ÖZET
Amaç: Çal›flmam›zda gliserol trinitrat, esmolol ve lidokainin entübasyona hemodinamik yan›t üzerine olan etkilerini araflt›rmay› amaçlad›k. Gereç Yöntem: Etik kurul onay› al›nmas›n›n ar-d›ndan ASA I–II risk grubunda, ortalama ameliyat süresi 45–90 dk olacak 90 olgu çal›flmaya al›na-rak rastgele 3 gruba ayr›ld›. Grup G (gliserol tri-nitrat)’ye 25 μg gliserol trinitrat, Grup E (esmo-lol)’ye 1 mg/kg esmolol ve Grup L (lidokain)’ye 1,5 mg/kg lidokain intravenöz (iv) uyguland›. Pro-pofol ve roküronyum bromür ile anestezi indüksi-yonu sa¤land›. ‹ndüksiindüksi-yonu takiben ve entübas-yon sonras› hemodinamik de¤erler kay›t edildi. Entübasyon sonras› sistolik arteriyel kan bas›nc›-n›n kontrol de¤erinin %20 üzerine ç›kmas› halin-de 50 μg fentanil uyguland›. Anestezi idamesine %65 N2O - %35 O2 kar›fl›m› içinde %2 sevoflu-ran ile devam edildi.
Bulgular: Gruplar aras›nda entübasyona hemo-dinamik yan›t› bask›lama aç›s›ndan anlaml› fark-l›l›k olmad›¤› belirlendi. Ancak Grup L’de entü-basyon aflamas›ndaki KAH, SKB ve DKB’› kon-trol de¤erlerine göre anlaml› artt› (p<0.05). Grup
E’de entübasyonla KAH ve SKB’›nda anlaml› bir art›fl olmad›. Entübasyon sonras› opioid tüketimi Grup L’de daha fazlayd› (p<0.05).
Sonuç: Entübasyona refleks yan›t› bask›lamakta çal›flma dozlar›nda kullan›lan üç ilac›n da yetersiz oldu¤u, ancak esmololün entübasyona ba¤l› hemodinamik yan›t› daha iyi önledi¤i kan›s›na var›ld›.
Anahtar Kelimeler: Gliserol trinitrat, esmolol, lidokain, entübasyona hemodinamik yan›t. The Comparison of the Effects of Gliserol Trinitrate, Esmolol and Lidocaine on Laryngoscopy and Tracheal Intubation ABSTRACT
Aim: In our study, we aimed to investigate the effects of glyceryl trinitrate, esmolol and lidocaine on hemodynamic response to intubation.
Material Method: After obtaining approval of et-hic committee, 90 patients in ASA risc group I-II with mean operation time of 45-90 min were inc-luded in the study and randomly divided into
GL‹SERAL TR‹N‹TRAT, ESMOLOL VE L‹KODA‹N‹N LAR‹NGOSKOP‹
VE TRAKEAL ENTÜBASYONA REFLEKS YANIT ÜZER‹NE
ETK‹LER‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Feray BAfi1, Rahflan Dilek OKYAY2, Volkan HANCI3, Bülent Serhan YURTLU2, Hilal AYO⁄LU3,
Ifl›l Özkoçak TURAN4
1. Uzman Dr. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dal›, 2. Yard. Doç. Dr., Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dal› 3. Doç. Dr., Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dal› 4. Prof. Dr., Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dal›
Bu çal›flman›n bir k›sm› Ekim 2010’da Antalya’da düzenlenen 44. Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kongresi’nde poster olarak sunulmufltur.. Y
three groups. Group G (Glyceryl trinitrate) recei-ved 25 μg of glyceryl trinitrate, Group E (esmolol) 1 mg/kg of esmolol and Group L (lidocaine) 1,5 mg/kg of lidocaine intravenous (iv). Propofol ve rocuronium bromide were used for anaesthesia induction. Hemodynamic data were recorded af-ter induction and intubation. Fentanyl 50 μg was applied if systolic arterial blood pressure after in-tubation exceeded 20 % of control value. Anaest-hesia maintenance was performed with 2 % se-voflurane in 65 % N2O - 35 %O2 mixture. Results: There was no significant difference between the groups according to suppression of hemodynamic response. However, KAH, SKB and DKB values of Group L increased when compared with control values (p<0.05). There was no significant increase in KAH and SKB of Group E with intubation. After intubation opioid consumption was higher in Group L (p<0.05). Conclusion: In conclusion, the three drugs used for suppression of reflex response to intubation were insuffient in study doses, however esmolol prevented the hemodynamic response to intubation better than other drugs.
Keywords: Glyceryl trinitrate, esmolol, lidocaine, hemodynamic response to intubation G‹R‹fi
Anestezi, laringoskopi, entübasyon, cerrahi giri-flime ba¤l› a¤r›, doku hasar› ve kanama birer stres uyarand›r. Bu nedenle, ameliyat süresince yeterli derinlikte hipnoz, analjezi ve kas gevfle-mesini organizman›n fizyolojisine ve metaboliz-mas›na zarar vermeden sa¤lamak, stres uyaran-lar› kontrol edebilen ideal bir
aneste-zi uygulamas›nda esas amaçt›r. Ba-flar›l› bir anestezi uygulamas› sonra-s› k›sa sürede güvenilir ve kaliteli bir derlenme dönemi de hedeflenmeli-dir1.
Laringoskopi ve endotrakeal entü-basyon s›ras›nda refleks yan›t ola-rak arteriyel kan bas›nc›, kalp at›m h›z› ve plazma katekolamin konsan-trasyonlar›nda önemli art›fllar mey-dana gelebilmektedir2. Bu
de¤iflik-likler geçici olmakla birlikte kardiyovasküler ola-rak stabil olmayan hastalarda laringoskopi ve en-tübasyon s›ras›nda dikkatli hemodinamik kontro-le ihtiyaç duyulur3,4.
Opioidler, nitrogliserin, beta blokerler ve lidokain entübasyona refleks yan›t›n önlenmesinde kulla-n›lan ajanlardan baz›lar›d›r. Entübasyona hemo-dinamik yan›t›n azalt›lmas› için opioid kullan›lma-s› postoperatif analjeziyi desteklerken, solunu-mun bask›lanmas› ve derlenmede gecikme gibi dezavantajlar› beraberinde getirebilmektedir. Opioidler, esmolol, nitrogliserin ve lidokainin analjezik etkileri oldu¤u da bildirilmektedir5-8.
Çal›flmam›zda, entübasyona refleks yan›t›n ön-lenmesinde gliserol trinitrat, esmolol ve lidokainin karfl›laflt›rmas› amaçlanm›flt›r.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çal›flmam›z, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Araflt›rma ve Uygulama Hastanesi Etik Kurulu onay› (07.04.2009 tarih ve 462–1635 say›l›) ile May›s 2009-fiubat 2010 tarihleri aras›nda Anes-teziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dal›’nda ger-çeklefltirildi. Genel anestezi alt›nda operasyon süresi 45–90 dk olan, elektif jinekolojik cerrahi planlanan, 30–65 yafl aras›, ASA I–II risk grubun-da, 90 hasta çal›flmaya dahil edildi.
Çal›flma ilaçlar›n›n herhangi birine alerjisi olan, hepatik hastal›¤› olan, kardiyak hastal›¤› (hiper-tansif, hipo(hiper-tansif, konjestif kalp yetmezli¤i vb.) olan, hipovolemik, diabetus mellitus, kronik obs-trüktif akci¤er hastal›¤› olan ve morbid obez (Vü-cut kitle indeksi >40) olanlar çal›flma d›fl› b›rak›l-d›. Araflt›rma kriterine uygun olan hastalardan
araflt›rmada yer almay› kabul edenler ‘Bilgilendi-rilmifl Gönüllü Olur Formu okutulup onay al›nd›k-tan sonra çal›flmaya dahil edildi.
Hastalara operasyondan 30 dk önce im midazo-lam 0.07 mg/kg ile premedikasyon uyguland›. Standart monitorizasyonu takiben indüksiyondan önce 20 G intravenöz kanülle damar yolu aç›la-rak 10 ml/kg/saat ringer laktat infüzyonu bafllan-d›. Hastalar rastgele say›lar tablosuna göre Grup G (gliserol trinitrat), Grup E (esmolol) ve Grup L (lidokain) olmak üzere 3 gruba ayr›ld›. Toplam 10 ml volüm içinde olacak flekilde Grup G’ye 25 μg gliserol trinitrat, Grup E’ye 1 mg/kg esmolol ve Grup L’ye 1,5 mg/kg lidokain 1 dk süreyle iv (t1iv) olarak uyguland›. Preoksijenasyonu takiben fark-l› bir anestezist taraf›ndan 2 mg/kg propofol ve 0,6 mg/kg rokuronyum bromür ile anestezi indük-siyonu yap›ld›. Entübasyon sonras› hemodina-mik de¤erler kay›t edildi. Sistolik arteriyel kan ba-s›nc›n›n kontrol de¤erinin (tk) %20 üzerine ç›k-mas› halinde 50 μg fentanil uyguland›. Entübas-yonu takiben anestezi idamesi %65 N2O - %35 O2 içinde 2 %sevofluran ile sa¤land› ve bu afla-madan sonra çal›flma sonland›r›ld›.
‹statistiksel Analiz
‹statistiksel de¤erlendirme SPSS (Versiyon 16.0) program› kullan›larak yap›ld›. Verilere ait tan›m-lay›c› istatistikler kategorik de¤iflkenler için say› ve yüzde, say›sal de¤iflkenler için aritmetik orta-lama ± standart sapma fleklinde ifade edildi. Ka-tegorik yap›daki de¤iflkenlerde gruplar aras› fark-l›l›klar için ki-kare analizi kullan›ld›. Ölçümle be-lirtilen de¤iflkenlerin normal da¤›l›ma uygunlu¤u Kolmogorov-Smirnov testi ile incelendi. Ölçümle belirtilen de¤iflkenlerde gruplar aras› farkl›l›klar için varyans analizi (ANOVA) kullan›ld›. Kalp h›z› ve tansiyon de¤iflkenleri için gruplar aras› farkl›-l›klar ve zamana göre de¤iflimler tekrarl› ölçüm-lerde iki yönlü varyans analizi ve Bonferroni testi ile incelendi. Sonuçlar % 95 güven aral›¤›nda de-¤erlendirildi ve istatistiksel anlaml›l›k düzeyi p<0.05 olarak kabul edildi.
BULGULAR
Gruplar aras›nda demografik veriler, operasyon süresi ve ASA s›n›flamalar› aç›s›ndan istatistiksel fark saptanmad› (Tablo 1).
Olgular›n kontrol (tk), 1 dk iv uygulama (t1iv), in-düksiyon (ti), entübasyon (te) ve sonras› 1. dk (tes1), 2. dk (tes2), 3. dk (tes3), ve 5. dk (tes5) zamanlar›nda ölçülen KAH de¤erleri aç›s›ndan gruplar aras›nda anlaml› farkl›l›k sap-tanmad›. Ancak olgular›n zaman içeri-sindeki KAH de¤iflimleri istatistiksel olarak anlaml›yd› (p<0,001). Grup G’de te ve tes1 zamanlar›nda ölçülen KAH de¤erlerinin tk zaman›nda ölçülen de-¤erleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› derecede yüksek oldu¤u gözlendi. Grup E’de t1iv zaman›nda ölçülen KAH de¤eri tk zaman›nda ölçülen de¤eri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha düflüktü ve bu düflüklük istatistiksel olarak anlaml›yd›. Grup L’de te zaman›nda ölçülen KAH de¤eri tk zaman›nda ölçülen de¤eri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› derecede yüksek bulundu (Tablo 2).
Olgular›n tüm zamanlar›nda ölçülen SKB de¤erleri bak›m›ndan gruplar ara-s›nda anlaml› farkl›l›k saptanmad›. An-cak olgular›n zaman içerisindeki SKB
de¤iflimleri istatistiksel olarak anlaml›y-d› (p<0,001). Grup G’de ti, tes2, tes3 ve tes5 zamanlar›nda ölçülen SKB de¤er-leri tk zaman›nda ölçülen de¤erde¤er-leri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha düflüktü ve bu düflüklük istatistiksel olarak anlaml›yd›. Grup E’de ti, tes2, tes3 ve tes5 zaman-lar›nda ölçülen SKB de¤erleri tk zama-n›nda ölçülen de¤erleri ile karfl›laflt›r›l-d›¤›nda daha düflüktü ve bu düflüklük istatistiksel olarak anlaml›yd›. Grup L’de ti, tes3 ve tes5 zamanlar›nda ölçü-len SKB de¤erleri tk zaman›nda ölçüölçü-len de¤erleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha düflüktü ve bu düflüklük istatistiksel ola-rak anlaml›yd› fakat te zaman›nda ölçü-len SKB tk zaman›nda ölçüölçü-len de¤eri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› derecede yüksek bulundu (Tablo 3).
Olgular›n tüm zamanlar›nda ölçülen DKB de¤er-leri bak›m›ndan gruplar aras›nda anlaml› farkl›l›k saptanmad›. Ancak olgular›n zaman içerisindeki DKB de¤iflimleri istatistiksel olarak anlaml›yd› (p<0,001). Grup G’de te zaman›nda ölçülen DKB de¤eri tk zaman›nda ölçülen de¤eri ile karfl›laflt›-r›ld›¤›nda anlaml› derecede yüksekti, fakat tes3 ve tes5 zamanlar›nda ölçülen DKB de¤erleri tk zaman›nda ölçülen de¤eri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha düflüktü ve bu düflüklük istatistiksel olarak anlaml›yd›. Grup E’de te zaman›nda ölçülen DKB de¤eri tk zaman›nda ölçülen de¤eri ile
karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› derecede yüksek bulundu, fakat ti, tes3 ve tes5 zamanlar›nda ölçülen DKB de¤erleri tk zaman›nda ölçülen de¤eri ile karfl›laflt›-r›ld›¤›nda daha düflüktü ve bu düflüklük istatistiksel olarak anlaml›yd›. Grup L’de te zaman›nda ölçülen DKB de¤eri tk zaman›nda ölçülen de¤eri ile karfl›-laflt›r›ld›¤›nda anlaml› derecede yüksek bulundu, fakat ti, tes3 ve tes5 zamanla-r›nda ölçülen DKB de¤erleri tk zama-n›nda ölçülen de¤eri ile karfl›laflt›r›ld›-¤›nda daha düflüktü ve bu düflüklük is-tatistiksel olarak anlaml›yd› (Tablo 4). Entübasyon sonras› opioid tüketiminin
Grup L‘de Grup E ve Grup G’ye göre anlaml› de-recede yüksek oldu¤u gözlendi (p< 0,05) (Tablo 5).
TARTIfiMA
Entübasyona hemodinamik yan›t üzerine gliserol trinitrat, esmolol ve lidokainin etkilerini de¤erlen-dirmeyi amaçlad›¤›m›z çift kör, randomize ve prospektif çal›flmam›zda, kullan›lan ilaçlar ara-s›nda entübasyona hemodinamik yan›t› bask›la-ma aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k olmad›¤›, ancak lidokain grubunda kurtar›c›
opio-id ihtiyac›n›n di¤er gruplardan daha yüksek oldu-¤u belirlendi.
Laringoskopi ve endotrakeal entübasyon s›ras›n-da arterial kan bas›nc›, KAH ve plazma katekola-min konsantrasyonlar›nda önemli art›fllar meyda-na gelebilmektedir (2). Koroner arter hastal›¤›, hipertansiyon ya da serebrovasküler hastal›k öy-küsü bulunan olgularda, hemodinamik paramet-relerde oluflabilecek art›fl; miyokard iskemisi, aritmi hatta infarktüs ve serebral kanamaya ne-den olabilir. Laringoskopi ve trakeal entübasyona ba¤l› oluflan bu hemodinamik de¤ifliklikler s›kl›k-la geçicidir. Bu tip hastas›kl›k-lar, s›kl›k-laringoskopi ve entü-basyon s›ras›nda dikkatli hemodinamik kontrole ihtiyaç duyarlar3,4.
Prys-Roberts ve ark.9laringoskopi ve trakeal
en-tübasyon gibi birbirini takip eden ancak birbirin-den farkl› iki uyarana ba¤l› refleks taflikardi ve hi-pertansiyonun laringoskopi aflamas›nda ortaya ç›kt›¤›n›, entübasyon ile artt›¤›n› ve endotrakeal tüp yerlefltirilip laringoskop ç›kar›ld›¤›nda hiper-tansiyon ve taflikardi h›zla düzelirken, efllik eden aritmilerin 2–3 dk’ya kadar devam etti¤ini bildir-mifllerdir. Laringoskopinin sirkülatuar etkileri, la-ringoskopinin süresiyle orant›l›d›r ve 15. saniye-de bafllay›p 45. saniyesaniye-de pik yapar10.
Geçmifl çal›flmalarda laringoskopi ve trakeal en-tübasyona efllik eden hemodinamik yan›tlar› bas-k›lamaya yönelik araflt›rmalarda; glossofaringeal ve süperior laringeal sinir bloklar›, topikal veya sistemik lidokain, intravenöz veya inhalasyon ajanlar› ile derin anestezi, opioidler11,12,
magnez-yum sülfat, vazodilatörler13, kalsiyum kanal
blo-kerleri14, α veya β adrenerjik reseptör
blokerle-ri11,13,15 ve anjiotensin-dönüfltürücü enzim
inhibi-törleri16kullan›ld›¤› bildirilmektedir.
Entübasyona hemodinamik yan›t›n azalt›lmas›n-da en s›k tercih edilen ajanlarazalt›lmas›n-dan biri opioidlerdir. Ancak opioidlerin korkulan bir yan ekisi olan
so-lunum depresyonu ve k›sa süreli ope-rasyonlardan sonra derlenme süresinin gecikmesi opioidlerin yerini alacak ajanlar›n kullan›lmas›n› gündeme getir-mektedir. Fakat opioid kullan›lmad›¤›n-da analjezik gereksiniminin artaca¤› belirtilmektedir5.
Mikava ve ark.17entübasyondan hemen önce iv
salin, 1,5 μg/kg nitrogliserin ya da 2 μg/kg nitrog-liserin kulland›klar› çal›flmalar›nda nitrognitrog-liserinin h›zl› iv dozunun laringoskopi ve trakeal entübas-yona hipertansif cevab› azaltmak için basit, etki-li, pratik ve güvenli bir yöntem oldu¤unu bildir-mifllerdir. Çal›flmam›zda gliserol trinitrat›n entü-basyondan hemen sonra KAH ‘n› ve DKB ‘n› an-laml› art›fl›na engel olamamas›, laringoskopi ve trakeal entübasyona refleks yan›t› yeterli bask›la-yamad›¤›n›n bir göstergesidir. Bu bulgumuzun Mikava ve ark.’n›n6çal›flmas›yla ile
benzememe-sinin nedenini, kulland›¤›m›z gliserol trinitrat do-zunun bu çal›flmadaki dozdan oldukça düflük ol-mas›na ba¤lamaktay›z.
Helfman ve ark.18indüksiyondan önce 200 mg
li-dokain, 200 μg fentanil, 150 mg esmolol uygula-m›fl. Her üç ilaç SKB korumada etkili olmakla bir-likte yaln›zca esmolol grubunda KAH ve SKB is-tikrarl› ve güvenilir bir koruma sa¤lad›¤›n› gör-müfllerdir. Korpinen ve ark.19yapt›klar›
çal›flma-da esmololü entübasyonçal›flma-dan 2 dk önce 1 mg/kg dozda iv bolus olarak kullanm›fllar ve KAH bask›-lamas›nda yeterli ancak kan bas›nc› art›fl›n› ön-lemede yetersiz oldu¤u sonucuna varm›fllard›r. Çal›flmam›zda Korpinen ve ark.’na19 benzer
fle-kilde, esmololün entübasyondan hemen sonra KAH’n› ve SKB ‘n› art›fl›n› önlemede yeterli an-cak DKB’n› önlemede yetersiz oldu¤unu sapta-d›k.
Tam ve ark.20 1,5 mg/kg lidokaini
laringoskopi-den 2 dk önce vermifller ve arter bas›nc› ve KAH’ndaki art›fl›n› önleyemedi¤ini bildirmifllerdir. Memifl ve ark.21entübasyondan 3 dk önce iv 0,8
mg/kg esmolol, 10 μg/kg alfentanil, 1,5 mg/kg li-dokain uygulam›fllar ve entübasyonla geliflen kardiyovasküler yan›tlar›n önlenmesinde esmolol ve alfentanilin güvenli ve etkili, ancak lidokainin etkisiz oldu¤unu bildirmifllerdir. Kindler ve ark.22
ise iv lidokain (1,5 mg/kg), esmolol (1 mg /kg ve 2 mg/kg) ve kombine ilaçlar (1,5 mg/kg lidokain + 1 mg/kg esmolol veya 1,5 mg/kg lidokain + 2 mg/kg esmolol) kulland›klar› çal›flmalar›nda es-mololün KAH ve arteriyel kan bas›nçlar›n› bask›-lamakta etkin oldu¤unu bulmufllard›r. Biz de ça-l›flmam›zda lidokainin KAH, SKB, DKB’›n› yeterli bask›layamad›¤›, esmololün ise SKB ve KAH bask›lamada etkin oldu¤unu ancak DKB ‘›n› bas-k›lamada yetersiz oldu¤unu saptad›k.
Singh ve ark.23 yapt›klar› bir çal›flmada,
laringoskopiden önce intravenöz salin, 1,5 mg/kg lidokain, 1,4 mg/kg esmolol ve 2 μg/kg nitrogliserinin laringoskopi ve endotrakeal entübasyona hemodinamik yan›t üzerine etkilerini de¤erlendirdikleri çal›flmalar›nda, lidokainin ve nitrogliserinin laringoskopi ve entübasyona hemodinamik yan›t› kontrol alt›na almada etkisiz oldu¤unu, ancak esmololün kalp h›z›n› ve OAB’› daha iyi kontrol etti¤ini saptam›fllard›r. Bizim çal›flmam›zda esmolol KAH ve SKB art›fl›n› önlese de Singh ve ark. ça-l›flmas›ndan farkl› olarak entübasyonu refleks yan›t› bask›lamada esmolol, gliserol trinitrat ve li-dokain gruplar› aras›nda anlaml› bir fark bulun-mam›flt›r. Bunun nedeni çal›flmam›zda kulland›-¤›m›z esmolol dozunun daha düflük olmas› olabi-lir.
Çal›flmam›zda kullan›lan ilaçlar›n entübasyon yan›t› üzerine etkileri, hemodinamik de¤ifliklikle-rin fentanil tüketimi üzede¤ifliklikle-rine olan etkileri de göz önüne al›narak da de¤erlendirilmifltir. Örne¤in, Grup L’de entübasyon aflamas›nda ölçülen he-modinamik de¤erlerdeki art›fl, fentanil tüketimin-deki art›flla desteklenmektedir.
Çal›flmam›z›n en önemli s›n›rlay›c› faktörü plase-bo grubunun kullan›lmamas› olup bir plaseplase-bo grubunun eklenmesiyle gerçeklefltirilecek ileri bir çal›flma ile daha net sonuçlar elde edilebilece¤i düflüncesindeyiz.
Sonuç olarak, entübasyona hemodinamik yan›t üzerine gliserol trinitrat, esmolol ve lidokainin et-kilerini de¤erlendirdi¤imiz çift kör, randomize ve prospektif çal›flmam›zda, kullan›lan ajanlar ara-s›nda entübasyona hemodinamik yan›t› bask›la-ma aç›s›ndan anlaml› farkl›l›k olbask›la-mad›¤›, Grup
L’de entübasyon aflamas›ndaki KAH, SKB ve DKB de¤erleri, kontrol de¤erlerine göre anlaml› artt›¤› için laringoskopi ve entübasyona hemodi-namik yan›t› bask›lamada en baflar›z grup oldu-¤u, Grup E’de entübasyon aflamas›ndaki KAH ve SKB de¤erlerinde, kontrol de¤erlerine göre an-laml› art›fl olmad›¤› için laringoskopi ve entübas-yona hemodinamik yan›t› bask›lamada en bafla-r›l› grup oldu¤u, entübasyona hemodinamik yan›-t› bask›lamak için gerekli ek fentanil tüketiminin Grup L’de daha fazla oldu¤u kan›s›na var›ld›.
KAYNAKLAR
1. Weissman C. The metabolic response to stres: An overview and update. Anesthesiology 1990; 73: 308–27.
2. Derbyshire DR, Chmielewski A, Fell D, Vater M, Achola K, Smith G. Plasma catecholamine responses to tracheal intubati-on. Br J Anaesth 1983 Sep; 55(9):855–60.
3. Thomson IR. The hemodynamic response to intubation: a perspective. Can J Anaesth 1989; 36(4):367–9.
4. Kovac AL. Controlling the hemodynamic response to lary-ngoscopy and endotracheal intubation. J Clin Anesth 1996 Feb; 8(1):63-79.
5. Bailey PL, Egan TD, Stanley TH. Intravenous opioid anesthe-tics. In: Miller RD (eds). Anesthesia. 5th edition. New York: Churchill Livingstone. 2000; 274–376,
6. Davidson EM, Doursout MF, Szmuk P, Chelly JE. Antinocicep-tive and cardiovascular properties of esmolol following formalin injection in rats. Can J Anaesth 2001; 48:59–64.
7. Lauretti GR, Lima IC, Reis MP, Prado WA, Pereira NL: Oral ketamine and transdermal nitroglycerin as analgesic adjuvants to oral morphine therapy for cancer pain management. Anesthe-siology 1999; 90:1528–33.
8. Yardeni IZ, Beilin B, Mayburd E, Levinson Y, Bessler H. The effect of perioperative intravenous lidocaine on postoperative pain and immune function. Anesth Analg 2009 Nov; 109(5):1464–9.
9. Prys-roberts C, Greene LT, Meloche R. Studies of anaesthe-sia in relation to hypertansion II: haemodynamic consequences of induction and endotracheal intubation. Br J Anaesth 1971; 43: 531-46
10. Ebert JP, Pearson DJ, Gelman S. Circulatory responses to laryngoscopy: the comparative effects of placebo, fentanyl and esmolol. Can J Anaesth 1989; 36: 301–6.
11. Helfman MS, Gold IM, DeLisser AE. Which drug prevents tachycardia and hypertension associated with tracheal intubati-on: lidocaine, fentanyl or esmolol. Anesth Analg 1991; 72: 482-6.
12. Guignard B, Menigaux C, Dupont X et al. The effect of remi-fentanil on the bispectral index change and hemodynamic res-ponses after orotracheal ›ntubation. Anesth Analg 2000; 90: 161-7.
13. Van den Berg A.A, Sava D, Honjol NM. Attenuation of he-modynamic responses to noxious stimuli in patients undergoing cataract surgery. A comparison of magnesium sulphate, esmo-lol, lidocaine, nitroglycerine and placebo given i.v. with induction
of anaesthesia. Eur J Anaesthesiol 1997; 14: 134–47.
14. Tan PH. Yang LC, Shih HC. Combined use of esmolol and nicardipine to blunt the hemodynamic changes following lary-ngoscopy and tracheal intubation. Anaesthesia 2002; 57: 1195–212.
15. Muzzi DA, Susan B, Losasso JT. Labetalol and Esmolol in the control of hypertension after intracranial surgery. Anesth Analg 1990; 70: 68-71.
16. Kayhan Z, editor. Endotrakeal entübasyon. Klinik Anestezi 3. bask›. ‹stanbul: Logos Yay›nc›l›k Tic. Afi. 2004; 243–73. 17. Mikawa K, Hasegawa M, Suzuki T et al. Attenuation of hypertensive response to tracheal intubation with nitroglycerin. JClin Anesth 1992; 4:367-71.
18. Helfman SM, Gold MI, DeLisser EA, Herrington CA.Which drug prevents tachycardia and hypertension associated with tracheal intubation: lidocaine, fentanyl or esmolol Anesth Analg 1991; 72: 482–6.
19. Korpinen R, Simola M, Saarnivaara L. Effect of esmolol on the hemodynamic and electrocardiographic changes during lary-ngoscopy under propofol-alfentanil anesthesia. Acta Anaesthe-sial Belg 1998;49:123-32
20. Tam S, Chung F, Campbell M. Intravenous lidocaine: Opti-mal time of injection before tracheal intubation. Anesth Analg 1987;66: 1036–9.
21. Memifl D, Alpayd›n T, Pamukçu Z. ve ark. Laringoskopi ve trakeal entübasyonla geliflen kardiyovasküler yan›tlar›n önlen-mesinde esmolol, alfentanil, fentanil ve lidokainin karfl›laflt›r›lma-s›. Türk Anest Rean Cem Mecm 1999; 27: 513- 6.
22. Kindler CH, Schumacher PG, Schneider MC, Urwyler A. Ef-fects of intravenous lidocaine and/or esmolol on hemodynamic responses to laryngoscopy and intubation: A double-blind, con-trolled clinical trial. J Clin Anesth 1996;8:491–6.
23. Singh H, Vichitvejpaisal P, Gaines GY, White PF. Compara-tive effects of lidocaine, esmolol and nitroglyseriin modifying the hemodynamic response to laryngoscopy and intubation. J Clin Anesth 1995;7(1):5–8
