• Sonuç bulunamadı

Acil servis asistanlarının iş doyumunun ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Acil servis asistanlarının iş doyumunun ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi"

Copied!
175
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T.C.

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi

Acil Servis Asistanlarının İş Doyumunun

Ve

Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi

Tıpta Uzmanlık Tezi

Dr.Özlem VURAL

2018

İzmir

(2)

2

T.C.

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi

Acil Servis Asistanlarının İş Doyumunun

Ve

Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi

Acil Tıp Anabilimdalı

Tıpta Uzmanlık Tezi

Dr.Özlem VURAL

Tez Danışmanı

Prof.Dr. Murat ERSEL

İzmir

2018

(3)

DEĞERLENDİRME KURULU ÜYELERİ

Başkan : Prof.Dr. ………...

(Danışman)

Üye : Prof.Dr. ………. ...

Üye : Prof.Dr. ………. ...

Üye : Prof.Dr. ………. ...

Üye : Prof.Dr. ………. ...

(4)

I

ÖNSÖZ

Tıp fakültesi öğrenimime başlamam ve acil servis uzmanlığını tercih etmem, lise yıllarımda televizyon ekranında yayınlanan ‘Emergency Room(Acil Servis)’ isimli diziye dayanıyor. Acil Serviste neler olur, acil servis hekimi ne iş yapar sorularımın ilk cevabını alarak hayranlıkla takip ettiğim dizi, tüm hayatımın akışını değiştirmiş oldu.

Üniversite hayatım boyunca, bulduğum her fırsatta gönüllü olarak kendimi acil serviste gözlem yaparken ve çalışırken buldum. Ülkemizde acil servis anabilimdalının ilk kurulduğu iki üniversiteden biri olan, 9 Eylül Üniversitesi Acil Servisinde birbirinden kıymetli acil servise gönül vermiş asistanlarla tanıştım ve gün geldi, o kıymetli asistanlar, uzmanlık eğitimim boyunca hocalarım oldular.

Ülkemizde o günlerden bu günlere acil servisler açısından çok büyük ilerlemeler kaydedildi. Uzmanlık tezi olarak seçtiğimiz çalışmanın amacı, acil servis asistanlığını tercih etmiş hekimlerin yaşam kalitelerinin ve iş doyumlarının değerlendirilmesi ile ortaya koyacağımız güncel bilgilerle, acil servislerde verilen uzmanlık eğitiminin kalitesinin artırılmasını, çalışma koşullarının iyileştirilmesini sağlayabilmektir. Sağlık hizmetlerinde yürütülen kalite çalışmalarının önemli bir basamağını çalışanların memnuniyet durumu oluşturmaktadır. Acil servis çalışanların sağlıklarını ve iş doyumunu arttıracak çalışmalarının ve yürütülecek programların sayılarını arttırabilmek, hasta bakım kalitesini de arttıracaktır.

Çalışmamız için araştırma yaptığım süre içinde acil servis hekimlerinin ülkemizde ve dünyada benzer sorunlara sahip olduğu bilgisine ulaştım. Günümüzde yaygınlaşan acil servis hekimlerin iyilik halinin devamını sağlayabilmek adına başlatılan ‘wellness’ çalışmalarını canı gönülden destekliyor ve ‘wellness’ konusunda yeni çalışmalara ihtiyaç olduğunu düşünüyorum.

Acil servis asistanlığım süresince benim stresle başa çıkabilme yolum yoga ile tanışarak oldu. Acil servis asistanlık süresi boyunca bedensel, zihinsel ve ruhsal sağlığım için yoga yapmaya başladım ve devam ederek yoga eğitmeni oldum. Yoga eğitmenliğine başlarken en büyük hayalim ve önceliğim acil servis çalışanlarıyla birlikte yoga yapabilmekti. Ege Üniversitesi Acil Tıp Anabilimdalında, acil servis çatısı altında acil servis çalışanları ile yoga yapabilme imkanına eriştiğim için çok mutluyum. Bu yolda bana destek olan tüm öğretim görevlilerimize ve yoga derslerime katılan sevgili iş arkadaşlarıma sonsuz teşekkür ederim.

(5)

II

ÖZET

Acil Servis Asistanlarının İş Doyumunun Ve Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi

Çalışmamızda, Türkiye’de acil tıp uzmanlık eğitimi almakta olan acil tıp asistanlarının iş doyumu ve yaşam kalitesi düzeylerini belirlemek, iş doyumu ve yaşam kalitesini etkileyen faktörlerin araştırılması amaçlanmıştır.

Bu araştırma kesitsel, tanımlayıcı ve analitik türde bir araştırmadır. Çalışma evreni, Ocak 2018 ve Haziran 2018 tarihleri arasında, Türkiye’de 29 adet Üniversite Acil Tıp Anabilimdalı ve 12 adet Eğitim Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği olmak üzere toplam 41 Acil Tıp kliniğinde uzmanlık eğitimi alan toplam 912 kişiden, oluşmaktadır. Çalışmanın örneklemini ise araştırmaya katılmayı kabul eden, 708 acil tıp asistanı oluşturmuştur. Kapsayıcılık % 69 (708/1031) olarak hesaplanmıştır.

Veri toplama formunun ilk bölümünde çalışanların sosyodemografik özellikleri, çalışma hayatına yönelik sorular yer alırken, ikinci bölümde İş Doyum Ölçeği, üçüncü bölümde ise Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi-Kısa Form’dan (WHOQOL-BREF) yer almaktadır.

Veri toplama formları ve çalışmayı kabul ettiklerini belirten onam formları, ulaşılabilen Üniversite ve Eğitim Araştırma Hastanelerinin Acil Servislerinde çalışan Acil Servis Asistanlarına posta(kargo) yoluyla ulaştırılmıştır. Anket formu, Mandıracıoğlu ve ark.ı tarafından geliştirilen 5’li Likert sistemine göre düzenlenmiş 47 soru ve 9 alt faktörden oluşan İş Doyum Ölçeği anketi ve 5’li Likert sistemine göre düzenlenmiş, ikisi genel sorular olmak üzere 4 alan ( 26 soru ) ve 1 ulusal alandan (1 soru ) oluşan WHOQOL-BREF Türkçe versiyonu ile araştırmacı tarafından literatür bilgileri doğrultusunda hazırlanan sosyo-demografik, iş yaşamına ait ve özel yaşama ait sorular olmak üzere toplam 105 sorudan oluşmuştur.

Veriler elektronik ortamda veri tabanına aktarılmış ve istatistik analiz uygulanmıştır. Ölçeklerde elde edilen puanlar değerlendirilirken, ortalamalar arası farkın anlamlılığı, Mann-Whitney U testi ve

Tek Yönlü Kruskal-Wallis Varyans Analizi; Students’ t test ve Varyans analizi (ANOVA) ve

oranlar arası farkın anlamlılığı değerlendirilirken Kikare testi uygulanmıştır. Sürekli değişkenler arasındaki ilişkiyi saptamak için Korelasyon analizi (Pearson). İleri analizde Lineer Regresyon (Stepwise) uygulanmıştır.

Tüm analizlerde güven Aralığı %95 kabul edilmiş olup, p<0.05 anlamlı kabul edilmiştir. Çalışmamıza katılan acil tıp asistanlarının yaş ortalamaları 29,4 ± 3,5 (min:24, max:48) , %64,8 (n=459)’i erkek, %52,3 (n=370)’ü evli ve %68,6 (n=486)’sı üniversite hastanesinde çalışan, %35,5 (n=251)’nin asistan olarak çalışma yılının 12 aydan daha az olduğu saptanmıştır. Araştırmaya katılan tüm asistanların İş Doyum Ölçeğinin alt faktörlerinden ve WHOQOL-BREF Ölçeğinin alt alanlarından aldıkları ortalama puanları ile; cinsiyet, gece vardiyasında bakılan hasta sayısı, gelir algısı, teorik eğitimden memnuniyet, bireysel olarak acil servis eğitimine katkı amaçlı çalışma, öğretim görevlisi danışman varlığı, hobi varlığı, alkol kullanımı, antidepresan-anksiyolitik ilaç kullanımı, acil tıp asistanı olmaktan memnuniyet ve şiddete maruz kalma ve şiddetten etkilenme durumları arasındaki fark

(6)

III istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. İş doyumu ile yaşam kalitesi arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu saptanmıştır.

Sonuç olarak acil servislerde nitelikli bir biçimde hasta bakımının sağlanabilmesi, bu hizmeti sunan ATA’ların iş doyumunun ve yaşam kalitesi ile yakından ilişkilidir. Hekim başına düşen hasta sayısının azaltılması, acil servislerde çalışan danışman uzman sayısının artırılması, sosyal etkinliklere ayrılan zamanın arttırılması, hobilere zaman ayırmak, bireysel olarak acil servis ile ilgili çalışmalara zaman ayırmak, şiddet olaylarını engelleyecek önlemlerin alınması, gelir düzeylerinde iyileşmenin sağlanması, uzmanlık eğitimlerinin yeterliliği iş doyumunu ve yaşam kalitesini olumlu etkileyen faktörlerin başında gelmektedir.

İş doyumu ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkileri irdeyebilmek amacıyla daha geniş ve acil servis hekimlerine uygun yeni ölçeklerin geliştirildiği çalışmalara gereksinim vardır.

Anahtar sözcükler: Acil Tıp Uzmanlık Öğrencisi; İş Doyumu; Yaşam Kalitesi;

(7)

IV

ABSTRACT

Evaluation of the Job Satisfaction and Quality of Life of Emergency Medicine Resident

The aim of our study was to determine job satisfaction and quality of life of emergency medicine assistants, who received emergency medicine speciality training in Turkey, and to investigate the factors affecting job satisfaction and quality of life.

This study is a cross-sectional, descriptive and analytic study. The research population consisted of 912 subjects, who got their residency training in total of 41 emergency medicine clinics between January 2018 and June 2018 in Turkey, 29 of them were the emergency medicine departments of the universities and 12 the emergency medicine departments of the Training and Research Hospitals. The study sample consisted of 708 emergency medicine residents, who have accepted to participate in the study. The calculated comprehensiveness was 69% (708/1031).

The first part of the data collection form included questions about the sociodemographic characteristics and working life. The Job Satisfaction Scale was in the second part and the World Health Organization Quality of Life -Bref version (WHOQOL-BREF) in the third part of the form.

The data collection forms and the consent forms, which indicated that they had accepted to participate, were sent by cargo to the emergency medicine residents of the Universities and the Training and Research Hospitals.The questionnaire form was composed of a total 105 questions, including Job Satisfaction Scale questionnaire, which was developed by Mandıracıoğlu et al. and composed of 47 questions and 9 sub-factors, and the Turkish version of the WHOQOL-BREF, which was arranged based on the 5-point Likert scale and composed of questions from 4 fields (26 questions, 2 of which were general questions) and 1 national field (1 question), and socio-demographic, working-life and private-life questions which were prepared by the researcher in line with the literature.

Following the transfer of the collected data to a digital database the statistical analysis was performed. The scores obtained from the scales were evaluated with the Mann-Whitney U test, the

One Way Kruskal-Wallis H Analysis, Student's t-test and Variance Analysis (ANOVA) and the

significance of the difference between the ratios was assessed with the Kikare test. Pearson's Correlation Analysis was applied for the determination of the correlation between the continuous variables and Linear Regression (Stepwise) was used for further analysis.

The confidence interval was accepted as 95% in all analyses and a p value of <0.05 was accepted to be significant.

The mean age of the EMRs who participated in our study was 29.2± 3,5 (min:24, max:48), 64.8% ( n: 459) were male, 52.3% ( n:370 ) were married and 68.6% ( n: 486 ) were working in a university hospital, 35.5% ( n:251 ) were found to be less than 12 months. The difference between the mean scores of all assistants participated in the study, which they got from the sub-factors of the Job Satisfaction Scale and from the sub-fields of the WHOQOL-BREF Scale; and gender, number of patients examined in the night shift, income perception, satisfaction with the theoretical training, working to contribute

(8)

V to emergency service training individually, presence of lecturer/counselor, presence of hobby, alcohol use, antidepressant-anxiolytic drug use, satisfaction with being an emergency medical assistant and exposure to violence and affection from violence was found to be statistically significant. A positive correlation was found between job satisfaction and quality of life.

In conclusion, the provision of qualified patient care in emergency departments is closely associated with the job satisfaction and quality of life of the EMRs who provide this service. Reducing the number of patients per physician, increasing the number of conselor specialists working in emergency services, increasing the time allocated to social activities, allocating time to hobbies, allocating time to works about Emergency service individually, taking measures to prevent violence, provision of improvements in income levels, efficiency of specialty trainings are the major factors that positively affect job satisfaction and quality of life.

In order to examine the correlations between job satisfaction and quality of life, there is a need for larger studies in which new scales suitable for emergency medicine residents are developed.

(9)
(10)
(11)

VIII

İçindekiler

1

Giriş ... 1

2

Genel Bilgiler ... 3

2.1

Acil Tıp Tanımı ... 3

2.2

Dünyada ve Türkiye’de Acil Tıp ve Tarihsel Gelişimi... 3

2.3

Acil Tıp Uzmanlık Öğrenciliği ... 4

2.4

İş ve Sağlık ... 5

2.5

Yaşam Kalitesi ... 6

2.6

İş Doyumu ... 6

2.6.1

İş Doyumu Kuramları ... 8

2.6.2

İş Özellikleri Modeli(Job Characteristics Model) ... 13

2.6.3

Cornell Modeli:... 13

2.6.4

Hekimlik Mesleğinde İş Doyumu ... 14

2.6.5

Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinde İş Doyumu ve Yaşam Kalitesi 15

3

Gereç Ve Yöntem ... 18

3.1

Araştırmanın Tipi ... 18

3.2

Araştırmanın Hipotezleri ... 18

3.3

Araştırma Örneklemi Ve Veri Toplama ... 18

3.3.1

Anket Formu ... 20

3.3.2

İş Doyumu Ölçeği ... 20

3.3.3

Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği-Kısa Form

(WHOQOL-BREF) ... 21

3.4

Verilerin Analizi ... 23

3.4.1

Değişkenler ... 23

3.4.2

Verilerin Analizinde Kullanılan İstatistiksel Yöntemler ... 24

3.5

Çalışmanın Kısıtlılıkları ... 25

4

Bulgular ... 26

4.1

Sosyodemografik Özellikler ... 26

4.2

Çalışma Yaşamına Ait Özellikler ... 29

Tablo 6 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Meslekteki Çalışma Yıllarının Dağılımları ... 29

4.3

Özel Yaşama Ait Özellikler ... 33

4.4

Bağımsız Değişkenler ile İş Doyum Ölçeğini Oluşturan Faktörler

Arasındaki Korelasyonlar ... 100

(12)

IX

4.5

Bağımsız Değişkenler ile WHOQOL-BREF Ölçeğini Oluşturan Alanlar

Arasındaki Korelasyonlar ... 103

4.6

İş Doyumu Ölçeğinden Alınan Toplam Puanların WHOQOL-BREF

Ölçeği Alan Puanları Arasındaki Korelasyonlar... 105

4.7

Çalışmada Yer Alan Bağımsız Değişkenler İle İş Doyumu Ölçeği ve

WHOQOL-BREF Ölçeği Alan Puanları Değerlerini Tahmin Edecek Modeller

112

4.7.1

Çalışmada Yer Alan Bağımsız Değişkenler İle İş Doyum Ölçeği

Toplam Puanı Arasındaki İlişki ... 112

4.7.2

Tek Değişkenli Analizlerde WHOQOL-BREF Bedensel Alan

Puanları Arasında Anlamlı Fark Saptanmış Değişkenlerin Lineer Stepwise

Regresyon Analizi İle İrdelenmesi ... 113

4.7.3

İş Doyumu Ölçeği Faktörleri ile WHOQOL-BREF Ölçeği Alan

Puanlarını Tahmin Edecek Modeller ... 115

5

Tartışma ... 117

6

Sonuç Ve Öneriler ... 128

7

Kaynaklar ... 131

8

Ekler ... 146

8.1

Sosyo Demografik Veriler ... 146

8.2

İş Doyum Anketi ... 149

8.3

Whoqol-Bref(Tr) Yaşam Kalitesi Ölçeği ... 151

9

Teşekkür ... 155

(13)

X

Tablolar Dizini

Tablo 1-Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre Yaş

Grubu Dağılımları ... 26

Tablo 2-Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Cinsiyet Dağılımları ... 26

Tablo 3 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Medeni Durum Dağılımları ... 27

Tablo 4 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre Hane

Paylaşımı Dağılımları ... 28

Tablo 5 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre Çocuk

Sahibi Olma Durumlarının Dağılımları ... 29

Tablo 6 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Meslekteki Çalışma Yıllarının Dağılımları ... 29

Tablo 7 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Mezuniyet Sonrası Çalışma Durumlarının Dağılımları ... 30

Tablo 8 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Mezuniyet Sonrası İş Durumlarının Dağılımları ... 30

Tablo 9 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Uzmanlık Öncesi Çalışılan Süre Dağılımları ... 31

Tablo 10 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Uzmanlık Öğrencisi Olarak Çalışılan Süre Dağılımları ... 31

Tablo 11 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre Ayda

Toplam Çalışılan Süre Dağılımları ... 32

Tablo 12 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre 24

Saatte Bakılan Hasta Sayısı Dağılımları ... 32

Tablo 13 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Asistan Başına Düşen Hasta Sayısı Dağılımları ... 33

Tablo 14 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre Hobi

Varlığı Dağılımları ... 33

Tablo 15 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Sigara Kullanma Durumlarının Dağılımları ... 34

Tablo 16 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre Alkol

Kullanma Durumlarının Dağılımları ... 34

Tablo 17 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Antidepresan-Anksiyolitik İlaç Kullanma Durumlarının Dağılımları ... 35

Tablo 18 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Ortalama Aylık Gelir Düzeyi Dağılımları... 35

Tablo 19 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre Ev

Sahibi Olma Durumlarının Dağılımları ... 36

Tablo 20 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Oturduğu Ev Durumlarının Dağılımları ... 36

Tablo 21 - Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin Çalıştıkları Kurumlara Göre

Araba Sahibi Olma Durumlarının Dağılımları ... 37

(14)

XI

Tablo 22 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Yaş Gruplarına Göre

Dağılımı ... 38

Tablo 23 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Yaş Gruplarına

Göre Dağılımı ... 39

Tablo 24 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Cinsiyetlerine Göre Dağılımı

... 40

Tablo 25 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Cinsiyetlerine

Göre Dağılımı ... 41

Tablo 26 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Medeni Durumlarına Göre

Dağılımı ... 42

Tablo 27 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Medeni

Durumlarına Göre Dağılımı ... 43

Tablo 28 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları Kuruma Göre

Dağılımı ... 44

Tablo 29 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları

Kuruma Göre Dağılımı ... 45

Tablo 30 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Yalnız Yaşama Durumu

Göre Dağılımı ... 46

Tablo 31 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Yalnız Yaşama

Durumuna Göre Dağılımı ... 47

Tablo 32 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çocuk Varlığına Göre

Dağılımı ... 48

Tablo 33 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çocuk Varlığına

Göre Dağılımı ... 49

Tablo 34 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Bir Ayda Toplam Çalışılan

Saate Göre Dağılımı ... 50

Tablo 35 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Bir Ayda

Çalışılan Toplam Saate Göre Dağılımı ... 51

Tablo 36 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Kurumlarında 24 Saatte

Bakılan Hasta Sayısına Göre Dağılımı ... 52

(15)

XII

Tablo 37 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Kurumlarında 24

Saatte Bakılan Hasta Sayısına Göre Dağılımı ... 53

Tablo 38 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Gündüz Vardiyasında Bir

Asistanın Baktığı Hasta Sayısına Göre Dağılımı ... 55

Tablo 39 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Gündüz

Vardiyasında Bir Asistanın Baktığı Hasta Sayısına Göre Dağılımı ... 56

Tablo 40 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Gece Vardiyasında Bir

Asistanın Baktığı Hasta Sayısına Göre Dağılımı ... 57

Tablo 41 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Gece

Vardiyasında Bir Asistanın Baktığı Hasta Sayısına Göre Dağılımı ... 58

Tablo 42 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Hobi Varlığına Göre

Dağılımı ... 60

Tablo 43 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Hobi Varlığına

Göre Dağılımı ... 61

Tablo 44 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Sigara Kullanımına Göre

Dağılımı ... 62

Tablo 45 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Sigara

Kullanımına Göre Dağılımı ... 63

Tablo 46 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Alkol Kullanımına Göre

Dağılımı ... 64

Tablo 47 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Alkol

Kullanımına Göre Dağılımı ... 65

Tablo 48 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Antidepresan-Anksiyolitik

Kullanımına Göre Dağılımı ... 66

Tablo 49 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların,

Antidepresan-Anksiyolitik İlaç Kullanımına Göre Dağılımı ... 67

Tablo 50 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin, İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları Kurumdaki

Asistan Sayılarına Göre Dağılımı ... 68

Tablo 51 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları

(16)

XIII

Tablo 52 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları Kurumdaki

Öğretim Görevlisi Sayılarına Göre Dağılımı ... 70

Tablo 53 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları

Kurumdaki Öğretim Görevlisi Sayılarına Göre Dağılımı ... 71

Tablo 54 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları Kurumdaki

Öğretim Görevlisi Başına Düşen Asistan Sayısına Göre Dağılımı ... 72

Tablo 55 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Çalıştıkları

Kurumdaki Öğretim Görevlisi Başına Düşen Asistan Sayısına Göre Dağılımı . 73

Tablo 56 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Servis Eğitimine Katkı

Amaçlı Bireysel Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı ... 74

Tablo 57 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Servis

Eğitimine Katkı Amaçlı Bireysel Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı ... 75

Tablo 58 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Aylık Gelir Düzeyi Algısına

Göre Dağılımı ... 76

Tablo 59 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Aylık Gelir

Düzeyine Göre Dağılımı ... 78

Tablo 60 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Tıp Uzmanlık

Öğrencilerinin Aldıkları Teorik Eğitimden Memnuniyet Durumuna Göre

Dağılımı ... 80

Tablo 61 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Tıp

Uzmanlık Öğrencilerinin Aldıkları Teorik Eğitimden Memnuniyet Durumuna

Göre Dağılımı ... 82

Tablo 62 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Serviste Danışman

Uzman Öğretim Görevlisi Varlığı Durumlarına Göre Dağılımı... 84

Tablo 63 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Serviste

Danışman Uzman Öğretim Görevlisi Varlığı Durumlarına Göre Dağılımı ... 88

Tablo 64 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Tıp Uzmanlık Öğrencisi

Olma Memnuniyet Durumlarına Göre Dağılımı ... 90

Tablo 65 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Acil Tıp

Uzmanlık Öğrencisi Olma Memnuniyet Durumuna Göre Dağılımı ... 93

Tablo 66 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin İş

Doyum Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Şiddete Maruz Kalma ve

Şiddetten Etkilenme Durumlarına Göre Dağılımı ... 95

(17)

XIV

Tablo 67 - Araştırmaya Katılan Tüm Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin

WHOQOL-BREF Ölçeğinden Aldıkları Ortalama Puanların, Şiddete Maruz

Kalma ve Şiddetten Etkilenme Durumlarına Göre Dağılımı ... 98

Tablo 68 - Bağımsız Değişkenler ile İş Doyum Ölçeğini Oluşturan Faktörler

Arasındaki Korelasyonlar ... 100

Tablo 69 - Bağımsız Değişkenler ile WHOQOL-BREF Ölçeğini Oluşturan

Alanlar Arasındaki Korelasyonlar ... 103

Tablo 70 - İş Doyumu Ölçeğinden Alınan Toplam Puanların WHOQOL-BREF

Ölçeği Alan Puanları Arasındaki Korelasyonlar ... 105

(18)

XV

Şekiller Dizini

Şekil 1 - Maslow’un Gereksinimler Hiyerarşisi ... 8

Şekil 2 - Herzberg’in Kuramı... 10

Şekil 3 - WHOQOL-Bref Alan Ve Bölümleri ... 22

(19)

XVI

Kısaltmalar Listesi

ABD: Amerika Birleşik Devletleri ANOVA : Tek yönlü Varyans analizi ATUÖ: Acil Tıp Uzmanlık Öğrencisi ATUDER : Acil Tıp Uzmanlık Derneği DEÜ : Dokuz Eylül Üniversitesi DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü EAH : Eğitim Araştırma Hastanesi EMR : Emergency Medicine Resident

ILO : İnternational Labour Organization ( Uluslararası Çalışma Örgütü) İDA : İş doyum Anketi

SIP : Sickness İmpact Profile

TUKMOS : Tıpta Uzmanlık Kurulu Müfredat Oluşturma ve Standart Belirleme Sistemi WHOQOL : World Health Organization Quality of Life (Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği)

WHOQOL-BREF TR : Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği-Kısa Form-Türkçe Versiyonu

(20)

1

1

Giriş

Türkiye’de Acil Tıp Uzmanlık Eğitimi, ilk olarak İlk ve Acil Yardım Uzmanlığı adı altında 30 Nisan 1993 tarih 21567 sayılı Resmi Gazetedeki Tababet Uzmanlık Tüzüğünün 5’inci maddesiyle, bu tüzüğe eklenen çizelgedeki eğitim süresi ve rotasyonların yayınlanması sonrası yürürlüğe girmiştir. 1994 yılında ilk acil tıp uzmanlık öğrencisinin göreve başlamasından itibaren günümüze kadar geçen 24 yıllık süre içerisinde birçok üniversitede ve eğitim araştırma hastanesinde Acil Tıp Anabilimdalı kurulmuştur1.

Hayatı tehdit eden hastalık ya da travmaların tespiti ve bunların acil tedavilerinin planlanmasından sorumlu olan Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin çalışma koşullarını etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Eğitim sürecinin de dahil olduğu asistanlık dönemi kişinin fiziki ve ruhsal sağlığını çok yönlü etkilemektedir.

Acil tıp asistanları uyku düzensizlikleri, hasta sayısının fazlalığı, hastane hiyerarşisinde statülerinin tanınmaması gibi stresörlerle karşı karşıya kalmaktadırlar.2

Bu stresörlerle başa çıkabilmek için istenmeyen ilaç ya da alkol bağımlılıkları artış göstermektedir. 3

Yaş, cinsiyet, medeni durum gibi birçok faktörün acil tıp asistanlık eğitimi sürecinde bireysel başedebilirlik üzerine etken olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir 456

Dünya Sağlık Örgütünün, yaşam kalitesi tanımında, kişinin amaç, beklenti ve standartları, ilgi alanları ile birlikte değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Kişinin fiziksel, ruhsal sağlık durumunun, inançlarının bütün olarak çevreyle olan ilişkilerinin karmaşık olarak etkilendiğini ortaya koymaktadır7.

Acil Servis asistanlarının yaşam kalitesini etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Fiziksel, zihinsel, çevresel ve sosyal ilişkiler, yaşam kalitesini etkilemektedir. Mevcut değiştirilebilir faktörlerin iyileştirilmesi ve düzenlenmesi ile yaşam kalitesinin artışı çalışanların iş verimliliğini arttırarak verilen hizmet kalitesini arttıracaktır

İş doyumu, çalışan kişinin işinden duyduğu memnuniyet, kendini ve yaptığı işi değerlendirmesi sonucu ulaştığı olumlu duygusal durum olarak tanımlanmaktadır. Davranış bilimcilerin çok önem verdiği davranışsal konulardan birisi olan iş doyumu, ilk kez 1920’lerde ortaya çıkmış olup, bireylerin fiziksel ve ruhsal sağlıklarını doğrudan etkilediği gibi iş hayatında etkinlik ve verimliliğin artmasında da olumlu etkileri vardır.8 İş sağlığı, genel sağlık

kadar kişinin iş doyumunun da kişinin beklenti ve standartları, amaç ve ilgilendikleri ile örtüşerek yaşam kalitesi üzerinde etkileri olabileceği söylenebilir.9

Çalışmamızın temel amacı, ülkemizde aktif olarak çalışan ve uzmanlık eğitimi almakta olan acil servis asistanlarının iş doyumunu ve yaşam kalitesini, sosyodemografik özelliklerine göre değerlendirmek ve aralarında ilişki olup olmadığını araştırmaktır. Ortaya

(21)

2 çıkacak sonuçlara göre düzeltilebilir ve değiştirilebilir faktörlerin belirlenerek acil servis asistanlarının iş doyumunun ve yaşam kalitesinin artırılabilmesi için öneriler ortaya koymaktır.

(22)

3

2

Genel Bilgiler

2.1 Acil Tıp Tanımı

Acil Tıp, Uluslararası Acil Tıp Federasyonu’na göre; tüm yaş gruplarındaki hastaları etkileyen ayrıştırılmamış tüm fiziksel ve ruhsal bozuklukların oluşturduğu hastalık ya da yaralanmaların akut ve ivedi şekilde önlenmesi, tanısı, tedavisi ve yönetimi için gereken bilgi ve beceriler bütününü kapsayan tıp pratiğidir. Bunun yanında hastane-öncesi ve hastane içi acil tıp sistemlerinin anlaşılması ve geliştirilmesi için gerekli becerileri de içerir.2

Ülkemizde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yayınlanan Sağlık Uygulama Tebliği’nde belirtildiği şekliyle acil durum; ani gelişen hastalık, kazalar, yaralanma ve benzeri durumlarda olayın ortaya çıkmasından itibaren ilk 24 saat içinde tıbbi müdahale gerektiren ve ivedilikle tıbbi tedavi yapılmadığında veya başka bir sağlık kuruluşuna nakli halinde hayatın ve/veya sağlık bütünlüğünün kaybedilme riskinin doğacağı kabul edilen durumlardır. Bu nedenle sağlanan sağlık hizmetleri acil sağlık hizmetleri olarak kabul edilmektedir.9

2.2 Dünyada ve Türkiye’de Acil Tıp ve Tarihsel Gelişimi

Günümüzde bilinen anlamıyla Acil Tıp ilk olarak 1960’lı yıllarda başladı. Modernleşmenin hem sonucu hem de sebebi olan sanayi gelişimi ve bu gelişimin beraberinde getirdiği iş kazaları, trafik kazaları sonucu meydana gelen yaralanmalara müdahale etmek için eski dizayndaki acil servisler yetersiz kalmaktaydı. Diğer branşlardan rotasyoner doktorların davet üzerine gelip çalıştığı ve genelde hemşireler tarafından idare edilen acil servisler; hem acil serviste çalışan hekimlerin primer branş işlerininin aksamasına hem de artık birden fazla branşı ilgilendiren komplike vakalar geldiğinde ihtiyaçlara cevap veremez hale gelmesine sebep olmuştu. 1966 yılında Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi’nin yayınladığı Kazalarda Ölüm ve Sakatlıklar: Modern Toplumun İhmal Edilmiş Hastalığı yazısı çok ses getirdi. 10

Bu yazıda Vietnam’da yaralanan bir askerin, New York’ta vurulan bir sivilden daha çok yaşama şansı olduğundan bahsediliyordu, bunun sebebi ise askeri birimlerde tıp ve acil müdahalenin daha düzenli olması ve şehirde organizasyon şeması net olmayan acil servislerdi. Bu yazıyla beraber acil tıp hizmetleri yeniden ele alındı ve otoyol güvenliği yasası çıktı. Bunun üzerine kurulmuş olan ilk Acil Tıp Anabilim Dalı Cincinnati Üniversitesi’nde 1970’de kurulmuştur.

Türkiye açısından bakıldığında ise genel sağlık ve acil sağlık ile ilgili düzenlemeler maalesef yetersizdi, acil servis hizmeti ancak donanımlı ve bu alanda kendini geliştirip yetiştirmek isteyen bireylerle mümkündür. 1961 yılında çıkarılan 224 sayılı “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun” ile sağlık hizmetlerinin yurdun ücra köşesindeki vatandaşın ayağına kadar götürülmesini hedef tutan yeni bir hizmet anlayışı ve uygulaması getirildi. Türkiye’de acil tıbbın gelişimi gerçek anlamda 1990 yılında İzmir Dokuz

(23)

4 Eylül Üniversitesi’nin (DEÜ) daveti ile Türkiye’ye gelen ABD’li bir acil tıp uzmanı olan Dr. John Fowler’ın çalışmaya başlaması ile olmuştur. Bakanlar Kurulu’nun 12 Nisan 1993 tarihli kararı, 30 Nisan 1993 tarih ve 21567 sayılı Resmi Gazete’de 93/4270 karar sayısı(1) ile yayınlanmış ve İlk ve Acil Yardım adıyla bir ana dal kurulmuştur. Kuruluşunda 3 yıllık bir ana dal olarak tanımlanan İlk ve Acil Yardım, 24 ay ana dal 18 ay rotasyon şeklinde planlanmıştır. Aynı yıl Türkiye’de iki tane İlk ve Acil Yardım Anabilim Dalı kurulmuştur (Dokuz Eylül Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi). Bu Anabilim Dalları 1994 yılında ilk asistanlarını alarak eğitime başlamışlardır.

Ülkemizde 2018 itibariyle 64 adet Üniversite Hastanesinde ve 34 adet Eğitim

Araştırma Hastanesinde Acil Tıp Uzmanlığı eğitimi verilmektedir. Acil Tıp Asistanı sayısı:

1031, Acil Tıp Uzman sayısı : 1857, Acil Tıp Doktor Öğretim Görevlisi sayısı : 121, Acil Tıp

Doçent Doktor sayısı : 113, Acil Tıp Profesör Doktor sayısı : 62 , bu veriler, Acil Tıp Uzmanlık Derneğinden (ATUDER) alınmış kayıtlı olan verilerdir.

Türkiye’de Acil Tıp eğitimi, Tıpta Uzmanlık Kurulu Müfredat Oluşturma ve Standart Belirleme Sistemi (TUKMOS) tarafından Acil Tıp alanında oluşturulmuş standartlar dahilinde verilmek zorundadır. 11Bu kriterlere uygunluk 2016 yılından itibaren denetlenmeye başlanmış

olup klinikler kendi eğitim programlarını buna göre düzenlemek ve ülke çapında bir standarda uyum sağlamak durumundadırlar (11)TUKMOS’un belirlediği klinikler tarafından verilen eğitimler dışında Acil Tıp derneklerinin son derece kapsamlı ve yaygın eğitim etkinlikleri de bulunmaktadır.

2.3 Acil Tıp Uzmanlık Öğrenciliği

6 yıllık lisans eğitimini tamamlayan hekimler ülkemizde ihtisas sınavı (Tıpta Uzmanlık Sınavı) ile kazanılan hak sonrası Acil Tıp uzmanlık öğrenciliğine başlamaktadır. Acil Tıp Uzmanlığı programının süresi farklı ülkelerde 3, 4 hatta 5 yıl olmakla beraber, ülkemizde 26 Nisan 2011 tarih 27916 sayılı resmi gazetede yayınlanan 6225 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Acil Tıp Uzmanlığı eğitim süresi 9 ay rotasyon olmak üzere 4 yıl olarak belirlenmiştir11. Avrupa Birliği Yönergesi’nde (EU Directive 2005/36/EC) ise Acil Tıp

Uzmanlık eğitimi tıp fakültesi mezuniyeti sonrası en az 5 yıl olarak belirlenmiştir.

Acil tıp uzmanlık öğrencileri , ileri kardiyak yaşam desteği, ileri travma yaşam desteği ve acil tibbi bakım konularında eğitim alırlar, acil hastasının hızlı şekilde değerlendirilmesini ve uygun tedavisini sağlar. Stres düzeyi yüksek hasta ve hasta yakınları ile iletişim kurmak zorundadırlar.

Acil servis hekimlerinin çalışma faktörlerini etkileyen bir çok unsur bulunmaktadır. Uzmanlık eğitimi boyunca acil servis hekimi stresli dönemler geçirir. Bakmakla yükümlü olduğu hasta sayısının fazlalığı, hasta mortalitesinin yüksekliği, uykusuz çalışma saatleri, hasta ve yakınlarının ajitasyonları sık karşılaşılan stres nedenleridir.12

(24)

5

2.4 İş ve Sağlık

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) uzmanlarının 1950 yılındaki ortak toplantısında iş sağlığı ‘bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır’ şeklinde tanımlanmıştır.13

Çalışma ortamında bulunan bazı faktörlerin, çalışan kişilerin sağlığını bozması şeklinde geleneksel bir yaklaşım olmakla birlikte, iş ve sağlık arasında ilişki iki yönlüdür. İş çalışma kişinin sağlığını etkilerken, kişinin sağlık durumu da işin niteliğini ve niceliğini etkilemektedir. Çalışan kişinin sağlık durumunun da iş üzerinde etkisi bulunmaktadır. 13

Kişisel özellikler ve çevre faktörleri, işyeri ortam faktörleri iş ve sağlık ilişkileri ile ilgili iki temel öğedir. İş yerine ait fiziksel özellikler ile birlikte kişiler arası ilişkiler, yöneticilerle olan ilişkiler de önemlidir. 13

Moss ve arkadaşları tüm çalışma ortamlarının üç ana boyutu olduğunu ortaya koymuşlardır.

1. İlişkiler

2. Kişisel Gelişme

3. Sistemin Devamlılığı ve gelişimi

Bu araştırmacılar çalışma ortamını tanımlayan ve analiz eden bir ölçek geliştirmişlerdir. Ölçeğin ilişkiler boyutu için alt bileşenler, katılım, amir desteği ve arkadaş yakınlığıdır. Kişisel gelişimin alt öğeleri, bağımsızlık, görev yönelimi ve iş zorluğudur. Sistemin devamlılığı ve gelişimi öğesi de açıklık, kontrol, yenilik ve fiziksel konfora odaklanır.14

Görevlerine başlamadan bir uyum eğitimi almış olan fabrika çalışanlarının iş doyumları yüksek saptanmıştır. İşle ilgili bilgi düzeyinin artması, uyumun kolaylaşmasını arttırdığını düşündürmektedir. İş sağlığını etkileyen faktörlerden biri de uyum eğitimi almış olmaktır..9

Vardiya usulü çalışmanın, normal uyku ve yaşam düzenini bozan, fizyolojik, psikososyal, çevresel ve medikal olumsuz etkileri mevcuttur. Sirkadiyen ritm, bedenin 24 saat boyunca dış çevre ile sürekli etkileşim halinde bulunan iç saat yapısı ile ilgilidir. Sirkadiyen ritm, uykunun düzenlenmesi, uyanıklık ve diğer fizyolojik aktiviteleri düzenlenmesi konusunda önemli rol oynar. Vardiya usulü çalışmanın etkisi ile uyku ve yaşam düzeni değişmiş çalışanın vücudunun ihtiyaçları ve sirkadiyen ritm arasında uyumsuzluk yaşanacaktır. Gece çalışmak, sosyal aktiviteleri olumsuz yönde etkileyerek, sosyal ilişkilerin kalitesini düşürerek fizyolojik ve ruhsal sağlık üzerinde olumsuz etkiye neden olacaktır.15

İş güçlüğü, kişinin çalışırken özel bir güç sarfettiği durumlar olarak tanımlanan etkenlerdir. Üstlerle kurulan ilişkinin baskıcı ve gerilimli olması, iş yerinde gerekli olan

(25)

6 kişisel destek eksikliği, uzun çalışma saatleri, rol çatışması, çalışılan mekanın düzensizliği, iş güçlüğüne, gerilime ve neticesinde sosyal yaşama olumsuz şekilde yansımaktadır16. İş

güçlüğü ile ilgili İsveç’te yapılmış bir çalışmada, kadın çalışanların hem ev, hem de iş ortamındaki sorumlulukları dolayısıyla bir nevi çifte olumsuz etkiye maruz kaldıkları ve bu durumun çeşitli fiziksel ve ruhsal bulgulara neden olduğu gösterilmiştir. 17

2.5 Yaşam Kalitesi

Yaşam kalitesi, kişinin o anki kişisel algılarını temel alan çok boyutlu, öznel bir kavramdır. Kişinin yaşam içindeki durumunu nasıl algıladığı ile ilgilidir. Yaşam kalitesi kavramı, kişinin içinde yaşadığı kültür ve değerler sisteminin bir parçası olarak anlam taşır, kişinin beklentileri, amaçları, standartları ve ilgi alanları ile birlikte değerlendirilmelidir. Kişinin fiziksel sağlığı, ruhsal sağlığı, inanç sistemi ve tüm bunların çevre ile olan ilişkilerinden etkilenen bir alanı kapsar.18

Hastalıkların sıklık ve ciddiyetinin ölçülmesi için çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Yaşam kalitesinin ve iyilik halinin belirlenebilmesi için etkili yöntemler bulunmamaktadır. Bu nedenle DSÖ, dünyanın çeşitli yerlerindeki on beş bağlantılı merkezin birlikte çalışması ile yaşam kalitesinin ölçümü için iki araç geliştirmiştir. WHOQOL-100 Ölçeği ve WHOQOL_BREF Ölçeği. Bu iki araç farklı kültürel ortamlarda kullanılabilirler, bu sayede toplumlar ve ülkeler arasında karşılaştırma yapılabilmektedir.

Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi, sağlığın kişilerin fonksiyonlarını yerine getirmede ki yeteneklerini nasıl etkilediğini ve kişilerin yaşamlarındaki algıladıkları fiziksel, ruhsal ve sosyal alanı ifade eder.

Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ölçütleri kapsamlı ve geniştir. Farklı topluluklarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi değerlendirmelerinden en bilinenleri World Health Quality of Life (WHOQOL), Medical Outcome Study SF-36, Sickness İmpact Profile (SIP), Notthingham Health Profile, Quality of Well-Being Scale, McMaster Health Index Quetionnaire, Darmounth COOP Funtion Charts, Duke Health Profile’dır.19

Genel başlıkların kullanılması nedeniyle duyarlılığın daha az olması, elde edilen bilgilerin klinik kararlarda kullanımının daha sınırlı olması, bazı hastaların başlıkları konu ile ilgisiz bulması sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ölçümlerinin sınırlılıkları olarak belirtilebilir.19

2.6 İş Doyumu

İnsanlar zamanlarının büyük bir kısmını çalışarak ya da işini düşünerek geçirmektedirler. İşgörenlerin beklentileri, ümitleri ve idealleri; çalışma hayatı üzerinde odaklanmakta dolayısıyla bireyin özel ve aile yaşamı da çalışma hayatı etrafında biçimlenmektedir.9,20

(26)

7 İş doyumu kavramı ve iş doyumunun ölçülmesi ilk olarak 1911’de Frank Taylor’un çalışmaları ile başlamıştır. Frank Taylor’un iş doyumu tanımı, kazanılan paranın miktarı ve ödüllendirmelere dayanır. O zamandan bu yana iş doyumu tanımı da değişikliklere uğramıştır.1935 yılında Hoppock, iş doyumu kavramının, genel doyumun bir parçası olduğunu ve bireyin yetenekleri, işle ilgili eğitim seviyesi, sosyal yetenekleri, gibi faktörlere bağlı olduğunu ifade etmiştir. Elton Mayo ise 1945 yılında, bir grup fabrika işçisi ile yaptığı çalışma neticesinde, grup içindeki etkileşimin, iş doyumunu etkileyen en önemli faktör olduğunu ve bu faktörün, işe ilgi, başarı ve güvenlik gibi değişkenlerden daha etkili olduğu görüşüne ulaşmıştır.21

İş doyumu ile ilgili çeşitli tanımlar bulunmaktadır. İş doyumu bireyin işine karşı olan tutumudur. İnançlar, değerler, duygular ve davranışsal eğilimlerin birleşiminin etkilenir.1977 yılında Locke, kişinin iş tecrübeleri sonucunda ortaya çıkan olumlu ya da olumsuz duygusal durum olarak ifade etmiştir. Çalışan kişilerin işinden beklentilerinin karşılanması ile iş doyumu da artar.22

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nün tanımına göre iş doyumu, “işçinin işini yaparken ya da yapması sayesinde, gereksinimlerini karşılayabilme düzeyinin bir türevi”dir.23

Hoppock, 1935 yılında, Herzberg ise 1959 yılında, kişisel hayat ve ev ortamının da iş doyumu ile ilgili olabileceğini öne sürmüşlerdir. Bununla birlikte güvende olma düşüncesi, başarı algısı, uygun denetim ve destek, kişiler arası iletişim iş doyumu ile ilişkili durumlardır. Vroom, izole olarak yapılan işlerde iş değiştirme sıklığının arttığı üzerinde dururken, Smith, tekdüze ve ardışık bir döngünün olduğu iş alanlarında düşük iş doyumu tespit etmiştir.24

Ling, iş sağlıkçısı olarak 1954 yılında gözlemleri sonucunda iş doyumunu para, saygınlık, statü, güvenlik, onay, aidiyet hissi ve yaratıcılıkla ilişkilendirmiştir. Ling, paranın ancak gerçek ihtiyaçları karşıladığında bir doyum nesnesi olacağını ortaya koymuştur.25

1975 yılında yaptığı çalışmada Ruth Johnston, bazı çalışanlara ait tutumlarda fizik koşulların ve paranın önemsizliğini vurgulamıştır. Johnston ve Gherardi, 1970 yılında kadın ve erkeklerin işle ilgili önceliklerinin farklı olduğunu göstermiştir. Kadın çalışanlar için önceliklikli öğeleri, iyi arkadaş ortamı, etkin ve ilgili bir yönetici ve iyi ücret olarak tespit etmişlerdir. Erkek çalışanlarda ise öncelik, işin ilginç olması, iyi arkadaşlık ortamı, etkin ve ilgili yönetici, iyi ücret ve uygun denetim olarak belirlenmiştir. 25

1988 yılında Bush, kişiye ait önemli iş değerlerinin, işi tarafından ne düzeyde karşılandığı ve bu değerlerin kişinin ihtiyaçlarına uygunluğunun ölçüsü yönündeki algısıdır.26

İş doyumu değişkenleri kişisel ve çevresel olmak üzere iki grupta incelenebilir. Çevresel değişkenleri, işin düzeyi, içeriği, yapıcı denetim, ücret ve terfi olanakları, sosyal etkileşim ve çalışma ekibi oluşturur. Kişisel değişkenler ise, yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, kültürel durum, zeka ve meslekten oluşur.27

(27)

8

2.6.1 İş Doyumu Kuramları

İş doyumunun sistematik bir şekilde araştırması motivasyon kuramları ile birlikte olmuştur.28

Motivasyon kuramlarından hiçbiri tek başına motivasyon ve iş doyumu konusunu bütünlük içinde açıklayamaz.29

Geliştirilmiş olan kuramlar ‘içerik kuramları’ ve ‘süreç kuramları’ olarak iki ana başlıkta gruplandırılabilir. İçerik kuramlarında, nelerin güdülenmeye yol açtığı ele alınmışken, süreç kuramlarında güdüsel sürecin işleyişi incelenmektedir.

Motivasyon kuramlarından olan, Maslow’un “İhtiyaçlar Hiyerarşisi”, Herzberg’in “Çift Faktör Kuramı” ile Adams’ın “Eşitlik Kuramı” aynı zamanda iş doyumunu da inceleyen başlıca çalışmalardır. Hackman ve Oldham’ın “İş Özellikleri Modeli” ile Smith, Kendall ve Hulin tarafından ortaya koyulan “Cornell Modeli” de iş doyumunu açıklayan önemli kuramlardandır.30

2.6.1.1 İçerik Kuramları ( Gereksinim Kuramları )

2.6.1.1.1 Maslow’un Gereksinimler Hiyerarşisi Kuramı

Motivasyon ve iş doyumu ile ilgili en bilinen kuram Abraham Maslow’a aittir.1954 yılında, Şekil 1’de gösterilen tüm gereksinimler karşılanmadıkça bireyin iş doyumu tam olarak sağlanamaz kuramını oluşturmuştur. Gereksinim basamakları bir düzen içindedir, alt basamaklarda doyum sağlanamadan bir üst basamak tamamlanamaz.31

(28)

9 Maslow’un gereksinimler hiyerarşisi kuramında, ihtiyaçlar piramidinde sırasıyla, temel fizyolojik gereksinimler, güvenlik gereksinimleri, sosyal gereksinimler, ego gereksinimleri ve kendini gerçekleştirme gereksinimleridir. Piramidinin en alt basamağında fizyolojik gereksinimler bulunmaktadır. Kişinin yiyecek, su, barınak gibi temel ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir. Bir üst basamakta bulunan güvenlik gereksinimleri, temel fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasından sonraki aşamadır. Güvenlik gereksinimleri, çalışan için bir anlamda, emeklilik fırsatı, sosyal güvencesi olan bir işte çalışmaya karşılık gelmektedir. Piramidin üçüncü basamağında sosyal gereksinimler bulunmaktadır. Çalışma güdüsü olarak ‘ait olmayı’ ifade etmektedir. Diğer çalışanların birbirleri ile olan ilişkilerini içerir. Bu yüzden firmalar çalışanlarının birbiri ile olan ilişkilerini güçlendirmek için sosyal etkinlikler düzenlemektedir. Hiyerarşinin dördüncü basamağını, egosal gereksinimler, “tanınma” oluşturmakta olup, onay ve başarı ile ilgilidir. Çalışma güdüsü olarak unvan, görevde yükselmeye karşılık gelmektedir. Ego gereksinimleri çok farklı şekilde karşılanabilir. Örneğin ABD’de tanınmış yayın kuruluşu olan NBC ‘de bir yapımcı için en prestijli durum maaşının yüksekliği değil, kendine ait bir park yerinin olmasıdır. Kişinin iş ortamında sosyal çevresi iyi de olsa, yüksek maaş ve statü sahibi bile olsa tüm gereksinimleri karşılanmış olmaz. Karşımıza piramidin son aşaması olan kendini gerçekleştirme gereksinimi çıkar. Kişi bu aşamada kendi yeteneklerini özgürce gerçekleştirme, kendini geliştirme açısından doyum arayacaktır. Örneğin, sürekli yeni araştırmalar yapan, yeni sınıflarda ders giren bir profesör, hep aynı dersleri vermek zorunda olana göre daha fazla iş doyumuna sahip olacaktır.

Eğer yönetici, personelin hangi ihtiyacını gidermek istediğini anlayabilirse, o gereksinimlerini giderebileceği ortamı yarATUÖrak onların belirli yönde davranmalarını sağlayabilir. Maslow’un kuramı, diğer kuramlar gibi sadece iş ortamı göz önünde bulundurularak geliştirilmiş bir kuram olmayıp genel bir kuram niteliğindedir.31,32

2.6.1.1.2 ERG (Existence, Relatedness and Growth Theory) Kuramı

Maslow’un kuramı, çok popülerlik kazanmış olsa da, içerdiği basamaklı yapı bilimsel olarak ispatlanamamıştır. Bir diğer sorun ise sıra düzenli yapının var olup olmadığı ile ilgilidir. Mevcut sorunlar nedeniyle 1972 yılında Aldefer tarafından üç aşamalı bir kuram ortaya atılmıştır.1977 yılında, Wanous ve Zwany tarafından yapılan araştırma bu kuramı desteklemiştir. Kuramın Maslow’un kuramından en önemli farkı yalnızca üç gereksinimden oluşması değil , bu gereksinimlerin sıra düzenliliğinin aksine bir bütün olarak yer almasıdır. Alderfer insan gereksinimlerini; var olma (Existance), ait olma (Relatedness) ve gelişme (Growth) şeklinde başlıca üç gruba ayırır.33 Var olma; fiziksel olarak iyi durumda olmayı ve

(29)

10 sağlayıcı ilişkiler kurma gereksinimidir. Gelişme (büyüme) ise; potansiyelini geliştirme, kapasitesini, yetkinliğini artırma ve kişisel gelişim gereksinimini ifade eder.34

Bu kuramdaki gereksinimler şöyle sıralanır, 1. Gelişim gereksinimleri

2. İlişki gereksinimleri 3. Varoluş gereksinimleri 31

2.6.1.1.3 Herzberg Güdüleme – Hijyen Kuramı

Herzberg, iş doyumu ile ilgili faktörleri iki farklı boyutta güdüleyiciler ve hijyenik faktörler olarak olarak ele almıştır.

Güdüleyici etmenler; işin kendisine ait içsel öğelerden oluşmaktadır. Bunların varlığı işteki performansı artırır ve bunlar doğrudan işin kendisinden elde edilen doyumla bağlantılı güdüleyicilerdir. Güdüleyici etmenler; temel psikolojik gereksinimlerle bağlantısı nedeni ile içsel etmenler olarak da adlandırılabilir. 35İşin kendisi yani işi yaparken alınan doyum, işteki

başarı, tanınma ve takdir edilme, sorumluluk alma, ilerleme ve gelişme olanakları bu grupta yer alan ve işte güdülenmeyi sağlayan etmenlerdir.36

Hijyenik etmenler işin yapıldığı ortam ve koşullarla ilgilidir, dışsal özellikli olup birincil olarak doyumu arttırmayıp, yokluğunda doyumsuzluk yaratan etmenlerdir. Varlıkları kişinin yaşam koşullarını sağlıklı hale getirir. Kişilerarası ilişkiler bu gruptadır. 36

Yeterli iş doyumu ve motivasyon, hem güdüleyicilerin hem de hijyen faktörlerinin gerçekleşmesi ile sağlanacaktır. Örneğin, yeterli ücret alan ancak iş üzerindeki kontrolü düşük olan bir kişinin iş doyumu ne karşılanacak ne de karşılanamayacaktır. İş üzerinde kontrolü yeterli olan bir çalışan yeterince ücretlendirilmezse iş doyumsuzluğu ortaya çıkacaktır. İyi ücretlendirilmiş ve yeterli sorumluluk verilmiş kişinin ise iş doyumu sağlanabilecektir. 31

Şekil 2 - Herzberg’in Kuramı

Güdüleyiciler Hijyenik Faktörler

Sorumluluk Gelişim Tanınma Uyaranlar Bağımsızlık Değişkenlik Başarı İş üzerinde kontrol İşe ilgi duyma

Ücret Güvenlik İş arkadaşları Çalışma koşulları İşyeri politikaları Çalışma süreleri Denetleyiciler

(30)

11

2.6.1.1.4 McClelland’ın Gereksinimler Kuramı (McClelland’ın Başarı İhtiyacı Teorisi)

McClelland, diğer kuramlardan farklı olarak, gereksinimlerin öğrenmeyle sonradan kazanılabileceğini savunmaktadır. Çalışanların üç gereksinimin etkisi altında davrandığını ve farklılık gösterdiğini belirtir. Bunlar; örgütsel bağlılık, güç kazanma ve başarma gereksinimleridir.

Örgütsel bağlılığı yüksek olan kişiler, yönetsel alanlardan çok, insan merkezli hizmet alanlarında çalışmaktan mutluluk duyarlar. Güç gereksinimi fazla olan kişiler, başarılı olmaktan çok kişiler üzerinde etki sahibi olabilecekleri işlere yöneleceklerdir. Başarı gereksinimi yüksek olan çalışanlar daha fazla kontrol sahibi olabilecekleri işlere yönelirler, kendilerine ulaşılması zor ve çok çalışmayı gerektiren hedefler tespit ederler ve bunlara kendisini ulaştıracak bilgi ve beceriyi kazanacak yönde davranış gösterirler.37

Yapılan çalışmalarda en yüksek güç ve başarı gereksinimi olan bireylerin en iyi, oysa daha çok örgütsel gereksinimi ön plandaki bireylerin en başarısız yöneticiler oldukları gösterilmiştir.( McClelland ve Burnham 1976, Stahl 1983 ) 31

2.6.1.1.5 Dougles McGregor’un X ve Y Kuramları

Mc Gregor’a göre idareciler çalışanların ne ile motive edilebileceklerini saptayabilirler. Ancak bunu yaparken alacakları kararların isabet derecesi, onların hareket noktalarını teşkil eden kabullerinin doğruluk derecesine bağlı olacaktır. 38

McGregor’un teorisine göre çalışanları X ve Y olarak iki kategoriye ayırılmıştır. X kategorisinde olanlar çalışmak istemeyen ve işe karşı olumsuz tutumlar sergileyen bireylerden oluşur. Bu bireyler sürekli işten kaytaracağı için amirleri tarafından sürekli kontrol edilmeliler ve çalıştırmak için ceza ile tehdit edilmeleri gerekir. Y kategorisindeki bireyler ise sorumluluk alan, motivasyonu yüksek, işi bir oyun olarak gören bireylerdir38.

2.6.1.1.6 Z Kuramı

İşgörenin iyimser ya da kötümser olarak değil, tarafsız olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunur. Görüldüğü gibi Z teorisi, insana iyi ya da kötü olarak yaklaşmayıp, X ve Y kuramlarının duruma bağlı olarak fayda sağlayacağını iddia etmektedir. 38

2.6.1.2 Süreç Teorileri

Süreç teorileri ile iş doyumunun hangi değişken ya da değişken gruplarının etkisiyle oluştuğunu ve bunların etkileşerek iş doyumunu nasıl meydana getirdiği açıklanmaktadır39

Süreç teorileri çalışanın iş doyumunun nedenlerini ve nasıl oluştuğunu ortaya koymaktadır. Vroom‘un Bekleyiş Teorisi, Adams‘ın Eşitlik Teorisi, Locke‘un Amaç Teorisi, Hackman ve Oldham‘ın İş Özellikleri Teorisi, Lawler‘ın Çok Yönlü Tatmin Teorisi ve Skinner‘in Pekiştirme Teorisi incelenecektir. 40

(31)

12

2.6.1.2.1 Adams’ın Eşitlik Teorisi

J. Stacey Adams’ın 1965’te ortaya koyduğu eşitlik kuramı, insanların gösterdikleri performans karşılığında aldıkları ödüllerde eşit davranıldığını görmek istedikleri ve bu eşitlik ile motive oldukları varsayımına dayanır. İşgören kendi eforu ve bu efor karşılığında aldığı getiriyi, kendisi ile aynı seviyede gördüğü bir başka işgörenin efor ve getirisi ile mukayese eder. 41

Karşılaştırma; bireyin hak ettiğinden daha azını elde ettiğine inandığı eşitsizlik durumu, hak ettiğinden daha fazlasını elde ettiğine inandığı eşitsizlik durumu ve hak ettiğini elde ettiğinde inandığı eşitlik durumu olmak üzere üç şekilde sonuçlanabilmektedir. Birey ilk durumda doyumsuzluk, ikinci durumda suçluluk ve üçüncü durumda doyum duygusu yaşamaktadır.42

2.6.1.2.2 Vroom’un Beklenti Kuramı

Beklenti kuramı,1964 yılında Vroom tarafından ortaya atılmıştır,1968 yılında Porter ve Lawler’in çalışmalrı ile desteklenmiştir. Kişileri harekete geçiren gücün kaynağı olarak; kişilerin işlerinden beklentileri ve işlerinden elde ettikleri ödülün değerliliğini, ödülü arzulama derecesini görmektedir. Teoriye göre üç ana öğe mevcuttur. Beklenti, araçsallık ve değer algısından oluşur.43

Bu kurama göre; çalışanı çaba harcamaya iten güç, gelecek hakkında beklentileri ve gelecekte elde edecekleridir. Vroom, bireylerin iki koşulda çalıştıklarını belirtmiştir. Bunlar; ekonomi ve güdüdür. Burada, kişinin çalışmayı çalışmamaya tercih edişi anlaşılmaktadır. Vroom’un beklenti kuramı, bireyin kazanç beklentisinin yüksek olduğu durumlarda çalışmayı tercih edeceğini vurgulamaktadır.44 Beklenti kuramı, diğer kuramların parçalarını bir araya

getirir. Genel olarak, beklenti kuramında davranışlar; hedeflerin ve seçimlerin gerçekleşme beklentisi ile açıklanabilir 45

2.6.1.2.3 Porter ve Lawler’ın Geliştirilmiş Beklenti Kuramı

Porter ve Lawler modelinde doyum, performansın ve bunun sonunda elde edilen ödüllerin sonucudur. Performans da, ödüllerin değeri ve algılanan ödül sonucu ortaya çıkan doyumdan etkilenmektedir46. Bu kuramda, ödüllerin doyuma yol açtığı, performansın ödül ile

bağlantılı olduğu varsayımı geçerlidir44.

2.6.1.2.4 Locke’ın Amaçlama (Tutarsızlık-Farklılık) Kuramı

Locke, iş doyumunu, gerçek ve beklenen verimlilik düzeyleri arasındaki farkın büyüklüğü olarak ele almıştır. 47

(32)

13 Bireyin amaçlarına ulaşması ya da yüksek düzeyde performans göstermesi, doyum adını verdiğimiz olumlu bir duygusal durumu ortaya koyarken, amaçlarına ulaşmaması doyumsuzluk hissine neden olmaktadır.48

2.6.2 İş Özellikleri Modeli(Job Characteristics Model)

Hackman ve Oldham, 1975 yılında, iş doyumunun nedenlerini açıklayan “işin özellikleri” yaklaşımını ortaya atmışlardır. Bu yaklaşım araştırmacıların işin beş temel özelliği olarak nitelendirdikleri; 1. Beceri çeşitliliği, 2. Görev bütünlüğü, 3. Görevin önemi, 4. Özerklik, 5. Geri bildirim

boyutları, üzerine kurulmuştur. Buna göre, söz konusu özellikler bireylerde üç psikolojik duruma yol açmakta, bu durumlar ise bireylerin iş tatmini ve motivasyonunda önemli sonuçlar yaratmaktadır. İşin beceri çeşitliliği gerektirdiği, görevlerin bir bütünlük içerdiği ve önemli olduğu oranda bireyde kendi işinin anlamlı olduğu duygusu oluşmakta, işin bireye özerklik tanıması bireyde sorumluluk duygusu yaratmakta, geri bildirim ise bireyin işin sonucu hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamaktadır. 4950

Sonuç, iyi çalışmaktan kaynaklanan, kendiliğinden oluşmuş ödüllerle güçlenen bir pozitif iş motivasyonu döngüsüdür. Ayrıca araştırmacılar, yüksek düzeyde içsel motivasyon sağlayacak şekilde işlerin düzenlenmesinin, kişinin işinde yüksek tatmin duyacağını, kişisel gelişme tatmini yaşayacağını ve sonuçta da iş etkinliğinin artacağını savunmuşlardır. 51

2.6.3 Cornell Modeli:

1969’ da Smith, Kendall ve Hulin tarafından geliştirilen “Cornell Modeli” ne göre, iş tatmini, bireyin işi ile ilgili duyguları ya da iş durumunun farklı boyutlarına karşı geliştirdiği duyusal tepkileridir. Araştırmacılara göre, bu duygular, bireyin mevcut durumdaki alternatiflerle bağlantılı olarak makul ve adil bir karşılık bulma beklentisi ile deneyimleri arasında farklılık algılamasından kaynaklanmaktadır. Smith ve arkadaşları Cornell çalışmalarının temelini oluşturan referans çerçevesi (frame of reference) kavramını ilk olarak ortaya ATUÖn araştırmacılardır. Referans çerçevesi, bireyin bir değerlendirme yaparken kullandığı iç standartlardır. Bu standart; bireyin deneyimleri, beklentileri ve mevcut bir uyarıcı karşısındaki değişim eşiği ile ilgilidir. 49 50

Bu ve benzeri kuramlardan hareketle, yapılan iş doyumu araştırmaları sonucunda, birtakım ölçekler geliştirilmiştir. Bu ölçekler, yalnızca iş doyumu konusunda yapılan bilimsel çalışmalar açısından değil, aynı zamanda çalışanları anlamak isteyen işletmeler, kurum ve kuruluşlar açısından da önem taşımaktadır.

(33)

14

2.6.4 Hekimlik Mesleğinde İş Doyumu

Hekimlerin iş doyumunun değerlendirilmesinde, bireysel, mesleki ve hasta ile ilişkili faktörler etkilidir. 52

Hekimler özellikle hastaların muayenesi, tanı ve tedavisinde etkin rol alabilmek üzere eğitim alırlar. Bogue ve ark.’na göre; hekimler açısından en büyük iş doyum kaynağı hastaların tanı ve tedavi sürecinde yeralmaktır.53

Hekimler, hastalara yardım ederek, hastaların problemlerini çözerek, hastalar ve aileleri ile iletişim kurarak ta mesleksel doyuma ulaşırlar.54 Hekimlerin iş doyumunu kişisel

özelliklerinden, yaş, cinsiyet ve medeni hali, çocuk sahibi olup olmama durumu ile birlikte, yaptıkları işin içeriği, alınan ücretin yeterliliği algısı ve çalışma koşulları gibi kurumsal ve çevresel etkenler etkilemektedir.55

İş ile ilgili diğer faktörler, zaman baskısı, bakılması gereken hasta sayısının fazlalığı, uzun çalışma saatleri, ekip içindeki uyumsuzluklar, iş stresinin yüksek olması, mesleki yetersizlik suçlamaları, komplike vaka sayılarında artış, çalışılan kurumlardaki yönetimin tutumu, sosyal yaşam ilişkisi, fiziksel, psikolojik ve sözel şiddet iş doyumunun azalmasına neden olmaktadır.53 545657585960

İş kontrolünün kendinde bulunması algısı, iş doyumunun artmasına neden olur.6061

Hekimlerin mesleki doyum düzeylerini etkileyen pek çok sebep vardır.62 63 Öncelikle

hekimlerin işlerinde mutlu olmaları kendi sağlıkları için önemlidir. Mesleki tatmin, bir bütün olarak sağlık hizmetlerinin niteliğini belirler. Hekimlerin yaşadığı mesleki doyumsuzluk, tükenme gibi olumsuz durumlara yol açar. 64 65 Bu olumsuz durum hasta bakım kalitesinde

azalmaya, 66 mesleği bırakma düşüncesine, meslek değişimine, istifa ya da erken emekliliğe 67686970 ve hekimlik mesleğini seçenlerin sayısındaki azalmaya neden olur. 71

Mesleki olarak doyumsuz hekimler, tıp öğrencilerine uzmanlık dallarını daha az tavsiye etmektedirler.72 Hekimin yaşadığı düşük iş doyumu, psikiyatrik semptomlara7374 ve

ruh sağlığında bozulmalara yol açmakta 75, koroner kalp hastalığı oluşmasına 76, beden sağlığı

algısında düşüşlere neden olmaktadır. 77 Hatta intihar teşebbüsleri ile de karşılaşılabilir. 78

Hekimin iş doyumu yaşaması, hastanın da lehinedir.79 Bakım hizmetlerinin niteliğini de

etkilemektedir.77

İş doyumu yaşayan hekimlerin ilgilendiği hastalar, hekimlerine daha fazla güvenmekte, hekimleri ile ilişkileri daha fazla devamlılık arz etmekte, tedaviye uyumları artmakta, olumlu tedavi sonuçları ve memnuniyet yaşamaktadırlar.66 77 8081

Şekil

Şekil 1 - Maslow’un Gereksinimler Hiyerarşisi
Şekil 2 -  Herzberg’in Kuramı
Şekil 3 - WHOQOL-Bref Alan Ve Bölümleri
Tablo  1-Acil  Tıp  Uzmanlık  Öğrencilerinin  Çalıştıkları  Kurumlara  Göre  Yaş  Grubu  Dağılımları
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

Acil servise hipoglisemi ile gelen hastalar›n klinik semptom- lar›n› ve prespite edici faktörleri saptamak ve demografik özellikleri karfl›laflt›rmak amac›yla

• a) Acil servisle ilgili süreçleri içeren yazılı bir düzenleme bulunmalıdır. Bu düzenleme; hasta girişi, triaj, konsültan hekim çağırılması, hastaların sevk

pozisyonunu değiĢtirir ve mobilizasyonunu sağlar. h) Sıvı-elektrolit dengesine yönelik mevcut ve olası sorunları dikkate alarak uygun hemĢirelik bakımını planlar, uygular

• Uzman tabip sayısının branş nöbeti için yeterli olmaması hâlinde acil servis nöbetlerinin ne şekilde yürütüleceğine Tebliğdeki esaslara uygun olarak baştabip karar

Acil yardım ambulansı: Her türlü acil durumda, olay yerinde ve ambulans içerisinde hasta ve yaralılara gerekli acil tıbbi müdahaleyi yapabilecek ekibe ve Yönetmelik EK–1

Hastane ve Sağlık Kurumları Yönetimi (3. Baskı) Siyasal Basımevi. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Acil Servis Biriminde Yatan Hastaların Memnuniyet

akut ve kronik ağrı tedavisi; kritik ve politravmalı hastanın acil tedavisi ve ileri tedavisi;hastaların yoğun bakımda izlenip tedavi edilmesi; temel ve ileri yaşam desteği

Çalışanların kişiliklerinin mesleklerine uygunluk düzeyleri ile mesleki doyum puanları arasında anlamlı bir farklılık vardır kişiliklerinin mesleklerine uygun