GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
ORTAOĞRETİM DÜZEYİNDE
TURİZM EĞİTİMİ ALAN ÖĞRENCİLERİN
BECERİ EĞİTİMİNE BAKIŞ AÇILARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Raşit ÇEVİK
Ankara Ekim, 2012
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
ORTAOĞRETİM DÜZEYİNDE
TURİZM EĞİTİMİ ALAN ÖĞRENCİLERİN
BECERİ EĞİTİMİNE BAKIŞ AÇILARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Raşit ÇEVİK
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Arzu KILIÇLAR
Ankara Ekim, 2012
i
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
Raşit Çevik’in “Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin Beceri Eğitimine Bakış Açılarının Değerlendirilmesi” başlıklı tezi 12/11/2012 tarihinde, jürimiz tarafından Turizm İşletmeciliği Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Başkan: Doç Dr. Ahmet TAYFUN ………
Üye (Tez Danışmanı): Yrd. Doç. Dr. Arzu KILIÇLAR ………
Üye: Yrd. Doç. Dr. İrfan YAZICIOĞLU ………
İmza Unvan Adı Soyadı Enstitü Müdürü
ii
ÖNSÖZ
Ülkeler açısından son derece önemli bir yere sahip olan ve bacasız sanayi olarak adlandırılan turizmin başarısında, sadece doğal kaynaklar ve kültürel özellikler yeterli olmayıp, emek yoğun özelliğinden dolayı insan faktörü ön plandadır. Dolaysıyla ülkeler arası rekabet de buna paralel olarak arttığı için, bu sektöre hizmet edecek nitelikli insan gücünün yetiştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. İstenilen düzeyde ve kalitede personelin yetiştirilebilmesi ise ancak kaliteli bir turizm eğitimiyle olacaktır. Turizm sektöründe uluslararası rekabete dahil olabilmek ve sunulan hizmet standardının yükseltilmesi için bu konuda eğitim veren okullara ihtiyaç her geçen gün artmaktadır.
Bu araştırmada, sektöre kalifiye ara eleman yetiştiren, Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi eğitim programları içerisinde yer alan beceri eğitim faaliyetlerinin yeterlilik düzeyleri ile beceri eğitimlerini tamamlamış ve tamamlamamış öğrencilerin bu beceri eğitim faaliyetlerine bakış açıları değerlendirilmiştir.
Araştırmanın gerçekleşmesinde yardımlarını ve desteğini esirgemeyen ve yoğun çalışmaları esnasında bana her zaman vakit ayıran başta danışmanım Yrd. Doç. Dr. Sayın Arzu KILIÇLAR’a, fikirleriyle bana yön veren Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi öğretim elemanlarından Prof. Dr. Sayın Kurban ÜNLÜÖNEN ‘e teşekkürlerimi sunarım.
Araştırmanın uygulanması aşamasında verilerin toplanmasına büyük katkıları bulunan Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi idareci, öğretmen ve özellikle öğrencilerine teşekkür ederim.
Ayrıca tez aşaması süresince desteklerini esirgemeyen eşim Arife İlknur ÇEVİK’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
iii
ÖZET
ORTAOĞRETİM DÜZEYİNDE
TURİZM EĞİTİMİ ALAN ÖĞRENCİLERİN BECERİ EĞİTİMİNE
BAKIŞ AÇILARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
ÇEVİK, Raşit
Yüksek Lisans, Turizm İşletmeciliği Eğitim Bilim Dalı
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Arzu KILIÇLAR
Ekim, 2012, 131 Sayfa
Bu çalışmada, turizm eğitiminin önemli bir ayağını oluşturan ortaöğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi alan öğrencilerin, beceri eğitimi öncesi ve beceri eğitimi sonrası turizm sektörüne bakış açılarında bir faklılık olup olmadığının ortaya konulması amaçlanmaktadır. Öğrencilerin turizm sektörüne bakış açılarının ortaya konulması, eğitimden beklenen amaçların gerçekleşmesini kolaylaştıracak ve daha nitelikli işgörenler yetiştirilmesine katkı sağlayacaktır.
Araştırma kapsamına uygun olarak literatür taraması yapılmış ve öğrencilerin turizm sektörüne bakış açılarının tespitine yönelik olarak, gerekli olan veriler anket yöntemi kullanılarak toplanmıştır. Anketler, önce pilot uygulama ile test edilmiş, SPSS 13.0 programı yardımıyla yapılan hesaplamada anketin güvenilirlik katsayısı (Coranbach Alfa) % 86 olarak hesaplanmıştır. Ölçeklere ilişkin geçerlik ve güvenirlik testleri kabul edildikten sonra İstanbul’da bulunan altı otelcilik ve turizm meslek lisesinde öğrenim gören 626 öğrenciye uygulanmıştır. Anketlerin öğrencilere uygulanması 2012 yılı Nisan ayında gerçekleşmiştir. Verilerin analizinde “Yüzde”, “Frekans”, “Aritmetik Ortalama”, “Standart Sapma” ve farklılaşma testleri için “T-Testi” ve “ANOVA “T-Testi” uygulanmıştır. Diğer yandan farklılaşmanın yönünü belirleyebilmek içinde post hoc testlerinden “Tukey Testi” kullanılmıştır.
Bulgular, beceri eğitimini yapmamış öğrencilerin beceri eğitimini tamamlamış öğrencilere oranla turizm sektörüne bakış açılarının daha olumlu olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin beceri eğitimini algılamalarına ilişkin değerlendirmelerinde okul, bölüm, yaş, cinsiyet ve öğrenim gördükleri okul seçiminde
iv
Beceri eğitimi yapılan işletmeyi bulma ve öğrencilerin beceri eğitimi yapılan işletme tercihlerine göre yapılan beceri eğitimi değerlendirmelerinde ise istatistiksel olarak anlamlı bir farkın olmadığı ve görüşler arasında bir nitelik farkı bulunmadığı saptanmıştır. Bu bulgular ışığında ortaöğretim düzeyinde mesleki turizm eğitiminde beceri eğitimine yönelik sonuç ve öneriler sunulmuştur.
Anahtar Sözcükler: Mesleki Turizm Eğitimi, Beceri Eğitimi, Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi
v
ABSTRACT
EVALUATING THE PERSPECTIVES OF THE SECONDARY –
LEVEL STUDENTS RECEIVING TOURISM EDUCATION ON
SKILLS TRAINING
ÇEVİK, Raşit
Master’s Degree, Tourism Management Education Department
Thesis Advisor: Asst. Prof. Dr. Arzu KILIÇLAR
October, 2012, 131 Pages
Whether there is a difference or not in the perspectives of the secondary-level students receiving vocational tourism education, who constitute an important pillar of tourism education, on tourism sector before and after their skills training has been intended in this study. To display the perspectives of the the students on tourism sector will facilitate the realization of the desired objectives of education, and will contribute to the training of more qualified employees.
In accordance with the scope of the research, relevant literature has been consulted, and in order to determine students' perspectives on the tourism sector, the necessary data have been collected by using a questionnaire method. The surveys have been tested with a pilot former, the calculation of the survey with the help of SPSS 13.0 software, the reliability coefficient (Cronbach alpha) of the survey has been calculated as 86%. After the acceptance of the validity and reliability of the tests related to the scales, it has been applied 626 students studying of which six tourism and hotel keeping vocational high schools in Istanbul. The questionnaires were applied to the students in April 2012. For the data analysis, "Percent", "Frequency", "Arithmetic Mean", "Standard Deviation" and for the testing of differentiation "T-Test" and "ANOVA Test" have been applied. Besides, in order to determine the direction of differentiation, "Tukey Test" of the post hoc tests has been used.
The results has inferred that the students who have not completed their skills training have more positive perspectives on tourism sector, compared to those who have completed their skills training. In the evaluation of students’ perceptions of skills
vi
school, department, age, gender and their impression status of the school selection. However, for the evaluation of the skills training in accordance with the finding the business enterprises where the students have performed their skills training and the students’ preferences of these business enterprises, it is stated that statistically any significant differences have not been found out , and there has been no qualitative difference between opinions. In the light of these findings, the conclusions and the recommendations have been presented oriented to the skills training in secondary- level vocational tourism education.
Key words: Vocational Tourism Education, Skills Training, Tourism and Hotel Keeping Vocational High School
vii
İÇİNDEKİLER
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI………. i
ÖNSÖZ………. ii
ÖZET……… iii
ABSTRACT………. v
İÇİNDEKİLER………... vii
TABLOLA LİSTESİ………... xi
ŞEKİLLER LİSTESİ……….. xiii
KISALTMALAR……… xiv 1. BÖLÜM 1. GİRİŞ………... 1 1.1. Araştırmanın Problemi………... 4 1.2. Araştırmanın Amacı……….…. 6 1.3. Araştırmanın Önemi……….. 7 1.4. Sınırlılıklar……… 9 1.5. Varsayımlar………... 9
1.6. Terimlerin ve Kısaltmaların Tanımlanması……….. 10
2.BÖLÜM 2. KURAMSAL VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE……… 13
2.1. Eğitim……… 13 2.1.1. Eğitim Türleri ……….. 14 2.1.1.1. Örgün Eğitim……….. 14 2.1.1.2. Yaygın Eğitim………. 15 2.1.2. Eğitimin Amaçları………... 16 2.1.3. Eğitimin İşlevleri………. 18 2.2. Mesleki Eğitim……….. 20
viii
2.2.3. Mesleki Eğitimin Unsurları………. 25
2.2.4. Türkiye’de Mesleki Eğitim………. 26
2.3. Turizm Eğitimi……….. 27
2.3.1. Turizm Eğitiminin Amacı………... 29
2.3.2. Turizm Eğitiminin Yapısı………... 31
2.3.3. Turizm Eğitimi Politikası ……….. 32
2.3.4. Turizm Eğitiminin Turizm Sektörünün İhtiyaçlarını Karşılama Düzeyi……….... 35
2.3.5. Turizm Eğitiminin İstihdama Etkisi……… 37
2.4. Mesleki Turizm Eğitimi……… 39
2.4.1. Yaygın Mesleki Turizm Eğitimi………. 40
2.4.2. Örgün Mesleki Turizm Eğitimi………... 45
2.4.2.1. Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi…………. 46
2.4.2.2. Yüksek Öğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi…….. 46
2.4.3. Mesleki Turizm Eğitiminin Yararları……….. 49
2.4.4. Mesleki Turizm Eğitiminin Diğer Mesleki Eğitim Alanlarından Farklılıkları……….. 50
2.5. Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri………. 52
2.5.1. Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerinin Tarihçesi………….. 53
2.5.2. Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerinin Amaçları………….. 54
2.5.3. Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerinin Kayıt-Kabul Esasları……… 57
2.5.4. Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesinde Uygulanan Alan/Dal Programları……… 58
2.6. Turizm ve Otelcilikte Okul Sektör İşbirliği……….. 59
2.7. Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerinde Beceri Eğitimi………... 60
2.7.1. Turizm Eğitiminde İşletmelerde Beceri Eğitimi Faaliyetlerinin Tanımı ve Önemi……… 61
2.7.2. Turizm ve Otelcilik Eğitiminde Beceri Eğitimi Faaliyetlerinin Yararları……….. 62
2.7.3. Turizm Eğitiminde Beceri Eğitiminin Sorunları………. 64
2.8. Beceri Eğitiminin Planlanması……….. 65
2.8.1. Eğitim Takvimi………... 66
2.8.2. İşyerlerinin Seçimi……….. 67
2.8.3. Sözleşmenin Yapılması………... 68
ix
2.8.6. Koordinatör Öğretmenler……… 70
2.8.7. Beceri Eğitimlerinin Değerlendirilmesi……….. 71
2.9. Beceri Eğitimi İle İlgili Yapılan Araştırmalar………... 71
3. BÖLÜM 3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ……….. 78
3.1. Araştırmanın Modeli………. 78
3.2. Evren ve Örneklem………... 79
3.3. Veri Toplama Teknikleri………... 81
3.4. Verilerin Analizi……….... 82
4. BÖLÜM 4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ BULGULAR ve YORUMLAR……….. 83
4.1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerle İlgili Tanıtıcı Bilgilere Ait Bulgular………. 83
4.2. Öğrencilerin Beceri Eğitimine İlişkin Değerlendirmelerine Ait Bulgular………. 87
4.2.1. Öğrencilerin Okulda Aldıkları Eğitimin Beceri Eğitimine Sağladığı Katkılara İlişkin Bulgular……… 87
4.2.2. Öğrencilerin Beceri Eğitimi Görüşlerine İlişkin Bulgular... 88
4.2.3. Öğrencilerin Beceri Eğitiminin Mesleki Bilgi ve Becerilerini Arttırmalarına İlişkin Bulgular……… 90
4.2.4. Okulun Beceri Eğitimi Süresince Öğrencilerle İlgilenmelerine İlişkin Bulgular……….. 91
4.2.5. Öğrencilerin Beceri Eğitiminden Faydalanarak İş Bulma Konusuna İlişkin Bulgular……….. 93
4.2.6. Öğrencilerin Beceri Eğitimi Yapılan İşletme Hakkındaki Görüşlerine İlişkin Bulgular……… 94
4.2.7. Öğrencilerin Beceri Eğitimi Yapılan İşletmelerde Çalışan Personele İlişkin Bulgular………... 95
4.2.8. Öğrencilerin Okuldan Mezun Olduktan Sonra Turizm Sektöründe Çalışmalarına İlişkin Bulgular………. 97
4.2.9. Öğrencilerin Yükseköğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Almalarına İlişkin Bulgular………. 98
x
Algılamalarına İlişkin Bulgular………... 99 4.3.2. Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin
Öğrenim Gördükleri Bölümlere Göre Beceri Eğitimi Algılamalarına İlişkin Bulgular………... 100 4.3.3 Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin
Yaş Dağılımlarına Göre Beceri Eğitimi Algılamalarına İlişkin Bulgular……… 100 4.3.4. Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin
Cinsiyet Dağılımlarına Göre Beceri Eğitimi Algılamalarına İlişkin Bulgular……… 101 4.3.5. Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin
Öğrenim Gördükleri Sınıflara Göre Beceri Eğitimi Algılamalarına İlişkin Bulgular………... 102 4.3.6. Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin
Okul Seçimlerinde Kim Etkili Oldu Sorusuna Verdikleri Cevaplara Göre Beceri Eğitimini Algılamalarına İlişkin
Bulgular………...… 102
4.3.7. Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin İşletme Tercihleri Değişkenine Göre Beceri Eğitimini Algılamalarına İlişkin Bulgular………... 103 4.3.8. Ortaöğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin
Beceri Eğitimi Yaptıkları/Yapmak İstedikleri İşletmeyi Kim Buldu Sorusuna Verdikleri Cevaplara Göre Beceri Eğitimini Algılamalarına İlişkin Bulgular………... 104
5. BÖLÜM
5. SONUÇ VE ÖNERİLER………... 106
KAYNAKÇA……… 114
EKLER………. 126 Ek 1: Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi Öğrencilerinin İşletmelerde
Meslek Eğitimi Sözleşmesi………... 126 Ek 2: Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi İşyeri Öğrenci Değerlendirme
Formu……….... 128 Ek 3: Anket Soruları………... 130
xi
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1: Türkiye’de Mesleki ve Teknik Liselerde Okuyan Öğrenci ve
Öğretmen Sayıları……… 26
Tablo 2.2: 2011 Yılı İşkur Tarafından Açılan İşgücü Yetiştirme Kursları……... 44 Tablo 2.3: Ön Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimi Veren Yükseköğretim
Program ve Kontenjanları……… 47 Tablo 2.4: Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimi Veren Yükseköğretim Program
ve Kontenjanları………... 48
Tablo 2.5: Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerinin Yıllara Göre Mevcut
Durumu……… 54
Tablo 2.6: Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi Öğrencilerinin Ek Puan Alabilecekleri Lisans Programları……… 56 Tablo 2.7: Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi Öğrencilerinin Sınavsız
Yerleşebilecekleri Ön Lisans Programları………... 57 Tablo 2.8: Turizm Meslek Liselerinin Alan ve Dal Programları……….. 58 Tablo 4.1: Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Okullara ve Bölümlere Göre
Dağılımı……… 83
Tablo 4.2: Öğrencilerin Yaşlarına ve Cinsiyetlerine Göre Dağılımı…………... 84 Tablo 4.3: Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Sınıflar………... 85 Tablo 4.4: Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Okulu Seçmelerindeki
Durumlarına Göre Dağılım………... 85 Tablo 4.5: Beceri Eğitimi Yapılan İşletmeler……… 86 Tablo 4.6: Beceri Eğitimi Yapılan İşletmeyi Bulmalarına İlişkin
Dağılım……..………... 86
Tablo 4.7: Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Okulu Seçmelerinde Cinsiyetlerine Göre Dağılımı………..………. 87 Tablo 4.8: Öğrencilerin Okulda Aldıkları Eğitimin Beceri Eğitimine Sağladığı
Katkılara İlişkin Görüşleri……… 88 Tablo 4.9: Öğrencilerin Beceri Eğitimine İlişkin Görüşleri……….. 89 Tablo 4.10: Öğrencilerin Beceri Eğitiminin Mesleki Bilgi ve Becerilerini
Arttırmalarına İlişkin Görüşleri……… 90 Tablo 4.11: Okulun Beceri Eğitimi Süresince Öğrencilerle İlgilenmelerine
İlişkin Görüşleri………... 92 Tablo 4.12: Öğrencilerin Beceri Eğitiminden Faydalanarak İş Bulma Konusuna
İlişkin Görüşleri………... 93 Tablo 4.13: Öğrencilerin Beceri Eğitimi Yapılan İşletmelere İlişkin Görüşleri…. 95 Tablo 4.14: Öğrencilerin Beceri Eğitimi Yapılan İşletmelerde Çalışan Personele
xii
Tablo 4.16: Öğrencilerin Yükseköğretim Düzeyinde Turizm Eğitimi Almalarına İlişkin Görüşleri………... 98 Tablo 4.17: Öğrencilerin Okul Türleri Açısından Beceri Eğitimi Algılarının
Farklılaşması (ANOVA)……… 99
Tablo 4.18: Öğrencilerin Bölüm Türleri Açısından Beceri Eğitimi Algılarının Farklılaşması (t-testi)………... 100 Tablo 4.19: Öğrencilerin Yaş Dağılımları Açısından Beceri Eğitimi Algılarının
Farklılaşması (ANOVA)………... 101 Tablo 4.20: Öğrencilerin Cinsiyet Dağılımlarına Göre Beceri Eğitimi Algılarının
Farklılaşması (t-testi)……….. 101
Tablo 4.21: Öğrencilerin Sınıf Dağılımlarına Göre Beceri Eğitimi Algılarının
Farklılaşması (ANOVA)……… 102
Tablo 4.22: Öğrencilerin “Bu Okulu Seçerken Kimden Etkilendiniz” Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımına Göre Beceri Eğitimi Algılarının Farklılaşması (ANOVA)……….... 103 Tablo 4.23: Öğrencilerin “Beceri Eğitimi Yaptığınız/Yapmak İstediğiniz İşletme
Nedir” Sorusuna Verdikleri Cevapların Dağılımına Göre Beceri Eğitimi Algılarının Farklılaşması (ANOVA)………. 104 Tablo 4.24: Öğrencilerin “Beceri Eğitimi Yaptığınız/Yapmak İstediğiniz
İşletmeyi Kim Buldu” Sorusunun Dağılımına Göre Beceri Eğitimi Algılarının Farklılaşması (ANOVA)……….. 104
xiii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2.1: Eğitim Türleri………. 15 Şekil 2.2: Türkiye’deki Turizm Eğitiminin Yapısı……… 32 Şekil 2.3: Eğitim Düzeyi ve Yönetsel Kademe Piramidi………... 45
xiv
KISALTMALAR
AB
Avrupa BirliğiAOTML Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi AMFORT Turizm Eğitimi Dünya Birliği
CEDEFOP
(
European Centre for the Development of Vocational Training): Avrupa Mesleki ve Teknik Eğitimi Geliştirme MerkeziEARGED Eğitim Araştırma Geliştirme Daire Başkanlığı İŞKUR Türkiye İş Kurumu
MEB Milli Eğitim Bakanlığı
MEGEP Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi METARGEM Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Başkanlığı SBS Seviye Belirleme Sınavı
SGK Sosyal Güvenlik Kurumu
SPSS Statistical Package for the Social Sciences TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu TUGEV Turizm Geliştirme ve Eğitim Vakfı TUREM Turizm Eğitim Merkezi
YGS Yükseköğretime Geçiş Sınavı YÖK Yüksek Öğretim Kurumu WTO Dünya Turizm Örgütü
1. BÖLÜM
1. GİRİŞ
Yirminci yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel ve psikolojik değişmeler, alışkanlıklar ve ihtiyaçlar üzerinde büyük etkiler yaratmıştır. Özellikle; boş zamanların artması, teknolojik gelişmeler, kentleşme, nüfus artışı, insan ömrünün uzaması, ücretli tatil ve seyahat özgürlüğü gibi faktörler turizmin gelişmesini sağlamıştır (Kozak, Kozak, Kozak, 2001: 33-34). Bunun sonucu olarak, uluslararası düzeyde yaygın bir turizm hareketi doğmuştur. Turizm ulusal ve uluslararası düzeyde kazandığı dev boyutlarla, yatırımları ve iş hacmini geliştiren, gelir yaratan, döviz sağlayan, istihdam alanları açan, bölgeler arası dengeli kalkınma sağlayan, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen önemli toplumsal ve insancıl fonksiyonları başaran bir nitelik kazanmıştır (Görmüş ve Göçer,2010: 45).
Turizm sektöründen elde edilen tüm gelirin, turizm sektöründeki istihdamı doğrudan etkilediği, diğer sektörlerdeki istihdamı ise dolaylı olarak etkilediği görülmektedir. Bunun sonucu olarak turizm, ekonomide yarattığı genel istihdam etkisiyle ülkedeki toplam istihdamı çoğalmaktadır. Turizm sektörü aynı zamanda Türkiye’de en önemli istihdam alanlarından biridir. Çalışan nüfusun % 5,5’ine denk gelen 1 milyonu aşkın bir istihdam yaratmış bulunmaktadır. Dolaylı istihdam ile birlikte bu sayı 2,5 milyonu bulmaktadır (Görmüş ve Göçer,2010: 46).
Toplumun en önemli unsuru olan insan, bütün ekonomik ve sosyal faaliyetlerin odak noktasıdır. Kalkınma ve daha fazla gelir elde edilmesi; ülke kaynaklarının iyi ve doğru olarak kullanılması, yetişmiş insan gücüne bağlıdır. Eğitilmiş insan gücünden yararlanarak yüksek düzeyde üretim sağlamak bir ülkenin gelişimi için temeldir. Özellikle, yoğun rekabet ortamında faaliyette bulunan turizm işletmelerinin başarısı, yöneticiden, en alt kademeye kadar işletmede çalışan tüm personelin gayretleri ve onların gelişen teknolojiye uyum sağlayabilmeleri ile gerçekleşmektedir. Personelin işletme amaçları doğrultusunda gayretli olması ve gelişen teknolojiye uyum
sağlayabilmesi ancak onların eğitimli olmalarından geçmektedir (Pelit ve Demir, 2010: 74).
Türkiye’de turizm sektörüne eleman yetiştiren çeşitli eğitim kurumları mevcuttur. Ortaöğretim düzeyinde ara eleman yetiştiren turizm meslek liseleri ve meslek yüksek okulları olduğu gibi lisans ve lisansüstü düzeyde akademik turizm eğitimi veren fakülteler ve enstitüler de mevcuttur. Bunların yanında yaygın turizm eğitimi de gerek resmi gerekse özel kurumlar tarafından kısa süreli mesleki kurslar biçiminde verilmektedir.
Otelcilik ve turizm meslek liseleri, turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu yabancı dil bilen nitelikli ara kademe insan gücünü yetiştiren, öğrencilerini hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlayan, ilköğretim okulu üzerine dört yıl eğitim süreli meslek liseleridir.
Sektöre ara eleman yetiştiren turizm meslek liseleri, turizm eğitimi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda eğitimin kalitesinin artırılması, öğrenci memnuniyetinin ve tatmininin yükselmesi gerekir. Öğrenci memnuniyeti ise eğitim müfredatı, beceri eğitimi süresince çalışılan yerin fiziksel ve örgütsel koşulları ve öğrencilerin sektöre karşı olumlu bakış açıları ile yakından ilgilidir. Öğrenci eğer bir hizmet ve ağırlama sektörü olan turizm sektöründe çalışmaya hazır değilse, eğitimin amacına ulaşması ve sektörel sadakatin sağlanması çok zordur. Bu konuya çözüm önerileri getirilirken, öğrencilerin turizm mesleğine yönelik bakış açıları, genellikle göz ardı edilmektedir. Oysa daha eğitim aşamasında iken, öğrencilere turizm bilincinin kazandırılması en az sektör yöneticilerinin öğrencilere karşı tutumları kadar önemlidir (Çelik, 2006: 2).
Turizme ara eleman yetiştiren turizm meslek liselerinin en büyük özelliklerinden biri de; 10. ve 11. sınıf öğrencilerinin, nisan-eylül ayları arasında, altı ay süreyle işletmelerde zorunlu beceri eğitimine tabi tutulmalarıdır. Bu öğrenciler beceri eğitimleri sırasında okulda gördükleri teorik bilgileri uygulama fırsatı bulmaktadırlar. Turizm eğitiminde başarının ve bütünlüğün sağlanması teori ve uygulamanın birlikte yürütülmesine bağlıdır. Turizm sektörü özellikle, uygulamalı eğitim almış olan, sektöre uyumlu öğrencilere daha fazla ihtiyaç duymaktadır. Eğitim kurumları da bu hususları göz önüne alarak öğrencilere okulda vermiş oldukları teorik ve uygulamalı eğitimi
pekiştirmek üzere, öğrencilerini yaz döneminde stajyer olarak işletmelere göndermektedirler (Topaloğlu ve Fırat, 1998: 26). İşletmelerde beceri eğitiminin amacı, öğrencilerin okulda öğrendikleri teorik bilgileri uygulama fırsatı bulmalarının yanında iş hayatını tanımalarını, teknolojik gelişmeleri yakından takip etmelerini, istihdam edildiklerinde işyerlerine kolayca intibak etmelerini sağlamaktır. Öğrenciler açısından beceri eğitimi, el becerilerini geliştirmeleri ve kendilerine olan güvenlerini sağlamaları bakımından da son derece önemlidir. Ayrıca beceri eğitimleri işletmelerin potansiyel işgücünü tanımalarına da katkı sağlamaktadır.
Uygulamalı eğitim süresince öğrencilere, işyerleri tarafından yaşlarına da uygun olarak asgari ücretin en az % 60’ı oranında ücret ödenmekte, sigortaları da Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.
Beceri eğitimleri öğrencilere yukarıda sayılan faydaları sağladığı gibi bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu olumsuzlukların en büyüklerinden biri beceri eğitimi sonrası öğrencilerin turizm sektörüne bakış açılarının değişmesidir. Turizm eğitimi almış olan öğrencilerin turizmde çalışma eğilimlerinin oldukça düşük olduğu gözlenmiştir. Turizm eğitimi alan öğrencilerin bu sektörde çalışmayıp diğer sektörler de çalışmayı tercih etmesi hem ortaöğretim, hem yüksekokul hem de üniversite düzeyindeki mesleki turizm eğitiminde ciddi sorunlar olduğunu göstermektedir (Sarı, 2007: 1). Beceri eğitimleri sırasında karşılaşılan öğrencilerin ucuz işgücü olarak görülmesi, günlük çalışma sürelerinin uzun olması, fazla çalıştırıldıkları saatler için ek ücret ödenmemesi, barınma şartlarının kötü olması gibi olumsuzluklar, onları sektörden uzaklaşmaya itmiştir. Birer potansiyel turizm çalışanı olarak değerlendirilen turizm öğrencilerinin sektörle ilişkileri, algılamaları, beklenti ve seçimleri bu kapsamda büyük önem arz etmektedir. Turizm öğrencilerinin, okul hayatı sonrasında, eğitimini aldıkları bu alanda çalışmaları beklendiğinden; iş hayatlarının ilk adımı olan beceri eğitimleri bu açıdan son derece önemlidir.
Bu doğrultuda, turizm eğitiminde beceri eğitimine, önemine ve mevcut sorunlarına, özellikle ortaöğretim kurumlarında turizm eğitimi verilen programlar kapsamında değinilen bu çalışmada iki temel amaç üzerine odaklanılmıştır. Çalışmada ilk olarak; mesleki turizm eğitimi, beceri eğitiminin mesleki açıdan yeri ve önemi, beceri eğitiminin planlanması, otelcilik ve turizm meslek liseleri hakkında konu ile ilgili
literatür taraması ile yapılan çalışmalardan elde edilen bilgiler ortaya konulmuştur. İkinci olarak çalışmada, esas amacı ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin beceri eğitimi öncesi ve beceri eğitimi sonrasına ilişkin değerlendirmelerini (beceri eğitimi süresindeki memnuniyetleri, beceri eğitiminin öğrencilere katkıları, okulda alınan eğitimin beceri eğitimine katkıları, beceri eğitimi sonrası öğrencilerin bu sektörde çalışıp çalışmayacakları vb.) kapsayan uygulamalı bir çalışmaya da yer verilerek, elde edilen bulgular ışığında öneriler geliştirilmiştir.
1.1. Araştırmanın Problemi
Turizm, hizmet sektörü içerisinde, dünyada en hızlı gelişen sektörlerden biri olup, Türkiye’de de etkinliği ve ekonomi içindeki payı, planlı ve dengeli biçimde artmakta ve dünya turizm hareketlerinden aldığı pay hızla yükselmektedir. Yapısı itibariyle dinamik bir sektör olan turizm, aynı zamanda ekonominin ve diğer sektörlerin de lokomotifidir (Öztaş, 2002: 95). Bu açıdan; turizm hizmetini sunan işgörenler, turizm sektörünün başarısı için kritik öneme sahiptirler. Bunun farkında olan ülkeler, rekabetin giderek arttığı dünyada turizmin kaliteli hizmet gereksinimlerini karşılayabilen, beceri standartları yüksek ve turizmde aktif rol alabilecek işgörenlere ihtiyaç duymaktadırlar. Bu doğrultuda her ülke, kendi turizm piyasasında çalışacak nitelikli elemanları yetiştirebilmek için turizm eğitim kurumları açma yoluna gitmektedir (Ünlüönen ve Boylu, 2005b: 13).
En üst düzeydeki yöneticiden, en alt düzeydeki çalışana kadar her bireyin doğru eğitimi alması hizmet kalitesi ve doğru tüketiciye doğru ürünün sunulabilmesi için gereklidir. Bu çerçevede, Türkiye’de birbirinden farklı düzeylerde ve birbirinden bağımsız olmak üzere birçok örgün ve yaygın turizm eğitimi programı bulunmaktadır. Bunlar; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı otelcilik ve turizm meslek liseleri; yükseköğretim kurumlarına bağlı meslek yüksek okulları, turizm fakülteleri, enstitüler ve yaygın eğitim kapsamında ise Milli Eğitimi Bakanlığına, Turizm Bakanlığına, üniversite, belediye, vakıf ve özel kuruluşlara bağlı çeşitli turizm kursları ve sertifika programlarıdır.
Turizm sektörünün ara eleman düzeyinde istihdam ihtiyacını karşılayan okulların başında otelcilik ve turizm meslek liseleri gelmektedir. Bu okulların verdiği
eğitim, turizm sektörünün hizmet kalitesini doğrudan etkilemektedir. Türkiye’de Avrupa Birliği’ne uyum çalışmaları çerçevesinde, 2005 – 2006 eğitim öğretim yılından itibaren yeterliliğe dayalı modüler mesleki eğitim sistemine geçilmiştir. Kaliteli eğitim verilebilmesi için, diğer eğitim dallarında olduğu gibi turizm eğitiminde de ulusal meslek standartları çerçevesinde yeterlik tabanlı mesleki eğitim verilmektedir. Yeni eğitim sistemine göre mezun olan öğrencilerin bu sektörde çalışmayı düşünmeleri, sektörün gelişimi açısından büyük önem arz etmektedir.
Turizm eğitiminde başarının ve bütünlüğün sağlanması, teori ile uygulamanın birlikte yürütülmesine bağlıdır. Özellikle sektör, uygulamalı eğitim almış olan sektöre uyumlu mezunlara daha fazla ihtiyaç duymaktadır. Eğitim kurumları da bu durumu göz önüne alarak öğrencileri yaz dönemlerinde stajyer olarak işletmelere göndermektedir.
Otelcilik ve turizm meslek liselerinde öğrenim gören öğrenciler, beceri eğitimleri sayesinde okulda öğrendikleri teorik bilgileri, turizm sezonu boyunca işletmelerde uygulama fırsatı bulmaktadırlar. Beceri eğitimleri, öğrencilerin genelde turizm sektörüne ilk adımı attıkları dönemdir. Ayrıca bu dönem içerisinde kazanmış oldukları turizm sektörüne bakış açısı, onların gelecekte bu mesleği yapıp yapmayacakları konusunda, etkili olmaktadır. Beceri eğitiminin mesleki açıdan yeri ve önemi, öğrencilerin beceri eğitimi yaptıkları süre içerisinde karşılaştıkları temel sorunlar (turizm işletmelerinde beceri eğitimi yapan öğrencilere yönelik yöneticilerin tutum ve davranışları, uzun çalışma saatleri gibi) öğrencilerin sektöre yaklaşımları ile yakından ilgilidir. Eğitim kurumları ve öğrenciler beceri eğitimini, öğrenimin bir parçası ve devamı mahiyetinde teorik olarak işledikleri derslerin pratikte uygulanışını görmek, mesleki bilgi ve beceri kazanmak, işbaşı eğitimi ve sektörde tecrübe kazanmak olarak algılarken; pek çok işletme stajyer öğrencileri daha çok geçici ve ucuz işgücü olarak algılamaktadır (Buluç, 1992: 365). Bu doğrultuda, beceri eğitimleri öğrencilerin turizm sektörüne yönelik tutumlarını etkileyebilmektedir.
Bu bağlamda bu araştırmanın problemi, “Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin, beceri eğitimleri öncesi ve beceri eğitimleri sonrası turizm sektörüne karşı bakış açıları nedir?” sorusuna cevap aranmakta; söz konusu öğrencilerin beceri eğitimleri sonrası turizm sektöründe çalışmayı tercih edip etmedikleri, beceri eğitiminin
öğrencilerin beklenti, algılama ve değerlendirme konuları araştırmanın problemini oluşturmaktadır.
1.2. Araştırmanın Amacı
Turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu ara eleman yetiştiren otelcilik ve turizm meslek lisesi okullarında teorik ve uygulamalı eğitimlerin tamamlayıcı bir unsuru olan beceri eğitimleri, öğrencilerin turizm sektörünü tanımaları açısından büyük önem taşımaktadır. Buna bağlı olarak araştırmanın genel amacı otelcilik ve turizm meslek liselerinde beceri eğitimi yapmamış olan lise 9. ve 10. sınıf öğrencileri ile beceri eğitimlerini tamamlamış lise 11. ve 12. sınıf öğrencilerinin turizm sektörüne yönelik bakış açılarını öğrenmektir. Bu genel amaç doğrultusunda bu araştırma, aşağıdaki konularda da bilimsel veriler elde edilmesini sağlayacaktır:
1. Öğrencilerin beceri eğitimleri öncesi turizm sektöründe çalışmaya karşı tutumları,
2. Öğrencilerin beceri eğitimleri sonrası turizm sektöründe çalışmaya karşı tutumları,
3. Öğrencilerin işletme ortamları ile ilgili değerlendirmeleri,
4. Beceri eğitimlerinin okulun amacına uygunluğu ile ilgili değerlendirmeler,
5. Koordinatör öğretmenlerin iş yerlerini ziyaret etmeleri ile ilgili değerlendirmeler,
6. Öğrencilerin mezun olduktan sonra yükseköğretime yönelik turizm eğitimi almaya karşı tutumları,
7. Turizm eğitimi almış öğrencilerin turizm sektöründe çalışmayı tercih etmemelerinde, beceri eğitiminin ne düzeyde etkili olduğunun tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Söz konusu bilgilere ulaşabilmek için araştırmanın hipotezleri şu şekilde belirlenmiştir;
H1: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin öğrenim gördükleri okullara göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
H2: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin öğrenim gördükleri bölümlere göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
H3: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin yaş dağılımlarına göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
H4: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin cinsiyet değişkenine göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
H5: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin öğrenim gördükleri sınıf değişkenine göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
H6: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin okul seçimlerinde kim etkili oldu sorusuna verdikleri cevaplara göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
H7: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin işletme tercihleri değişkenine göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
H8: Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin beceri eğitimi yaptıkları işletmeyi kim buldu sorusuna verdikleri cevaplara göre beceri eğitimi algıları farklılaşmaktadır.
1.3. Araştırmanın Önemi
Turizm hizmeti sunacak elemanların turizm eğitimi almış olmaları verilen hizmetin kalitesini doğrudan etkileyerek, Türkiye turizminin gelişmesinde önemli bir etken olmaktadır. Ancak Türkiye’de turizm sektörünün şu anda olduğu gibi yakın gelecekte de en büyük sorunlardan birinin turizm eğitimi olduğu vurgulanmaktadır. (Efendioğlu, 1998: 35). Sektöre ara eleman yetiştiren otelcilik ve turizm meslek liselerinin de sektörün lokomotifi durumunda olduğu bilinmektedir. Bu liselerdeki eğitim kalitesinin artırılması her geçen gün önemi artan bir konu haline gelmektedir. Bu bakımdan bu çalışma ile öğrencilerin beceri eğitimleri öncesi ve beceri eğitimleri sonrası turizm sektörüne bakış açıları ortaya konacak, onların sektörde karşılaştıkları sorunlar tespit edilecektir. Bu sorunların belirlenmesi ile beceri eğitim sürecinin
iyileştirilmesi sağlanabilecektir. Sonuçta öğrencilerin turizm sektöründen uzaklaşmaları engellenmeye çalışılacaktır.
Otelcilik ve turizm meslek liselerinde okuyan öğrenciler, okul eğitim programlarında yer alan 10. sınıf ve 11. sınıfın yaz aylarında beceri eğitimlerine gitmektedirler. Yapılan anketle öğrencilerin beceri eğitimi öncesi ve beceri eğitimi sonrası durumları sınıflar itibariyle karşılaştırılacak; beceri eğitimlerinin okulun amacına hizmet edip etmediğine yönelik bilgilere ulaşılarak, beceri eğitimi uygulamalarıyla ilgili çalışmalar değerlendirilebilecektir.
Turizm işletmelerinde beceri eğitimine katılan öğrencilerin uygulamadan yararlanma derecelerinin belirlenmesiyle öğrenci memnuniyetinin ve tatmininin artması sağlanabilecek ve bu okullarda verilen eğitimin niteliğini yükselebilecektir. Böylece, turizm sektörüne katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Konuyla bağlantılı bazı çalışmalar vardır. Ortaöğretim ve lisans düzeyindeki turizm eğitimini konu alan bu çalışmaların büyük bölümü; beceri eğitimleri organizasyonu ve beceri eğitimleri sorunları ya da öğrencilerin ve turizm işletmelerinin turizm eğitiminden beklentilerine yönelik çalışmalar vb. üzerine yoğunlaşmıştır. Yapılan bu çalışmayla da öğrencilerin beceri eğitimi öncesi ve beceri eğitimi sonrası bakış açıları ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Ayrıca bu çalışma ile hem turizm işletmelerinin çalışma koşulları hakkında bilgi edinilebilecek hem de bu işletmelerin beceri eğitimi sırasında stajyer öğrencilere karşı tutumları da tespit edilmiş olacaktır. Böylece turizm işletmelerinin, beceri eğitimleri sırasında öğrenciler üzerinde bıraktıkları etkiler anlaşılabilecektir.
Son olarak; geri bildirim sağlayabilecek bu tür bir tanımlayıcı araştırma ile aynı zamanda uygulama sonuçları izlenebilecek ve otelcilik ve turizm meslek liselerine yönelik alınan kararların isabet oranı arttırılabilecektir. Böylece öğrencilerin, uygulanan beceri eğitiminden tatmin düzeyi ve beceri eğitimlerinin verimliliği anlaşılacak ve bunlara bağlı olarak verilen eğitimin kalitesi yükseltilebilecektir. Sonuçta eğitim kalitesinin artması ile hizmetin kalitesi de yükselmiş olacaktır.
1.4. Sınırlılıklar
Mesleki turizm eğitimi çok kapsamlı bir alandır. Bu nedenle bu çalışmada mesleki turizm eğitiminin bir parçası olan ortaöğretim düzeyindeki turizm eğitimi ele alınmıştır. Ortaöğretim düzeyinde mesleki turizm eğitiminin önemli bir noktasını oluşturan beceri eğitimi araştırmanın ana konusudur. Diğer turizm eğitimleri ile ilgili konular kapsam dışı bırakılmıştır. Ayrıca otelcilik ve turizm meslek liseleri dışındaki okullarda yapılan beceri eğitimleri de bu araştırmanın kapsamı dışındadır. Araştırmada verilen istatistikler 2011-2012 eğitim öğretim yılına aittir. Araştırma öğrenci görüşleri ile sınırlıdır. Elde edilen bilgiler geliştirilen anket formundaki sorularla sınırlı olmuştur. Araştırmanın kapsamını, sadece İstanbul ili sınırları içerisinde bulunan otelcilik ve turizm meslek liselerinde okuyan öğrenciler oluşmaktadır. Bu kapsamda beceri eğitimini tamamlamamış 9. sınıf ve 10. sınıf öğrenciler ile beceri eğitimini tamamlamış 11. sınıf ve 12. sınıf öğrencilere yönelik anket yapılmıştır. Bu bağlamda İstanbul dışındaki otelcilik ve turizm meslek liseleri, hem zaman hem de maliyet açısından, araştırmanın dışında bırakılmıştır. Araştırma için İstanbul ilindeki otelcilik ve turizm meslek liselerinin seçilmesinin diğer bir nedeni ise, bu okullardaki öğrencilerin her bakımından genel durumu yansıttığının düşünülmesidir.
1.5. Varsayımlar
Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi alan öğrenciler üzerinde yapılan bu araştırma aşağıdaki varsayımlar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir:
• Otelcilik ve turizm meslek lisesi öğrencileri okulda almakta oldukları eğitimle ilgili değerlendirmeler yapabilirler.
• Beceri eğitimleri öğrencilerin yeterli bilgi düzeylerine ulaşabilmeleri ve bildiklerini uygulamaya dökmeleri açısından gerekli ve önemlidir.
• Öğrenciler beceri eğitimleri sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sorunlar yaşamaktadırlar. Bu durum öğrencilerin üzerinde turizm sektörünü algılamaları açısından bir iz bırakmaktadır.
• Beceri eğitimleri sırasında karşılaşılan sorunlar, onların bu sektöre bakış açılarını değiştirebilmektedir.
• Anket soruları beceri eğitimi öncesi ve beceri eğitimi sonrası durumu yansıtan şekilde hazırlanmıştır.
• Araştırmaya katılan öğrencilerin ankete verdikleri cevaplar gerçeği yansıtmaktadır.
• Kaliteli bir turizm eğitimi için okulun her türlü malzeme, atölye öğretmen kadrosuna ve donanıma sahip olduğu düşünülmektedir.
1.6. Terimlerin ve Kısaltmaların Tanımlanması
1.İşletme Yetkilisi: İşletme sahibinden aldığı yetkiyle işletmeyi yöneten kişidir. İşletme yetkilisi bazen işletmenin sahibi de olabilir. İşletmede beceri eğitiminin yapılacağı yerin belirlenmesinden, eğitici personelin görevlendirilmesinden ve beceri eğitiminin işleyişinden sorumludur (Yüksek, 2006: 9).
2.İşletmede Mesleki Eğitimi: Mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin beceri eğitimlerini işletmelerde, teorik eğitimlerini ise mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında veya işletme ve kurumlarca tesis edilen eğitim birimlerinde yaptıkları eğitim uygulamalarıdır (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2002: 5).
Otelcilik ve turizm meslek lisesi öğrencilerinin; iş hayatına uyumlarını, gerçek üretim ve hizmet ortamında yetişmelerini ve kurumda olmayan tesis, araç-gereci tanımalarını sağlamak amacıyla işletmelerde mesleki eğitim çalışması yapmaları yararlıdır.
3. Meslek Dersi Öğretmeni: Mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında, mezun oldukları yükseköğretim programları esas alınarak teorik ve uygulamalı meslek derslerini, aylık ve ücret karşılığı okutmak, mesleki rehberlik, işletmelerde mesleki eğitim, sektörle iş birliği ve araştırma-geliştirme yapmakla görevli öğretmeni ifade eder (MEB, 2002: 5).
4. Eğitici Personel: İşletmede beceri eğitimi gören öğrenciye beceri eğitimini çalışma takvimine uygun olarak yaptırma, öğrenci başarısını değerlendirme ve öğrenci devam-devamsızlıklarını takip etmekle görevli kişi (MEB, 2002: 5).
• İşletmelerde yapılacak pratik eğitimin planlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi.
• Öğrencilerin pratik eğitime devam ve devamsızlıklarını günü gününe takip ederek sonuçları işletme yetkililerine bildirmek.
• Öğrencilerin dönem içi ve dönem sonu başarı durumlarını tespit ederek sonuçlarını işletme yetkililerine bildirmek.
• Eğitim hizmetlerini mevzuatına göre yapmak bu konuda okul ve işletmelerin yapacakları hizmet için eğitim faaliyetlerine katılmak,
• İşletmelerce yapılacak eğitim faaliyetlerinde bakanlıkça hazırlanan çalışma takvimine uymak,
• Göreve gelmemeleri halinde mazeretini çalışma yetkililerine bildirmek, • Her işin değerlendirmesini resim, proje ve çizelge üzerinde yapmak ve
öğrenci ile birlikte imzalayarak teslim etmek.
5. Usta Öğretici: Ustalık yeterliğini kazanmış, işletmelerde staj yapan mesleki ve teknik ortaöğretim öğrencilerine meslek eğitimi yaptıran eğitim personeli. Ustalık yeterliğini kazanmış; aday çırak, çırak, kalfa ile mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrenci/kursiyerlerinin iş yerindeki eğitiminden sorumlu, mesleki eğitim tekniklerini bilen ve uygulayan, usta öğreticilik belgesi sahip olan kişi (MEB, 2002: 4). 6. Atölye: Kurumlarda örgün, çıraklık ve yaygın mesleki ve teknik eğitim programlarının gerektirdiği uygulamalı derslerde; bilgi, beceri ve davranışların kazandırılması amacıyla gerekli donatımı yapılmış eğitim-öğretim, uygulama ve/veya üretim yapılan ortam (MEB, 2002: 5).
Öğrencilerin teorik olarak aldıkları bilgileri, uygulama fırsatı buldukları yer olarak da ifade edilebilir.
Otelcilik ve turizm meslek liselerindeki atölyeler genel olarak şu şekilde sınıflandırabilir;
• Servis atölyesi
• Kat hizmetleri atölyesi • Rezervasyon atölyesi • Ön büro atölyesi
7. Öğrenci: Türk Dil Kurumunun internet sayfasından alınan tanımına göre öğrenci; öğrenim görmek amacıyla ders alan kimse, okul çocuğu olarak tanımlanmaktadır (http://tdkterim.gov.tr/bts, 20.12.2011).
Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliğine (2002: 4) göre ise öğrenci; işletmelerde mesleki ve teknik eğitim, okul ve kurumlarında örgün eğitim gören kişidir. 8. Stajyer: Bir meslek veya sanat dalı ile ilgili alınan eğitimi uygulamak ve deneyim sahibi olmak amacıyla yürütülen etkinliği bir ücret önkoşulu olmaksızın yerine getiren kimsedir (Fırat, 1997: 50).
Beceri eğitimlerini turizm işletmelerinde yapan otelcilik ve turizm meslek lisesi öğrencilerini ifade etmektedir.
2. BÖLÜM
KURAMSAL VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. Eğitim
Bilim ve teknolojinin baş döndürücü bir hızla ilerlediği 21. yüzyılda gelişmelere ayak uydurabilmek, maddi ve manevi doyuma ulaşabilmek, dünyaya daha geniş pencereden bakabilmek ve analitik düşünüp fikirler üretebilmek ancak eğitimle mümkündür. Dolayısıyla, her birey doğumdan ölüme kadar eğitimini sürdürmeli, eğitimin son derece önemli olduğu her toplumda yeterince vurgulanmalıdır. Eğitim, günümüzde özellikle gelişmekte olan ülkeler açısından uzun vadeli ve en değerli yatırım olarak görülmektedir. Bu bağlamda, eğitime verilen önem, insana verilen önemdir.
İnsan çevre ve kalıtımın ortak ürünüdür. Kalıtım bireyin genetik özellikleridir. Anne ve baba yoluyla insana aktarılan doğuştan gelen özelliklerdir. Bu yolla insanın sahip olduğu potansiyel uygun çevre koşullarında düzgün bir gelişme gösterir. Eğitimde bu çevrenin bir parçasıdır (Özdil, 2011: 1).
Literatür incelendiğinde eğitimle ilgili pek çok tanımla karşılaşılmaktadır. Bunun nedeni eğitimin kapsamı geniş ve dayandığı teorik temellerin farklı bir faaliyet olmasıdır. Eğitimin farklı tanımlanmasının bir diğer nedeni de tanım yaparken amaçlardan hareket edilmesidir.
Genel ve en bilinen tanımı ile eğitim; “bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yolu ile ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir” (Ertürk, 1979: 12). Bir başka tanıma göre ise eğitim; “önceden saptanmış amaçlara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizgesidir” (Oğuzkan, 1993: 46). Farklı bir açıdan ele alındığında ise eğitim; “toplumun yaratıcı gücünü ve verimini arttıran, kalkınma çabasının gerçekleşmesi için gerekli nitelik ve nicelikte elemanların yetiştirilmesini sağlayıcı ve toplumda kişilere yeteneklerine göre yetişme olanağı veren en etkili araç” olarak tanımlanmaktadır (Sabuncuoğlu, 1991: 124). Başaran da (1992: 16) eğitimi; “yeni kuşakların toplum yaşayışında yerlerini almak için
hazırlanırken gereken bilgi, beceri, ve anlayışlar elde etmelerine ve kişiliklerini geliştirmelerine yardım etme etkinliği” olarak tanımlamaktadır.
Eğitim, insan varlığının derinliklerine kök salan tutumları, davranışları, hayatın anlamını sorumluluklarını süregelen insan kültürüyle yoğurarak bireylerde ve toplumda meydana getirdiği değişmeler sürecidir. İnsanı insan yapan ona kişilik ve kendini geliştirme imkanı veren süreçler toplamına eğitim denir (Terzi, 2010: 10). Bireyin yaşadığı toplumlardaki kültürel özelliklerini kazanması da eğitim yoluyla olmaktadır (Saylan, 2009: 4).
Bu tanımlara göre eğitimin üç özelliğinden bahsedilebilir (Kılıç, 2009: 2): • Eğitim bir süreçtir.
• Eğitim sonunda bireyde davranış değişikliği meydana gelir. • Davranış değişikliği bireyin yaşantıları sonucu meydana gelir.
Tanımlardan da anlaşıldığı gibi, eğitim kavramının kapsamı oldukça geniştir. Bu tanımlardan yola çıkarak insanları etkileyen ve insan davranışlarının değişmesine neden olan her türlü etkinliğin eğitim olduğu söylenebilir. Diğer bir değişle, aile içinde aile üyeleriyle, akran gruplarında, kitle iletişim araçlarıyla, okulda öğretmenlerle iletişimi ile birçok önemli davranış kazanılır. Ancak değişik ortamlarda gerçekleşen bu eğitim süreçleri, özelliklerine göre farklı isimlerle nitelendirilebilmektedir (Erden, 2007: 13).
2.1.1. Eğitim Türleri
Türk Milli Eğitim Sistemi, 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’na göre “Örgün” ve “Yaygın” eğitim olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır.
2.1.1.1. Örgün Eğitim
Bir ülkede mevcut yasalar çerçevesinde, belirli bir plan ve programla belirli bir yaş grubuna, okul ortamında verilen eğitimdir. Eğitimin farklı kademeleri ve her kademe için belirlenen amaçlar doğrultusunda hazırlanmış programlar, bu programları uygulayabilecek yeterlikle yetiştirilmiş öğretmen ve yöneticiler örgün eğitimin temel öğeleridir (Töremen, 2011: 16).
Türk örgün eğitim sisteminin alt basamakları; • Okul öncesi eğitim
• İlköğretim • Ortaöğretim
• Yükseköğretim’dir.
EĞİTİM
Örgün Eğitim YaygınEğitim
Okul Öncesi Eğitim Halk Eğitimi
İlköğretim Çıraklık Eğitimi
Ortaöğretim Hizmetiçi Eğitim
Yükseköğretim Uzaktan Eğitim Şekil 2.1: Eğitim Türleri
Kaynak: Tanrıöğen ve Sarpkaya, 2009: 3 kitabından uyarlanmıştır.
2.1.1.2. Yaygın Eğitim
Yaygın eğitim, örgün eğitim sistemine hiç katılmamış veya herhangi bir kademesinde bulunan ya da bu kademelerin birinden ayrılmış olan bireylere verilen eğitim şeklidir (Erdoğdu, 2006: 369). Yaygın eğitimin önemi, insanları sürekli olarak yenileyerek, sosyal değişmenin getirdiği yeni durumlara uyum süreçlerini geliştirmek ve örgün eğitim eksikliklerini tamamlamaktır (Kılıç, 2009:121). Dolayısıyla yaygın eğitim bir noktada örgün eğitimin boşluğunu doldurmakta başka bir ifade ile onu tamamlamaktadır. Bu eğitimin hedef kitlesi örgün eğitimden daha geniştir. Yaygın eğitimde belirli bir yaş sınırı yoktur. Her yaş grubu için yaygın eğitim verilebilir. Halk eğitimi, uzaktan eğitim, çıraklık eğitimi, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimler ve halk
eğitiminin içinde yer alan yetişkinler eğitimi de bu alt sistemin öğeleridir (Taymaz, 1997: 3).
2.1.2. Eğitimin Amaçları
Eğitim ile ilgili tanımlarda eğitimin gerçekleşmesi için önceden belirlenmiş amaçların olmasının gerekliliği vurgulanmaktadır. Buradan da anlaşılmaktadır ki eğitim amaçsız olamamaktadır. Bireyin eğitilmesinde mutlaka amaçların belirtilmesi gerekmektedir (Saylan, 2009: 3). Amaçların saptanmasında toplumun ve bireyin ihtiyaçları göz önünde tutulur. Amaçlar toplumun bireyden beklediği tüm önemli davranışları kapsamalıdır. Ayrıca bireyin toplumsal yaşama uyum sağlaması için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar da amaç olarak ifade edilmelidir (Fidan ve Erden, 1998: 19).
Amaçlar eğitim sürecine giren kişinin davranışlarında dolayısıyla kişiliğinde meydana gelmesi istenilen farklılaşmaları belirler, eğitilecek kişinin kazanması gerekli davranış ölçülerini ortaya koyar (Fidan ve Erden, 1998: 19). Eğitimde genel amaç, birey için mutlu bir yaşam hazırlamak biçiminde düşünülmüştür. Buna göre eğitim, toplumlardaki sosyal, siyasi kültürel, endüstriyel değişmelere paralel olarak farklı amaç ve işlevleri gerçekleştirmek için bir araç olarak düşünülmüştür (Şisman, 2009: 28).
Türk eğitim sisteminde amaçlar 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu ile belirlenmiştir. Bu kanunda amaçlar; genel ve özel amaçlar olarak ikiye ayrılmıştır. Buna göre Türk Milli Eğitiminin genel amacı; Türk Milletinin bütün fertlerini (MEB, 1973: 1),
1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;
2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;
Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.
Aynı yasada, Türk Milli Eğitiminin Özel Amaçları ise; “Türk eğitim ve öğretim sistemi, bu genel amaçları gerçekleştirecek şekilde düzenlenir ve çeşitli derece ve türdeki eğitim kurumlarının özel amaçları, genel amaçlara, temel ilkelere uygun olarak tespit edilir.” biçiminde ifade edilmiştir.
Milli Eğitim Temel Kanununda belirtilen genel ve özel amaçların yanında; çağdaş anlayışa göre eğitimin genel amacı; bedence, ruhça sağlıklı, topluma aktif şekilde uyabilen insanlar yetiştirmektir. Diğer bir deyişle toplum düzenine sorgulamadan aynen uymak ve sürdürmek (pasif uyum) yerine toplumu ileri götürebilecek, geliştirebilecek değişimleri de sağlayabilecek (aktif uyum) bireyler yetiştirmektir (Yeşilyaprak, Güngör ve Kurç, 2000: 3).
Eğitimle insanın insani özelliklerinin geliştirilmesi amaçlanır. Eğitimin temel amaçlarından biri, insanın doğuştan sahip olduğu bazı yetenekleri ortaya çıkarmak ve geliştirmektir. Gerçekleştirilecek eğitimin onu iyi yönde geliştirmesi beklenir. Eğitim, sadece insanı bütün yönleriyle geliştirmek değil aynı zamanda onun insani ve nitelikli bir hayat sürdürmesini de sağlamaktır. Bu yönüyle eğitim değer oluşturma, insanı bu değerler doğrultusunda iyi ve güzele sevk etme işidir.
Birey, içinde bulunduğu topluma aldığı eğitim ölçüsünde değer katmaktadır. Eğitim seviyesi yüksek bireylerden oluşan toplumlarda ekonomik, sosyal ve kültürel göstergelerdeki pozitif tablo, kalkınma ve gelişmenin en güzel örnekleridir. Bu nedenle eğitimin en temel amacı, bireysel gelişme ve toplumsal kalkınmayı sağlamasıdır denilebilir (Öncüer, 2006: 53).
Eğitim, bireyi topluma uyumlu hale getirmenin dışında da bazı sorumluluklar üstlenmiştir. Bu sorumluluklar toplumun yaşamasını ve kalkınmasını devam
ettirebilecek ölçüde ve nitelikte değer üretmek, var olan değerin dağılmasını önlemek, yeni ve eski değerleri bağdaştırmak olarak sıralanabilir (Özdil, 2011: 4). Töremen (2011: 13) de bu sorumlulukları şu şekilde sıralamaktadır:
• Kişinin kendisini gerçekleştirmesini sağlamak, başka bir deyişle potansiyel bütün yeteneklerini geliştirmek,
• Kişinin toplumsal doğasına, etkili bir biçimde sağlıklı uyumunu sağlamak ve çağdaş uygarlığın değişme, gelişme ve ilerleme gibi değerlerini benimsemesine yardım etmek,
• Kişinin sevgi ve hakseverlik duygu ve anlayışıyla, dayanışma ruhu içinde, hoşgörülü, özgür, iradeli, demokratik ve bağımsız çalışabilme gücü kazanmasını sağlamak,
• Bireyi “yaratıcı” ve “üretici” yaşama hazırlamak, ona mesleki yeterlilik ve bilimsel bir anlayış kazandırmak,
• Erdemli, girişimci ve sağlam karakterli bir kişilik yetiştirmektir.
Eğitimle ilgili ulusal düzeyde belirlenen amaçların yanında, eğitimden evrensel düzeyde gerçekleştirmesi beklenen temel amaçlar, insani değerlerin geliştirilmesi, kültürel farklılıklara karşı duyarlı insanlar yetiştirilmesi ve insan kaynaklarının kalitesinin artırılması konuları üzerinde yoğunlaşmaktadır (Şişman, 2009: 28).
Eğitimin amaçları, durağan bir yapıda olmayıp değişen beklenti ve ihtiyaçlara göre yeniden yorumlanmak ve belirlenmek durumundadır. Her ülke, kendi ihtiyaç ve özelliklerine, ekonomik, sosyal, siyasal ve teknolojik alanlardaki çağın gelişme ve değişmelerine bağlı olarak eğitim sistemlerini gözden geçirerek eğitime ilişkin yeni amaçlar belirlerler. Ülkenin geleceğe ilişkin beklenti, hedef ve vizyonları eğitimin amaçlarına da yansır (Şişman, 2009: 28).
2.1.3. Eğitimin İşlevleri
Toplumsal bir kurum olan eğitim, geleneksel anlamda ekonomik, sosyal, politik ve kültürel amaçları ile değerleri mükemmel şekilde gerçekleştirmek üzere vardır. Toplumsal bir ihtiyaçtan doğmuştur. Eğitim, birey bakımından; öğrenme ve gelişmeyi,
toplum bakımından; eğitim ihtiyacının karşılanmasını ifade eder. Eğitimden bireysel ve toplumsal istek ve beklentiler en üst düzeydedir. Bu nedenle, eğitimin işlevleri oldukça çeşitlilik ve karmaşıklık içermektedir.
Eğitimin işlevleri, bir toplumda eğitimin amaçları ile bağlantılı olup onun tarafından biçimlenir. Amaçlara göre işlevler de değişebilir. Çeşitli toplumların farklı amaçlarına göre eğitimin bu işlevleri de biçimlenir. Bununla beraber her toplumda eğitimin değişmeyen genel işlevleri vardır. İşlev, amaca dönük eylemlerdir (Tezcan, 1985: 65).
Eğitimin genel işlevi, bireyin topluma uyumunu sağlamak, bunun için onda var olan istidat ve yeteneklerin en son sınıra kadar gelişmesine yardım etmek ve bireyin olumlu yönde davranış geliştirmesini sağlamaktır (Varış, 1981: 44).
Amaçlar incelendiğinde, eğitimin hangi işlevleri gerçekleştirmek üzere düzenleneceği anlaşılmış olur. Bu işlevler, açık (yasal) ve kapalı (gizli) işlevler olarak sınıflanabileceği gibi bireysel ve toplumsal işlevler olarak da sınıflanır. Daha ayrıntılı olarak ise bu işlevler toplumsal, siyasal, ekonomik ve bireyi geliştirme olmak üzere dört grupta toplanır (Şişman, 2009: 31).
Eğitimin toplumsal işlevi, toplumun sürekliliğini ve gelişimini sağlayacak, toplumla uyumlu bireyler yetiştirmektir. Eğitim kurumları bu işlevini yerine getirmek için öğrencilere toplumun kültürel mirasını aktarır, öğrencilerin toplumlaşmasını sağlar, yenilikçi ve toplumun kültürünü geliştirecek bireyler yetiştirir. Eğitimin siyasal işlevi de, toplumun insan yetiştirme düzenine uygun olarak ülkenin anayasal yapısını koruyan bireyler yetiştirmek, girişken insan yetiştirmek, lider ve bilinçli seçmen yetiştirmektir. Bireylere, demokratik yaşamın gerektirdiği bilgi, davranış ve tutumlar kazandırmaktır. Eğitimin ekonomik işlevi, toplumdaki bireylere belli bir beceri kazandırarak onları üretici durumuna getirmek ve endüstri, tarım, hizmet alanlarında toplumun ihtiyacı olan insan gücünü yetiştirmektir. Eğitim kurumları bu işlevlerini yerine getirerek, toplumun ekonomik yönden kalkınmasına ve gelişmesine katkıda bulunur. Eğitimin bireyi geliştirme işlevi ise, bireyin eğitim kurumlarında doğal ve toplumsal çevresini tanıyarak bunlardan en iyi biçimde yararlanma ve temel ihtiyaçlarını dengeli bir biçimde karşılama yollarını öğrenmesidir (Fidan ve Erden, 1998: 66-74).
Eğitimin yukarıda sayılan temel işlevlerinin yanında gizli işlevleri de vardır. Bunlar eş seçme, tanıdık sağlama, statü kazandırma, çocuk bakıcılığı, işsizliği önleme, çocuğun ekonomik sömürülmesini önleme ve temizleyicilik şekilde özetlenebilir (Tezcan, 1985: 75-77).
Eğitim, belki uzun vadede ürün vermektedir ama bir ülkenin sosyal ve ekonomik kalkınmasını sağlayan insan gücünü hazırlayan araç olarak, gün geçtikçe ekonominin temel yatırımı haline gelmektedir. Kısaca, eğitim bireyi geliştirdiği, diğer taraftan ülkenin bilimsel, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasını sağladığı için önemlidir ve değeri çok iyi algılanmalıdır (Gedikoğlu, 2005: 69).
2.2. Mesleki Eğitim
Genel olarak bir ülkenin gelişimini etkileyen en önemli faktörler doğal kaynaklar ve insan gücüdür. Bu faktörlere çoğu kez yönetim, sermaye ve girişim de ilave edilmektedir. İnsan gücü ve doğal kaynaklardan gereği gibi yararlanarak yüksek düzeyde üretim sağlamak bir ülkenin gelişimi için temel oluşturmaktadır. Bu doğrultuda eğitim önemle üzerinde durulması gereken bir ihtiyaç haline dönüşmektedir. Diğer bir taraftan doğal kaynaklardan en iyi şekilde yararlanmak insan gücünün bu konuda yetiştirilmesine bağlıdır. Bu noktada mesleki eğitim kavramının önemi ortaya çıkmaktadır (Hacıoğlu, Kaşlı, Şahin ve Tetik, 2008: 5).
Nitelikli işgücü, verimli bir ekonomi için vazgeçilmez unsurdur. Nitelikli iş gücüne sahip olmanın yolu ise iyi planlanmış mesleki eğitimle mümkündür. Mesleki ve teknik eğitim bu açıdan gelişmekte olan ekonomiler için hayati önem arz etmektedir. Bu sebeple, ülkemizde hizmet ve üretim alanlarında teknolojik gelişmelere uyumlu, mesleki ve teknik bilgi ve becerilerle donatılmış insan kaynağına olan ihtiyaç artmaktadır. Bu ihtiyacı karşılamak için, çağdaş teknoloji metotlarını bilen, yorumlayan, kullanan, geliştiren ve yeniliklere uyum sağlayan vasıflı insan gücünün yetiştirilmesi gerekmektedir (Yörük, Dikici ve Uysal, 2002: 303).
Gençlerin ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirecek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata
hazırlanmasında ve ülkenin kalkınmasında en önemli unsur haline gelmesinde mesleki eğitimin önemi çok büyüktür.
Mesleki eğitimi genel eğitimden soyutlamak imkansızdır. İyi bir mesleki eğitimi sağlıklı bir genel eğitim sistemi üzerine oturtulmalıdır (Karaçivi, 2000: 5).
Eğitimin bir türü olarak mesleki eğitim; “çalışanların ihtiyaç duyduğu genel ve mesleki bilgileri kapsayan; bilgi, beceri, yeterlik, anlayış, tavır ve iş alışkanlığı geliştirmek için düzenlenmiş bir eğitimdir” (Ünlüönen ve Boylu, 2005a: 159).
Aymankuy ve Aymankuy (2002: 29) ise mesleki eğitimi; “bir toplumdaki bireylerin meslek sahibi olabilmeleri ve mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve pratik yetenekleri kazandırmak suretiyle birey kabiliyetlerini fiziksel, entellektüel, duygusal, sosyal ve ekonomik yönlerden geliştirme süreci” olarak tanımlamaktadır. Mesleki eğitimde yaparak öğrenme esastır ve eğitim öğretim ortamı iş ortamının kendisidir. Ayrıca öğrenciye bir işte çalışabilecek mesleki yeterliliği kazandırıncaya kadar devam eden bir süreçtir.
Mesleki teknik eğitim, bireylere çalışma ortamında veya dışında gereken bilgi, beceri ve ustalık gibi biçimsel nitelikleri kazandıran örgütlenmiş ya da yapılandırılmış faaliyetlerden oluşur (CEDEFOP, 2004: 13). Tanımlardaki ortak nokta ise; toplumdaki bireylerin bir meslek sahibi olabilmeleri için bir alanda aldıkları eğitimin tümüdür. Mesleki eğitimin amacı insanlara meslek edindirmek, mutlu bireyler ve huzurlu bir toplum oluşturabilmektir (Sarı, 2007: 9).
Mesleki eğitimin, özellikle sanayi ve hizmet sektörünün gereksinim duyduğu bilgi ve beceriye sahip nitelikli işgücü yetiştirerek, dolayısı ile çalışanları daha verimli kılarak ekonomik büyümeye çok önemli katkıda bulunacağı belirtilmiştir (Woodhall, 1979: 34)
Mesleki eğitim kavramı ile teknik eğitim kavramı genellikle birlikte kullanılan kavramlardır. Bu kavramlar bazen eş zamanlı olarak kullanılmaktaysa da teknik eğitim kavramının daha sınırlı olduğu ve mesleki eğitimin teknik eğitimi de içerdiği ifade edilmektedir. Teknik eğitim, ileri düzeyde matematik ve fen bilgisi ile uygulamalı teknik kabiliyet gerektiren, bir meslek hiyerarşisinde orta ve yüksek kademeler arası
düzey için gerekli, bilgi, beceri ve alışkanlıklar kazandıran ileri düzeyde bir mesleki eğitim olarak adlandırılmaktadır (Doğan, 1975: 80).
Mesleki eğitim bir yandan maddi kaynakları, diğer yandan insan kaynaklarını değerlendirmek suretiyle iki yönlü bir hizmet yapmaktadır. Mesleki eğitim, insan emeğini değerlendirmek, bilgi, beceri ve pratik yetenekleri geliştirmek ve yaymak suretiyle maddi kaynakları arttırır. İnsan gücünü, insan emeğini, moralini ve yeteneğini geliştirmek suretiyle değerlendirir. Ayrıca mesleki eğitim, insanın gücünü değerlendirebildiği, ahlakını yükseltebildiği, yeteneğini geliştirebildiği ölçüde onu yararlı hale getirerek topluma hizmet eder (Yer, 2006: 8).
Kısaca mesleki eğitim; toplumsal hayatın her alanında ihtiyaç duyulan mesleklerde kalifiye teknik elemanlar yetiştirilmesi için gerekli bilgi ve becerilerin verildiği eğitimdir.
2.2.1. Mesleki Eğitimin Önemi
Dünya'da teknoloji ve hizmetler alanında çok hızlı bir değişim yaşanmaktadır. Bu alanlarda ülkeler arası ve iç piyasalarda kıyasıya bir rekabet mevcuttur. Bu ortamda ayakta kalabilmek için daha seri ve daha kaliteli üretime ihtiyaç duyulmaktadır. Yeni teknolojiler üretmek için de, mevcut teknolojileri en etkin şekilde kullanabilmek için de emeğin kalitesinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu ise mesleki eğitimle mümkündür. Ucuz, vasıfsız işgücü ile düşük maliyetle üretim yaparak ayakta kalabilmenin dönemi artık gerilerde kalmıştır. Bu nedenle mesleki eğitim ayrıca önem arz etmektedir (Ünsür, 1998: 25).
Arıkan’ a (1999: 2) göre; Türkiye gibi nüfusu kalabalık, geniş kaynaklara sahip ve hızla değişen dinamik bir ülke için mesleki eğitimi önemli kılan dört ana faktör mevcuttur:
1. Sosyal Neden: Mesleki eğitime gereken önem verildiği sürece insanların bir meslek sahibi kılınması ve toplum içerisinde saygın ve mutlu bir yaşama kavuşmaları sağlanabilir.
