Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini¤inde Ayaktan ‹zlenen
Olgulardan DEHB ve/veya ÖÖB Tan›s› Konan
Çocuklar›n WISC-R Testi Sonuçlar›n›n Karfl›laflt›r›lmas›
Nilgün ÖNG‹DER*, Burak BAYKARA**, Aynur Pekcanlar Akay***
* Psk. Dr. Dokuz Eylül Ünv. T›p Fak. Çocuk Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹zmir.
** O¤rt. Gör. Uz. Dr. Dokuz Eylül Ünv. T›p Fak. Çocuk Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹zmir. *** Doç. Dr., Dokuz Eylül Ünv. T›p Fak. Çocuk Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹zmir. Tel : +902324123559
Faks: +902322776787
E-mail: aynur.akay@deu.edu.tr
ÖZET
Amaç: Bu çal›flman›n amac›, dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u (DEHB), özgül ö¤renme
bo-zuklu¤u (ÖÖB) ve DEHB’ye efllik eden ÖÖB (komorbid) tan›s› konan çocuklar›n WISC-R profillerini karfl›laflt›rmakt›r.
Yöntem: Bu araflt›rman›n örneklemi, yafllar› 6 ilâ 16 aras›nda de¤iflen ve DSM-IV ölçütlerine göre
de¤erlendirilerek DEHB ve/veya ÖÖB tan›lar› konan ve DEÜTF Çocuk Psikiyatrisi Poliklini¤i’ne ilk kez baflvuran çocuklardan oluflmaktad›r. Örneklemde, DEHB tan›s› konan 106, ÖÖB tan›s› konan 40, DEHB+ÖÖB tan›s› konan 45 çocuk olmak üzere toplam 191 kifliden oluflmaktad›r. Üç gruba (DEHB, ÖÖB, DEHB+ÖÖB tan›s› konanlar) Wechsler Çocuklar ‹çin Zekâ Ölçe¤i (WISC-R) uygulanm›flt›r.
Bulgular: Elde edilen sonuçlar incelendi¤inde, DEHB, ÖÖB ve DEHB+ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n
WISC-R profilleri aras›nda anlaml› farkl›l›klar oldu¤u görülmüfltür. DEHB tan›s› konan çocuklar›n Sö-zel Zekâ Bölümü puanlar›n›n, ayr›ca alt testlerden Genel Bilgi, Benzerlikler, Aritmetik, Sözcük Da-¤arc›¤› ve Yarg›lama puanlar›n›n ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n puanlar›na göre anlaml› düzeyde da-ha yüksek oldu¤u bulunmufltur. Benzer flekilde, DEHB tan›s› konan çocuklar›n Sözel Zekâ Bölümü puanlar›yla, Genel Bilgi, Aritmetik, Sözcük Da¤arc›¤› ve Yarg›lama alt test puanlar›n›n DEHB+ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n puanlar›na göre anlaml› düzeyde daha yüksek oldu¤u da saptanm›flt›r.
Tart›flma ve Sonuç: Çal›flmadan elde edilen sonuçlara göre, DEHB tan›s› konan çocuklar›n Sözel
Zekâ Bölümü puan›n›n ÖÖB tan›s› konanlardan ve DEHB+ÖÖB daha yüksek oldu¤u bulunmufltur. Bu çal›flma, ÖÖB’nin WISC-R sözel puan›n› olumsuz etkiledi¤i ve WISC-R ölçe¤inin DEHB ile ÖÖB’yi ay›rt etmekte yard›mc› bir araç olarak kullan›labilece¤ini ortaya koymufltur.
Anahtar Kelimeler: dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u, özgül ö¤renme bozuklu¤u, WISC-R ABSTRACT
Comparison of WISC-R Test Findings of Patients with Diagnoses of ADHB and/or Spesific Learning Disorders who are being Followed in a University Child Psychiatry Outpatient Clinic.
Objective: The aim of this study was to investigate the differences between children with
atten-tion deficit hyperactivity disorder (ADHD), learning disorders (LD) and ADHD+LD according to WISC-R profiles.
Method: The sample of the study consisted of children between the ages of 6 to 16 with ADHD
and LD and ADHD+LD on the basis of DSM-IV diagnostic criteria. They were admitting for the first time at the child psychiatry polyclinic of DEU Faculty of Medicine. The ADHD group included 106, LD group included 40 and ADHD+LD included 45 children adding up to a total of 191 respondents. Using WISC-R test to compare WISC-R performance of three groups (ADHD, LD and ADHD+LD).
Findings: There were significantly differences between WISC-R profiles children with ADHD, LD
and ADHD+LD. First of all, ADHD group had significantly higher verbal scale and all of the verbal subtests scores (information, similarities, arithmetic, vocabulary and comprehension) as compared to LD group. However, similar results were found between ADHD group and ADHD+LD group. ADHD group had significantly higher verbal scale and some other verbal subtests scores (informa-tion, arithmetic, vocabulary and comprehension) as compared to LD group.
Conclusion and Discussion: According to the findings of the study, WISC-R profiles
discrimina-te ADHD group from LD group and ADHD group from ADHD+LD group. This study demonstradiscrimina-ted that, LD diagnoses have a negative effect on the verbal abilities.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 18 Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1 G‹R‹fi
Amerikan Psikiyatri Birli¤i’nin Mental Bozukluklar›n Tan›sal Elkitab›’na (Amerikan Psikiyatri Birli¤i 1994) göre, dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u (DEHB), dikkat eksikli¤i veya afl›r› hareketlilik/itkisellik (impulsivity) be-lirtilerinin 7 yafltan önce bafllad›¤›, en az 6 ay çocu¤un içinde bulundu¤u, yafl ve geliflim düzeyiyle uyumsuz ve tutars›z bir biçimde devam etti¤i ve iki yâhut daha fazla ortamda sergilendi¤i bir bozukluk olarak tan›mlanmakta-d›r. Biederman (1998) taraf›ndan ise DEHB bireyin sosyal, duygusal ve biliflsel geliflimini etkileyen, ergenlik ve erifl-kinlik dönemlerinde baflka psikiyatrik sorunlar›n ortaya ç›kmas›na zemin haz›rlayan nöropsikiyatrik bir bozukluk olarak tan›mlanmaktad›r. DSM-IV’e göre okul dönemi ço-cuklar›nda DEHB görülme oran› %3 ilâ %5 aras›ndad›r. Erkek çocuklarda k›zlara göre daha s›k görüldü¤ü ve ora-n›n 1/4 oldu¤u bildirilmektedir.
Özgül ö¤renme bozuklu¤u (ÖÖB) ise DSM-IV’e göre, bireysel olarak uygulanan standart testlerle ölçüldü¤ün-de, bireyin kronolojik yafl›, ölçülen zekâ düzeyi ve yafl›na uygun olarak ald›¤› e¤itim göz önünde bulunduruldu-¤unda, ö¤renme becerilerinin beklenenin önemli ölçüde alt›nda olmas› fleklinde tan›mlanmaktad›r. Okuma bozuk-lu¤u, matematik bozukbozuk-lu¤u, yaz›l› anlat›m bozuklu¤u ve baflka türlü adland›r›lamayan ö¤renme bozuklu¤u olmak üzere 4 alt gruba ayr›lmaktad›r.
Wechsler Çocuklar ‹çin Zekâ Ölçe¤i (WISC-R) DEHB ve ÖÖB tan›s› için kullan›labilen bir de¤erlendirme arac›-d›r. Literatürde DEHB ve WISC-R profili aras›ndaki iliflki-yi inceleyen çal›flmalar›n daha yo¤un oldu¤u ancak bu ça-l›flmalar›n sonuçlar› aras›nda çeliflkiler bulunmaktad›r. Bâz› çal›flmalarda klinik beklentiyi destekleyen flekilde WISC-R’dan elde edilen profilin DEHB ile iliflkili oldu¤u bâz› çal›flmalarda ise, WISC-R profilinin DEHB’yi ay›rt et-mede yeterli olmad›¤›n›n bulundu¤u belirtilmektedir (Fa-raone ve arkadafllar› 1993, Kaplan ve ark. 2000, Tripp ve ark. 2002, Mahone ve ark. 2003, Mackin ve Horner 2005, Naglieri ve ark. 2005). Bunun yan› s›ra, ö¤renme bozuk-luklar›nda WISC-R profillerinin incelendi¤i çal›flmalar ol-du¤u da görülmektedir (Holcomb ve ark, 1987, Kavale ve ark. 2006).
WISC-R ölçe¤inden elde edilen profilin DEHB ile ilifl-kili oldu¤u bâz› çal›flmalar incelenecek olursa, DEHB tan›-s› konan çocuklarla kontrol grubunun WISC-R testi puan-lar›n›n karfl›laflt›r›ld›¤› bir çal›flmada, DEHB tan›s› konan çocuklar›n kelime da¤arc›¤›, küplerle desen, aritmetik, sa-y› dizisi ve flifre alt testlerinde, kontrol grubuna göre an-laml› düzeyde daha düflük puanlar görülmüfltür (Faraone ve ark. 1993). Di¤er bir çal›flmada ise DEHB tan›s› konan ve konmayan çocuklar›n WISC-R puanlar› karfl›laflt›r›lm›fl, sonuçta DEHB tan›s› konan çocuklar›n sözel, performans
ve tüm zekâ bölümü puanlar›n›n DEHB tan›s› konmayan çocuklara göre anlaml› düzeyde daha düflük oldu¤u bulunmufltur (Tripp ve ark. 2002).
DEHB ve ÖÖB tan›s› konan çocuklarla yap›lan bâz› ça-l›flmalarda, iki tan› grubunun WISC-R profili aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤› görülmektedir (Sattler 1992, Gomez ve Sanson 1994, Cornoldi ve ark.1999).
Mayes ve arkadafllar› (2000) taraf›ndan yap›lan ve DEHB ve ÖÖB’nin incelendi¤i bir araflt›rmada, çocuk kli-ni¤ine baflvuran 6 ilâ 16 yafl aras›ndaki 119 çocuk ve er-genle çal›fl›lm›flt›r. Bir üniversitenin psikiyatri klini¤inde çocuk ve ergenler, bir psikolog, bir çocuk psikiyatr› ve bir geliflim pediatr› taraf›ndan de¤erlendirilmifllerdir. Psiko-lojik de¤erlendirmeler, WISC-III, WIAT ve bir bilgisayar testi ile yap›lm›flt›r. Çocuklar d›fl›nda ebeveyn ve ö¤ret-menlerden de veri al›nm›flt›r. Tan›lar DSM-IV tan› kriterle-rine göre konmufltur. 80’in alt›ndaki zekâ puanlar›, psikoz ve otizm d›fllanm›flt›r. ÖÖB tan›s› için ise WIAT testinin alt ölçek puanlar› kullan›lm›flt›r. Sonuçta ÖÖB tan›s› olan ço-cuklar›n %69.8’inde DEHB tan›s› oldu¤u ÖÖB tan›s›na DEHB’nin efllik etmedi¤i %39.4’lük orana göre anlaml› fle-kilde fazla oldu¤u bulunmufltur.
Gomez ve Condon (1999) taraf›ndan yap›lan bir çal›fl-mada, DEHB, DEHB ve ÖÖB komorbid tan›s› olan ve kontrol gruplar›nda yer konan çocuklar, dil (linguistic), anlam (semantic) ve biliflsel konanlar› kapsayan ve duyu-sal ö¤elerle de iliflkili sorunlar aç›s›ndan incelenmifltir. DEHB tan›s› konan çocuklar, efllik eden bir ÖÖB sorunu olan ve olmayan ve kontrol gruplar›yla karfl›laflt›r›lm›flt›r. DEHB, DHEB ve ÖÖB ve kontrol gruplar› aras›nda WISC-R toplam puanlar› aç›s›ndan fark bulunamam›flt›r. Ancak uygulanan kelime testi (Competing Words Test) ve okuma testlerinde (WRAT–3 Reading Test) DEHB ve ÖÖB komor-bid tan›s› konan gruptaki çocuklar›n DEHB ve Kontrol grubundakilere göre ortalamalar›n›n anlaml› flekilde daha düflük oldu¤u bulunmufltur. Araflt›rma sonucunda dille il-gili bu sorunun DEHB den daha çok ÖÖB ile iliflkili oldu-¤u belirtilmektedir.
Ülkemizde DEHB ve ÖÖB tan›lar› ba¤lam›nda yap›lan çal›flmalar incelendi¤inde DEHB tan›s› aç›s›ndan yap›lan çal›flmalar›n daha yo¤un oldu¤u görülmektedir. Ayr›ca, DEHB tan›s› konan çocuklar›n WISC-R ölçe¤i aç›s›ndan kontrol veya di¤er bir psikiyatrik tan› grubu ile karfl›laflt›-r›ld›¤› çal›flmalar bulunmaktad›r. Örne¤in, DEHB tan›s› konan erkek çocuklar ile herhangi bir psikiyatrik tan› kon-mayan erkek çocuklar üzerinde yap›lan çal›flmada, R testi kullan›lm›flt›r. DEHB tan›s› konan çocuklar›n WISC-R alt testlerinden genel bilgi, benzerlik, aritmetik, parça birlefltirme ve flifre alt testlerinde herhangi bir psikiyatrik tan› almayan çocuklara göre daha düflük puanlar ald›klar› bulunmufltur (Erdo¤an-Bakar ve ar. 2005).
Ülkemizde yap›lan bir di¤er DEHB tan›s› konan, fark-l› bir psikiyatrik tan› konulan grup ve herhangi bir tan› konulmayan grup aras›nda WISC-R profillerinin karfl›-laflt›r›ld›¤› bir çal›flmada ise, Aritmetik, Benzerlikler, Say› Dizisi, Küplerle Desen alt testleri ile Sözel Zekâ Bölümü Katsay›s› için, herhangi bir tan› konulmayan grup di¤er gruplardan daha yüksek puan al›rken, DEHB tan›s› ko-nulan grup ile farkl› bir psikiyatrik tan› koko-nulan grup aras›nda anlaml› farkl›l›klar gözlenmemifltir (Evinç ve Gençöz 2007).
Bu çal›flman›n amac›, DEHB ve/veya ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n WISC-R profillerini karfl›laflt›rmak, böylece kli-nik uygulamada DEHB ve ÖÖB tan›s› konulurken çok s›k baflvurulan bir araç olan WISC-R’›n DEHB ve ÖÖB’yi ne ölçüde ay›rt etti¤ini araflt›rmakt›r. Ülkemizde daha önce yap›lm›fl olan çal›flmalardan farkl› olarak bu çal›flmada, DEHB, ÖÖB, ve DEHB’ye efllik eden ÖÖB (komorbid) tan›-s› konan gruplar›n kullan›larak, bu üç tan› grubu aratan›-s›nda WISC-R profillerinin farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤› araflt›r›l-m›flt›r.
YÖNTEM Örneklem
Bu araflt›rman›n örneklemi Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Hastânesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal› Poliklini¤i’ne fiubat 2006 – Haziran 2007 tarihleri aras›nda dikkat sorunlar›, afl›r› ha-reketlilik ve okul sorunlar›yla baflvuran ve de¤erlendir-melerden sonra DSM-IV ölçütlerine göre DEHB ve/veya ÖÖB ön tan›s› düflünülen ayr›ca araflt›rma kriterlerini karfl›layan 191 çocuk ve ergenden oluflmaktad›r. Örnekle-min 143’ü (%74.9) erkek, 48’i (%25.1) ise k›zlardan olufl-maktad›r. Örneklemdeki çocuk ve ergenlere DEHB ve/ veya ÖÖB tan›lar› konmufltur.
DEHB tan›s› konan 106 çocu¤un 84’ü (%79.2) erkek, 22’si (%20.8) k›zd›r. ÖÖB tan›s› konan 40 çocu¤un 25’i (%62.5) erkek, 15’i (%37.5) ise k›zd›r. DEHB’ye efllik eden ÖÖB (komorbid) tan›s› konan 45 çocu¤un 34’ü (%75.6) erkek, 11’i (%24.4) ise k›zlardan oluflmufltur.
Araflt›rma örnekleminde yer konan ve yafllar› 6 ilâ 16 aras›nda de¤iflen toplam 191 çocu¤un yafl ortalamalar› ay olarak incelenmifl ve ortalama 115.83 ay (ss=28.24) olarak bulunmufltur.
Veri Toplama Araçlar›
Wechsler Çocuklar ‹çin Zekâ Ölçe¤i (WISC-R)
Wechsler Çocuklar ‹çin Zekâ Ölçe¤i (Wechsler Intelli-gence Scale for Children, WISC) 1949 y›l›nda Wechsler ta-raf›ndan çocuklar›n mental kapasitelerinin de¤erlendiril-mesi amac› ile gelifltirilmifl; 1974 y›l›nda revize edilerek WISC-R ad›n› alm›flt›r. Ölçek, 6 – 16 yafl grubuna uygu-lanmaktad›r.
Ülkemizde, Savafl›r ve fiahin (1995) taraf›ndan stan-dardizasyon çal›flmalar› yap›lan WISC-R ölçe¤i Türk kül-türüne uyarlanm›flt›r.
WISC-R testi sözel ve performans bölümlerinde 5’er adet alt testin bulundu¤u toplam 10 adet alt test ve 2 adet de yedek testten oluflmaktad›r. Sözel alt testler: Genel Bil-gi, Benzerlikler, Aritmetik, Yarg›lama, Sözcük Da¤arc›¤› (yedek test: Say› Dizisi). Performans alt testler: Resim Ta-mamlama, Resim Düzenleme, Küplerle Desen, Parça Bir-lefltirme, fiifre (yedek test: Labirentler). Test sonucunda Sözel Zekâ Bölümü, Performans Zekâ Bölümü ve Tüm Test Zekâ Bölümü olmak üzere üç adet zekâ puan› elde edilmektedir.
Hasta Dosyalar›
Çal›flmaya al›nan çocuklara âit yafl, cinsiyet gibi de-mografik bilgilerin ve tan›lar›n elde edilebilmesi için araflt›rma örneklemini oluflturan tüm çocuklara âit dos-yalar incelemifltir.
Uygulama
Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Hastânesi Ço-cuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal› (ÇERSAH) poliklini¤inde fiubat 2006 – Haziran 2007 ta-rihleri aras›nda DEHB ve/veya ÖÖB tan›s› konanlar ve araflt›rma kriterlerini karfl›layan 191 çocuk ve ergen çal›fl-maya al›nm›flt›r. Araflt›rma kriterleri flu flekilde belirlen-mifltir: Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi ÇERSAH poliklini¤ine baflvuran, 6–16 DEHB ve/veya ÖÖB tan›s› konan ancak DEHB ve/veya ÖÖB’ye efllik eden psikoz, otizm veya WISC-R test puanlar›n›n hesaplanmas›n› en-gelleyecek kadar fliddetli psikopatoloji veya WISC-R top-lam test puan›n 70’in alt›nda oldu¤u mental reterdasyon tan›s› konanlar d›fl›ndaki tüm çocuk ve ergenler çal›flma-ya dâhil edilmifltir.
Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi ÇERSAH po-liklini¤ine dikkat sorunlar›, afl›r› hareketlilik ve okul so-runlar›yla baflvuran çocuk ve ergenler çocuk psikiyatr› taraf›ndan ilk de¤erlendirilmeleri yap›ld›ktan sonra, DEHB ve/veya ÖÖB öntan›lar›yla, WISC-R testi uygu-lanmas› için Psikoloji Birimi’ne yönlendirilmifltir. Daha sonra, örneklemdeki çocuk ve ergenlere tan›lar›n› destek-lemek amac›yla bâz› ölçekler kullan›lm›flt›r.
DEHB De¤erlendirmesi için Turgay, Conners de¤er-lendirme ölçekleri, dikkat testleri uygulanm›flt›r. Ölçekler afla¤›daki gibidir:
Dikkat Eksikli¤i ve Y›k›c› Davran›fl Bozukluklar› ‹çin DSM-IV’e Dayal› Tarama ve De¤erlendirme Ölçe-¤i (DEYDB DSM-IV De¤erlendirme ÖlçeÖlçe-¤i): DSM-IV ölçütlerine göre gelifltirilen bu ölçek, dikkat eksikli¤ini sorgulayan 9, afl›r› hareketlili¤i sorgulayan 6, dürtüselli¤i
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 20 Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
sorgulayan 3, karfl›t olma karfl› gelme bozuklu¤unu sor-gulayan 8 ve davran›m bozuklu¤unu sorsor-gulayan 15 top-lam 41 maddeden oluflmaktad›r. Bu ölçe¤in geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› Ercan ve arkadafllar› (2001) taraf›n-dan yap›lm›flt›r.
Conners Ö¤retmen Derecelendirme Ölçe¤i K›sa Formunu (CÖDÖ 28): Bu form 28 soru içermektedir ve her soru dörtlü Likert skalas›nda yan›tlanmaktad›r. Üç alt ölçe¤i bulunmaktad›r. Bunlar; 8 soruluk dikkat eksik-li¤i / edilginlik ölçe¤i, 7 soruluk hiperaktivite ölçe¤i ve 8 soruluk davran›m sorunu alt ölçe¤idir (Conners 1994). Bu ölçe¤in geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› fiener ve arkadafllar› (1995) taraf›ndan yap›lm›flt›r.
ÖÖB De¤erlendirmesi ‹çin: Çocuklara yar›
yap›lan-d›r›lm›fl ö¤renme bozuklu¤u görüflme formu uygulanm›fl ayr›ca özel e¤itim birimi görüflü al›nm›flt›r.
Yar› yap›land›r›lm›fl ö¤renme bozuklu-¤u görüflme formu: Gesell geliflim figürleri, saat çizimi, Head testi, Haris Laterelleflme testi; sözel ifâde, okuma, yazma, aritmetik, s›ralama, yönelim, koordinasyon ve motor becerilerinden oluflmaktad›r.
BULGULAR
Çal›flman›n örneklemi DEHB, ÖÖB ve DEHB+ÖÖB (komorbid) tan›s› konan 3 grup oluflmaktad›r. Üç tan› grubunda yer konan ço-cuklar›n cinsiyet da¤›l›m› aç›s›ndan farkl›lafl›p farkl›laflmad›klar›n› incelemek için k2testi
uy-gulanm›fl ve anlaml› düzeyde farkl›laflmad›k-lar› saptanm›flt›r (k24, 115=.114 p>.05).
Araflt›rma örnekleminde yer konan ve yafllar› 6 ile 16 aras›nda de¤iflen 191 çocu¤un yafl ortala-malar› incelendi¤inde DEHB tan›s› konan çocuklar›n yafl ortalamas› (ay olarak) 115.58 ay (ss= 28.94), ÖÖB tan›s› konanlar›n 112.38 ay (ss=29.64), DEHB+ÖÖB tan›s› ko-nanlar›n ise, 119.47 ay (ss=25.32) olarak belirlenmifltir. Üç tan› grubunda yer konan çocuklar›n yafl ortalamalar›n›n anlaml› düzeyde farkl›laflmad›¤› belirlenmifltir.
DEHB tan›s› konan çocuklar ile ÖÖB tan›s› konan ço-cuklar›n WISC-R testi sonucunda sözel, performans ve tüm zekâ bölümlerinden ald›klar› puanlar ile alt test pu-anlar› aç›s›ndan farkl›lafl›p farkl›laflmad›klar›n›n incelen-mesi için t-testi uygulanm›flt›r. Elde edilen sonuçlar ince-lendi¤inde, DEHB tan›s› konan çocuklar›n Sözel Zekâ Bölümü puanlar›n›n, ayr›ca alt testlerden Genel Bilgi, Benzerlikler, Aritmetik, Sözcük Da¤arc›¤› ve Yarg›lama puanlar›n›n ÖÖB tan›s› konan ço-cuklar›n puanlar›na göre anlaml› düzeyde daha yüksek oldu¤u bulunmufltur. Ancak iki grup aras›nda, performans ve tüm zekâ bö-lümlerinden al›nan puanlar ile hiçbir perfor-mans alt testinden al›nan puanlar aç›s›ndan anlaml› farkl›laflma saptanamam›flt›r. Veriler Tablo 1’de sunulmufltur.
Daha sonra, DEHB tan›s› konan çocuklar ile DEHB+ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n WISC-R testi sonucunda sözel, performans, tüm zekâ bölümlerinden ald›klar› puanlar t-testi ile karfl›laflt›r›lm›flt›r. Sonuçta, DEHB ta-n›s› konan çocuklar›n Sözel Zekâ Bölümü puanlar›yla, Genel Bilgi, Aritmetik, Sözcük Da¤arc›¤› ve Yarg›lama alt test puanlar›n›n DEHB+ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n
puan-Tablo 1: DEHB ve ÖÖB Tan›s› Konan Çocuklara Âit WISC-R Ölçe¤i Ortalamalar› ve ‹lgili Analiz Sonuçlar›
WISC-R testi DEHB ÖÖB
N=106 N=40 p
Sözel Zekâ Bölümü Ort.=93.27 Ort.=85.18 .0001** SS= 12.63 SS= 11.08
Genel Bilgi Ort.=8.15 Ort.= 6.75 .008** SS= 2.92 SS= 2.73
Benzerlikler Ort.=9.29 Ort.=8.08 .020* SS= 2.71 SS= 2.70
Aritmetik Ort.=9.31 Ort.=8.12 .019*
SS= 2.48 SS= 2.71
Sözcük Da¤arc›¤› Ort.=8.75 Ort.=7.65 .001*** SS= 1.95 SS= 1.73
Yarg›lama Ort.=9.42 Ort.=8.52 .007**
SS=1.85 SS=1.71
*p<.05; **p£.001
Tablo 2: DEHB veDEHB+ÖÖB Tan›s› Konan Çocuklara Ait WISC-R Ölçe¤i Ortalamalar› ve ‹lgili Analiz Sonuçlar›
WISC-R testi DEHB ÖÖB
N=106 N=45 p
Sözel Zekâ Bölümü Ort.=93.27 Ort.=85.56 .002** SS= 12.63 SS= 11.29
Genel Bilgi Ort.=8.15 Ort.= 6.80 .007** SS= 2.92 SS= 2.68
Benzerlikler Ort.=9.29 Ort.=8.82 .327 SS= 2.71 SS= 2.62
Aritmetik Ort.=9.31 Ort.=8.138 .034*
SS= 2.48 SS= 2.42
Sözcük Da¤arc›¤› Ort.=8.75 Ort.=7.58 .001*** SS= 1.95 SS= 1.96
Yarg›lama Ort.=9.42 Ort.=8.56 .002**
SS=1.85 SS=1.37
lar›na göre anlaml› düzeyde daha yüksek oldu¤u bulun-mufl ve veriler Tablo 2’de sunulbulun-mufltur.
Son olarak, ÖÖB tan›s› konan çocuklar ile DEHB+ ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n WISC-R testi sonuçlar› t-tes-ti ile karfl›laflt›r›lm›fl ancak hiçbir puan›n anlaml› olarak farkl›laflmad›¤› görülmüfltür.
TARTIfiMA
Bu çal›flman›n en önemli sonucu DEHB tan›s› konan çocuklar›n Sözel Zekâ bölümünden ÖÖB tan›s› konanla-ra göre daha yüksek puan ortalamalar› alm›fl olmalar›d›r. Ayr›ca Sözel alt testlerden Genel Bilgi, Benzerlikler, Arit-metik, Sözcük Da¤arc›¤› ve Yarg›lama puanlar›n›n da DEHB tan›s› konanlarda ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n puanlar›na göre anlaml› düzeyde daha yüksek oldu¤u bulunmufltur. Ancak hiçbir Performans Zekâ Bölümü ile hiçbir performans alt testinde anlaml› farkl›laflma görül-memifltir.
WISC-R Ölçe¤i, DEHB ve ÖÖB tan›lar› için kullan›la-bilen bir de¤erlendirme arac›d›r. Literatürde de s›kl›kla DEHB ve ÖÖB araflt›rmalar›nda WISC-R testi kullan›ld›-¤› görülmektedir (Cornoldi ve ark.1999). WISC-R profili bak›m›ndan genel beklenti DEHB tan›s› olan çocuklar›n ÖÖB tan›s› olan çocuklara göre sözel zekâ bölümü puan-lar›n›n daha yüksek olmas› beklenmektedir. Bu nedenle, bizim çal›flmam›zda elde etti¤imiz sonucun bu genel bek-lentiyi karfl›lad›¤› düflünülmektedir.
Çal›flmam›z›n bir di¤er önemli amac›, DEHB ve ÖÖB tan›s›n›n komorbid oldu¤u durumda sadece DEHB veya sadece ÖÖB tan›s› konan çocuklara göre bir farkl›laflma olup olmayaca¤›n›n araflt›r›lmas›d›r. DEHB ve DEHB+ ÖÖB oldu¤u durumu karfl›laflt›rmam›z›n nedeni litera-türde DEHB ye ÖÖB nin çok s›k efllik etti¤inin bulunma-s›d›r. Örne¤in, Mayes ve arkadafllar› (2000) taraf›ndan ya-p›lan ve DEHB+ÖÖB tan›s› konanlar›n incelendi¤i bir araflt›rmada, çocuk klini¤ine baflvuran 6–16 yafl aras›nda-ki 119 çocuk ve ergenle çal›fl›lm›flt›r. Sonuçta ÖÖB tan›s› olan çocuklar›n %69.8’inde DEHB tan›s› oldu¤u ÖÖB ta-n›s›na DEHB’nin efllik etmedi¤i %39.4 lük orana göre an-laml› flekilde fazla oldu¤u bulunmufltur.
Bu nedenle ilk olarak, DEHB tan›s› konan çocuklar ile DEHB+ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n WISC-R profilleri karfl›laflt›r›lm›flt›r. Elde edilen sonuca göre, DEHB tan›s› konan çocuklar›n Sözel Zekâ Bölümü puanlar›yla, Genel Bilgi, Aritmetik, Sözcük Da¤arc›¤› ve Yarg›lama alt test pu-anlar›n›n DEHB+ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n puanlar›na göre anlaml› düzeyde daha yüksek oldu¤u bulunmufltur. Daha sonra ise, ÖÖB tan›s› konan çocuklar ile DEHB+ ÖÖB tan›s› konan çocuklar›n WISC-R testi sonuçlar› t-tes-ti ile karfl›laflt›r›lm›fl; ancak hiçbir puan›n anlaml› olarak farkl›laflmad›¤› görülmüfltür.
Tüm bu bulgular birlikte de¤erlendirildi¤inde, hem DEHB ile ÖÖB tan›s› konanlar›n tek tek de¤erlendirilme-sinde; hem de DEHB ve ÖÖB tan›lar›n›n komorbid oldu-¤u durumda, ÖÖB tan›s›n›n sözel puanlar› olumsuz etki-ledi¤i görülmüfltür. WISC-R profili bak›m›ndan genel beklenti de, ÖÖB tan›s› olan çocuklarda sözel zekâ bölü-mü puanlar›n›n performans puanlar›na göre daha düflük olmas› yönündedir. Mayes ve ark. (2000) taraf›ndan yap›-lan bir çal›flmada da, ö¤renme bozuklu¤u tan›s› konan çocuklar›n DEHB tan›s› konanlara göre daha fazla okuma ve matematik sorunu yaflad›klar› görülmüfltür. Çal›flma-m›zdan elde etti¤imiz bulgular bu konuda yap›lan çal›fl-malarla benzerlik göstermektedir.
Ülkemizde DEHB ve ÖÖB tan›lar› ba¤lam›nda yap›lan çal›flmalar incelendi¤inde DEHB tan›s› aç›s›ndan yap›lan çal›flmalar›n daha yo¤un oldu¤u görülmektedir. Örne¤in, Evinç ve Gençöz (2007) taraf›ndan yap›lan bir çal›flmada, DEHB tan›s› konan, farkl› bir psikiyatrik tan› konulan grup ve herhangi bir tan› konulmayan grup aras›nda WISC-R profillerinin karfl›laflt›r›ld›¤› bir çal›flmada, Aritmetik, Ben-zerlikler, Say› Dizisi, Küplerle Desen alt testleri ile Sözel Zekâ Bölümü Katsay›s› için, herhangi bir tan› konulmayan grup di¤er gruplardan daha yüksek puan al›rken, DEHB tan›s› konulan grup ile farkl› bir psikiyatrik tan› konulan grup aras›nda anlaml› farkl›l›klar gözlenmemifltir.
SONUÇ ve ÖNER‹LER
Çal›flmam›zda DEHB ve/veya ÖÖB tan›s› aç›s›ndan WISC-R ölçe¤inin ay›rt edici bir ölçme arac› oldu¤u yö-nünde sonuçlar elde edildi¤i düflünülmektedir. Ancak li-teratürde bu konuda çok çeliflkili araflt›rma bulgular› ol-du¤u da bilinmektedir.
DEHB ve ÖÖB de¤erlendirmesi yap›l›rken, WISC-R ölçe¤inin kliniklerde oldukça s›k olarak kullan›ld›¤› bi-linmektedir. Bu konudaki literatürde incelendi¤inde, da-ha çok DEHB tan›s› konanlarda olmak üzere hem DEHB hem de ÖÖB tan›s› konan olgularla yap›lan ve WISC-R ölçe¤inin kullan›ld›¤› araflt›rmalar oldu¤u görülmekte-dir. Ancak DEHB ve/veya ÖÖB tan›s› için WISC-R ölçe-¤inin etkili bir ölçüm arac› oldu¤unu belirten araflt›rma-lar oldu¤u gibi WISC-R testinin tan› koymada yetersiz olaca¤› yönünde bulgular›nda oldu¤u pek çok araflt›rma vard›r. Literatürdeki bu çeliflkili bulgular›n örneklem se-çiminden kaynaklanabilece¤i düflünülmektedir.
Hem klinik uygulamada, hem de plânlanan araflt›r-malarda DEHB ve/veya ÖÖB de¤erlendirmesi yap›l›r-ken WISC-R ölçe¤inin tek ölçüt olarak kabûl etmemenin, WISC-R ölçe¤inin yan› s›ra Bender-Gestalt Görsel Motor Alg› Testi, Wisconsin Kart Eflleme Testi gibi nöropsikolo-jik testlerle de desteklenmesinin daha etkili sonuçlar ve-rebilece¤i düflünülmektedir.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 22 Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
Bizim çal›flmam›zda DEHB ve ÖÖB tan›s› konulmas› aflamas›nda DEHB De¤erlendirmesi için, Turgay, Du Pa-ul, Conners de¤erlendirme ölçekleri, dikkat testleri uygu-lanm›fl; ÖÖB De¤erlendirmesi için ise ÖÖB anne-baba ve ö¤retmen belirti tarama listesi, yar› yap›land›r›lm›fl ö¤-renme bozuklu¤u görüflme formu uygulanm›fl ayr›ca özel e¤itim birimi görüflü al›nm›flt›r. Ancak bu ölçekler sadece tan› konmas› aç›s›ndan kullan›lm›flt›r. Bizim arafl-t›rmam›z›n k›s›tl›l›¤› DEHB ve ÖÖB tan›s›n› ay›rt edilme-sinde WISC-R ölçe¤inin yan› s›ra nöropsikolojik testlerin kullan›lmam›fl olmas›d›r. ‹leride yap›lacak çal›flmalarda, DEHB ile ÖÖB tan›s›n›n karfl›laflt›r›lmas› için WISC-R bulgular›n›n yan› s›ra uygulanacak nöropsikolojik testle-rin sonuçlar›yla karfl›laflt›r›lmas›n›n önemli bulgular ve-rebilece¤i düflünülmektedir.
Çal›flmam›zda DEHB ve ÖÖB tan›s› tek birer grup olarak al›nm›fl ve alt tiplerine göre gruplanarak birbiriyle ve di¤er gruplarla karfl›laflt›r›lmam›flt›r. Bununda, çal›fl-mam›z›n bir k›s›tl›l›¤› oldu¤u söylenebilir.
Literatürde DEHB’nin alt tiplerinin karfl›laflt›r›ld›¤› çal›flmalar oldu¤u görülmektedir. ÖÖB tan›s›n› da, Ö¤-renme Bozuklu¤u, Sözel Ö¤Ö¤-renme Bozuklu¤u ve Aritme-tik Ö¤renme bozuklu¤u alt tiplerine göre WISC-R profil-leri karfl›laflt›r›ld›¤› çal›flmalar oldu¤u görülmüfltür. An-cak hem DEHB hem de ÖÖB alt tiplerinin WISC-R profil-leri aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤› bir çal›flmaya rastlanma-m›flt›r. ‹leride bu yönde yap›lacak bir çal›flman›n da de-¤erli olaca¤› düflünülmektedir.
KAYNAKLAR
Amerikan Psikiyatri Birli¤i (1994) Mental Bozukluklar›n Tan›sal El Kitab›, Dördüncü Bask› (DSM-IV) Köro¤lu E, editör. Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i, 1995.
Barkley RA (1997) Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD. Psychol Bull; 121: 65–94.
Biederman J (1998) Attention-deficit/hyperactivity disorder: a life span perspective. J Clin Psychiatry; 59: 4-16.
Cornoldi C, Rigoni F, Emmanuele T, Vio C (1999) Imagery deficits in nonverbal learning disabilities. J Learning Disab; 32: 48-57. Cunningham CE, Barkley RA (1979) The interactions of normal and
hyperactive children and their mothers in free play and struc-tured tasks. Child Dev; 50: 217–224.
D’Angiulli, Siegel (2003) Cognitive functioning as measured by the WISC-R.. J Learning Disab; 36: 48-58.
Erdo¤an-Bakar E, Soysal Afi, Kirifl N, fiahin A, Karakafl S (2005) Dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤unun de¤erlendirilme-sinde WISC-R’›n yeri. Klinik Psikiyatri; 8: 5–17.
Faraone SV, Biederman J, Harding M, et al (1998) Familial subtypes of attention deficit hyperactivity disorder: A 4- year follow-up study of children from antisocial-ADHD families. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 34: 1045-1053.
Faraone SV, Biederman J, Lehman BK, Spencer T, Norman D,
Seid-man LJ, Kraus I, Perrin J, Chen JW, Tsuang MT (1993) Intellec-tual performance and school failure in children with attention deficit hyperactivity disorder and in their siblings. J Abnorm Psychol; 102: 616-623.
Gomez R, Condon M (1999) Auditory processing ability in children with ADHD and without learning Disabilities. J Learning Di-sab; 32: 150-158.
Hechtman L (1996) Families of children with attention deficit hype-ractivity disorder: A review. Can. J Psychiatry; 41: 350–360. Holcomb WR, Hardestry RA, Adams NA, Ponder HM (1987)
WISC-R types of learning disabilities: a profile analysis with cross-validation. J Learning Disab; 20: 369-373.
Kaplan BJ, Crawford SG, Dewey DM, Fisher GC (2000) The IQs of children with ADHD are normally distributed. J Learning Di-sab; 33: 425-432.
Kaufman J, Birmaher B, Brent D, Rao U, Flynn C, Moreci P, Willi-amson D, Ryan N (1997) Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia for School-Age Children-Present and Lifetime Version (K-SADS-PL): initial reliability and validity data. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 36(7):980-8.
Kavale, K.A., Holdnack, J.A.& Mostert M.P. (2006). Respons›veness To Intervent›on And The Ident›f›cat›on Of Spec›f›c Learn›ng D›-sab›l›ty: A Cr›t›que And Alternat›ve Proposal. Journal of Lear-ning Disabilities, V.29, 113-127.
Mackin RS, Horner MD (2005) Relationship of the Wender Utah Ra-ting Scale to Objective Measures of Attention. Compr Psychi-atry, 46: 468-471.
Mahone EM, Miller TL, Koth CW, Mastofsky SH, Goldberg MC, Dencla MB (2003) Differences Between WISC-R and WISC-III Performance Scale among Children with ADHD. Psychol Sch, 40(4): 331-340.
Mayes S.D., Calhoun S.L. & Crowell, E.W. (2000). Learning Disabi-lities and ADHD. Journal of Learning DisabiDisabi-lities, V.33 N.5, 417-424.
Mayes SD, Calhoun SL (2004) Similarities and Differences in Wechsler Intelligence Scale for Children-Third Edition (WISC-III) Profiles: Support for Subtest Analysis in Clinical Refferals. Clin Neuropsychol, 18:559-572.
Naglieri JA, Goldstein S, Delauder BY, Schwebach A (2005) Relati-onships between the WISC-III and the Cognitive Assessment System with Conners’ Rating Scales and Continuous Perfor-mance Tests. Arch Clin Neuropsychol, 20:385-401.
Reitan, R.M. & Wolfson, D. (1996). Can WISC-R IQ Values be Com-puted Validly for Learning-Disabled Children? Applied Ne-uropsyhology, V.3, 15-20.
Savafl›r I, fiahin N (1995) Wechsler Çocuklar ‹çin Zekâ Ölçe¤i (WISC-R) El Kitab›. Türk Psikologlar Derne¤i Yay›nlar›, Anka-ra.
Tripp G, Ryann J, Peace K ve ark. (2002) Neuropsychological Func-tioning in Children with DSM-IV Combined Type Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Aust N Z Journal of Psychiatry, 36: 771-779.
Turgay A (1995) Çocuk ve Ergenlerde davran›m bozukluklar› için DSM-IV’e dayal› tarama ve de¤erlendirme ölçe¤i. Integrative Therapy Institute Toronto, Kanada.
Wechsler D (1949) Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children. New York. Psychological Corporation.
Wechsler D (1974) WISC-R Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised. New York. Psychological Cor-poration.
