Araştırmamız, Türkiye genelindeki acil tıp uzmanlık öğrencilerinde iş doyumu, yaşam kalitesi gibi birbirinden etkilenebileceği ön görülen iki kavramı ve bu kavramları etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılan kesitsel bir analizdir. Anketlerin ulaştığı asistanlar içinden %78 ‘ine (708/912) ulaşılmıştır. Çalışmanın kapsayıcılığı %69 (708/1031)olarak saptanmıştır.
Araştırmaya katılan acil servis asistanlarının iş doyumunu ve yaşam kalitesini birlikte etkileyen faktörler şunlardır;
Kadın cinsiyetinde olmak, iş doyumunu ve yaşam kalitesinin azaltmaktadır.
Gece vardiyasında bakılan hasta sayısının artışı iş doyumunu ve yaşam kalitesini azaltmaktadır.
Acil tıp uzmanlık öğrencisinin hobisinin olması, iş doyumunu ve yaşam kalitesini arttırmaktadır.
Acil tıp uzmanlık öğrencisinin antidepresan-anksiyolitik ilaç kullanımı iş doyumunu ve yaşam kalitesinin azaltmaktadır.
Acil tıp uzmanlık öğrencisinin acil tıp branşını seçerek memnun olma durumu ise, iş doyumunu ve yaşam kalitesini arttırmaktadır.
Acil tıp uzmanlık öğrencisinin aylık olarak bireysel acil tıp eğitimine katkı amaçlı çalışma süresinin artışı iş doyumunu ve yaşam kalitesini arttırmaktadır.
Acil tıp uzmanlık öğrencisinin gelir algısından memnun olma durumu iş doyumunu ve yaşam kalitesini arttırmaktadır.
Acil tıp uzmanlık öğrencisinin çalıştığı kurumda danışman öğretim görevlisinin varlığının olması iş doyumunu ve yaşam kalitesini arttırmaktadır.
Acil tıp uzmanlık öğrencisinin şiddete maruz kalma ve şiddetten etkilenme düzeyti arttıkça iş doyumu ve yaşam kalitesi azalmaktadır.
Araştırmaya katılan acil tıp uzmanlık öğrencisinin sadece yaşam kalitesini etkileyen faktörlerin, cinsiyet, medeni durum, gece vardiyasında bakılan hasta sayısı, hobi varlığı, sigara kullanımı, alkol kullanımı, antidepresan-anksiyolitik ilaç kullanımı, acil tıp asistanı olmaktan memnun olma durumu, aylık olarak acil servis asistan eğitimine katkı amaçlı çalışma süresi, gelir algısı, teorik eğitimden memnun olma durumu, danışman öğretim görevlisi varlığı ve şiddete maruz kalma ve şiddetten etkilenme olduğu tespit edilmiştir.
Acil servislerde nitelikli bir biçimde hasta bakımının sağlanabilmesi, bu hizmeti sunan ATUÖ’ların iş doyumu ve yaşam kalitesi ile yakından ilişkilidir. Hekim başına düşen hasta sayısının azaltılması, acil servislerde çalışan danışman uzman/öğretim görevlisi sayısının artırılması, hobilere zaman ayırmak, şiddet olaylarını engelleyecek önlemlerin alınması, gelir
129 düzeylerinde iyileşmenin sağlanması, uzmanlık eğitimlerinin yeterliliği iş doyumunu ve yaşam kalitesini olumlu etkileyen faktörlerin başında gelmektedir.
Türkiye’de acil sağlık hizmet sunumundaki hekimler çok sayıda probleme maruz kalarak bu hizmeti sunmaya gayret etmektedir. İhtiyaç duyulan acil sağlık hizmetinin sunumunda, öncelikli olarak bireysel yaşam kalitesiyle birlikte iş doyumlarının da yüksek olması gerekmektedir. Acil sağlık hizmetleri kendi doğasından kaynaklanan özellikler sebebiyle, acil servis asistan hekimleri nöbet ve vardiyalı çalışma gibi yoğun, zor ve zahmetli işleri yaparken zamanlarının büyük bir bölümünü iş ortamları olan acil servislerde geçirmektedir ve diğer pek çok meslekten farklı olarak yapılan işlerde hatanın yeri yoktur. Bu derece dikkat, özen ve hassasiyet isteyen bir alanda faaliyet gösterip sağlık hizmeti sunan Acil Tıp Uzmanlık Öğrencilerinin, iş doyum düzeylerinin yüksek olmasının sağlanabilmesi aynı zamanda yaşamsal bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Sağlık sistemi politikalarının acil servislerle ilgili ihtiyaçlar doğrultusunda geliştirilmesi acil servislerde hasta bakım kalitesini arttıracaktır. Sağlıkta kalite programlarının acil servis çalışanlarını ihmal etmeden yürütülmesi çalışanların iş doyumunu arttıracaktır. Literatürde acil tıp asistanlığının sağlık üzerine negatif etkileri olabileceği yönünde veriler mevcut. Acil tıp asistanlığını tercih edenlerin kendisini bekleyen riskler hakkında bilgilendirilmesi ve farkındalık yaratılması uygun olacaktır. Eğitim programının içine stresle başa çıkma yöntemleri, iletişim teknikleri, öfkeyle başaçıkma ile ilgili ruhsal destekleyici eğitimler yerleştirilmelidir. Sağlıklı yaşama yönelik programlarla ilgili farkındalık yaratılmalıdır.
Nöbet sistemi acil tıp asistanı için başlı başına bir stres kaynağıdır. Sirkadyen ritmin bozulması ve uyku sorunları Acil Tıp asistanı için stres ve hoşnutsuzluğa yol açar. Nöbet sistemi çalışan acil tıp asistanının gece nöbetlerinde performansının düştüğü gösterilmiştir. Gece vardiyasından sonra araç kullanmak acil servis asistanı için risk faktörü oluşturmaktadır. Nöbet çalışmasının uygun sayıda ve yaşam ritmini aksatmayacak şekilde planlanması eğitm progrmalarında önemli yer tutmalıdır.
Acil Tıp asistanlarının iş doyumunu ve yaşam kalitelerini etkileyen en önemli unsurlardan biri de aldığı teorik eğitimden duyduğu memnuniyet, aktif çalışma ortamında öğretim üye ve görevlisi denetiminde yapılan pratik uygulma ve hasta bakımıdır. Bu nedenle asistanların eğitim programları güncel ve nitelikli yapılandırılmalı, öğretim üye ve görevlileri hasta bakımı, girişimsel işlemler, teslerin yorumlanması gibi kritik adımlarda mutlaka asistanlara destek vermelidirler.
Acil Tıp asistanı arkadaşları ve ailesiyle geçirilen zamanı artırarak, ayrıca hobiler ve egzersiz için daha çok zaman harcayarak kendi refahını ve huzurunu sağlayabilir. Acil Tıp Asistan birliği tarafından bastırılmış, ‘Acil Tıp Asistanının Sağlıklı Yaşam Başlangıç Klavuzu ,2018’ Acil Servise başlamış olan asistanlar tarafından okunarak yaşam değişiklikleri ile iş doyumlarını ve yaşam kalitelerini arttırabilirler.
130 Mevcut çalışma koşulları nedeniyle tükenmişlik ve depresyona yakalanma riski olan tüm acil tıp asistanları için kendi meslektaşları, uzmanlar, öğretim görevlileri uyanık olmalıdır. Tükenmişlik veya depresyon bulguları olduğu düşünülen asistanlar için özel programlar ve çalışma koşulları ile destekleyici tutumlar sergilenmelidir. Altışar ay aralıklarla psikiyatri kliniklerinden destek alınarak anksiyete, depresyon ve tükenmişlik ölçekleri uygulanarak asistanların yakın ruhsal takibi yapılması önerilir. Acil Servis asistanlarının maruz kaldığı olumsuzluklar nedeniyle, hasta ve yakınları tarafından şiddete uğrama, sık ölüm haberi verme gibi ruhsal açıdan asistanı olumsuz etkileyen durumlar ile ilgili psikiyatri kliniklerinden destek alınarak grup çalışmaları yapılması önerilir.
Acil servis asistanlığı eğitimi sadece mesleki açıdan beceri kazanılan bir eğitim değildir. Acil servis asistanlığı seçimi bir yaşam biçimi seçimidir. Bu seçim ile ilgili kliniklerin ve yöneticilerin hasta bakım kalitesini arttırmak ve çalışanların iş doyumunu arttırmak için asistanlara yönelik çok yönlü programların geliştirilmesi önerilir. Nelerle karşılacağını bilen asistanın farkındalığı yüksek olacağı için başetme yöntemlerini sağlıklı yollardan seçebilmesi mümkün olacaktır.
Tüm dünyada üzerine çalışmalar yapılmaya başlanan acil servis hekimlerinin bütünsel olarak iyilik halini düşünerek planlanmış ‘wellness’ programları desteklenmeli, bu programlar içinde aktif olmak isteyen asistanlar teşvik edilmelidir. Ülkemizde de henüz genç sayılabilecek bir branşı tercih etmiş olan acil servis asistanlarına yönelik olarak ‘wellness’ konusunda farkındalık yaratmak için sosyal etkinliklere, spor faaliyetlerine ve kültürel faaliyetlere katılımları desteklenmeye başlamış ve konu ile ilgili klavuz kitapçıklar oluşturulmuştur. Bu çalışmaların devam etmesi acil servis asistanlarının yaşam kalitesini ve iş doyumunu arttıracaktır.
Acil Tıp asistanı da kendi kişisel başa çıkma mekanizmalarını geliştirmeli, hastalara bakarken kendilerini ihmal etmemeyi öğrenmelidirler. Dış stresIeri azaltmak için asistanlık program yöneticisi, asistan ve tüm iş arkadaşları bir ekip gibi davranmalı ve mücadele etmelidir.
Sonuç olarak daha işini daha fazla severek yapan asistanlar daha nitelikli ve etkin bir eğitim alacaklar ve daha iyi birer uzman doktor olacaklardır. Zorlu asistanlık eğitiminin uygun ücret, adil ve başa çıkılabilir iş yükü ve sürekli öğretim görevlisi gözetimi ile desteklenmesi, asistanlara sosyal ve fiziksel zindelik sağlayacak imkanların oluşturulması da bu noktada asistanların iş doyumu ve yaşam kalitelerini olumlu etkileyecektir.
131