Functional Outcome of Inpatient Stroke Rehabilitatio

(1)

Yatarak Rehabilite Edilen ‹nmeli Hastalar›n Fonksiyonel Sonuçlar›

Functional Outcome of Inpatient Stroke Rehabilitation

Ö Özzeett

A

Ammaaçç:: Bu çal›ﬂmada hastanemizde rehabilitasyon amac› ile yat›r›lan inmeli hastalarda, fonksiyonel iyileﬂmeyi etkileyecek faktörleri de¤erlendirmeyi amaçlad›k.

G

Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Çal›flmaya Ocak 2002 - Kas›m 2005 tarihleri aras›nda tedaviye al›nan 150 inmeli hasta al›nd›. Hastalar›n demografik verileri, etyolojileri, tutulan taraflar› ve risk faktörleri kaydedildi. Yat›fl ve taburcu-luk de¤erlendirilmesinde, motor geliflim Brunnstrom evrelemesi, mobilite Rivermead Mobility ‹ndeks, fonksiyonel durum Barthel ‹ndeks ve spastisite Ashworth skalas› ile de¤erlendirildi.

B

Buullgguullaarr:: Çal›flmaya 86 kad›n, 64 erkek hasta al›nd›. Yafl ortalamas› 62,36±11,72 (29-83) y›l, rehabilitasyon süresi 37,12±15,32 gün idi. Hastalar›n yat›fl ve taburculuk Barthel ‹ndeks ortalamalar› 50,56±21,37, 65,93±19,63 ve Rivermead ortalamalar› 4,45±3,54, 7,06±3,71 bulundu. Yat›fl ve tabur-culuk Barthel ve Rivermead puanlar› de¤erlendirildi¤inde rehabilitasyon sonras›nda art›fl istatistiksel olarak anlaml› bulundu (p<0,05). Cinsiyet, yafl, tutulan taraf›n rehabilitasyon sonuçlar›n› etkilemedi¤i, e¤itim düzeyinin ise etkili oldu¤u görüldü. Spastisitesi olmayanlarda, olanlara göre fonksiyonel iyileflme daha iyi bulundu. ‹nmeden sonraki ilk üç ay içinde rehabilitasyona al›nan hastalar›n, Barthel indeks puanlar›ndaki kazan›m› daha iyi idi. S

Soonnuuçç:: ‹nmeli hastalar›n rehabilitasyonu ile fonksiyonel durum ve mobilitede düzelme sa¤lan›r. ‹nme sonras›nda k›sa sürede rehabilitasyona baﬂlamak, rehabilitasyon sonuçlar›n› olumlu yönde etkiler. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2008;54:17-21.

A

Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: ‹nme, rehabilitasyon, fonksiyonel sonuçlar

S

Suummmmaarryy

O

Obbjjeeccttiivvee:: The aim of this study was to evaluate the factors that affect functional outcomes in hemiplegic patients who presented at our hospital for rehabilitation.

M

Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: 150 patients who presented for therapy in January 2002 - November 2005 were included in the study. Demographic data, etiology, hemiplegic side and risk factors were recorded. The patients were evaluated before and after therapy with Brunnstrom scoring for motor evaluation, Rivermead Mobility Index for mobility, Barthel Index for functional improvement and Ashworth Scale for spasticity.

R

Reessuullttss:: 86 women and 64 men were included in the study. Mean age was 62.36±11.72 years and mean rehabilitation time was 37.12 ±15 days. The mean Barthel Index Score was 50.56±21,37, 65.93±19.63 and mean Rivermead was 4.45±3.54, 7.06±3.71 before and after rehabilitation respectively. Significant improvements were noted in the Rivermead and Barthel Index at discharge when compared to values on admittance (p<0.05). It was determined that, although the rehabilitation results were not affected by sex, age or hemiplegic side, they were affected by their educational level. The improvement of patients having no spasticity was found to be better than those with spasticity. It was also found that progress in the Barthel Index scores of the patients who had joined a rehabilitation programme within 3 months after their stroke was considerably better.

C

Coonncclluussiioonn:: Rehabilitation of hemiplegic patients improves the functional state and mobility and provides motor improvement. Initiating rehabilitation at an early period after a stroke improves the rehabilitation results.Turk J Phys Med Rehab 2008;54:17-21.

K

Keeyy WWoorrddss:: Stroke, rehabilitation, functional outcome

Ayﬂe Nur BARDAK, Sedef ERSOY, Zeynep AKCAN, Betül KAYA, Ça¤layan DERE, Elif UYSAL, Nurdan PAKER, Ayﬂe EMEL ÖNAL*

‹stanbul Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi, ‹stanbul *‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, ‹stanbul, Türkiye

Y

Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Ayfle Nur Bardak, ‹stanbul Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Bahçelievler, ‹stanbul, Türkiye. Tel: 0212 442 22 00 Faks: 0216 593 30 14 E-posta: aysenurbardak@superonline.com KKaabbuull TTaarriihhii:: Ekim 2007

G

Giirriiﬂ

ﬂ

‹nme, Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün tan›m›na göre; h›zl› baﬂlang›ç-l›, vasküler kaynakbaﬂlang›ç-l›, 24 saat veya daha uzun süren serebral fonk-siyonlarda fokal veya global bozulmaya yol açan bir durumdur (1).

‹nme tedavisinde ve önlenmesinde çok fazla ilerleme kaydedilmifl olsa da hala prevalans› ve ciddiyeti nedeniyle yafll› grupta en s›k rastlanan özürlülük nedenidir (2). Son y›llarda yaflam süresinin uzamas› ve inme tedavisinde baflar›l› sonuçlar elde edilmesi nede-niyle inmeli hasta rehabilitasyonu önem kazanmakta ve baflar›l›

(2)

fonksiyonel sonuçlar elde edilerek hastalar›n yaflamlar› kolaylafl-t›r›lmaktad›r(3-5). ‹nme rehabilitasyonunda hedef; mevcut motor yetersizliklere ra¤men bireye günlük yaflam aktivitelerinde en yüksek ba¤›ms›zl›k düzeyinin sa¤lanmas›d›r. Rehabilitasyon po-tansiyeli bulunan hastalar›n motor ve fonksiyonel durumlar› de-¤erlendirilerek rehabilitasyonda hedef belirlenmeli ve bunun için u¤rafl›lmal›d›r. Biz bu çal›flmam›zda, inme sonras› hastanemize re-habilitasyon amac› ile yat›r›lan hastalar›n demografik ve klinik özelliklerini, rehabilitasyon sonucu kazand›klar› fonksiyonel duru-mu ve kazan›lan fonksiyonel duruduru-mu etkileyecek faktörleri de¤er-lendirmeyi amaçlad›k.

G

Ge

erre

eç

ç v

ve

e Y

Yö

ön

ntte

em

m

Ocak 2002 - Kas›m 2005 y›llar› aras›nda inme tan›s› alm›fl ve hastanemizde rehabilitasyonu planlanm›fl 150 hasta prospektif olarak çal›flmaya al›nd›. Serebrovasküler hastal›k d›fl›nda etyolo-jisi olanlar, geçmiflte bir baflka inme öyküsüne ba¤l› sekeli lar, santral sinir sistemi ve periferik sinir sistemi hastal›¤› olan-lar, diz ve kalça eklemlerinde yürümeyi engelleyecek dejenera-tif lezyonu olanlar ve akdejenera-tif medikal problemi olanlar, inkontinan-s› ve kognitif fonksiyonu bozuk olanlar, iki tarafl› tutulumu olan-lar çal›flma d›fl›nda b›rak›ld›. Hastaolan-lar›n yafl›, cinsiyeti, meslek, e¤itim durumu gibi demografik özellikleri; lezyon taraf›, lezyon süresi, lezyon tipi, risk faktörleri ve komplikasyonlar› gibi klinik özellikleri kay›t edildi. Hastanemizde yat›r›ld›klar› ilk gün ve ta-burculuklar›nda hastalar›n motor geliflimleri, fonksiyonel du-rumlar› ve mobiliteleri ayn› gözlemci taraf›ndan de¤erlendirildi. Motor geliflimi saptamak için; el, üst ekstremite ve alt ekstremiteyi 6 evre üzerinden belirleyen Brunnstrom Evrelemesi kullan›ld› (6).

Hastalar›n mobiliteleri inmeli hastalar›n mobilizasyonlar›n› de¤erlendirmede kullan›lan Rivermead Mobility ‹ndeks (RM‹) ile de¤erlendirildi (7). RM‹ 14 soru ve bir gözlemden oluflan toplam 15 soruluk bir testtir. ‹nme için güvenilirli¤i ve geçerlili¤i kan›t-lanm›flt›r (8,9). Bu testle hastalar›n transfer, denge, yürüme, merdiven inip ç›kma, banyo yapma ve koflma gibi aktiviteleri hakk›nda bilgi edinilmektedir. Sorulara verilen her evet cevab› için 1 puan verilir, 0 puan en kötü, 15 puan en iyi skor olarak de-¤erlendirilir.

Hastalarda fonksiyonel durumu de¤erlendirmek için Barthel ‹ndeksi (B‹) kullan›ld›. B‹ fonksiyonel de¤iﬂiklikleri belirlemede kul-lan›lan özürlülük ölçütüdür. Geçerlili¤i ve güvenilirli¤i kan›tlanm›ﬂ olup inmede en s›k kullan›lan fonksiyonel ölçütlerden biridir. 10 bölüm içerir ve 0 ile 100 puan aras›nda de¤erlendirilir (10).

Ayr›ca hastalar›n oturma ve ayakta durma dengeleri kayde-dildi. Yatak kenar›nda desteksiz oturabilen hastalar›n oturma dengesinin, yard›ms›z ve d›ﬂ uyaranlara karﬂ› ayakta durabilen hastalar›n ayakta durma dengesinin oldu¤u kabul edildi.

Spastisiteyi de¤erlendirmek için modifiye Ashworth skalas› kullan›ld› (11).

Hastalar haftan›n 5 günü ayn› fizyoterapist ile düzenli olarak Bobath yöntemi esas al›narak bir saat egzersize al›nd›, denge, koordinasyon ve yürüme e¤itimleri verildi. Rehabilitasyon prog-ramlar› tamamland›ktan sonra tekrar ayn› gözlemci taraf›ndan motor geliflimleri, fonksiyonel durumlar› ve mobiliteleri kayde-dildi. Sonuçlar SPSS 13.5 for Windows kullan›larak de¤erlendiril-di. Tan›mlay›c› istatistikler, karfl›laflt›rmalar Wilcoxon, student t test ile birbirleri ile iliflkileri çoklu regresyon, pearson korelas-yon testi, kendall korelaskorelas-yon analizi ile de¤erlendirildi. p<0,05 istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.

B

Bu

ullg

gu

ulla

arr

Çal›flmaya al›nan 150 hastan›n, 86’s› kad›n (%57), 64’ü erkek idi (%43). Hastalar›m›z›n yafl ortalamalar› 62,36±11,72 (29-83) y›l olarak bulundu. Olgular›m›z›n özellikleri Tablo 1’de görülmektedir. E¤itim durumlar›na göre hastalar›n %46,6’s› (n=70) okur–yazar de¤il, %34,4’ü (n=51) ilkö¤retim, %16,6’s› (n=25) lise, %1,8’i (n=3) üniversite, %0,6’s› (n=1) yüksek lisans mezunu idi. Çal›flmaya kat›-lanlar›n mesleksel da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda ise ev han›m› %57,2 (n=86), serbest meslek %15,3 (n=23), emekli %13,5 (n=20), iflçi %9,8 (n=15), memur %4,3 (n=6) oran›nda idi. En s›k görülen risk faktörü hipertansiyon %74,2 (n=121) idi, risk faktörlerinin da¤›l›m› Tablo 2’de görülmektedir. En s›k görülen komplikasyon ise omuz a¤r›s› idi (Tablo 3). Hastalar›n yat›fl ve taburculukdaki B‹, RM‹ ve motor de¤erlendirmeleri Tablo 4’de görülmektedir. Yafl faktörü ile, fonksiyonel durum ve mobilite iliflkisine bakt›¤›m›zda aralar›n-da anlaml› korelasyon saptanamad› (B‹ için r:-0,07, p:0,35 RM‹ için r:-0,13 p:0;11). Ö¤renim düzeyi ile B‹ ve RM‹ yat›fl ve taburculukta-ki puan farklar› aras›ndataburculukta-ki ilifltaburculukta-kiyi inceledi¤imizde ise; e¤itim düze-yi artt›kça puan farklar›n›n artt›¤›n› gördük (B‹; r:0,13 p:0,05 RM‹ r:0,13 p:0,04). Meslek ile fonksiyonel iyileflme aras›nda ise

istatis-Yaﬂ (y›l) 62,36±11,72

Cinsiyet erkek 64 (%42,4)

kad›n 86 (%57)

‹nmeli taraf sa¤ 69 (%46)

sol 81 (%54)

Etiyoloji enfarkt 116 (%77,3) hemoraji 34 (%22,7) Yat›ﬂ süresi (gün) 37,13±15,33

Tablo 1. Hastalar›n demografik özellikleri.

R

Riisskk ffaakkttöörrlleerrii HHaassttaa ssaayy››ss›› HHaassttaa yyüüzzddeessii ((%%))

Hipertansiyon 121 74,2 Yaﬂ (65 yaﬂ üstü) 66 40,5 Kardiyak hastal›k 59 36,2 Diyabet 41 25,2 Sigara 21 12,9 Hiperlipidemi 14 8,6 Aile öyküsü 8 4,9

Tablo 2. Risk faktörlerinin da¤›l›m›.

K

Koommpplliikkaassyyoonnllaarr HHaassttaa ssaayy››ss›› HHaassttaa yyüüzzddeessii ((%%)) Omuz subluksasyonu 65 39,9 Omuz a¤r›s› 110 67,5 Kontraktür 8 4,9 RSD (*) 33 20,2 HO (§) 3 1,8 DVT (¶) 1 0,6

(*RSD: Refleks Sempatik Distrofi, § HO: Heterotopik ossifikasyon, ¶ DVT: Derin ven trombozu)

(3)

tiksel aç›dan anlaml› bir iliflki bulunamad› (B‹ r:0,09 p:0,17 RM‹ r:0,09 p:0,02). Kad›n ve erkeklerde, yat›fl ve taburculuktaki B‹ ve RM‹ puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunamad› (Tablo 5). Risk faktörlerinden hipertansiyon, kardiyak hastal›k, di-yabet ile B‹ ve RM‹ puanlar›ndaki art›fl aras›nda bir iliflki buluna-mazken (B‹ için; R:0,27 R2_{:0,007 düzeltilmifl R}2_{:0,02, F:1,45 p:0,18}

RM‹ için R:0,34 R2:0,12 düzeltilmiﬂ R2

:0,07 F:2,56 p:0,001), sigara kullan›m› ile istatistiksel olarak anlaml› düzeyde iliflki saptand› (t:2,33 p:0,002). Komplikasyonlar›n etkisine bakt›¤›m›zda ise, omuz a¤r›s›, omuz subluksasyonu ve Refleks Sempatik Distrofi varl›¤›n›n taburculuktaki B‹ puan art›fl›n› etkiledi¤ini bulduk (t:-2,24 p:0,003, t:3,98 p:0,000, t:-2,10 p:0,004). Hastalar›m›z› in-me bafllang›c› ile rehabilitasyon program›na bafllad›klar› süreye göre ay›r›p, B‹ yat›fl ve taburculuktaki puan farklar›n›n ortalama-lar›na bakt›¤›m›zda ise, inme süresi uzad›kça puanlar›n çok ileri derecede istatistiksel anlaml›l›k verecek flekilde azald›¤›n› gördük (F:9,76 p:0,000). Tablo 6’da hastalar›n da¤›l›m› ve puan farklar› görülmektedir.

Hastalar›n rehabilitasyona bafllamadan önceki B‹ ortalamas› 50,56±21, RM‹ ortalamas› 4,45±3,54 iken; rehabilite edildikten sonraki B‹ ortalamas› 65,93±19,63, RM‹ ortalamas› 7,06±3,71 idi. Motor geliflim de¤erlendirildi¤inde 58 hastada üst ekstremite mo-tor de¤erleri artar iken, 92 hastada ayn› kald›. Alt ekstremite Brunnstrom de¤erleri 62 hastada artar iken, 88 hastada ayn› kal-d›, el motor de¤erleri ise 46 hastada artt›, 104 hastada ayn› ola-rak kald›. Bafllang›çtaki ve rehabilitasyon sonras› motor geliflim, B‹ ve RM‹ skorlar› aras›ndaki fark de¤erlendirildi¤inde, rehabilitas-yon sonras›ndaki art›fl istatistiksel olarak anlaml› idi (p=0,000).

Hastanemizde ortalama yat›fl süresi ise 37,12±15,32 gündü. Hastanede kal›fl süresi uzad›kça, hem motor geliflme hem B‹, hem de RM‹ skorlar› artmaktayd› ve yat›fl süresi uzunlu¤u ile motor ge-liflim, B‹, RM‹ puanlar›ndaki art›fl istatistiksel olarak anlaml› dere-cede korele bulundu (p<0,05).

Hastalar›n 86’s›nda spastisite mevcut iken, 64 hastada yoktu. Spastisitenin motor ve fonksiyonel geliﬂme üzerine etkisi

bak›ld›-¤›nda spastisitesi olmayanlarda üst ekstremite ve alt ekstremite motor geliﬂimi, Barthel skorlar› aras›ndaki fark, spastisitesi olan-lara göre anlaml› derecede daha yüksekti (p=0,02, p=0,000, p=0,04). Rivermead ve el motor geliﬂimi spastisite aç›s›ndan de-¤erlendirildi¤inde ise anlaml› fark bulunamad›.

Tutulan tarafa göre hastalar› de¤erlendirdi¤imizde, 69 kiflide sa¤, 81 kiflide ise sol taraf tutulmufltu. Ancak tutulan taraf›n reha-bilitasyona etkisi de¤erlendirildi¤inde gruplar aras›nda anlaml› fark bulunamad› (p>0,05).

Hastalar›n ilk de¤erlendirmelerinde 135’inde oturma dengesi mevcut iken 15 hastada oturma dengesi geliflmemiflti. Oturma dengesi olan hastalar ile olmayan hastalar motor ve fonksiyonel ve mobilite geliflimi aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda; oturma dengesi olanlar›n alt ekstremite motor ve B‹ skorlar› hem ilk hem de son-raki de¤erlendirmelerde anlaml› derecede daha yüksek bulundu (p=0,000, p<0,05).

Hastalar›n 99’unun ayakta dengesi mevcut iken, 51’inin ayak-ta dengesi yoktu. Ayakayak-ta dengesi olanlar›n alt ekstremite motor ve Barthel skoru, ayakta dengesi olmayanlara göre daha yüksek-ti (p=0,01, p=0,02).

T

Ta

arrtt››ﬂ

ﬂm

ma

a

‹nme; s›kl›kla hastalar›n hayatlar›n› kökten ve sürekli olarak de¤ifltiren, ciddi, kal›c› fonksiyonel kay›plara neden olan nörolojik bir hastal›kt›r. ‹nme sonras› iyileflmenin do¤al seyrinin ve progno-zunun bilinmesi, doktorlar›n ve di¤er sa¤l›k personelinin hastalar› daha etkili ve uygun bir flekilde tedavi etmelerini sa¤lar. ‹nme son-ras› özürlülü¤ün de¤erlendirilmesinde kullan›lan tüm ölçütler; günlük yaflam aktivitelerini ortaya koyarlar ve rehabilitasyona bafllamadan önce hedef belirlememizi sa¤larlar. Hastan›n rehabi-litasyonunu hayattan beklentileri belirlemektedir ve yafl, cinsiyet, inme süresi, etkilenen vücut yar›s› ve aktivitelerdeki ba¤›ms›zl›k düzeyi rehabilitasyon sonuçlar›na etki etmektedir (12).

105 inmeli hastada yap›lan bir çal›flmada, bafllang›çtaki fonksi-yonel ba¤›ms›zl›k skorunun ve yafl›n rehabilitasyon sonuçlar›na etkili oldu¤u gösterilmifltir (13). T›k›z ve ark. (14) 86 inmeli hasta-da yapt›klar› çal›flmahasta-da, hastalar 65 yafl üstü ve 65 yafl alt› olarak iki grupta de¤erlendirilmifl ve yafl›n fonksiyonel sonuçlar üzerine etkili olmad›¤› görülmüfltür. Baflka bir çal›flmada ise, yafllar› 65’in alt›nda olan hastalar›n taburculuktaki B‹ skorlar›n›n daha iyi oldu-¤u gösterilmifltir (15). Bizim çal›flma grubumuzdaki hastalar›m›z›n yafl ortalamas› 62,36±11,72 (29-83) y›l idi ve hastalar›m›z›n %40’›n›n yafl› 65’in üstündeydi. Çal›flmam›zda yafl›n rehabilitas-yon sonuçlar›m›z› etkilemedi¤ini gördük (p=0,35, p=0,11).

Do¤an ve ark. (15), 92 inmeli hastada yapt›klar› çal›flmada, kad›n ve erkek hastalar aras›nda taburculuktaki B‹ skorlar› aras›nda an-laml› bir fark bulamam›fl, ayr›ca e¤itim düzeyleri ile taburculuktaki B‹ de¤erleri aras›nda da bir iliflki bulunamam›flt›r. ‹nmede rehabili-tasyon sonucu kazan›lan fonksiyonel sonuç ile cinsiyet aras›ndaki iliflkiyi inceleyen çal›flmalar›n bir k›sm›nda, cinsiyetin rehabilitasyon O

Orrttaallaammaa SSttdd.. SSaappmmaa Rivermead mobilite indeksi Yat›ﬂ 4,45 3,54

Ç›k›ﬂ 7,06 3,71 Barthel indeksi Yat›ﬂ 50,56 21,37

Ç›k›ﬂ 65,93 19,63 Brunnstrom üst Yat›ﬂ 2,50 1,31

Ç›k›fl 2,98 1,36 Brunnstrom alt Yat›fl 3,21 1,36 Ç›k›fl 3,72 1,20 Brunnstrom el Yat›fl 2,25 1,57 ç›k›fl 2,65 1,68

Tablo 4. Hastalar›n yat›ﬂ ve ç›k›ﬂ motor ve mobilite de¤erlendirmeleri ve fonksiyonel durumlar›.

E

Errkkeekk KKaadd››nn

Barthel indeksi yat›fl ortalamas› 51,918±19,83 50,58±22,58 t:-1,07 Barthel indeksi ç›k›fl ortalamas› 67,798±15,65 63,898±22,2 p:0,29 Rivermead indeksi yat›fl ortalamas› 4,648±3,72 4,498±3,57 t:-1,66 Rivermead indeksi ç›k›fl ortalamas› 7,538±3,58 6,698±3,83 p:0,10

(4)

sonuçlar›na etkili olmad›¤› görülürken (16,17), di¤er baz› çal›flmalar-da ise kad›nlar›n, fonksiyonel ba¤›ms›zl›k kazanma oranlar›n›n er-keklere göre daha az oldu¤u gösterilmifltir (18,19). Bizim çal›flma-m›zda ise, erkek ve kad›n hastalar›n yat›flta ve taburculuktaki B‹ ve RM‹ puanlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunama-d› (p:0,29, p:0,10). Hastalar›m›z›n %57’si ev han›m›, %14’ü emekli idi. Meslek ile rehabilitasyon sonuçlar›n› inceledi¤imizde anlaml› bir ilifl-ki bulamad›k (p:0,17, p:0,12). Hastalar›m›z›n %46,6’s› okur yazar de-¤ildi ve üniversite mezunu olanlar›n oran› ise %1,8 di. E¤itim düze-yinin rehabilitasyon sonuçlar›na etkisini inceledi¤imizde ise, e¤itim düzeyi artt›kça B‹ ve RM‹ de kazan›m›n artt›¤›n› gördük (p:0,05, p:0,04). Dambovy ve ark. (20) çal›flmas›nda e¤itim düzeyinin reha-bilitasyon sonuçlar›n› etkiledi¤i belirtilmifltir.

Pantona ve ark. (21), lezyon taraf› ile (sa¤, sol) motor ve fonk-siyonel iyileflme aras›nda bir korelasyon bildirmemifltir. Wade’in (16) çal›flmas›nda, tutulan taraf›n fonksiyonel sonucu etkilemedi¤i gösterilmifl. Bizim çal›flmam›zda da benzer flekilde, tutulan taraf›n rehabilitasyon sonuçlar›n› etkilemedi¤i bulundu.

Otiniano ve ark. (22), diyabetin inme ile birlikteli¤inde yaflam kalitesine olan etkilerini araflt›rd›klar› çal›flmada, inme ile birlikte diyabet varl›¤›nda özürlülük riskinin artt›¤›n› ve hastalar›n kendi-lerini daha sa¤l›ks›z gördükkendi-lerini savunmufllard›r. Bizim hastalar›-m›zda ise en yüksek risk faktörü %74,2 oran› ile hipertansiyondu ve diyabet s›kl›¤› ise %25,2 olarak bulundu. Ancak hipertansiyon ve diyabet ile B‹ ve RM‹ puanlar›ndaki kazanç aras›nda anlaml› bir iliflki bulunamad›. Sigara kullan›m›, inme için önemli bir risk fakto-rüdür (23,24). Hastalar›m›z›n %12,9’unda sigara kullan›m› mev-cuttu ve sigara kullan›m›, rehabilitasyon sonuçlar›m›z› olumsuz yönde etkilemekteydi (t:2,33 p:0,02).

Yap›lan bir çal›flmada, inme sonucu geliflen omuz a¤r›s›n›n hastalar›n yaflam kalitelerini azaltt›¤› fakat motor bozulma veya aktivitelerde limitasyona sebeb olmad›¤› gösterilmifltir (25). Bizim çal›flmam›zda hastalar›m›zda en s›k görülen komplikasyon omuz a¤r›s› idi ve omuz a¤r›s›, omuz subluksasyonu varl›¤›, taburculuk-taki B‹ puanlar›na etkili olmakta idi (p:0,03, p:0,00).

Spastisitenin etkilerinin incelendi¤i bir çal›flmada ambulasyo-nun kayb›nda, kas kontrolünün bozulmas› ve hiperaktif germe ref-lekslerinin artmas›n›n neden oldu¤u savunulmufl ve 10 hastaya spastisitesi nedeniyle intratekal baklofen uygulanm›fl, spastisite azald›¤›nda, hastalar›n mobilitesinin artt›¤› görülmüfltür (26). Bi-zim çal›flmam›zda da paralel olarak spastisitesi olmayanlar›n mo-tor geliflimlerinin daha iyi oldu¤u, fonksiyonlar›n›n ve mobilitele-rinin spastisitesi olanlara göre hem yat›fl hem de taburculukta da-ha yüksek oldu¤u gözlemlendi.

Paolucci ve ark. (4), yatarak rehabilite edilen 155 hastan›n ta-kibinde RM‹ ve B‹ kullanm›fllar ve rehabilitasyon sonras›nda puan-lar›n anlaml› derecede artt›¤›n›, ortalama rehabilitasyon süreleri-nin de 59 gün oldu¤unu belirtmifller (4). Bizim çal›flmam›zda re-habilitasyon sonras›nda RM‹ ve B‹ de anlaml› art›fl görülürken, hastanede yat›fl süremiz ise ortalama 37 gün bulundu.

Üç yüz on üç hastada yap›lan di¤er bir çal›flmada hastalar›n dengesi ile hastanede kal›fl süreleri aras›ndaki iliflki bak›lm›flt›r ve dengenin artt›kça kal›fl süresinin k›sald›¤›n›n fark›na var›lm›fl-t›r (27). Bizde ise oturma dengesi ve ayakta dengesi olan hasta-lar›n B‹’leri daha yüksekti ve motor aktiviteleri ve mobiliteleri de daha iyi olarak bulundu. Ancak hastanede kal›fl süresi ile denge aras›nda anlaml› korelasyon saptanamad›. Bates ve Sti-neman’›n (28), 421 inme geçirmifl hastada yapt›klar› çal›flmada, hastalar›n rehabilitasyona bafllamadan önce hedeflerin belirlen-mesinin gerekli oldu¤unu ve belirli hedeflere ulaflabilecek has-talar›n rehabilitasyona al›nmas›n›n daha etkili ve daha ucuz ol-du¤u görüflüne var›larak algoritma oluflturulmufltur. Disabilite azald›kça hastalar›n fonksiyonlar›n›n artt›¤›n›n ve genç hastala-r›n rehabilitasyona daha iyi yan›t verdi¤ini söylemifllerdir. Bizim çal›flmam›zda da rehabilitasyon öncesi fonksiyonel durumu iyi olan ve oturma ile ayakta dengesi olan hastalar›m›z rehabilitas-yona daha iyi cevap verirken, yafl›n rehabilitasyon üzerine etki-si olmad›¤› saptand›.

‹nme ile rehabilitasyonun bafllanmas› aras›nda gecen süre-nin k›sa olmas›, rehabilitasyon sonucunu olumlu etkilemektedir (29,30). Do¤an ve ark. (15), çal›flmalar›nda rehabilitasyon prog-ram›na erken bafllanan hastalarla, daha geç bafllayan hastalar aras›nda taburculuktaki B‹ puanlar›nda anlaml› bir fark bulama-m›fllar, bunun nedenini de geç bafllayan hastalar›n yat›fltaki B‹ puanlar›n›n daha yüksek olmas›na ba¤lam›fllard›r. Eskiyurt ve ark. (31) çal›flmas›nda ise, yatarak rehabilite edilen hastalar›n B‹ skor ortalamalar›nda, inme sürelerine göre bir farkl›l›k buluna-mam›flt›r (31). Wang (32), inme sonras› bir y›ldan az süre geçir-mifl hastalarda prognozun ne olaca¤›n›n belli olmad›¤›n› ve mor-talite riskinin yüksek oldu¤unu söylemifltir. Bu nedenle inme sonras› bir y›ldan daha uzun süre geçiren hastalar ile ayn› hede-fi tafl›mad›klar›n› ve bilinç durumunun, disfajinin, üriner inkonti-nans›n, iskemik kalp hastal›¤›n›n, periferal vasküler hastal›kla-r›n, diyabetin ve her iki taraf›n etkilenmesinin prognozu ve re-habilitasyon hedeflerini belirledi¤ini belirtmifltir. Biz, inkonti-nans› ve iki tarafl› tutulumu olanlar› çal›flma d›fl›nda b›rakt›k. Hastalar›m›z›, klini¤imizde rehabilitasyon program›na bafllad›k-lar›ndaki inme sürelerine göre üç gruba ay›rd›k. Yat›fl ve tabur-culuktaki B‹ puan farklar›n›n ortalamalar›n› karfl›laflt›rd›¤›m›zda ise, inme süresi artt›kça, B‹’de de kazan›m azalmaktayd›, en yük-sek kazanç ilk 3 ay içinde rehabilite edilen grupta bulundu ve aradaki fark istatistiksel olarak anlaml›yd› (p:0,000).

S

So

on

nu

uç

ç

‹nme yafll› populasyonda en önemli disabilite nedenlerinden biridir. Dünya nüfusu yaflland›kça inme prevalans› da artmakta-d›r ve her geçen gün inme rehabilitasyonu önem kazanmakta-d›r. Rehabilitasyon öncesi hastalar›n risk faktörlerinin, kompli-kasyonlar›n›n ve fonksiyonel durumlar›n›n belirlenmesi rehabili-tasyonun planlanmas›nda gereklidir. Rehabilitasyon bafllang›-c›nda fonksiyonel durumu iyi olan, oturma dengesi ve ayakta dengesi olan hastalar›n rehabilitasyon sonucunda kazand›klar› fonksiyonel durum da daha iyi olmaktad›r. ‹nme geçiren tüm hastalar›n rehabilitasyonu ile fonksiyonel durumlar› ve mobilite-leri anlaml› derecede artmakta ve motor geliflmemobilite-leri sa¤lan-maktad›r ve özellikle inme geçirdikten sonraki ilk üç ay içinde rehabilitasyon programlar›na al›nan hastalar›n fonksiyonel ka-zan›mlar› daha iyi olmaktad›r.

‹‹nnmmee ssüürreessii HHaassttaa ssaayy››ss›› vvee BB‹‹ yyaatt››ﬂﬂ –– ttaabbuurrccuulluukk y

yüüzzddeessii ppuuaann ffaarrkkllaarr›› oorrttaallaammaallaarr›› 0-3 ay 58 (%38,6) 20,52±18,18 4-6 ay 70 (%46,6) 12,92±2,39 6 ay üstü 22 (%14,6) 8,28±1,23

P=0,000 F=9,76

(5)

K

Ka

ay

yn

na

ak

klla

arr

1. Brandstater ME. Stroke Rehabilitation In: Delisa JA, Gans BM, Walsh NE, editors. Physical Medicine and Rehabilitation, 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams&Wilkins, 2005. p. 1655-76.

2. Mayo NE, Wood-Dauphinee S, Cote R, Durcan L, Carlton J. Activity, participation, and quality of life 6 months poststroke. Arch Phys Med Rehabil 2002;83:1035-42.

3. Liebetrau M, Steen B, Skoog I. Stroke in 85-year-olds: prevalence, incidence, risk factors, and relation to mortality and dementia. Stroke 2003;34:2617-22.

4. Paolucci S, Grasso M, Antonucci G, Bragoni M, Troisi E, Morelli D, et al. Mobility status after inpatient stroke rehabilitation; 1-year follow-up and prognostic factors. Arch Phys Med Rehabil 2001;82:2-8. 5. Korner-Bitensky N, Mayo N, Cabot R, Becker R, Coopersmith H.

Motor and functional recovery after stroke; accuracy of physical therapists’ predictions. Arch Phys Med Rehabil 1989;70:95-9. 6. Dewald JP. Sensorimotor neurophysiology and the basic of

neurofacilitation therapeutic techniques. In: Brandstater ME, Basmajian JV, editors. Stroke Rehabilitation. Baltimore; Williams&Wilkins, 1987. p. 109-83.

7. Wade DT. Measurement in neurological rehabilitation. Oxford University Press: Oxford, 1992.

8. Forlander DA, Bohannon RW. Rivermead Mobility Index; a brief review of research to date. Clin Rehabil 1999;13:97-100.

9. Collen FM, Wade DT, Robb GF, Bradshaw CM. The Rivermead mobility index; a further development of the Rivermead motor assessment. Int Disabil Stud 1991;13:50-4.

10. Peker Ö. Fonksiyonel de¤erlendirme. In: Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y, editors. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. Ankara: Güneﬂ Kitabevi, 2000. p. 642-56.

11. Bohannon RW, Smith MB. Interrater reliabilty of a modified Aschworth scale of muscle spasticity. Phys Ther 1987;67:206-7. 12. Chiou II, Burnett LN. Values of activities of daily living. A survey of

stroke patients and their home therapists. Phys Ther 1985;65:901-6. 13. Lin JH, Hsieh CL, Lo SK, Hsiao SF, Huang MH. Prediction of functional outcomes in stroke inpatients receiving rehabilitation. J Formos Med Assoc 2003;102:695-700.

14. T›k›z C, Palanc› M, Kurtaran A, Karamercan A, Akyüz M, Çakc› A. Hemiplejik hastalarda yaﬂ›n fonksiyonel rehabilitasyon sonuçlar›na etkisi. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2001;47:20-4.

15. Do¤an A, Nakipo¤lu GF, Aslan MD, Kaya AZ, Özgirgin N. The rehabilitation results of hemiplegic patients. Turk J Med Sci 2004;34:385-9. 16. Wade DT, Hewer RL, Wood VA. Stroke; Influence of patient’s sex and

side of weakness on outcome. Arch Phys Med Rehabil 1984;65:513-6. 17. Jongbloed L. Prediction of function after stroke; a critical review.

Stroke 1986;17:765-76.

18. Gargano JW, Reeves MJ. Sex differences in stroke recovery and stroke specific quality of life: results from a statewide stroke registry. Stroke 2007;38:2541-8.

19. La SM, Duncan PW, Dew P, Keighley J. Sex differences in stroke recovery. Prev Chronic Dis 2005;2:A13.

20. Dombovy ML, Sandok BA, Basford JR. Rehabilitation for stroke. Stroke 1986;17:363-9.

21. Pantano P, Formisano R, Ricci M, Di Piero V, Sabatini U, Di Pofi B, et al. Motor recovery after stroke; morphological and functional brain alterations. Brain 1996;119:1849-57.

22. Otiniano ME, Du XL, Ottenbacher K, Markides KS. The effect of diabetes combined with stroke on disability, self-rated health, and mortality in older Mexican Americans: results from the Hispanic EPESE. Arch Phys Med Rehabil 2003;84:725-30.

23. Feigin VL, Wiebers DO, Nikitin YP, O’Fallon WM, Whisnant JP. Risk factors for ischemic stroke in a russian community; A population–based case-control study. Stroke 1998:29;34-9.

24. Herlitz J, Holm J, Peterson M, Karlson BW, Evander MH, Erhardt L. Factors assaciated with development of stroke longterm after myocardial infarction: experiences from the LoWASA trial. J Intern Med 2005;257:201-7.

25. Chae J, Mascarenhas D, Yu DT, Kirsteins A, Elovic EP, Flanagan SR, et al. Post stroke shoulder pain its relationship to motor impairment, activity limitation and quality of life. Arch Phys Med Rehabil 2007;88:298-301

26. Francisco GE, Boake C. Improvement in walking speed in poststroke spastic hemiplegia after intrathecal baclofen therapy; A preliminary study. Arch Phys Med Rehabil 2003;84:1194-9.

27. Wee JY, Wong H, Palepu A. Validation of the Berg Balance Scale as a predictor of length of stay and discharge destination in stroke rehabilitation. Arch Phys Med Rehabil 2003;84:731-5.

28. Bates BE, Stineman MG. Outcome indicators for stroke; application of an algorithm treatment across the continuum of postacute rehabilitation services. Arch Phys Med Rehabil 2000;81:1468-78. 29. Keith RA. Status of measurement in stroke rehabilitation outcomes.

Stroke 1990;21(9supp):II30-1.

30. Özgirgin N. Hemiplejide fonksiyonel rehabilitasyon. Gazi Üniversitesi FTR ABD Hemipleji ve Rehabilitasyon Sempozyum Kitab›. Ankara: Gazi Üniversitesi, 1999. p. 61-78.

31. Eskiyurt N, Yal›man A, Vural M, K›z›ltafl H, Bölükbafl› N, Çeflme F. ‹nmeli olgular›n özellikleri ve fonksiyonel durum sonuçlar›. ‹st T›p Fak Derg 2005;68:71-7.

32. Wang Y, Lim LL, Heler RF, Fisher J, Levi CR. A prediction model of 1-year mortality for acute ischemic stroke patients. Arch Phys Med Rehabil 2003;84:1006-11.