BURHAN CAHİT MORKAYA VE GÖNÜL YUVASI ROMANI

KITAP TANITIMI

Burhan

Cahit

Morkaya

ve

Gonill

Yuvas1

Romam*

T

onceki donemlerinde, okur ya-zar ki§iler i<;in, kitap yaz1p devletin ileri gelenlerine, ozellikle de hukum-dara sunmak i§, mevki ya da bag, bahi;e benzeri ta§mmaz edinmenin 6nemli yollanndan · biriydi. Ancak 1860'h y1llarda, §air ve yazarlar dev-let kap1smda ya yer bulamad1 ya da buradan ele ge<;en gelir yetmemeye ba§lad1. Bu s1rada ibrahim $inasi gi-bi Avrupa'ya gidip gelenler, gazete ve dergi <;1kararak okurlardan kuru§ kuru§ saglanacak gelirle ge<;inilebil-digini yerinde gorerek ogrendiler. Artik devletin tepesindekilere ovgu §iirleri ya da kitap sunmak yerine, halk adma onlan gazete ve dergiler-de ele§tirmeye s1ra geldi. Okurlann ilgisini i;ekmek soz konusu olunca da once yabanc1 dillerden i;eviri ro-man 6zetleri ya da bunlarm tu.mu.-nun bolum bolum verilmesi (tefrika) olgusu ortaya i;1kh.

Nam1k Kemal'in onculugu, $em-seddin Sarni Bey'in sozluk, ansiklope-di vb. ile birlikte ilk yerli romam yaz-ma i;aba ve i;ah§kanhg1, Ahmet Mid-hat Efendi'nin i;ok sayida oyku ve ro-man uretirken bir yandan da okur de-nilen tuketiciyi yeti§tirip say1s1rn ar-tumas1 gibi iyi ornekler, geni;leri ede-biyata ozellikle de romana 6zendirdi. Bunlardan Huseyin Rahmi Gurpmar "Yazarhkla da ya§amr." anlay1§m1 pe-ki§tirdi. 0 y1llarda iyi §iirler yaz1p ta-mnm1§ §airier arasma girerek para ka-zanmak neredeyse imkans1zken Halit Ziya U§akl1gil'in Mai ve Siyah

romam-nm ba§ ki§isi Ahmet Cerni! boyle bir yol izlemi§, ba§ans1z olmu§tur- ro-manla i§e ba§layanlardan baz1Iarmm une ve servete kavu§mas1 ise i;ok da-ha s1k geri;ekle§mi§tir.

Yazarbg1 meslek sei;erek sivrilen-ler arasmda, Burhan Cahit Morkaya da (1892-1949) vardir. Daha lise og-rencisiyken gazete ve dergilere yaz-m1§; Mulkiye Mektebi'ni bitirince de basmdan kopmam1§hr. Toplum so-runlan yla siyasal olaylara ili§kin, ciltler dolduracak yaz1Iarmdan ba§-ka, kirkm uzerinde roman, fikra, oy-ku, oyun, inceleme kitab1 yaz1p b1ra-kan Morkaya, Ahmet Midhat ile Hu-seyin Rahmi Gurpmar'm yolunu· iz-lemi§; kalemiyle kazand1klan varhk-h bir varhk-hayat surmesine yetmi§tir. Alfa-be degi§imi oncesi ve sonrasmda Ye-ni Gazete, Ses, Mi/11 Ajans, Servet-i Fii-nfin, Karagoz, Koroglu, Milliyet vb.

gi-bi gazete ve dergilerde yazmI§, bun-lardan birkai;m1 da yonetmi§tir. 1946

* Burhan Cahit Morkaya, Giiniil Yuvas,, (hzl. Akgiil Zorbay), iskenderiye Yaymlan, istanbul,

2008, 245 s.

YENi TORK EDEBiYATJ ARAPIRMALARI

yilmda milletvekili se<;ilmi§; ancak nedense gorev yaphrilmamr§hr.

Burhan Cahit Morkaya' dan sonra roman yazanlarm bir kesimi, §U ya

da bu bi<;imde onun brraktrklanndan yararlanmI§hr. Muazzez Tahsin Ber-kand, kadm okurlara yonelik Biilbiil Yuvas1 (1943), Goniil Yuvas1 (1950)

ki-taplanyla Morkaya'dan esinlendigi gibi yine onun Diigiin Gecesi (1933)

romam, Adalet Agaoglu'nda Bir Dii-giin Gecesi oluverir. Morkaya'nm

ro-manlarmdan yanm diizineye yakrm Latin harflerine ge<;i§ten once yay1m-land1gmdan bunlar; ancak eski yaz1-y1 iyi bilenlerce okunabilmektedir.

$u giinlerde, Bogazi<;i Universite-si, Ti.irk Dili ve Edebiyah Boliimii mensubu Akgi.il Zorbay, Morkaya'nm eski yazryla bas1Im1§ kitaplanm salt okumakla kalm1yor, yeni harflerle ya-yma da hazirlryor. Daha once onun 1927 y1Imda bas!lm1§ Ayten romamm

okurlann begenisine sunan yazar, son olarak da yukarda deginilen Goniil Yuvas1'm gun I§Igma <;1kard1. Akgiil Zorbay, yazann geri kalan eski yaz1y-Ia bas!lm1§ kitaplan iizerindeki <;alr§-malanm da siirdiirmektedir.

Goniil Yuvas1 romam, istanbul'un

Siileymaniye semtinde, birbirine ya-km evlerde oturan, §Imartilarak bii-yiiti.iliip yabancr okullarda okutulan, yaz tatillerini teyzelerinin Erenko-yii'ndeki ko§kiinde ge<;iren iki amca <;ocugu Elvan adh gen<; krzla <;1tkml-d1m ve sulugoz Ziya'nm oykiisiidiir.

Aileler "be§ik kertmesi" yapma-mr§larsa da gen<;lerin gelecekte birbi-riyle evleneceklerine kesin goziiyle bak1lmaktad1r. Ogrencilik siirecinde iki <;ocuk birbirini hi<; <;ekemez: "Onun yeni bir §ey ogrenmesini haz-medemezdim ... Kendime kar§I zay1f gordilk<;e daha sert, daha insafs1z

olurdum." (s. 33) diyen anlat1c1 El-van, "Dame de Sion" Frans1z K1z Li-sesi'ni bitirmi§tir. Aga<;lara tlrmamr, erkeklerle yan§rr. Bi.iti.in oyunlarda k1z, erkek, kom§u <;ocuklarmdan us-ti.indiir. A§ag1Iamaks1zm herkese gu-Ier, kendisine giildurmez. inat<;1d1r, dedigi yap1lmazsa intikam1 ac1tlc1 olur. Karde§inin siinnet diigilnilnil k1skamr. Kendisini siislemek isteyen annesinin sa<;ma, istedigi renkte kur-dele takmamasm1 sorun yapmca, ye-digi bir tokak yiizilnden, ocakta kay-nayan iki koca tencere yemegi devir-mi§; ka<;1p s1gmd1g1 odasmm kap1s1-na gelip bag1ran babasmm kilidi ki-np kendisini cezaland1racagm1 anla-d1g1 anda da "Pencereden atlanm." tehdidiyle cezadan kurtulmu§tur.

Elvan, deli§men yonleriyle Re§at N. Giintekin'in 1922'de yazd1g1 <;al1ku-fU romanmm Feride'sini arnmsatlr.

Pi-yano <;almas1, a§m sevgisine ragmen e§ine ihanet etmemesiyle de Mehrnet Rauf'un Eyliil romarunm kadm

kahra-mam Suat Hamm' a benzemektedir; ancak Suat e§ine daha sayg1h, gizli a§I-gma daha mesafeli ve daha agrrba§h-d1r. Necip ona elini bile suremez, sade-ce gizlisade-ce ald1g1 eldivenini ok§ar.

297

Frans1z Lisesi'ni bitiren Ziya da inat<;1d1r. Elvan'm kiz ve oglan <;ocuk-lanyla oynad1g1 oyunlara seyrek ola-rak kahlrr. Ya keman <;alar ya kitap okur. Bir gun ko§ki.in sahibi, teyzeleri-nin e§i olan eni§teleriyle kom§ulan Se-lami Bey, kenarmda yiyip i<;tikleri ha-vuzun ba§mdan uzaktaki bir duvara el degdirmecesine "Lebondan bir kutu fondan" kar§1hg1, kom§u <;ocuklanyla -ii<; erkek dort kiz- yapt1rd1klan ko§u-da, oteki <;ocuklar birer iki§er yere seri-lirken Ziya, El van' dan geri kalmamak i<;in camm di§ine takar. Biti§ <;izgisine yakla§mI§ken dil§iip dizinden yarala-rnr, <;enesi kanar. Birin~i yine El van' d1r;

KiTAP HN\TIMI

arna o da nefes nefesedir. Nedense o an ac1d1gi Ziya'run dizirle rnendilini sarar. Bundan soma birbirlerine yirie siternli; ancak kadm ve erkek olarak ba§ka bir gozle bakrnaya ba§larlar.

Zaman zarnan aile ortammda bir-likte konser vermeleri istenir. Elvan piyano c;ahp §arkl soylerken Ziya da kernamyla ona e§lik eder. Klasik Turk ya da Bah rnusikisi, ne c;alarlarsa i;al-smlar hep rekabet ic;indedirler; ama rnusiki zamanla olumsuz duygulanm silip goniil baglanm giic;lendirir.

Gec;im kayg1s1 olmayan Ziya, on sekiz ya§mdaki Elvan'1 istetir. Duru-mu El van' a kendi annesi ac;ar. 0 da dii§iinmek ic;in siire ister. Birkac; giin gec;ince, "olur" dernek ic;in, yengesi-ne verryengesi-neyi dii§iindiigii bir deryengesi-net c;i-c;ekle amcasmm evine gider. Hizmet-c;i, "Yengen evde degil, Ziya Bey iist kattaki odasmda kom§U klZl Nirnet Hamm'la birlikte." der. Ziya'nm ka-p1smm oniine vannca ic;erden gelen konu§malan i§iten Elvan, birinin "<;;:iiriiteceksin, digerinin kap1ya c;arphrn dersin." benzeri sozlerini duyunca sessizce geri cloner. "Ni§an-lanacag1 k1zdan haber bekledigi giin, elleri korn§u k1zlanmn gogsiinde ge-zen a.§1klara goniil vermektense o bularnayacag1rn CO§kun sevginin ha-yaliyle ya§anm daha iyi!" (s. 83) an-layi§mdaki Elvan, annesine Ziya'yla evlenrneyecegini soyler; huyu bilin-digi ic;in 1srar edilmez. Ziya Nirnet'le i§ledigi giinahm ogrenildigini bilme-nin utanc1yla ortahkta goriinmez.

K1sa bir siire soma Avrupa' da okuyup gelmi§, otuz ya§mda goste-ren miihendis ;,efik Bey Elvan'1 ister. Gene; klz yiiz yiize gorii§me ko§ulu-nu one siirer. Evlilik oncesi bu ilk bu-lu§ma, dakik bir hesap adam1 olan il-keli ;,efik'in de ho§una gider. Diigiin

298

hemen yap1hr. Balay1 Goztepe' deki teyzenin ko§kiinde ya§amr. ;,efik Bey'in i§i izmir' dedir. Yeni evliler oranm Goztepesi'nde bir ev tutup gi-derler. Aradan ii,:;, be§ ya da yedi y1l gec;er. Buradaki tutars1zhga "Sunu§" yaz1smda E. Koroglu da deginir; ama romanda buna benzer ba§ka c;eli§ki-ler de vardir. Ornegin, teyze k1z1 Ha-cer'in evlendigi kaymakam Esat'm ad1, ismet olarak da gec;iyor. Bunlar, gazeteye tefrika yeti§tirme acelecigi-nin bir sonucudur. Kitapla§hnhrken de gozden gec;irilmemi§ olmahdir.

Goztepe' deki teyzenirl klZl Hacer evlenip ismet ya da Esat adlt memur e§iyle Elvan'm deyimiyle Anado-lu' da "Emektar bir perc;inli bavul gibi oradan oraya ta§mmaktadir." (s.16). Kaymakam ve mutasarnf olan kls-kanc; damat, mektup yazmasma bile kan§hg1 kansm1 tek ba§ma istanbul' a gondermez. Kocaman ko§kiinde hiz-metlileriyle s1ktlan romatizmah ya§h teyze k1zmdan umut kesince, yegeni El van' a s1k s1k yazarak tatillerini ya-mnda gec;irmelerini ister. Teyzenirl 1s-rarc1hgi sonucu, gene; c;ift "istanbul izmir' den serin olur." diyerek ii<; ay ic;irl bu davete uyup gelirler. Anlahc1 Elvan oykiisiinii, c;ok sevdigini soyle-digi bu ko§kte ba§latir. <;;:ocukluga yo-nelik bilgiler de Elvan'm agzmdan bu siirec;te ogrenilir. Kimisi evli kimisi bekar eski arkada§lar bulu§ur. Bu ara-da Avrupa'ya gidip ii<; y1lara-da Ekol Normal'i bitirip donmii§, Ziya da or-taya c;ikar. Elvan'm goniil yuvasma sokulmak ic;in her yolu dener: "Uc; y1l evvel fena bir tesadiifiin beni mah-rum ettigi saadetirl hayaliyle ya§ama-ya azmettim ... Haya§ama-yahma hic;bir kadm golgesi kan§mayacak Elvan ve ben senin gonliimii dolduran sevginle ya-§ayacag1m ... " (s. 125). Birlikte konser verme gibi durumlarda hep

amcaza-YENI TORK EDEBiYATI ARAPIRMALARI desine dil dokme anlan yakalar.

El-van, her ad1m1 ol<;iilii kocasr $efik'te bulamad1g1 "camm cicim" tiiriinden ok§ay1c1 ilgi ve sevgi bo§luguna rag-men onun hukukuna sayg1 gosterip Ziya'ya uzak durur. Aym giinlerde gebe kald1g1m da ogrenir. -Oc; ay dol-mu§, izmir' e don ii§ s1ras1 gelmi§tir.

Ziya Maarife ba§ vurmu§, izmir Krzrlc;ullu' daki Amerikan Mektebi'ne tarih ogretmeni olarak atanm1§tir. $e-fik ho§land1g1 ve asla ku§kulanmad1-g1 kansmm kuzeni ve gizli il§igmm kendi evlerinde kalmasmda rsrar eder. Elvan istemese de ses c;1karmaz. $efik evde yokken hizmetc;iye rag-men -asla ku§kulanm1yor- il§iklar hep birliktedir. Elvan kocasmdan c;ok zi-yayla ilgilenir. Ya tarh§rrlar ya musi-kiyle oyalamr ya da dr§an c;1karlar. Zi-ya'run krskanc;hgr gozya§lan, sitemle-ri, hastahklan birbirini izler. Elvan, ondan e§ine sad1k kalmas1 konusun-da kendisine yard1mc1 olmasm1 ister-se de sac; ba§ ok§ama, bilek opme ben-zeri dokunu§lardan oteye gec;meme-leri biraz da gene; kadmm anne alma-ya haz1rlam§mdadrr. $efik, baba ola-cagr ic;in mutludur. K1zlan Nurten do-gar. $efik kans1yla Ziya'yr i§ ic;in gide-cegi Ayasulug' a (Efes) gotiirmek ister. Ziya'nm smavlan ise buna engeldir; ama Elvan gider. Bindikleri arac;ta ye-di sekiz ki§i vardrr. Ara<; raylann iize-rinde kayarak c;ok hrzh yol ahrken devrilir. $efik'le birkac; ki§i oliir, Elvan yarah kurtulur. Ziya'nm Elvan'm "goniil yuvasma girmesinin engeli $efik oliip ortadan kalkrnca "mutlu son" gerc;ekle§ir. <;ocugu da ahp is-vic;re'ye balayma giderler.

Gazete ve dergilerde goriilen yaz1-larmda toplumculugu belirgin olan

Burhan Cahit'in bu romaru topluma kapah, zamam da belirsizdir. Erol Ko-roglu "Sunu§'' yaz1smda; 1920'leri i§a-ret ediyor. Roman 1926'da bas1ld1grna gore ic;erigi yaz1h§mdan az onceki yrl-lar olmahdrr. $efik Bey, izmir' deki ev-lerinin iist katmda bir oda verdikleri Ziya ic;in; "Elektrik yokmu§, ne yapa-hm, odaya tiitmez kokmaz tarafmdan bir lamba koyanz." der. Arhk gebeligi belirginle§meye ba§layan Elvan'la Zi-ya dii§man i§gali altmda oldugu hie; sezilmeyen kentte, ozgiirce gezintile-re c;1karlar. Ziya, Elvan'1 gogezintile-rev yaphg1 okula gotiiriir. Otomobil ve §Oforden soz edilir. Teyzenin Trabzon tarafla-rmdaki mutasarnf damadmm; "Vali olmadan istanbul' a donmem." de-mesi de her yere atamalarm yap1la-bildigi bir ortam1 dii§iindiiriiyor. 0 zaman da 1924-25 akla geliyor. Romanda sava§, askere almma, goc;, k1tbk, gec;im s1kmhs1 gibi hic;bir so-run soz konusu edilmiyor. Varsa yoksa Ziya ile Elvan'm goniil dertle-ri. Dolay1s1yla Burhan Cahit, yanm1§, y1krlm1§ yiiz binlece can yitirmi§ iilke

okurlanna; "Bakrn boyle ya§ayanlar da var, dertlerinizi unutun ve avu-nun." anlamma gelen kaygrs1z insan-larm ya§adrgr bir diinya sunuyor.

Goniil yuvasr okurlan kitapta, Do-gu-Bah kar§1la§tlrmalan, Turk halk tiirkiileri ya da yeme ic;me tiirii folklo-rik malzeme ile terenniime elveri§li gazel ve ba§ka §arkr sozleri, Av~pah klasik miizik bestecilerinin ad ve

eser-leri gibi bilgiler bulacaklardrr. Yine an-lahc1 Elvan'm agzmdan 1920'ler Tiirki-ye' sinde evlilik, kadm, erkek, ic;ki gibi alr§kanhklar ilginc; degerlendirmeler-dir ki, goz ardr edilmemelidegerlendirmeler-dir.

Cerni/ Ozturk*

* Dr., Bogazi,;i 0-niversitesi, Tiirk,;e Dersleri Koordinatorliigii.