O.S7

..

o. re . o.ı6 • o.ı3 • 0.16 • o.oı FS F4/ FS

.

0.24 • 0.33

.

..

• o.oı 0.30. • 0.42 _0.49_•• • 0.09 . 0.08 o.ı2 -o.m 0.6ı o.ss·• o. ıs • 0.08 0.22 0.03 • 0.04 0.62

.

o.4s•• o.ss·· 0.20 • 0.13 0.2ı 0.04 0.06 o.oı 0.29

.

0.01 0.14 0.6ı

..

o.ı4 • o.ııı o. os • 0.02 o.ıı

Tablo: 8

Atsek.e-4 X Gökgöl Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

Özellikler Korelasyon DeAerieri Korela.lyon DeAerieri

ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı

J

2

J

3 ı 4 ı s ı F3

..

F3/ F4 ı 0.95 2 . 0.77·· • 0.35 0.37

..

3 o.oı 0.32 . 0.24 O.JS 0.78 • 0.31 o.so 0.72

..

. 0.46 o.ı6 0.14 0.23 4 5 0.34 0.08 0.48 0.65·· • 0.43 0.24 • o.ı4 • 0.19

..

. o.so

.

6 0.69

..

• 0.4ı • 0.20 . 0.22 o.ss• . 0.12 -0.02 • 0.47 • 0.61 • O.S3 F4

.

F3/F5 ı 0.79 2 • o.sı• • 0.20 0.29 3 . 0.40 0.93

..

• 0.4S 0.46 0.40 4 • 0.42 0.48 0.47 • 0.38 0.28 • o.ı3 . o.os 0.62

..

0.4ı • 0.23 o. ıs • o.ı5 o.ı7 s • 0.28 • o.ıo

..

• 0.03

..

0.75

..

• 0.47 0.26 • o.ı4 0.27 6 0.()9 • 0.66 • 0.6ı • 0.03 0.6ı FS

..

F4/ FS ı 0.85

..

2 • 0.22 • 0.26 0.80 • 0.32 0.75

..

. o.J7 0.48 0.39 3 • 0.07 0.!6 o.sı

.

. 0.28 • 0.11 • 0.07 o.ı8 4 0.66·· 0.56

.

0.48 • o.ı9 • 0.06 • 0.10 o.ıo s 0.30 0.34 6 0.33 0.20 0.21 6 • 0.02 Q.39 6 0.84·· 0.25 0.08 • 0.01 0.82

..

0.78

..

• o.ı6 • 0.02 • 0.23 -0.20 • 0.16

(10)

Tablo: 9

Gökgöl

x

çanakkale Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

Yönünden F3, F4 ve FS Generasyonlarmdaki Korelasyon

Degerieri ve Önemlilik. Dereceleri

Ö7.cllikler Korelasyon Degerieri Korelasyon Degerieri

ı ı ı ı ı 2 3 4 s 6 ı 2 3 4 s 6 ı 2 3 4 s 6 ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı 2 3 4 s ı F3

..

F3/ F4 0.73

..

.

-0.5ı

..

-o.ı2 0.66

.

-0.06 0.60

..

0.03 0.44 _• 0.27

.

0.54' ' O.o7

..

0.58 0.63

..

0.09

.

0.42 0.45 0.36" O.S4

..

-o.ı7

..

0.26 0.54

-

..

0.44 -o.ıo 0.22 0.26 0.45

.

• -0.05 0.60 -0.58 -0.16 0.02 0.79 -0.42 -0.03 0.30 F4

..

F3/ F5 0.80

.

..

- 0.39

-

..

-o.ı8 0.7ı

.

-0.23 0.73

..

0.09 0.37 0.48 -0.30 0.3ı 0.17 0.03 0.04

..

0.60 0.53

-

..

0.67

..

-0.06

.

-0.02 0.49

..

- 0.02

..

o.ı5 0.05 O.Q3 -o.ıs 0.72 -0.44 -0.34 -0.07 0.80 0.50 -0.27 -0.21 o.oı 0.25 FS

..

0.77 F4/ FS - 0.42

-

-0.23 0.5S

..

-o.ıı 0.80

.

0.00 0.26 0.3ı - 0.41 0.40 0.48

-

-0.27 0.05 0.26 -0.11

-0.16 0.25 0.34 0.84

-

-O.o7 -o.oı o.ı8 -o. ıs -0.15

0.42 -0.14 -o.os 0.07 0.58 0.37

.

-0.14 -0.11 -0.10 0.11

Tablo: 10

Gökgöl X Japiga Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

Özellikler

Korela'I}'On Degerieri Korelasyon Degerieri

ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı F3 F3/ F4 ı _0.83

..

2 -0.02

-

_0.08 _0.59

..

3 0.28 0.62°0

_-

o.ı7 0.56

.

0.32 4 -0.27 0.67" 0.43

.

. -0.27 -0.48

.

- 0.57

..

-0.28 5 0.38

.

0.00

.

0.25 0.4S •

-

o.ı9 -0.73

..

-0.45

..

-0.50

.

0.22 6 0.63 -0.46 -0.05 -0.20 0.78

..

0.47

.

- 0.49

.

-O.D7 -0.33 0.42 F4 F3/ FS ı

-0.84

..

2 0.18

..

_-0.19 ₀_.₀₄ 3 0.36 0.82 _0.07 _0.00 _0.07 4 -0.25 0.24 0.00

-

-0.5ı

.

-0.06 -o.ı8 o.ı2 s 0.09 -0.21

.

-0.27 0.5800

-

-0.13 - 0.!4 -0.14 -0.01 -0.02, 6 0.32 -0.46 -0.37 -0.10 0.72

..

o.ı6 _-o.ı2 0.02 0.04 0.44 F5 _F4_/_F5 ı 0.90

..

2 -o.ı9

--0.09 0.39 3 o.ı3 0.87" - o.ı7

.

4 -0.48

.

0.67" 0.47

.

_-

_-_0.54

.

_-0.0.26 ₀₁ _-0.080.49 ₀_.₁₈ s -0.05 0.62°0 0.63°0 0.72°0 -0.04 -0.15 -0.08 -0.06 0.03 6 0.35 0.16 0.37 o. ıs 0.50

.

0.19 -0.22 -0.11 -0.25 0.35 6 OJ6' 0.24 0.19 6 0.68 •• 0.4)

..

0.59

(11)

Tablo: ll

Gökgöl X Erzincan Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

Generasyonlar Içi _{Generasyonlar}Arası

Özellikler Korelasyon Degerieri _{Korela.')'On Degerieri}

ı 2 3 4 s 6 ı 2 3 4 s 6 ı 2 3 4 s 6 ı _ı 2

J

3 ı 4 ı s ı _ı 2 ı 3 ı 4 ı s

_J

6 F3 _{F3/ F4} 0.7S

..

0.32

.

• 0.32

.

0.29 0.04 0.29 . • 0.34

.

0.12 0.11 • 0.06 0.19 0.71 .. _{• O.S2}

..

_•_0.13 0.34: • . _0.12 0.13 0.24 0.74

..

•• 0.92°0 . 0.10 • 0.01 0.31 0.41 0.41

..

0.34° • 0.22 0.57 O.S3

..

0.81

..

0.48

.

0.16 0.42

..

0.29 0.42

..

0.48

. .

F4 _{F3/ FS} 0.94

..

• 0.19

.

..

• 0.17 0.28

.

• 0.40

.

_0.4s_••

..

. 0.2.1

.

0.07 0.48

.

• 0.36 0.43 0.69 . • 0.42 • 0.02 0.37 0.31 • 0.01 0.13

..

0.44

..

0.77

..

• 0.32

.

0.09 0.41

.. .

_0-12. 0.22

.

..

0.36" • 0.43 • 0.28 . 0.14 0.49 0.09 0.21 0.39° 0.32 0.40 0.42 FS F4/ FS 0.73

..

. • o.1s

.

• 0.02 0..56 •• • 0.25

..

0.36

.

. -0.28 o.. ıs 0.29 0.21 O.S3 ••

..

0.31

..

. 0.52 • 0.44 0.10 O.S2 • 0.43

..

0.26 0.48

..

0.92

..

. • 0.31 0..17 o..34

.

o..s2"" 0.53°0 • 0.03 0.08 0.10 0.31 0.64

.

0..05 0.08 0.17 0.24 0.47

..

0.45

.

Tablo: l2

Gökgöl X Atseke-4 Kombinasyonunun Bazı Kantitatif Özellikler

Özellikler Korelasyon Degerieri Korelasyon Degerieri

ı ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı _ı 2 ı 3 ı 4 ı s ı 6 F3 F3/ F4 ı

.

0.24. 2 0.18 .

..

0.21 0.13

.

3 0.19 0.60

..

.

..

• 0.08 -0.06 0.34 •• 4 0.32 0.53 0.63

.

• 0.09 0.06 o.•s • 0.02 s 0.31 0.53

..

0.59°0 0.80

.

. . 0.08 0.09 0.20 • 0.10 • 0.04 6 0.16 0.17 0.08 0.05 0.60

..

• 0.02 0.08 • 0.17 • o. ıs • 0.10 0.12 F4 F3/ FS ı 0.08 2 • 0.41

.

. . 0.19 . 0.02 3 • 0.68

..

• 0.32

..

.

• 0.02 • 0.10 0.04 • 0.66

..

• 0.18 0.68

.

0.22 0.04 0.09 0.24 4 . • 0.54°0 • 0.23

..

. .

0.22 0.12 0.11 0.14 0.22 s o .ss 0.80 . 0.76

..

. 0.01 0.26 0.10 • 0.04 • 0.06 0.02 6 • 0.16 • o.ı8 0.20 0.23 FS

..

F4/ FS ı . 0.65 2 . 0.62

..

• 0.77

..

• 0.34

.

3 • 0.41

.

0.70

..

• 0.54

..

• 0.28 0.49

..

0.23 0.40 • • 0.19 • 0.23 0.02 • 0.02 4 • 0.17

.

. 0.86

.

• 0.18 • 0.23 0.03 0.14 0.10 s • 0.10 0.22 0.39

.

..

.

6 0.08 0.09 0.09 0.18 0.62 • 0.06 • 0.07 • 0.03 0.31 0.3S 0.22

(12)

TARTIŞMA

Kültür bitkilerinde tarımsal açıdan önemli kantitatif karakterlerin generasyonlar içi ve generasyonlar arası birbirleriyle il~kileri, bitkiler üzerinde

çalı§an bilim adamı ve ara§ tırıcıların daima ilgisini çekmi§tir. Çünkü bu ili~kiler,

geli§tirilmek ve daha üst düzeylere çıkarılmak istenen bitki karakterlerinin

kalıtımı ve seleksiyonu üzerinde yapılan çalı§maların ba§arısı üzerinde bilgi

sahibi olma açısından çok önemlidir.

Güney Marmara bölgesine uygun bugday ge~otiplerini belirlemeye

yönelik kapsamlı bir ara§tırma projesinin F3, F4 ve FS generasyonlarındaki kimi

verilere dayanan bu ara§tırmada sağlanan bulguların bir bölümü beklenen veya

öngörülen dogrultularda olmu§tur. Örnegin hem ekmeklik, hem de makarnalık

bugdaylarda ba§ak boyu ile ba§akçık sayısı, ba§akta tane sayısı, ba~akta tane

agırlıgı arasında genelde pozitif korelasyonlar saptanmı§tır. Benzer ili~kiler, ba§akçık sayısı ile ba§akta tane sayısı; b3§akta tane sayısı ile ba§akta tane

agırlıgı arasında da belirlenm~tir. Buna kar§ılık bitki boyu ile bin tane

ağırlığının diger karakterlerle stabil olumlu ili§kileri melezierne

kombinasyonlarının çoğunda ortaya çıkmı§tır.

Tahıl grubu bitkilerde tane agırlıgı bir verim komponenti oldugu gibi,

aynı zamanda önemli bir kalite unsurudur. Ancak tane ağırlıgı, çevre ve

yeti§tirme yöntemlerine kar§ı çok duyarlıdır. Nitekim verim ile bin tane agırlığı

arasındaki ili§kiler yıllara göre deg~mektedir (Wells 1970). Bitki yeti§tirmede

uygulama §ekli ve yönteminin bin tane agırlıgı üzerinde etkisine örnek olarak ekim zamanı verilebilir. Ekim zamanındaki gecikme, bin tane ağırlığını azaltır

(Sing 1985).

Buğday bitkisinde aynı anda verim ve kaliteyi yükseltmede

yeti§tiricilerin elinde bulunan önemli bir olanak azot gübrelemesidir. Ancak bu önemli olanağın uygulanmasında da çevre ko§ullan önemli bir faktör olarak yeti§tiricilerin kar§ısına çıkmaktadır. Zira, serin iklim tahıllarında bitkilerin azot

alımı, ta§ınması ve depolanması çevre ko§ullanndan etkilenmektedir (Cox 1985).

Schacht ve Leon (1993), arpa bitkisinde 87 yılın verileri üzerinde yapm~

oldukları ar3§tırmalarda ba§ak sayısı, ba§akta tane sayısı, ba§akta tane agırlıgt,

tane verimi, bin tane ağırlıgı ve hasat lindeksi üzerindeki farklılıklarda genotipin

ve azot seviyeleri gibi çevre ko§ulları etkilerinin istatistiki olarak önemini belirleyebilmi§lerdir. Üç generasyon boyunca stabil olmayan iklim ko§ullan ve

farklı ekim zamanları yanında, bu ara§tı~mada stabil olmayan korelasyonlar

üzerinde deneme parsellerinin jeomorfolojik ve toprak yapısı bakımından tam

homojen olmayan durumunun da etkisi oldugu vurgulanabi!ir.

(13)

ıso-KAYNAKLAR

BRIGGS, K.C. and SHEBESKI, L.H. 1968. Implications concerning the

frequency of control plot in wheat breeding nurseries. Canad. J. Plant.

Sci., 48:149-153.

COX, M.C., QUALSET, C.D. and RAINS, D.W. 1985. Genetic variation for

nitrogen assimHation and translocation in wheat, II. Nitrogen

assimHation in relation to grain ·yield and protein, Crop. Sci., 25:435-440.

DEMİR, İ. 1975. Genel Bitki lslahı. E.Ü.ZF. Yayın No: 212, 3315.

DE PAUW, R.M. and SHEBESKI, L.H. 1973. An evaluation of an early

gencration yield testing procedure in T. aestivum, Canad. J. Plant Sci.

53:465-470.

MC KENCIE, R.I.H. and LAMBERT, J. 1961. Comparisons of F3 lines and

their related F6 lines in two Barley crosses. Crop. Sci. 1:246-249.

SCHACHT, J. und LEON, J. 1993. Stickstoffeffizienz, Wachstumsdynamik und

Ertragrstruktur in einem Sortiment vom

unterschiedlicher Zulassungszeitraeume

Pflanzenbauwiss. 6:381-384.

Sommergerstensorten

(1897 bis 1984),

SHEBESKI, L.H. and EV ANS, L.E. 1973. Early gencration selection for wide

range adaptability in the breeding programme. Proc. 4 th. Int Wheat GeneL Symp.

SING, S.B. and DIXIT, R.S. 1985. Effect of sowing dates on wheat varieties,

Indian Jour. Agn. 30:512-513.

SNAP, J. 1977. Selection for yield in Early generations of self fertilizing crops. Euphytica. 26:27-30.

WELS, D.G. and LAY, C.L. 1970. Hybrid vigor in seven parental diallel cross

in common wheat (T. aestivum L.), Crop. Sci. 10:220-223.