69
BESLENME SORUNLARININ ÇÖZÜLMESİNDE İLGİLİ KURUM LARIN GÖREVLERİ VE ÖRGÜTLENME
Dr. Orhan SAYGIDEĞER*
G İ R İ Ş :
Bir çok kalkınm akta olan ülkelerde olduğu gibi ülkemizdede top lumun gelirin i artırm aya yönelik genel Kglkmma planlarına dayana rak beslenm e soru nların ı çözüm lem e çabaları tatminkar sonuçlar ver memiştir. N itekim geçm iş üç plan dönemlerinde bu sorun çözümlene- memiş ve yin e D ördü n cü Beş Yıllık Kalkınma Planında beslenme so- run lanyle ilgili aşağıdaki paragraflar yer almıştır :
«Türkiye’d e y e r yer dengesiz, yetersiz ya da yanlış beslenmeye rastlanm aktadır. N üfu sun yüzde 17.5’unun yetersiz kalori tüketimi, yüzde 10’n u n protein yetersizliği, yüzde 22.5 protein yönünden denge siz beslenm e ile karşı karşıya olduğu saptanmıştır. Bu durumda, dün ya standartlarına göre, orta derecede bir beslenme sorununun var lığından söz edilebilir» 1
Sorunun boyutlarını yukarıdaki pragrafta ortaya koyan Plan, İl ke ve Politikalar bölüm ünde sorunu çözüm e yönelik temenniden öte ye gidem iyecek b ir politika önermektedir.
«N ufusun yeterli ve denegeli beslenmesi için zorunlu olan temel besin m addelerinin üretim ini özendirici ve yurt düzeyinde dengeli da ğılımı yön len dirici düzenlem eler yapılacaktır.» 2
Beslenm e sorunlarını çözüm leyecek etkin bir örgütlenme şeması nın saptanm ası a n ca k beslenm e sorununun boyutları ve kaynağının çok iyi belirlen m esiyle m üm kün olacağı açıktır. Diğer bir deyimle so runa etkin çözü m ler getirm ek ancak eksik ve yanlış beslenen grup
* Devlet Planlama Teşkilatında görevli
. 1) Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı sayfa 462 2) Aynı kitabın 469. sayfasında
70 BESLENME VE DİYET DERGİSİ
la n n açık olarak belirlenmesi ile mümkün olacaktır. Planda denildiği gibi nufusun yüzde 17.5 unun yetersiz kalori tüketimi yüzde 10’nun protein yetersizliği ve bunun gibi genel deyim ler sorunun çözüm ü için fazla bir şey ifade etmemektedir. Bunun yanında eksik beslenen bu grupların kimler olduğu konularında kapsamlı araştırmalar, sorun ların çözüm lenmesinde daha belirgin politika ve program lar ile et kin örgütlenm e şemasının geliştirilmesine olanak sağlayacaktır.
Beslenme sorunlarının çözüm lenmesinde Türkiye’de takip edilen politikaları ve örgütlenm e çabalarını iki bölüm halinde incelemekte fayda vardır.
Temel Gıda M addeleri Üretimi-Dağıtımı ile İlgili K u ru m lar: Beslenme sorununun çözüm ünde en etkin yöntem in gıda m adde lerinin üretiminin artırılması olduğu bilincinde olan hüküm etler te mel gıda m addelerinin gerek üretiminin arttırılması ve gerekse bu maddelerin dağıtım, pazarlam a ve fiyatlarının stabilizasyonu yö nünde çeşitli politikalar takip etmişler ve kurum lar kurmuşlardır.
Temel gıda m addelerinin üretimlerinin artırılması için takip edi len politikaların başm da bu m addelerin garanti edilen bir fiyat ile üreticiden satınalınması, stoklanması ve tüketiciye istikrarlı bir fi yat ile ulaştırılmasıdır. Bunun yanında, uzun dönem de göreli fiyat ların düsürülm esi vönünde verim liliğinin artırılması için bu ürünler
icı'n kullanılan girdiler büyük oranda subvanse edilmiş ve araştırma erelistîrme harcam aları devlet tarafından parasız olarak üslenilmiş- tir. Buna, en iyi örnek olarak 1938 yılında çıkarılan 3491 sayılı kanunla kurulan Tororak Mahsulleri Ofisidir. TMO bu yıllardan başlayarak büvük üretici ve tüketici kitlesine hitap eden buğday ürünü ile ilgili den ereli bir fiyat politikası uygulam aya gayret göstermiştir. Nitekim hu ■nolitikalar sonucu zaman içinde dünyada, görülen buğday fiyatı dalgalanm aları ülkem izde yaşanmamıştır. Ekmek kadar temel gıda m addeleri olan et ve süt üretim ve fivatlan n ı yönlendirm ek amacıyla kurulan Et ve Balık Kurumu ile Türkive Süt Endüstrisi Kurumu temel gıda m addeleri ile ilgili kurum laşm a konusund? önemli ör neklerdir.
A ncak bu kurum larm ilgi alanlarındaki temel gıda m addeleri nin üretim ini yeterli düzeyde yönlendirdiklerini söylemek mümkün d elild ir. Çeşitli nedenler sayılabilir; Örneğin finansm an sorunu, poli tik yanlışlıklar ve ilgili kurum larm farklı bakanlıklara bağlı olması bu nedenler arasındadır.
BESLENME SORUNLARINDA ÖRGÜTLENME 71
Beslenme Program ve Politikaları ile İlgili Kurumlar :
Çeşitli bakanlıklar kendi kurumsal sorumlulukları ve am açlan doğrultusunda beslenm e sorunlarını farklı yönlerden yorumlamakta dır. Beslenme ile ilgili en önemli bakanlıklar Tanm ve Orman Bakan lığı, Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlıklandır. Tanm ve Orman Bakanlığı örneğin tipik olarak kötü beslenmenin çözümünü gıda üre timinin artınlm asm a bağlamaktadır. Sağlık Bakanlığı kötü beslenme sorununa tıbbi açıdan bakm akta ve kötü beslenmeyi diğer hastalık lardan biri olarak görmektedir. Milli EğitimBakanlığı ise sorunun da ha çok okul, öğretm en eğitimi, yetişkinlerin eğitimi ve okul beslenme program lan yle çözüm lenebileceği inancını taşımaktadır.
Beslenme ile ilgili görevler ve sormluluklar büyük dağınıklık gös termektedir. İlgili kuruluşlar, birbirleriyle ilişkileri tam olarak aydın lanmamış bir çok konularla ilgilenmektedirler. Ancak, bu kurumlar arasında gerek yatay ve gerekse dikey olarak çok sektörlü bir plan lama program geliştirme ve eşgüdüm çabalanndan bahsetmek m üm kün değildir. Politika, program ve soruna müdahaleler değişik kurum- lann, değişik görüş açılarından ortaya çıkmakta ve beslenme konusu için a yn la n bütçeler etkin olmayan programlarla heba olmaktadır.
Örgütlem e Sorunu •'
Gerek beslenme, gerekse gıda maddeleri üretim ve ihracatı ko nusundaki sorunlara çözüm getirebilecek tedbirlerle ilgili önerilerin, kuşkusuz, dikkatli ve kapsamlı bir planlama çabasının sonunda ge liştirilmesi gerekm ektedir. Ancak, bu konuda akla gelen ve öncelik le yapılm ası gereken husus;
(1) Beslenme ile ilgili kurumların görev ve yetkilerinin açık olarak belirlenm esi ve
(2) İlgili kurum lar arasında entegrasyonu gerçekleştirecek ve beslenm e konusunda politikalar saptıyacak, etkin programlar ge liştirecek ve sürekli araştırmalar yapacak üst düzeyde bir otoritenin kurulmasıdır.
İkinci konu ile ilgili çeşitli yaklaşımlar ortaya atılabilir. Örneğin danışm anlık düzeyinde ayrı bir kurul veya konsey kurulabilir veya beslenme ile ilgili bütün birimler ve sorumluluklar tek bir bakanlık ta toplanıp bu bakanlığın politika ve program lan yönlendirmesi öne rilebilir. Fakat, bugün için akla en yatkın olan kanımca Devlet Planlama Teşkilatında daimi bir «Beslenme Planlaması Ünitesi» ku rulmasıdır.
72 BESLENME VE DİYET DERGİSİ
Devlet Planlama Teşkilatı gerek ilgili bakanlık ve kurum lar ara sında koordinasyonu gerçekleştirebilecek otoriteye sahip olması ve gerekse bu konuda hazırlanacak olan uygulam a projelerini yıllık program larla ilişkilendirmesi ve bu program lara entegre etmesi y ö nünden en uygun kurum olm a durumundadır. Bu ünitenin öncelikle aşağıda sıralanan am açlar doğrultusunda çalışması gerekmektedir :
Ci) Kötü beslenme sorununun kaynağının boyutunun ve neden lerinin belirlenmesi ve ileride hangi yönde gelişeceğinin tahmin edil mesi;
(ii) Diğer kalkınm a am açlarıyle ilişkili olarak beslenme am aç la n arasında önceliklerin saptanması;
(iii) Kötü beslenm e sorununu azaltıcı yönde uygun strateji ve önlemlerin b elirlen m esi:
(iv) Bakanlık ve ilgili kurum lara beslenme programlarm uı seçimi, hazırlanması konularında yardım edilmesi ve bu programlara bütçeden belirli ödeneklerin ayrılmasının sağlanması.
(v) Sonuçların izlenmesi, beslenme konusunda araştırma çatı* sının oluşturulması ve devam lı araştırmaların yapılmasının sağlan^ ması ve bu konularda ilgili kurum lara hedef ve direktifler verilmesi.
Böylece, survey ve analiz sonuçları yardımıyle, bu ünite ulusal beslenme sorunlarının neler olduğu, sorunların boyutu, sorunu artı ran nedenler ve bunları giderici politika ve program lar ortaya konu
