Antalya Bölgesindeki Koroner Arter Hastalar›n›n
Demografik ve Klinik Özellikleri ve Bu Özelliklerinin
Türkiye Ortalamalar› ile Karfl›laflt›r›lmas›*
Amaç: Plazma kolesterol ve trigliserit düzeylerinin koroner arter hastal›¤› için majör bir risk faktörü olarak belirleyici gücü oldu¤u çeflitli çal›flmalarda ortaya konulmufltur. Akdeniz diyetinin uyguland›¤› toplumlarda ise koroner arter hastal›¤› insidans›n›n ve buna ba¤l› mortalite ve morbiditenin düflük seyretti¤i bilinmektedir. Koroner arter hastal›¤› insidans› yüksek olan Türkiye ülkenin farkl› bölgelerindeki beslenme al›flkanl›klar›n›n çeflitlili¤i aç›s›ndan benzersizdir. Çal›flmam›za konu olarak seçti¤imiz Antalya bölgesinde ise s›kl›kla Akdeniz diyeti uygulanmaktad›r Çal›flmam›z›n amac› Antalya bölgesinde yaflayan koroner arter hastalar›n›n klinik ve demografik özelliklerini, bu özelliklerin Türkiye ortalamalar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda bir korelasyon gösterip göstermedi¤ini belirlemek ve Akdeniz diyetinin uyguland›¤› bu bölgede,y bu diyetin herhangi koruyucu bir etkisinin olup olmad›¤›n› araflt›rmakt›r.
Yöntem: Bu amaçla kardiyoloj idepartman›m›za baflvuran 516 hasta yafl, cinsiyet, sigara içicili¤i, hipertansiyon, hiperlipidemi, diyabet, aile öyküsü, anjina s›n›f›, aspirin ve nitrat kullan›m› gibi özellikler aç›s›ndan ayr›nt›l› olarak incelendi.
Bulgular ve Sonuç: Sonuç olarak Antalya bölgesindeki koroner arter hastalar›n›n klinik ve demografik özelliklerinin, Türkiye ortalamalar› ile benzerlik gösterdi¤i belirlendi ve Akdeniz diyetinin getirebilece¤i koruyucu etkilerin sigara içimi ile azalm›fl olabilece¤i düflünüldü. (Ana Kar Der, 2001; 1: 10-13).
Anahtar Kelimeler: Akdeniz diyeti, koroner arter hastal›¤›, sigara, antioksidan sistem
Dr.Cengiz Ermifl, Dr. ‹brahim Demir, Dr. Ender Semiz, Dr. Selim Yalç›nkaya, Dr. Oktay Sancaktar, Dr. Filiz Ersel Tüzüner, Dr. Necmi De¤er
Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Girifl
Kardiyovasküler hastal›klar endüstrileflmifl toplum-lar›n en önemli sa¤l›k sorunu olmaya devam etmekte-dirler. Bu hastal›k grubunda, getirdi¤i yüksek mortali-te ve morbidimortali-te oranlar› aç›s›ndan koroner armortali-ter hasta-l›¤› (KAH) özel bir öneme sahiptir. Günümüzde Kah tedavisinde teknolojik geliflmelerle birlikte yeni ufuklar aç›l›rken, hastal›ktan korunmaya yönelik birinci tedavi yaklafl›mlar› da yo¤un bir biçimde uygulamaya geçiril-mektedir. Birincil tedavi stratejisi belirlenirken göz önünde bulundurulmas› gereken çeflitli risk faktörleri ortaya konulmufltur. Bu risk faktörlerinden biri de hi-perlipidemidir.
Gerçekten de çeflitli toplumlarda plazma koleste-rol düzeylerinin KAH için majör bir risk faktörü olarak
belirleyici gücü oldu¤u farkl› çal›flmalarda ortaya ko-nulmufltur (1). Ayr›ca baz› çal›flmalarda da benzer et-kilerin trigliserit düzeyi ile de ilgili oldu¤u gösterilmifl-tir (2). Yine bu çal›flmalarda düflük ‘yüksek dansiteli li-poprotein’ (HDL) seviyelerinin KAH ile yüksek korelas-yon gösterdi¤i, HDL seviyelirinin yüksek oluflunun KAH için koruyucu oldu¤u bildirilmifltir (3).
Plazma lipidleri ile KAH aras›nda gösterilen bu iliflki-ler nedeni ile toplumlar›n beslenme al›flkanl›klar› ve bu al›flkanl›klar›n, ne derecede koroner kalp hastal›¤› insi-dans›na yans›d›¤› çeflitli çal›flmalara konu olmufltur. KAH insidans› yüksek olan Türkiye ülkenin farkl› bölge-lerindeki beslenme al›flkanl›klar›n›n çeflitlili¤i aç›s›ndan benzersizdir. Beslenme tarz›ndaki bu çeflitlilik k›y› Ege kesiminde zeytinya¤›ndan zengin bir beslenme ile, Or-ta Anadolu’da doymufl ya¤ aç›s›ndan zengin beslenme al›flkanl›¤› aras›nda bir yelpazede yer almaktad›r (4).
Bu genifl yelpazede, çal›flmam›za konu olarak seçti-¤imiz Antalya bölgesi s›kl›kla uygulanan Akdeniz diye-ti ile yerini almaktad›r. Çal›flmam›z›n amac› Antalya
böl-(*) Bu çal›flma "Turkish&Italian Joint Meeting on Hyperten-sion and Atherosclerosis. 30.03.-02.05.2000 Antalya-Tur-key" korgresinde sözlü bildiri olarak sunulmufltur.
Yaz›flma Adresi: Dr. Cengiz Ermifl – Akdeniz Üniv.T›p Fak. Kardiyoloji ABD, Antalya, cermis@akdeniz.Edu.tr.
gesinde yaflayan koroner arter hastalar›n›n klinik ve de-mografik özelliklerini belirlemek, bu özelliklerin Türkiye ortalamalar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda bir korelasyon göste-rip göstermedi¤ini ortaya ç›karmak ve Akdeniz diyeti-nin uyguland›¤› bu bölgede, bu diyetin herhangi koru-yucu bir etkisinin olup olmad›¤›n› araflt›rmakt›r.
Yöntem
Mart 1999 ile Kas›m 1999 tarihleri aras›nda Kardi-yoloji servisimize baflvuran ve uygulanan koroner anji-yografi sonucunda en az bir koroner arterinde % 70’den fazla darl›k tespit edilerek koroner arter hasta-l›¤› tan›s› olan 516 hasta çal›flmaya dahil edildi. Hasta-lar yafl, cinsiyet, sigara al›flkanl›¤›, hiperlipidemi (serum total kolesterol seviyesinin 200 mg/dl’den yüksek ol-mas›), hipertansiyon (daha önceden bu tan›n›n al›nma-s› ya da tekrarlayan ölçümlerde dinlenim esnaal›nma-s›nda sis-tolik kan bas›nc›n›n 140 mmHg’dan, diyassis-tolik kan ba-s›nc›n›n da 90 mmHg’dan yüksek bulunmas›), diyabet (WHO kriterlerine göre), aile öyküsü, Kanada Cemiye-ti (KKC) Anj›na S›n›fland›rmas›’na (5) göre sahip oldu-¤u anjina klas› ve aspirin ve nitrat kullan›m s›kl›¤› aç›-s›ndan ayr›nt›l› olarak incelendi.
Çal›flma grubumuza ait klinik ve demografik veriler Türk Kardiyoloji Derne¤i’nce gerçeklefltirilen ülke ça-p›ndaki TEKHARF Çal›flmas›’nda (6) yay›nlanan Türki-ye’deki koroner arter hastalar›na ait verilerle karfl›laflt›-r›ld›.
Klinik ve demografik özelliklerin karfl›laflt›r›lmas›n-da, ‘Student-t’ testi ve ‘Chi-Square’ testi, anjina klasifi-kasyonlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›nda ‘Chi-Square’ testi kul-lan›ld›. ‹statistiksel de¤erlendirmede bilgisayar deste¤i ile ‘SPSS 9.0 for Windows’ program›nda yap›ld›. P de-¤erinin 0.05’ten küçük olmas› durumunda sonuçlar is-tatistiki olarak anlaml› kabul edildi.
Bulgular
Çal›flmaya al›nan 516 koroner arter hastas›n›n yafl ortalamas› 56.6±9.9 olarak belirlendi. Bu rakam ile TEKHARF çal›flmas›na göre 57±11 olan Türkiye ortala-mas› aras›ndaki farkl anlaml› de¤ildi (p>0.05). Hasta-lar›n 423’ü (% 82) erkek, 93’ü (% 18) bayand› ve bu rakamlar % 52 erkek (90 hasta) ve % 48 bayan (83 hasta) oranlar›na sahip TEKHARf çal›flma grubundan anlaml› derecede ayr›l›yordu (p<0.05) (fiekil 1).
Çal›flma grubumuzdaki hastalar›n servisimize bafl-vurduklar›nda en s›k sahip olduklar› klinik prezentas-yon KKC s›n›fland›rmas›na göre Klas IV anjinayd› (165 hasta: % 32). Bu grubu azalan yüzdelerle Klas II (139 hasta: % 27) anjina, Klas III anjina (47 hasta: % 9) ve
Klas I anjina (10 hasta: % 2) izledi. Hastalar›n % 15’i (77 hasta) akut miyokard infarktüsü ile prezente olur-ken, yine % 15’i de (77 hasta) asemptomatikti.
Hipertansiyon hastalar›n % 34.94unda (180 hasta) mevcut iken, 336 hasta (% 65.1) normotansifti. Türki-ye’de koroner arter hastalar› aras›nda hipertansif olan-lar ise % 40 oran›nda bulunmufltu ve bu iki oran ara-s›nda anlaml› fark yoktu (p>005) (fiekil 2). 63 hasta (% 12.2) diyabetik iken, 453 hastan›n (% 87.8) kan glukoz seviyeleri normaldi. TEKHARf çal›flmas›nda diya-betiklerin oran› % 6.5 olarak verilmiflti. Bu oranlar ara-s›ndaki fark anlaml› bulunmad› (p>0.05) (fiekil 3).
Hi-perkolesterolemi 93 hastada (% 18) saptan›rken geri kalan 423 (% 82) hastada normal serum kolesterol se-viyeleri ölçüldü. Bu oran, % 14 olarak aç›klanan Türki-ye ortalamalar›ndan istatistiksel olarak farkl› de¤ildi (p<0.05) (fiekil 4). Sigara içenlerin yzdesi Antalya’da % 43 (222 hasta) olarak hesapland›. Türkiye’de ise bu oran % 41 idi ve arada yine istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmuyordu (p>0.05) (fiekil 5). Ayr›ca hastalar›-m›z aras›nda koroner arter hastal›¤›na ait aile öyküsü olan hastalar›n oran› % 12.2 (63 hasta) idi. Servisimize
fiekil-1:
Heriki çal›flmadaki erkek ve bayan hastalar›n say›lar›
ABKAH: Antalya Bölgesi’ndeki Koroner Arter Hastalar›
fiekil-2: Hipertansif ve normotansif hastalar›n yüzdeleri
ABKAH: Antalya Bölgesi’ndeki Koroner Arter Hastalar›
11
Ermifl ve ark. Antalya Bölgesinde Koroner Arter Hastalar›n›n Özellikleri Ana Kar Der
baflvurmadan önce, hastalar›m›z›n % 21.5’inin (111 hasta) aspirin, % 25.6’s›n›n (132 hasta) ‘isosorbide mononitrat’ kullanmakta oldu¤u ö¤renildi.
Tart›flma
Akdeniz diyeti, Akdeniz bölgesinin özellikle zeytin yetiflen alanlar›nda uygulanan ve 1960’lardan bu yana
tan›mlanagelen bir diyet paternidir (7). Çeflitli varyant-lar› olan bu diyette baz› ortak komponentler vard›r; yüksek monoansature/sature ya¤ oran›, hafif seviye-lerde alkol al›m›, çok miktarda sebze, meyve tüketimi, orta miktarda ve özellikle peynir formunda süt ürünle-ri tüketimi, az miktarda et ve et ürünleürünle-ri tüketimi bun-lar›n aras›nda say›labilir (8).
Akdeniz diyetinin KAH insidans›n› azaltmadaki et-kileri, kan lipid seviyelerini düflürmeleri yan›nda vücu-du oksidatif strese karfl› korumalar› gerçe¤i ile de aç›klanabilir (9). Oksidatif hasar ateroskleroz ve kan-ser gibi birçok kronik hastal›¤›n patogenezinde rol oynarken, diyetteki antioksidan vitaminlerden zen-gin sebze ve meyve komponentleri ile bu hasar›n azalt›labilece¤i pek çok çal›flmada gösterilmifltir (9).
Antalya bölgesindeki KAH papülasyonunu incele-di¤imiz hasta grubumuzda yafl, hipertansiyon ve di-yabet verilerinde oldu¤u gibi hiperlipidemi yüzdele-rinde de genel Türkiye ortalamalar›ndan farkl› sonuç-lar elde edilmemifltir. Akdeniz diyetinin lipid seviyele-ri üzeseviyele-rindeki çeflitli olumlu etkileseviyele-rine ra¤men böyle bir sonuç al›nmas›n›n nedenini araflt›r›rken Türk po-pülasyonunda plazma lipid düzeylerini etkileyen fak-törleri gözden geçirmek gereklidir. Bu faktörler ara-s›nda ülke genelinde pek farkl›l›k göstermeyen eko-nomik durum, e¤itim, alkol, tüketimi, fiziksel aktivite say›labilir (4). Belki de bunlardan da önemli olan bir di¤er faktör sigara içimidir. Sigara hem kolesterol se-viyelerini yükselterek (4), hem de prooksidan madde oluflumunu h›zland›rarak (10) belki de Akdeniz diye-tinin getirmifl oldu¤u olumlu etkileri yok etmektedir.
Sonuç
Çal›flma grubumuzun temsil etti¤ini düflündü¤ü-müz Antalya bölgesindeki koroner arter hastalar›n›n klinik ve demografik özellikleri, TEKHARF çal›flmas›n-da yay›nlanan Türkiye genelindeki koroner arter has-ta popülasyonunun klinik ve demografik özellikleri ile paralellik göstermektedir.
Bu sonuç koroner arter hastal›¤› insidans› üzerin-de saüzerin-dece diyet ve buna ba¤l› geliflebilecek hiperlipi-deminin rol oynamad›¤›n›, etiyolojisi multifaktöryel olan bu hastal›¤›n birincil profilaksisinde ve ikincil ko-rumas›nda hiperlipidemi ile birlikte baflta sigara ol-mak üzere di¤er risk faktörlerine de karfl› bir u¤rafl›-y› içeren strateji belirlenmesi gerekti¤ini göstermek-tedir.
fiekil-3: Diyabetik ve diyabetik olmayan hastalar›n yüzdeleri
ABKAH: Antalya Bölgesi’ndeki Koroner Arter Hastalar›
fiekil-4: Hiperkolesterolemisi olan ve olmayan hasta-lar›n yüzdeleri
ABKAH: Antalya Bölgesi’ndeki Koroner Arter Hastalar› Hiperkol: Hiperkolesterolemi,
Normokol: Normokolesterolemi
fiekil-5: Sigara içenlerinve içmeyenlerin yüzdeleri
ABKAH: Antalya Bölgesi’ndeki Koroner Arter Hastalar› Sigara (+): Sigara içenler, Sigara (-): ‹çmeyenler
Kaynaklar
1. National Cholesterol Education Program. Second report of the Expert Panel on Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Choles-terol in Adults (Adult Treatment Panel II). Cir-culation 1994; 89: 13298-445.
2. The International Committee for the Evaluation of Hypertriglyceridemia as a Vascular Risk Factor. The hypertriglyceridemias: risk and manage-ment. Am J Cardiol 1998; 68: 1A-42A.
3. Gordonn DJ, Probstfield JL, Garrison RJ et al. High-density lipoprotein cholesterol and car-diovascular disease: Four prospective American studies. Circulation 1989; 79: 8-15.
4. Mahley RW, Palao¤lu KE, Atak Z et al. Türk Kalp Çal›flmas›: lipidler, lipoproteinler ve apolipop-roteinler. J Lipid Res 1995; 36: 839-59.
5. World Health Organization Expert Committee on Diabetes Mellitus. WHO technical report series 646 Geneva. 1980.
6. Campeau L. Grading of angina pectoris. Cir-culation 1976; 54: 522-3.
7. Onat A, Dursuno¤lu D. TEKHARF Çal›flmas› Kohortu Koroner Hastalar›n›n 4 y›ll›k takip sonuç-lar›. Türk Kardiyol Dern. Arfl 1995; 23: 104-8. 8. Trichopoulou A, Lagiou P. Healthly traditional
Mediterranean diet: an expression of culture, his-tory and lifestyle. Nutr Rev 1997; 55: 383-9. 9. De Lorgeril M, Salen P, Martin JL et al. Effect of
a meditterranean type of diet on the rate of car-diovascular complications in patients with coro-nary heart disease. Insights into the cardioprotec-tive effect of certain nutriments. J Am Coll Car-diol 1996; 28: 1103-8.
10. Ghiselli A, D’Amicis A, Giacosa A. The an-tioxidant protential of the Mediterreanen diet. Eur J Cancer Prev 1997; 6 (Suppl 1): S15-9. 11. Kromhout D. Serum cholesterol in croo-cultural
perspective. The Seven Countries Stduy. Acta Cardiol 1999; 54: 155-8.
13
Ermifl ve ark. Antalya Bölgesinde Koroner Arter Hastalar›n›n Özellikleri Ana Kar Der
