SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI
KLASİK ARKEOLOJİ BİLİM DALI
ANADOLU’DA ROMA LEJYONLARI VE ASKERİ
BİRLİKLERİ
Mehmet Bülent ŞENOCAK
DOKTORA TEZİ
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ
Ö
ğr
enc
ini
n Adı Soyadı Mehmet Bülent
ŞENOCAK
Numarası 134103011003 Ana Bilim /
Bilim Dalı
Arkeoloji / Klasik Arkeoloji
Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ
Tezin Adı Anadolu’da Roma Lejyonları ve Askeri Birlikleri
ÖZET
Anadolu’nun Roma İmparatorluğu sınırlarına dahil edilmesinden sonra doğu sınırlardan gelebilecek saldırılara karşı ve Anadolu’da güvenliğini sağlamak amacıyla Roma’nın, Doğu sınırlarına kuzeyden güneye olacak şekilde Legio I Pontica’yı Trapezus’ta, Legio XV Apollinaris ve Legio II Armeniaca’yı Satala’da, Legio XII Fulminata’yı Melitene’de, Legio I Armeniaca’yı Claudia’da, stratejik konumunun öneminden dolayı Legio I Adiutrix, Legio I Italica, Legio II Adiutrix, Legio IV Scythica ve Legio VII Claudia’yı Zeugma’da konuşlandırdığı görülür. Ayrıca Isaura bölgesinde güvenliği sağlamak amacıyla bölge halkından kurulan Legio I Isaura Sagittaria, Legio II Isaura ve Legio III Isaura’yı bölgenin merkezindeki Isaura’da konuşlandırılmıştır. Ayrıca Homanad savaşlarından dolayı Legio V Macedonica, Legio VII Macedonica ve Legio XXII Deiotariana da Psidia bölgesinde Roma’nın en önemli koloni şehirlerinden olan Antiocheia’da konuşlandırılmıştır. Elbette bu lejyonlardan bazıları belirtilen kentlerde zaman zaman konuşlandırılmışlar ve amaçlarını gerçekleştirdikten sonra Roma’nın farklı eyaletlerine gönderilmişlerdir.
Lejyonlara ilave olarak Anadolu’nun çeşitli kentlerine ya da bölgelerinde konuşlandırılmış Ala’lar, Cohors’lar ve Equitesler de söz konusudur. Karadeniz bölgesinde özellikle Karadeniz’e kıyısı olan kentlerden Amastris’te Ala Gallorum Veteranorum, Sinope’de Cohors Campanorum, Trapezus’ta Cohors Cypriae, Ala Felix Theodosiana ve Cohors Apuleia Civium Romanarorum konuşlandırılmıştır. Ayrıca doğu sınırlarında konuşlandırılmış olan lejyonlara destek sağlamak ve Strata Diocletiana’yı
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
oluşturabilmek amacıyla kuzeyden güneye Cohors Mochora Zigana’da, Cohors Secunda Valentiana Domana civarında, Cohors Secunda Armeniaca Aladaleariza’da, Ala Rrizena Analiba’da, Cohors Quarta Raetorum Sabus’ta, Equites Sagittaria Sabbu ve Ala Auriana Chiaca’da, Ala Prima Augusta Colonorum, Cohors Commagenorum ve Cohors I Bosponorum Melitene’nin güneybatısında konuşlandırılmıştır.
Yol güvenliğini sağlamak amacıyla Amaseia’da Ala Claudia Nova, Ala Flavia Augusta Britannica, M. C. R. ve Leg. V Mac. Cohors X; hemen güneyinde Sebastepolis’te Cohors Prima Claudia Equitata; Ancyra’da Cohors II Hispanorum ve Cohors Maximiana, Phrygia Apameiası’nda Cohors I Praetorum, Ala I Gaetulorum ve Gordion’da Cohors VII Breucorum konuşlandırılmıştır.
Yukarıda konuşlandırıldıkları belirtilen askeri birlikler, zaman zaman farklı görevleri yerine getirmek amacıyla bulundukları kentlerden ayrılmışlar, bazı birlikler tekrar geriye dönerken bazıları da bir daha geri dönmemişler, görev bitiminde yine bulundukları yerlerde konuşlandırılmışlardır.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö
ğr
enc
ini
n Adı Soyadı Mehmet Bülent
ŞENOCAK
Numarası 134103011003 Ana Bilim /
Bilim Dalı
Arkeoloji / Klasik Arkeoloji
Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ
Tezin İngilizce Adı Roman Legions and Military Units In Anatolia
SUMMARY
After being captured the Anatolia Peninsula by Romans, against the attacks which might be came from the east borders of Roman Empire and to provide the security in Anatolia, from north to south Rom settled these Legions and the other military forces. Legio I Pontica was in Trapezus, Legio XV Apollinaris and Legio II Armeniaca were in Satala, Legio XII Fulminata was in Melitene, Legio I Armeniaca was in Claudia, due to its stratetic location, Legio I Adiutrix, Legio I Italica, Legio II Adiutrix, Legio IV Scythica ve Legio VII Claudia were settled in Zeugma. In order to provide the security in Isaura region, some new legions were founded. These Legions, Legio I Isaura Sagittaria, Legio II Isaura and Legio III were settled which has been in the centre of Isaura. Because of the Homanad wars, Legio V Macedonica, Legio VII Macedonica and Legio XXII Deiotariana, most important colonial city in Psidia region was Antiocheia, were settled to this city. When Rom encounter any security problems in different regions, these military forces were sent there.
In addition to Legions, there were some different military forces that support the Legions and provide the security in different regions and roads which spread in Anatolia. In Blacksea region, Ala Gallorum Veteranorum, Cohors Campanorum were settled in Amastris, Cohors Cypriae in Sinope, Ala Felix Theodosiana and cohors Apuleia Civium Romanarorum were in Trapezus. İn addition to this, in order to keep the east borders and realise the “Strata Diocletina”, Cohors Mochora was in Zigana, Cohors Secunda Valentiana was around Domana, Cohors Secunda Armeniaca was in Aladaleariza, Ala
Rrizena was in Analiba, cohors Quarta Raetorum was in Analiba, Equites Sagittaria Sabbu and Ala Auriana were in Sabus,
Ala Prima Augusta Colonorum was in Chiaca and Cohors Commagenorum ve Cohors I Bosponorum were in the southwest of Melitene.
In order to keep the security of the Roman roads, Ala Claudia Nova and Ala Flavia Augusta Britannica M.C. R. and Leg. V Mac. Cohors X were Amaseia, just South of Amaseia, in Sebastepolis was located cohors Prima Claudia Equitata,
Cohors II Hispanorum ve Cohors Maximiana were in Ancyra, Cohors I Praetorum and Ala I Gaetulorum were in Phrygia’s Apameia, as a last one Cohors VII Breucorum was in Gordion.
The military forces which mentioned above, they had to leave the cities, to realise another duty in different sections of Anatolia and after realising their duties, some of them returned, some settled the same cities.
Antik dönemden başlayarak Batı dünyasında, döneminin en büyük imparatorluğu haline gelen Roma’nın dünya devleti olmasında ve bu konumunu yüzyıllarca sürdürmesinde son derece önemli bir yere sahip olan lejyonlar ve diğer askeri birlikler, oldukça geniş bir çalışma konusudur. Roma Askeri Sistemi üzerine çalışan uzmanlar genel olarak iki bölüme ayrılmıştır. Bir grup, bütün bir Roma askeri sistemi üzerine çalışırken diğer grup, o dönem Roma’nın sınırları içerisindeki farklı eyaletlerdeki askeri birlikler üzerine çalışmayı tercih etmişlerdir.
“Anadolu’da Roma Lejyonları ve Askeri Birlikleri” adlı bu doktora tezi de yukarıda belirtildiği gibi bölgesel olarak sadece Anadolu sınırları göz önüne alınarak, Anadolu eyaletlerindeki lejyonlar ve askeri birlikler üzerine hazırlanmıştır.
Roma İmparatorluğu’nun bütün toprakları göz önüne alındığında Anadolu Yarımadası, küçük sayılabilecek sınırlara sahip olmasına rağmen, birçok eyaleti içinde barındırması nedeniyle hiç de küçük sayılamayacak sınırlara sahiptir.
Bu çalışmanın hazırlanmasında; müzelerde çalışma ve araştırma izni veren T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür varlıkları ve Müzeler Genel Müd., Akşehir, Ereğli, Konya, Yalvaç, Aydın, Denizli-Pamukkale, Afyon Arkeoloji Müzeleri’ne teşekkür ederim.
Çalışmalarımda bana yardım ve yol göstericiliğini esirgemeyen Hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ’a, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü’ndeki öğretim üyesi değerli hocalarıma, Ankara Üniversitesi DTCF Arkeoloji Anabilim Dalı Klasik Arkeoloji Bölümü’nden Sayın Prof. Dr. Musa KADIOĞLU’na, Ankara Üniversitesi DTCF Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü, Latin Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı Sayın Prof. Dr. Gül ÖZAKTÜRK’e, Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Eski Yunan Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı Sayın Prof. Dr. Mustafa ADAK’a ve Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü’nden Sayın Doç. Dr. Veli KÖSE’ye saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Çalışma ve araştırmalarım süresince beni destekleyen ve bana sabırla katlanan eşim Şenel ve oğlum Ahmet’e teşekkür ederim.
1.2. Tezin Amacı 7
1.3. Araştırma Soruları 7
1.4. Yöntem 8
2. Roma Ordusu 10
3. Askeri Yazıtlar 28
4. Anadolu’da Roma Lejyonları ve Askeri Birlikleri 38
1. Bölüm: Lejyon’lar 38
4.1. Legio I Adiutrix 39
4.2. Legio I Armeniaca 41
4.3. Legio I Isaura Sagittaria 42
4.4. Legio I Italica 43 4.5. Legio I Parthica 44 4.6. Legio I Pontica 46 4.7. Legio II Adiutrix 47 4.8. Legio II Armeniaca 48 4.9. Legio II Isaura 50
4.10. Legio III Augusta 50
4.11. Legio III Gallica 51
4.12. Legio III Isaura 52
4.13. Legio IV Flavia 52
4.14. Legio IV Scythica 54
4.15. Legio V Macedonica 63
4.16. Legio VII Claudia 66
4.17. Legio VII Paterna 68
4.18. Legio VII Macedonica 69
4.19. Legio X Gemina 69
4.20. Legio XII Fulminata 70
4.21. Legio XIV Gemina 73
4.23. Legio XVI Flavia Firma 77
4.24. Legio XIIX (XVIII) Cornelei Spinteri 80
4.25. Legio XXII Deiotariana 82
2. Bölüm – Auxilia Birlikleri: Ala’lar 85
4.26. Ala I Flavia Augusta Britannica Miliaria C. R. 86
4.27. Ala I Gaetulorum 87
4.28. Ala I Scubulorum 89
4.29. Ala I Vinimiciae 90
4.30. Ala VII Phrygum 90
4.31. Ala Antiochiensium 91
4.32. Ala Augusta Germaniciana 93
4.33. Ala Auriana 94
4.34. Ala Claudia Nova 95
4.35. Ala Felix Theodosiana 96
4.36. Ala Gallorum Veteranorum 96
4.37. Ala Prima Augusta Colonorum 97
4.38. Ala Rizena 98
4.39. Ala Secunda Armeniaca 98
3. Bölüm – Auxilia Birlikleri: Cohors’lar 101
4.40. Cohors… Mochora 102
4.41. Cohors I Bosporiana 102
4.42. Cohors I Breucorum 104
4.43. Cohors I Flavia Numidarum 105
4.44. Cohors Milliaria Maurorum 107
4.45. Cohors I Milliaria Thracum 108
4.46. Cohors I Musulamiorum 109 4.47. Cohors I Praetoriae 111 4.48. Cohors I Raetorum 112 4.49. Cohors II Hispanorum 114 4.50. Cohors II Luciensıum 116 4.51. Cohors Apula 116
4.53. Cohors Augusta 118 4.54. Cohors Bosporanorum 119 4.55. Cohors Campanorum 121 4.56. Cohors Commagenorum 122 4.57. Cohors Cypriae 123 4.58. Cohors Luna 124 4.59. Cohors Maximiniana 125
4.60. Cohors Prima Augusta Cyrenaica Antoniana 126
4.61. Cohors Prima Claudia Equitata 127
4.62. Cohors Quarta Raetorum 128
4.63. Cohors Secunda Valentiana 128
4.64. Cohors VII Breucorum Civium Romanorum Equitata 129
4.65. Legio V Gallica-Cohors III 131
4.66. Legio V Macedonica- Cohors X 133
4.Bölüm – Auxilia Birlikleri: Equites’ler 135
4.67. Equites Ducatores Illyricani 136
4.68. Equites Sagittarii Sabbu 136
4.69. Equites Scutarii Illyriciani 137
4.70. Equites Promoti Indigenae Constantina 137
4.71. Equites Felices Honoriani Illyriciani Constantina 138
4.72. Equites Sagittarii Domana 138
4.73. Equites Scutarii Aureliaci 139
5. Arkeolojik Veriler 141 5.1. Satala 141 5.2. Zeugma 142 5.3. Gordion 144 Yazıtlar 148 Sonuç 185 Ekler 191
1. Roma Askeri Terminolojisi 237
2. Signum ve Vexillum 235
4. Anadou’da Roma Dönemi Kronolojisi 242
Levhalar Listesi ve Açıklaması 261
Levhalar 265
Kaynakça ve Kısaltmalar 295
1. Giriş
1.1. Tezin Konusu
Roma İmparatorluğu askeri birliklerinin ve lejyonlarının arkeolojik veriler ışığında Anadolu’da hangi bölgelerde ve şehirlerde konuşlandıkları, konuşlanan bu askeri birliklerin ve lejyonların isimleri bu tezin konusunu oluşturmaktadır. Tez, Roma Ordularının Anadolu’ya ilk ayak basmalarından (MÖ 2. yy.) Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölündüğü MS 395 yılına kadar geçen zaman sürecini kapsamaktadır. Tezin çalışma alanı bölgesel olarak Roma İmparatorluğu’nun doğu eyaletlerinden olan ve bugün Türkiye sınırları içerisinde kalan Asia, Doğu Thracia, Lycia, Galatia, Cappadokia, Pamphylia, Cilicia, Armenia, Pontus, Kuzey Mesopotamia ile sınırlandırılmıştır.
1.2. Tezin Amacı
Roma İmparatorluk Döneminde Anadolu’da konuşlanmış olan Roma
lejyonlarının ve askeri birliklerinin (ala, cohors, equites) yerlerinin arkeolojik ve epigrafik bilgi, belge ve kalıntıların yardımıyla belirlenmesi ve lokalizasyonun yapılması ve ayrıca Roma Askeri Terminolojisi üzerinde çalışılarak Türkçe Terminoloji oluşturmayı da amaçlanmıştır.
1.3. Araştırma Soruları
‘‘Hangi askeri birlikler (Legio, Ala, Cohors, Equites) Anadolu’da kurulmuştur? Hangi askeri birlikler Anadolu dışından Anadolu’ya gelmiş ve hangi bölgelerde ya da kentlerde konuşlandırılmıştır? Birliklerin Anadolu’ya geliş tarihleri ve Anadolu’da konuşlandırılma süreleri ne kadardır? Roma, Anadolu’da güvenliği sağlamak ve Doğu sınırlarını korumak maksadıyla nasıl bir askeri strateji uygulamış ve bu stratejiye uygun olarak askeri birlikleri nerelere yerleştirmiştir? Yolların güvenliğini sağlamak için ne tür askeri birlikler kullanılmıştır?’’ gibi sorular bu tezin araştırma sorularını oluşturmaktadır.
1.4. Yöntem
Anadolu’da Roma ordularından günümüze kadar ele geçen buluntular, değerlendirilerek temel olarak aşağıda açıklandığı şekilde arkeolojik ve epigrafik buluntular olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
Arkeolojik buluntular askeri birliklerin kullandıkları silahları, personel koruyucu teçhizatları (zırh, kalkan, vb.) inşa ettikleri mimari yapıları (Contubernia (askeri yatakhane)), konuşlandıkları yerin etrafını çeviren sur yapıları, vb.) ve bu yapılarda kullanılan çeşitli arkeolojik buluntular (tavan kiremitleri, tuğlalar, vb.), askeri birliklerin konuşlandırıldıkları yerlerin tespiti için kullanılmıştır.
Epigrafik buluntular, yazıtlardan meydana geldiklerinden yazıtların değerlen-dirilmesiyle askeri birliklerin konuşlandırıldıkları yerlerin (eğer varsa arkeolojik verilerle desteklenerek) ve askeri birliklerin isimlerinin tespitinde kullanılmıştır.
Arkeolojik buluntuların tarihlendirilmesinde karşılaşılan sorunların çözümünde epigrafik belgelerden ve tarihsel olaylardan faydalanma yoluna gidilmiştir.
Antik dönem yazarlarının bahsettiği askeri birliklerle ilgili bilgiler arkeolojik verilerle desteklendiği takdirde kullanılmış, arkeolojik verilerle desteklenmeyenler ise kullanılmamıştır. Bu durumun tek istisnası olarak Notitia Dignitatum’dan elde edilen bilgilerin doğru olduğu kabul edilmiş ve adı geçen kaynakta tez konusu ilgili olan askeri birlikler üzerinde çalışılmış ve bu birlikler tez içinde yer almıştır.
1.5. Anadolu’da Roma Dönemi Askeri Araştırmalar Tarihçesi
Roma Dönemi askeri araştırma çalışmaları, başlangıçta amaçları doğrudan Roma askeri araştırmaları yapmak olmayan Avrupalı gezginlerinin Anadolu’yu ve diğer Roma eyaletlerini gezerken gördükleri Latince yazıtları kayıt altına alarak yayınlamaları ile başlamıştır. Daha sonrasında tarih yazarlarının da (Gibbon, Ramsay, Adam, Wilson ve daha birçokları) konu ile ilgilenmeye başlamaları ile elde edilen bilgilerle oluşturulan genel Roma tarihini içeren kitaplarında Roma Askeri Sistemi için bölüm ayırarak bu konudan bahsetmeleri ile Roma askeri araştırmalarının da temeli atılmıştır. Yine bu dönemde Notitia Dignitatum üzerine çalışmalar yapılmıştır. Ele geçen arkeolojik buluntular içerisinde özellikle askeri araştırmalarda son derece önemli yere sahip olan Latince yazıtların belirli kaynaklarda toplanarak (CIL, AE, MAMA vd.) yayınlanması ile bu alanda çalışmalar oldukça hız kazanmıştır.
Anadolu’daki Roma askeri araştırmaları yukarıda belirtilen hususlarla paralel bir gelişme göstermiştir. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı ile birlikte Anadolu ele geçen yazıtların değerlendirilmesinde özellikle Cichorius’un yazdığı Ala1 ve Cohors2 maddeleri
1
ve Ritterling’in yazdığı lejyon3 maddesi Anadolu Roma askeri araştırmalarında bir dönüm noktası sayılabilir. Ayrıca Parker’ın bütün Roma lejyonlarını ele alan ve 1928 yılında yayınlanan kitabı4 ve Cheesman’ın 1914 yılında yayınlanan ve bütün Roma Auxila birliklerini ele alan kitabı5 Anadolu ile ilgili bilgilerin edinilmesi için ayrı bir öneme sahiptir.
1960’lı yılların sonuna kadar Anadolu’da Roma askeri araştırmalarına ara verilen bir dönemdir. 1970’lerde birlikte çalışmalar yeniden hız kazanmaya başlamıştır. Bu dönemde Adontz6, Taşlıklıoğlu7, Bean8, Mitford9 ve Bosch10 öne çıkan önemli araştırmacılardır, fakat bu dönemle birlikte bütün Anadolu üzerine değil sadece araştırmacıların çalıştığı bölgelerle ilgili ele geçen yazıtlar üzerinde çalışmalar yapılmıştır.
1980’li yıllarla birlikte French11, Speidel12, Mitford, Christol ve Drew-Bear birlikte13, 1990’lı ve 2000’li yıllarda Dodgeon ve Lieu14, İplikçioğlu15, Lightfoot16, Mitchell17, Hartmann18, Goldman19, Feld20 ve Bennett21 gibi araştırmacılar 1970’li yıllara benzer şekilde ele geçen Latince yazıtları değerlendirmişlerdir. Ayrıca geçmişte her ne kadar Roma’nın doğu sınırları konusunda çalışmalar yapılmış olsa da 1990’lı yıllarla birlikte bu konu üzerinde çalışmalar artmaya başlamıştır.22
2 Cichorius 1900. 3 Ritterling 1925. 4 Parker 1928. 5 Cheesman 1914. 6 Adontz 1970. 7 Taşlıklıoğlu 1971. 8 Bean 1965. 9 Mitford 1997. 10 Bosch 1967. 11 French 1971. 12 Speidel 1984. 13 Christol, Drew-Bear 1987. 14 Dodgeon, Lieu 1991. 15 İplikçioğlu 1993. 16 Lightfoot 1993. 17 Mitchell 1993. 18 Hartman ve diğ. 2005. 19 Goldman 1997. 20 Feld 2005. 21 Bennett 2006. 22
2. ROMA ORDUSU
Roma ordusu farklı askeri birliklerden (genel olarak piyade ve süvari olmak üzere iki ana grupta toplanabilir.) oluşmaktaydı, dolayısıyla her askeri birlik için de ihtiyaç duyulan şahsi koruyucu teçhizat ve kullandıkları silahlar da birbirlerinden farklılık göstermekteydi.
Roma Orduları temel olarak altı farklı birlikten oluşmaktadır. Praetorian Cohors, Urban Cohors, Vigiles sınıfları İmparator’la birlikte hareket ettiklerinden genellikle Roma şehri içinde ya da civarında konuşlandırılmışlardır. Classis ise Roma deniz gücünü oluşturmakta ve genel olarak Anadolu kıyılarına sadece görev maksadı ile gelip Anadolu’da konuşlanmamış oldukları için, doğrudan bu tez konusu içerisine girmemektedir. Dolayısıyla onlar üzerine herhangi bir çalışma yapılmamış, sadece Roma orduları teşkilat şeması içerisinde gösterilmiştir.
Roma Orduları Teşkilat Şeması23
Praetorian
Cohors Vigiles
Urban
Cohors Classis Legio Auxilia
|| ||
Ala Cohors Equites
2.1. Lejyon’a Bağlı Birlikler
2.1.1. Cumhuriyet Döneminde Piyade 2.1.1.1. Velites Sınıfı24
Lejyonun savaş düzeninde en ön safta yer alan bu sınıf aynı zamanda lejyon içerisindeki en genç askerlerden oluşmaktaydı. Bu sınıfta yer alan askerlerin vücutlarını koruma amacıyla zırh veya benzeri koruyucu teçhizatları yoktur. Vücutlarını korumak
23
Bohec 1989, 20–29; Bohec, “The Garrison at Rome, Roma Garnizonları”, “Provincial Armies, Eyalet orduları”, “Navy, Deniz Gücü”, “The Detachments, Bağlı birlikler” şeklinde bölümlere ayırmıştır. Bu bölümlerin tablo üzerinde gösterilecek şekilde düzenlenmesi tarafımca yapılmıştır.
24
amacıyla yuvarlak bir kalkan kullanırlardı. Silah olarak “Hastae Velitares” ismi verilen kısa mızrakları vardı. (Lev.4a)
2.1.1.2. Hastatus Sınıfı25
Lejyonun savaş düzeninde ön safın hemen arkasında (Velites Sınıfı’nın) yer alan bu sınıf, biraz daha yaşlı askerlerden meydana gelmekteydi. Bu sınıfta yer alan askerlerin göğüs bölgesini korumak amacıyla göğüs bölgesinde “Pectorales” isimli metalden yapılmış zırh ve başı korumak amacıyla “Galea” ismi verilen miğfer ve ayrıca bacağın alt bölümünü korumak amacıyla “Ocrea” isimli yine metalden yapılmış bir dizlik, koruyucu teçhizatlar olarak kullanılmaktaydı. Bu sınıfa bağlı askerler yine oval biçimli ve uzun bir kalkanı da yine koruyucu amaçla kullanılmaktaydı.
Hastatus sınıfı, “Gladius” ismi verilen kısa kılıçla birlikte “Pilum26” adı verilen, normal mızrak gibi atılarak kullanılan, fakat görünümü ve özelliği normal mızraktan farklı olan bir silahı kullanmaktaydı. (Lev.4a)
2.1.1.3. Triarius Sınıfı27
Lejyonun savaş düzeninde en son safta yer alan bu sınıf, en yaşlı ve tecrübeli askerlerden meydana gelmekteydi. Bu sınıfta yer alan askerler, vücutlarını korumak amacıyla tamamen metal tellerden örülerek giysi şekline getirilmiş “Lorica Hamata” ismi verilen omuzdan dize kadar giyilen zırhı kullanmaktaydılar. Başı korumak amacıyla “Galea” ismi verilen miğfer ve ayrıca bacağın alt bölümünü korumak amacıyla “Ocrea” isimli yine metalden yapılmış bir dizlik, koruyucu teçhizatlar olarak kullanılmaktaydı.
Hastatus Sınıfı, “Gladius” ismi verilen kısa kılıçla birlikte, “Hasta” adı verilen uzun mızrağı silah olarak kullanmaktaydılar. (Lev.4a)
2.2.1. İmparatorluk Döneminde Piyade
Cumhuriyet Dönemi’nde çeşitli sınıflardan oluşan Roma ordusunda, İmparatorluk Dönemi’yle birlikte bu sınıflar (Velites, Triarius, Hastatus) ortadan kaldırılmış ve lejyonu oluşturan cohors’lar, savaş düzeninde cohors numaralarıyla yerlerini almışlardır. Dolayısıyla askerlerin sahip oldukları farklı silah ve teçhizatlardaki farklılaşma da ortadan
25
Secunda 2005, 23; Ramsay 1863, 383; Goldsworthy 2003, 26, 27.
26
Bkz. Terminoliji Bölümü.
27
kaldırılmış ve tek tip piyade askeri ortaya çıkmıştır. Her ne kadar zaman içersinde farklı tür zırhlar ortaya çıkmış olsa da, bu durum Roma ordusunun sahip olduğu tek tip piyade askeri biçimini değiştirmemiştir.
Askerler vücutlarının üst bölgesini korumak amacıyla metal plakaların birleştirilmesiyle oluşturulan “Lorica Segmentata” isimli zırhı kullanmaktaydılar. Başlarını korumak amacıyla “Galea” adı verilen miğfer kullanmaktaydılar. Ayrıca yine koruyucu olarak oval şeklinde dikdörtgen biçimli “Scutum” adı verilen bir kalkan da taşımaktaydılar.
Yakın muharebelere uygun olarak dizayn edilmiş ve savunma silahı olarak “Gladius” adı verilen kısa kılıçları vardı. Kısa kılıcın yanında saldırı silahı olarak atarak ya da saplayarak kullandıkları “Hasta” ismi verilen uzun mızrakları mevcuttu.(Lev.5a)
2.2.2. Roma Ordusunda Süvari Sınıfı
Süvariler, Roma ordusunda her zaman bir sınıf olarak bulunmuştur. Erken dönemde (Cumhuriyet) savaşa katılan zenginler süvari sınıfı olarak hizmet vermiştir. Daha sonraki dönemlerde lejyona bağlı bir süvari sınıfı bulunsa da Romalılar süvari sınıfında genellikle Romalı olmayan, fakat Roma’yla müttefiklik anlaşması olan ülkelerden gelen süvarilerden ya da ücretli süvarilerden oluşan ve “Ala28” ismi verilen birlikleri kullanmışlardır.
Süvarilerin en önemli yardımcıları hiç şüphesiz atlarıydı. Süvari sınıfı da piyade sınıfında olduğu gibi koruyucu teçhizat olarak “Lorica Hamata” ve “Lorica Squamata” isimleri verilen zırhları kullanmaktaydı. Yine piyade de olduğu gibi başlarına “Galea” ismi verilen miğfer takmaktaydılar. Atlarına koruyucu teçhizat olarak genellikle herhangi bir koruyucu teçhizat kullanmamalarına rağmen bazı dönemlerde zırh kullanıldığı bilinmektedir. Ayrıca “Clipeus” adı verilen uzun ve oval biçimli kalkan da yine savunma amaçlı olarak kullanılmaktaydı.
Süvari sınıfı saldırı silahı olarak “Spatha” ismi verilen uzun kılıç ve farklı uçlara sahip olan “Lancea” isimli uzun mızrak da kullanmaktaydılar. Her iki silah da at üzerindeyken kullanıldıklarından hedefe ulaşabilmeleri için uzun olmaları bir zorunluluktur.(Lev.6a)
2.3. Lejyon Sayısal Teşkilat Şeması
28
LEJYON KOMUTANI29
||
120 SÜVARİ KUVVETİ KARARGAH
KOMUTA MERKEZİ TEKNİK SINIF SAĞLIK SINIFI MEKANİK SİLAH SINIFI, (BALLİSTA, ONAGER, CATAPULT) || Centuria (Bölük) Coh 1
(Tabur) Coh 2 Coh 3 Coh 4 Coh 5 Coh 6 Coh 7 Coh 8 Coh 9 Coh10
1 160 80 80 80 80 80 80 80 80 80 2 160 80 80 80 80 80 80 80 80 80 3 160 80 80 80 80 80 80 80 80 80 4 160 80 80 80 80 80 80 80 80 80 5 160 80 80 80 80 80 80 80 80 80 6 160 80 80 80 80 80 80 80 80 80 29 Luttwak 1976, 14.
Lejyon Teşkilat Şeması
Coh.: Cohors, Man.: Manipulus, Cen.: Centuria, Con.: Contubernium30
Bir lejyon 10 cohors’tan oluşturulmuştur. Savaşta taktik gereği bazen bir cohors 3 manipulus’tan oluşmakta ve her bir manipulus’ta 160 asker bulunmaktadır. Fakat genellikle cohors biçimi kullanılmıştır. Bir cohors’ta 6 centuria bulunmaktadır. Birinci cohors’taki centuria’lar 160 askerden, diğer cohors’lardaki centuria’lar ise 80 askerden
30
oluşturulmuştur. Bir centuria ise 10 contubernium’dan meydana gelmekte ve her bir contubernium31’da 8 asker bulunmaktadır.
Teşkilat şemasından da anlaşılacağı üzere bir lejyondaki piyade askeri sayısı 5280’dir. 120 süvari askeri ve diğer hizmetlerde (Immunes sınıfı ve lojistik hizmetlerde) görevli askerler de göz önüne alındığında bir lejyonda genel olarak 600032 civarında asker bulunduğu kabul edilir.
2.4. Auxilia Birlikleri
Roma ordularının lejyonlardan sonraki en önemli askeri gücünü oluşturan Auxilia birlikleri (yardımcı muharip birlikler) genel olarak Roma sınırları içerisinde oturan fakat Roma vatandaşı olmayanlardan oluşturulmuş birliklerdir.
Auxilia Birlikleri temel olarak dört ana gruba ayrılır: 1. Ala’dan (Süvarilerden) oluşan birlikler.
2. Cohors Equitata’dan (Süvari ve Piyadelerin birlikte oluşturdukları karma) oluşan birlikler.
3. Cohors’tan (Piyadelerden) oluşan birlikler. 4. Numerus’tan (Düzensiz karma) oluşan birlikler
Auxilia birlikleri yukarıda da belirtildiği gibi zaman içerisinde gelişen ve değişen ihtiyaçlara göre farklı sayıdaki askerlerle düzenlenmişlerdir. Aşağıda bu birliklere ait daha detaylı bir teşkilat şeması çıkartılmıştır.
31
Kabaağaç, Alova 1995, Contubernium mad.: Çadır arkadaşlığı, ortak askeri çadır anlamlarındadır.; Askeri birlik olarak “Contubernium” kelimesinin, “Manga (8 ya da 10 askerden oluşan askeri birlik)” anlamında kullanılması tarafımca önerilmektedir.
32
2.4.1. Auxilia Birlikleri Teşkilat Şeması
AUXILIA33 (Yardımcı Muharip Birlikler)
ALA QUINGENARIA COHORS EQUITATA (QUINGENARIA) COHORS (QUINGENARIA)
SÜVARİ SÜVARİ + PİYADE PİYADE
512 SÜVARİ 380 PİYADE, 120 SÜVARİ 500 PİYADE
ALA MILLIARIA COHORS EQUITATA MILLIARIA COHORS MILLIARIA
SÜVARİ SÜVARİ+PİYADE PİYADE
1000 SÜVARİ + KARARGAH BİRLİKLERİ
760 PİYADE + 240 SÜVARİ +
KARARGAH BİRLİKLERİ 1000 PİYADE
NUMERUS DÜZENSİZ BİRLİKLER 300 SÜVARİ 33 Luttwak 1976, 15.
2.5. Roma İmparatorluğu Süresince Bilinen Roma Lejyonları Listesi.
Legio I Adiutrix34 Legio I. Alpina35 Legio I. Armeniaca36 Legio I Flavia
Gallicana Constantia37
Legio I Flavia Martis38 Legio I Germanica39
Legio I Illyricorum40 Legio I Iovia41 Legio I Isaura Sagittaria42
Legio I Macriana43 Legio I Martia44 Legio I Maximiana45
Legio I Pontica46 Legio II Adiutrix47 Legio II Armeniaca48 Legio II Augusta49 Legio II Brittannica50 Legio II Flavia Constantia51 Legio II Herculia52 Legio II Isaura53 Legio II Italica54
Legio II Iulia Alpina55 Legio II Parthica56 Legio II Pannonica57
34
Ritterling 1925, 1380; Farnum 2005, 15; Cagnat, Chapot 1920, 346; Bohec 1994, 246; Simkins, Embleton 2000, 7; Goldsworthy 2003, 51. 35 Ritterling 1925, 1404. 36 Ritterling 1925, 1405; Farnum 2005, 16. 37 Ritterling 1925, 1405. 38 Ritterling 1925, 1405. 39
Goldsworthy 2003, 51; Farnum 2005, 15; Keppie 1984, 142.
40
Ritterling 1925, 1406; Farnum 2005, 16.
41
Ritterling 1925, 1407. Farnum 2005, 16; Farnum, “Legio I Iovia Scythica” şeklinde belirtir.
42 Farnum 2005, 16; Ritterling 1925, 1407. 43 Ritterling 1925, 1417. 44 Ritterling 1925, 1418. 45
Ritterling 1925, 1419; Farnum, 2005, 16; Farnum, “Legio I Maximiana Thebacorum” olarak ifade eder.
46
Ritterling 1925, 1437; Farnum 2005, 16.
47
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1437; Farnum 2005, 16; Bohec 1994, 246; Cagnat, Chapot 1920, 346. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio II Adiatrix Pia Fidelis” şeklinde kullanır.
48
Ritterling 1925, 1456.
49
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1457; Bohec 1994, 246; Farnum 2005, 16; Keppie 1984, 142; Cagnat, Chapot 1920, 346. 50 Ritterling 1925, 1466. 51 Farnum, 2005, 17; Ritterling 1925, 1467. 52
Ritterling 1925, 1467; Farnum 2005, 17; Farnum, “Legio II Herculea” olarak belirtir.
53
Ritterling 1925, 1468; Farnum 2005, 17.
54
Cagnat, Chapot,1920, 346; Ritterling 1925, 1468; Farnum 2005, 17; Bohec 1994, 246; Goldsworthy 2003, 51.
55
Ritterling 1925, 1456.
56
Bohec, 1994, 246; Ritterling 1925, 1476; Cagnat, Chapot 1920, 346; Goldsworthy 2003, 51. Farnum 2005, 17; Farnum, “Legio II Parthica Severiana” şeklinde kullanır.
57
Legio II Sabina58 Legio II Traiana59 Legio III (Iulia) Alpina60
Legio III Augusta61 Legio III Claudia62 Legio III Concordia63
Legio III Cyrenaica64 Legio III Diocletiana65 Legio III Gallica66
Legio III Herculia67 Legio III Isaura68 Legio III Italica69
Legio III Parthica70 Legio III Pia Fidelis71 Legio IIII Flavia72
Legio IIII Italica73 Legio IIII Macedonica74 Legio IIII Martia75
Legio IIII Parthica76 Legio IIII Scythica77 Legio IIII Sorana78
58
Ritterling 1925, 1483.
59
Ritterling 1925, 1484; Bohec 1994, 246; Farnum 2005, 17; Cagnat, Chapot 1920, 346; Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio II Traiana Fortis” olarak kullanır.
60
Ritterling 1925, 1493.
61
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1493; Farnum 2005, 18; Keppie 1984, 142; Bohec 1994, 246; Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio III Augusta Pia Fidelis” şeklinde ifade eder.
62
Ritterling 1925, 1505.
63
Ritterling 1925, 1505.
64
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1506; Farnum 2005, 18; Goldsworthy 2003, 51; Keppie 1984, 142.
65
Ritterling 1925, 1517. Farnum 2005, 18; Farnum, “Legio III Diocletiana Thebacorum” şeklinde ifade eder.
66
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1517; Farnum 2005, 17; Keppie 1984, 142; Bohec 1994, 247; Goldsworthy 2003, 51; Cagnat, Chapot 1920, 346.
67
Ritterling 1925, 1532; Farnum 2005, 18; Farnum, “Legio III Herculea” olarak ifade eder.
68
Farnum 2005, 18; Ritterling 1925, 1532.
69
Ritterling 1925, 1532; Cagnat, Chapot 1920, 346; Bohec 1994, 247; Goldsworthy 2003, 51;
Goldsworthy, “Legio III Italica Concors” şeklinde kullanır. Farnum 2005, 18; Farnum, “Legio III Italica Felix” olarak kullanır.
70
Goldsworthy 2003, 51; Ritterling 1925, 1539; Farnum 2005, 18; Farnum, “Legio III Parthica Severiana” olarak ifade eder.
71
Ritterling 1925, 1540.
72
Ritterling 1925, 1540; Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio IIII Flavia Felix” olarak kullanır. Farnum 2005, 19; Farnum, “Legio IV Flavia Felix” şeklinde ifade eder. Simkins, Embleton 2000, 7; Simkins, Embleton, “Legio IV Flavia Firma” olarak kullanır.
73
Ritterling 1925, 1549; Cagnat, Chapot 1920, 346.
74
Keppie 1984, 142; Goldsworthy, 2003, 51; Ritterling 1925, 1549; Farnum 2005, 18; Cagnat, Chapot 1920, 346; Bohec 1994, 247. 75 Ritterling 1925, 1556; Farnum 2005, 19. 76 Ritterling 1925, 1556; Farnum 2005, 19. 77
Ritterling 1925, 1556; Keppie 1984, 142; Goldsworthy 2003, 51; Simkins, Embleton 2000, 7; Farnum 2005, 18.
78
Legio V Alaudae79 Legio V Gallica80 Legio V Iovia81
Legio V Macedonica82 Legio V Martia83 Legio V Parthica84
Legio V Scythica85 Legio V Urbana86 Legio VI Ferrata87
Legio VI Gallicana88 Legio VI Gemella89 Legio VI Herculia90
Legio VI Hispana91 Legio VI Macedonica92 Legio VI Parthica93
Legio VI Victrix94 Legio VII Claudia95 Legio VII Galbiana96 Legio VII Gemina97 LegioVII Macedonica98 Legio VII Paterna99
Legio VIII Augusta100 Legio VIII Gallica101 Legio VIII Mutinensis102
79
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1564; Keppie 1984, 142; Farnum 2005, 19; Goldsworthy 2003, 51; Cagnat, Chapot 1920, 346. 80 Ritterling 1925, 1571. 81 Ritterling 1925, 1572. 82 Ritterling 1925, 1572. 83 Ritterling 1925, 1586. 84 Ritterling 1925, 1586; Farnum 2005, 20. 85 Ritterling 1925, 1586. 86 Ritterling 1925, 1587. 87
Simkins, Embleton 2000, 7; Keppie 1984, 142; Ritterling 1925, 1587; Farnum 2005, 20. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio VI Ferrata Fidelis Contans” şeklinde kullanır.
88
Ritterling 1925, 1596.
89
Ritterling 1925, 1596.
90
Ritterling 1925, 1596; Farnum 2005, 20; Farnum, “Legio VI Herculea” şeklinde ifade eder.
91 Ritterling 1925, 1597. 92 Ritterling 1925, 1598. 93 Ritterling 1925, 1598; Farnum 2005, 20. 94
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1598; Keppie 1984, 142; Farnum 2005, 20; Cagnat, Chapot 1920, 346; Bohec 1994, 247; Goldsworthy 2003, 51.
95
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1614; Keppie 1984, 142; Bohec 1994, 247. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, ”Legio VII Claudia Pia Fidelis” şeklinde belirtir.
96
Ritterling 1925, 1629; Ritterling, ”Legio VII Galbiana ile Legio VII. Gemina”nın aynı lejyonlar olduğunu ifade eder.
97
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1629; Farnum 2005, 21; Goldsworthy 2003, 51.
98
Farnum 2005, 20. Ritterling 1925, 1642; Ritterling, “Legio VII Macedonica ile Legio VII. Claudia” nın aynı lejyonlar olduğunu belirtir.
99
Ritterling 1925, 1642; Ritterling , “Legio VII Paterna ile Legio VII. Claudia” nın aynı lejyonlar olduğunu belirtir.
100
Simkins, Embleton 2000, 7; Keppie 1984, 142; Bohec 1994, 247; Farnum 2005, 21; Goldsworthy 2003, 51; Cagnat, Chapot 1920, 346; Ritterling 1925, 1642.
101
Ritterling 1925, 1664; Ritterling , “Legio VIII Gallica ile Legio VIII Augusta” nın aynı lejyonlar olduğunu ifade eder.
102
Ritterling 1925, 1664; Ritterling, “Legio VIII Mutinensis ile Legio VIII Augusta” nın aynı lejyonlar olduğunu belirtir.
Legio VIII Veterana103 Legio VIIII Hispana104 Legio VIIII Macedonica105
Legio VIIII Triumphalis106
Legio X Fretensis107 Legio X. Eqv.108
Legio X Gemina109 Legio X Veneria110 Legio XI Claudia111 Legio XIII Gemina112 Legio XIIII Gemina113 Legio XV Apollinaris114 Legio XV
Primigenia115
Legio XVI Flavia116 Legio XVI Gallica117
Legio XVII Classica118 Legio XVIII119 Legio XVIII Cornelei Spinteri120
103
Ritterling 1925, 1664; Ritterling, “Legio VIII Veterana ile Legio VIII Augusta” nın aynı lejyonlar olduğunu belirtir.
104
Simkins, Embleton 2000, 7; Farnum 2005, 21; Goldsworthy 2003, 51; Ritterling 1925, 1664; Keppie 1984, 142.
105
Ritterling 1925, 1670; Ritterling , “Legio VIIII Macedonica ile Legio VIIII Hispana” nın aynı lejyonlar olduğunu ifade eder.
106
Ritterling 1925, 1670; Ritterling, “Legio VIIII Triumphalis ile Legio VIIII Hispana” nın aynı lejyonlar olduğunu belirtir.
107
Bohec 1994, 247; Farnum 2005, 22; Keppie 1984, 143; Goldsworthy 2003, 51; Cagnat, Chapot 1920, 346; Ritterling 1925, 1671.
108
Ritterling 1925, 1671; Ritterling, Legio X Eqv. ile Legio X Fretensis” in aynı lejyon olduğunu belirtir.
109
Simkins, Embleton 2000, 7; Farnum 2005, 21; Ritterling 1925, 1678; Bohec 1994, 247; Goldsworthy 2003, 51; Keppie 1984, 143; Cagnat, Chapot 1920, 346.
110
Ritterling 1925, 1690; Ritterling, “Legio X Veneria ile Legio X Gemina” nın aynı lejyonlar olduğunu ifade eder.; Keppie 2000, 66.
111
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1690; Bohec 1994, 247; Keppie 1984, 143; Cagnat, Chapot 1920, 346; Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio XI Claudia Pia fidelis” şeklinde yazar.; Farnum 2005, 22; Farnum, bu lejyonun isminin bilinmediğini ileri sürer.
112
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1710; Farnum 2005, 22; Bohec 1994, 247; Keppie 1984, 143; Cagnat, Chapot 1920, 346. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio XIII Gemina Pia Fidelis” şeklinde ifade eder.
113
Ritterling 1925, 1727; Cagnat, Chapot 1920, 346; Simkins, Embleton 2000, 7; Farnum 2005, 23; Keppie 1984, 143; Bohec 1994, 247. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio XIV Gemina Martia Victrix” şeklinde ifade eder.
114
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1747; Farnum 2005, 23; Goldsworthy 2003, 51; Keppie 1984, 143.
115
Farnum 2005, 23; Ritterling 1925, 1758; Goldsworthy 2003, 51.
116
Ritterling 1925, 1765; Cagnat, Chapot 1920, 346; Bohec 1994, 247. Simkins, Embleton 2000, 7; Simkins, Embleton, “Legio XVI Flavia Firma” şeklinde belirtir.; Farnum 2005, 23; Farnum, “Legio XVI Flavia Firma” şeklinde belirtir. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, “Legio XVI Flavia Firma” şeklinde ifade eder.
117
Farnum 2005, 23; Goldsworthy 2003, 51; Keppie 1984, 143.
118
Ritterling 1925, 1768; Farnum 2005, 24. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, XVII numaralı bir lejyonun olduğunu ama isminin bilinmediğini ileri sürer.; Keppie 1984, 143; Keppie’de Goldsworthy gibi lejyonun isminin bilinmediğini belirtir.
119
Ritterling 1925, 1767.
120
Legio XVIII Libyca121 Legio XIX Paterna122 Legio XX Valeria Victrix123
Legio XXI Rapax124 Legio XXII Deiotariana125
Legio XXII Primigenia126
Legio XXVI127 ? Legio XXVII128 ? Legio XXVIII ?129 Legio XXIX ?130 Legio XXX Classica?131 Legio XXX Ulpia132 Legio XXXIII ?133 Legio XXXXI ?134
2.6. İmparatorluk Döneminde Lejyonların Sayısı
Lejyon listesi incelendiğinde, imparatorluk döneminde hangi lejyonların var olduğu ve aynı dönem içinde toplam kaç tane lejyonunun bulunduğu, dolayısıyla Roma’nın kaç askeri aynı anda silah altında tuttuğu ya da imparatorluğu korumak için ne kadar askeri güce ihtiyaç duyduğuna dair herhangi bir bulgu elde edilememektedir. Bu durum belirli zaman diliminde (imparatorların tahtta kaldıkları süre içerisinde) ne kadar askeri gücü elinde tuttuğuna dair bir çalışma yapılması gereğini ortaya çıkarmaktadır.
2.6.1. Augustus Dönemi135: Hispania 5 Lejyon
Gallia-Germania 5 Lejyon
Italia 2 Lejyon
121
Ritterling 1925, 1769; Farnum 2005, 24; Keppie 1984, 143; Goldsworthy 2003, 51; Goldsworthy, XVIII numaralı bir lejyonunun olduğunu, fakat isminin bilinmediğini ileri sürer. Bu lejyon Legio XVIII Libyca ya da Legio XVIII Cornelei Spinteri olabilir.
122
Farnum 2005, 24. Goldsworthy 2003, 51; Keppie 1984, 143; Goldsworthy ve Keppie, XIX numaralı bir lejyonunun olduğunu, fakat isminin bilinmediğini ileri sürerler.; Bu lejyon Farnum 2005, 24’te belirttiği gibi Legio XIX Paterna olabilir.
123 Ritterling 1925, 1789. 124 Ritterling 1925, 1781. 125 Ritterling 1925, 1791. 126
Simkins, Embleton 2000, 7; Ritterling 1925, 1791; Farnum 2005, 25; Cagnat, Chapot 1920, 346; Bohec 1994, 247. Goldsworthy 2003, 51; Goldsworhty, “Legio XXII Primigenia Pia fidelis” şeklinde ifade eder.
127
Ritterling 1925, 1820; Ritterling, lejyonun varlığı bilinmekle birlikte isminin bilinmediğini ileri sürer.
128
Ritterling 1925, 1820; Ritterling, lejyonun varlığı bilinmekle birlikte isminin bilinmediğini ileri sürer.
129
Ritterling 1925, 1821; Ritterling, lejyonun varlığı bilinmekle birlikte isminin bilinmediğini ileri sürer
130
Ritterling 1925, 1821; Ritterling, lejyonun varlığı bilinmekle birlikte isminin bilinmediğini ileri sürer.
131
Ritterling 1925, 1821; Ritterling, bu lejyonun isminin kesin olarak bilinmediğini ileri sürer.
132
Ritterling 1925, 1822.
133
Ritterling 1925, 1829; Ritterling, lejyonun varlığı bilinmekle birlikte isminin bilinmediğini ileri sürer.
134
Ritterling 1925, 1829; Ritterling, lejyonun varlığı bilinmekle birlikte isminin bilinmediğini ileri sürer.
135
Illyricum 5 Lejyon Moesia 3 Lejyon Syria 3 Lejyon Aegyptus 3 Lejyon Africa 1 Lejyon --- Toplam: 27 Lejyon
2.6.2. Tiberius Dönemi136: Hispania 3 Lejyon
Germania 8 Lejyon Illyricum 5 Lejyon Moesia 2 Lejyon Syria 4 Lejyon Aegyptus 2 Lejyon Africa 1 Lejyon --- Toplam: 25 Lejyon
2.6.3. Claudius Dönemi137: Hispania 2 Lejyon
Brittania 4 Lejyon Germania 7 Lejyon Dalmatia 2 Lejyon Pannonia 2 Lejyon Moesia 3 Lejyon Syria 4 Lejyon Aegyptus 2 Lejyon Africa 1 Lejyon --- Toplam: 27 Lejyon
2.6.4. Neron Dönemi138: Hispania 1 Lejyon
136
Ritterling 1925, 1363.
137
Brittania 4 Lejyon Germania 7 Lejyon Dalmatia 1 Lejyon Pannonia 2 Lejyon Moesia 2 Lejyon Syria+Armenia 7 Lejyon Aegyptus 2 Lejyon Africa 1 Lejyon --- Toplam: 27 Lejyon
2.6.5. Vespasianus Dönemi139: Hispania 1 Lejyon
Brittania 4 Lejyon Germania 8 Lejyon Dalmatia 1 Lejyon Pannonia 2 Lejyon Moesia 4 Lejyon Syria 3 Lejyon Iudaea 1 Lejyon Cappadocia 2 Lejyon Aegyptus 2 Lejyon Africa 1 Lejyon --- Toplam: 29 Lejyon
2.6.6. Domitianus Dönemi140: Hispania 1 Lejyon
Brittania 3 Lejyon Germania 8 Lejyon Dalmatia 1 Lejyon Pannonia 2 Lejyon 138 Ritterling 1925, 1363. 139 Ritterling 1925, 1364. 140 Ritterling 1925, 1363.
Moesia 5 Lejyon Syria 3 Lejyon Iudaea 1 Lejyon Cappadocia 2 Lejyon Aegyptus 2 Lejyon Africa 1 Lejyon --- Toplam: 29 Lejyon
2.6.7. Traianus Dönemi141: Hispania 1 Lejyon
Brittania 3 Lejyon Germania 4 Lejyon Pannonia 4 Lejyon Moesia 9 Lejyon Syria 3 Lejyon Iudaea 1 Lejyon Cappadocia 2 Lejyon Aegyptus 2 Lejyon Africa 1 Lejyon --- Toplam: 30 Lejyon
2.6.8. Caracalla Dönemi142: Brittania 3 Lejyon
Germania 4 Lejyon Italia 1 Lejyon Raetia 1 Lejyon Noricum 1 Lejyon Pannonia 4 Lejyon Moesia 4 Lejyon Daciae 2 Lejyon Cappadocia 2 Lejyon Mesopotamia 2 Lejyon 141 Ritterling 1925, 1364. 142 Ritterling 1925, 1366.
Syria 5 Lejyon Arabia 1 Lejyon Aegyptus 1 Lejyon Africa 1 Lejyon Hispania 1 Lejyon --- Toplam: 38 Lejyon 2.6.9. Diocletianus Dönemi143: In Diocesi Orientis: Libya ? Lejyon
Aegyptus Iovia 2 Lejyon
Aegyptus Herculia 2 Lejyon
Arabia 2 Lejyon Palaestina 2 Lejyon Phoenice 2 Lejyon Syria 2 Lejyon Isauria 2 Lejyon Mesopotamia 2 Lejyon Osroene 2 Lejyon In Dioecesi Pontica: Cappadocia 2 Lejyon Pontus 1 Lejyon
Armenia Minor 2 Lejyon
In Dioecesi Thraciae: Scythia 2 Lejyon Moesia 2 Lejyon In Dioecesi Moesiarum: Dacia 2 Lejyon Moesia 2 Lejyon In Dioecesi Pannoniarum: 143 Ritterling 1925, 1366.
Pannonia 6 Lejyon Noricum 2 Lejyon In Dioecesi Brittanniarum: Brittania 3 Lejyon In Dioecesi Galliarum: Germania 5 Lejyon In Dioecesi Italiciana: Raetia 1 Lejyon In Dioecesi Hispaniarum: Gallaecia 1 Lejyon In Dioecesi Africae: Numidia 1 Lejyon --- Toplam: 50 Lejyon
Augustus Döneminin (MÖ 27 – MS 14) sonundan Caracalla Döneminin (MS 198– 217) başına kadar Roma lejyonlarının ortalama sayısı 28’dir. Fakat Caracalla Dönemi’nden başlayarak lejyonların sayısının arttığı görülmektedir. Diocletianus’un yaptığı yeni askeri düzenlemelerle, imparatorluk belirli askeri bölgelere ayrılmış ve her bölgenin başına bir bölge komutanı (dioecesi) getirilmiş ve bağımsız lejyon sistemine son verilmiştir. Ayrıca lejyonların sayısı 50 civarına yükseltilmiştir.
Caracalla Dönemi ve sonraki dönemlerde lejyonların sayısının artmasındaki temel etken; Caracalla’nın MS 212 yılında yürürlüğe koyduğu “Constitutio Antoniniana”144 Kanunu’dur. Bu kanunla herkes Roma vatandaşı olarak kabul edilip Auxilia (Yardımcı Muharip Birlikler) birliklerine mensup askerler de bu kanunla Roma vatandaşı olduğunda, Auxilia birliklerindeki askerlerle yeni lejyonlar ortaya çıkarılmıştır. Auxilia birlikleri incelendiğinde Roma, bu birlikleri yüzyıllar boyunca lejyonlarına destek olmaları amacıyla kesintisiz olarak kullanmış, fakat vatandaşlık nedenlerinden dolayı bu birlikleri kendi lejyonlarına katmamış ve Auxilia olarak bu birlikleri muhafaza etmiştir.
144
CAH 1975, Vol: XI, 657; Constitutio Antoniniana mad. İmparatorluk sınırları içinde hür anne-babadan doğan bütün çocukların Roma vatandaşı kabul edilmesi amacıyla Caracalla döneminde çıkartılan kanun. Bu kanundan önce Claudius döneminden itibaren Auxilia birliklerinden, 20 hizmet yılını tamamlayıp terhis olan askerler, Roma vatandaşı kabul ediliyorlardı.; Maxfield 1981, 227.
Caracalla Dönemi’yle birlikte artan dış tehdit ve saldırılar145 Roma’nın daha fazla sayıda asker bulundurmasına, dolayısıyla lejyon sayısının artırılmasına neden olmuştur.
145
3. ASKERİ YAZITLAR
Askeri yazıtlar, çeşitli askeri birliklerin (lejyon, alay, tabur) varlıklarını, konuşlandıkları yerleri ve farklı askeri konulardaki (rütbeler, askeri ödüller vb.) kavramları belirten yazıtlardır. Bu yazıtlarda sadece askeri birlikleri tanımlayan birlik numaraları ile kendilerine özgü isimler bulunduğu gibi farklı amaçlarla (imparatorları veya kişileri onurlandırmak gibi ya da daha farklı amaçlarla) yapılmış stellerde de yine askeri birlikleri tanımlayan bilgilere ulaşılmaktadır. Dolayısıyla bu yazıtların da (onurlandırma gibi) askeri yazıtlar olarak kabul edilmesinin uygun olduğunu düşünüyorum.
3.1. Askeri Yazıtların Sınıflandırılması
Doğrudan lejyonun varlığını ve yazıtın bulunduğu yerde lejyonun konuşlandığını belirten askeri yazıtlardır.
Legionis XVI F(lavia) F(irma).146 XVI. Flavia Firma Lejyonu. leg(io) IIII Scy(thica).147 IIII. İskit Lejyonu.
Doğrudan lejyonu ve ona bağlı cohors’u (tabur) belirten askeri yazıtlar. l(egionis) V M(acedonicae) c(ohors) IIII. 148 V. Makedon Lejyonu, IIII. Tabur Doğrudan bağımsız Ala’nın149 varlığını ve yazıtın bulunduğu yerde Ala’nın
konuşlandığını belirten askeri yazıtlar. al(a)e Bospo(ranorum).150 Ala Bosporanorum.
Doğrudan bağımsız Cohors (tabur)’un151 varlığını ve yazıtın bulunduğu yerde Cohors’un konuşlandığını belirten askeri yazıtlar.
coh(ors) II Fl(avia).152 II. Flavia Taburu.
c(ohors) p(rima) Alp(inorum).153 Prima Alpinorum Taburu.
Bağımsız ve lejyona bağlı taburlar olmak üzere taburlar, iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bağımsız taburların genel olarak bir numarası ya da kendine özgü bir adı vardır. Tabur numarası her zaman olmamakla birlikte kendine özgü bir ismi her zaman vardır.
146
IGLSyr 1 55; CIL III. 13615.
147 AW 6.1975.76, fig.110.1. 148 Popescu 1976, 283, a. 149 Bkz. Terminoloji bölümü. 150 IDR III, 4 153. 151 Bkz. Terminoloji bölümü. 152
IDR III, 3 197, III.
153
coh(ors) His(panorum).154 Hispanorum Taburu.
…coh(ors) I Flavia Nu[m]ịdarum…155 I. Flavia Numidarum Taburu.
Lejyona bağlı taburun ise kendine özgü bir ismi olmamasına karşılık her zaman bir numarası bulunmaktadır. Bu taburlar anılırken bağlı olduğu lejyon ismi ve numarasından sonra tabur kelimesi ve tabur numarası yazılır. Tabur numarasının cohors kelimesinden önce de yazılı olduğu yazıtlar bulunmaktadır. Fakat önce cohors kelimesinin sonra tabur numarasının yazılması en yaygın kullanılan şekildir.
leg(io) III Cyr(enaica).coḥ(ors) IX.156 III Kyrenaika Lejyonu IX. Tabur.
…leg(ionis) III Cyr(enaicae), VII (cohortis) h (astato) pr(iori)…157 III. Kyrenaika Lejyon’nun, VII. Taburu’nun bölük komutanı.
3.2. Onur (Onurlandırma) Yazıtları
Onurlandırma yazıtlarında onurlandırılan kişinin adı yazılarak ithaf edildiği belirtilir. Ardından onurlandırılan kişinin sırasıyla görev yaptığı askeri birlikler, aldığı askeri ödüller ve daha sonra görev aldığı sivil görevler ve bu görevleri nerelerde gerçekleştirdiği yazılır.
Örnek:1
[Flavium] 1 I. Pannonia Cohors’unun Praefectus’u,
Iuncum Roma yurttaşlarından oluşan V.
Gemella Cohors’unun Tribunus’u,
praef(ectum) coh(ortis) I X. Fretensis Lejyonu’nun
Pannoniorum, trib(unum) Tribunus’u, emekli askerlerden
cohortis V gemellae 5 oluşan Gallia Kanadı’nın Praefec-
civium Romanorum, tus’u, Parth Savaşında İmparator Trai-
tribunum leg(ionis) X Fretensis, anus tarafından uçsuz mızrakla ve praef(ectum) alae Gallór(um) veteranor(um), Corona vallari158 nişanıyla donatılmış,
donáto ab Imp(eratore) Traiáno Cilicia’ nın ve
Cyprus’un Procurator’u, Mısır’ 154 IDR III, 4 339,1. 155 Nolle 1993, I. 42. 156 IGLSyr 13,1 9449. 157 IGLSyr 13, 1 9198. 158
in bello Parthico hasta púra 10 da, İskenderiye Yargıcı, Asia Eyaleti et corona vallari, próc(uratori) Cilic(iae) Procurator’u (olan) Titus Flavius
et Cypri, iuridicum Alexandreae Iuncus’u, İmparator kültü tapınak
ad Aegyptum, próc(uratori) üyeleri (olan) süvari subayları,
provinc(iae) Asiae ulaklar ve atlılar (onurlandırdılar).
decuriónes et tabellári 15
et equités qui sunt
ad Larés Domnicós.159 17
Örnek:2
L(ucius) Baebius L(uci) f(ilius) 1 Lucius oğlu Lucius Baebius Iuncinus,
Gal(eria) Iuncinus Galeria kabilesinden,
praef(ectus) fabr(um) praef(ectus) Üretim atölyesinin komutanı,
coh(ortis) IIII Raetorum IIII Raetorum Taburunun’nun
trib(unus) milit(um) leg(ionis) XXII 5 komutanı,, XXII. Deiotariana
Deiotarianae Lejyonu’nun askeri tribunu,
praef(ectus) alae Astyrum Ala Astyrum’un komutanı,
praef(ectus) vehiculorum Vehiculorum komutanı,
iuridicus Aegypti.160 9 Mısır’da mahkeme üyesi.
Onur yazıtları, adına dikilen kişinin yerine getirdiği görevleri ve bu görevleri hangi askeri birliklerde ve hangi rütbelerde yaptığını belirtir. Örnek 1’deki Flavium Iuncum, genç yaşta önemli görevlere getirilmiş, meslek hayatı boyunca birçok görevlerde bulunmuş ve askeri ödüller almıştır. Daha sonra da sivil görevlerde bulunmuştur. Örnek 2’de Lucius Baebius Iuncinus askerlik hayatına çok daha düşük rütbelerden başlamış ve ilerlemesi belirli kural ve zaman dilimlerine bağlı olduğundan meslek hayatının sonuna geldiğinde sadece sivil görevde bulunmuştur.
3.2.1. Askerlerin İsimleri ve Görev Yaptıkları Birlikleri Belirten Onur Yazıtları
159
McCabe 1980, IV, 1449; FiE IV 1 no. 12 (PH); AE 1935, 167; IEph 4112.
160
Bu tür askeri yazıtlarda askerlerin sahip oldukları rütbeler, daha sonra isimleri ve en sonunda görev yaptıkları birlikler yazılmıştır. Elbette ki doğrudan onurlandırma yazıtları gibi olmayıp sadece isimlerin yazılmasını da bir onurlandırma, bu tür yazıtların da onurlandırma161 yazıtı olarak kabul edilebileceğini düşünmekteyim.
Aşağıdaki örnek yazıttaki eksik bölümlerde yine askerlerin isimlerinin yazılmış olma ihtimali yüksektir.
Örnek 3:
․․․ [e]t decuriones 1 … ve turma162 komutanları,
M. Plautius Macedo M. Plautius Macedo,
Sex. Lucilius Masculus Sex. Lucilius Masculus,
C. Sulpicius Longinus C. Sulpicius Longinus,
L. Numisius L. f(ilius) 5 Lucius oğlu L. Numisius,
․․․
. . .
․․․
. . .
[co]h(ortis) II Hispanor(um) 163․․․ 8 II. Hispanorum taburu.
Onurlandırılan kişi ya da kişiler için hazırlanan onur stelleri dikildiğinde, bu kişiler büyük olasılıkla hayattaydılar. Dolayısıyla verilen örneklerdeki 8, 9. ve 17. satırlardaki görevler, en son görev yaptıkları mevkileri (rütbeleri) veya askeri birlikleri belirtilmektedir.
Örnek 1’deki onurlandırma yazıtında, yazıtın tarihlendirildiği MS. 117 yılı ve biraz öncesinde, yazıtta adı geçen askeri birliklerin CohortisI Pannoniorum, Cohortis V gemellae civium Romanorum, Legionis X Fretensis, Alae Gallórum veteranorum var olduklarına, ‘hasta pura164’, ‘corona vallari165’ gibi askerî ödüllerle askerlerin ödüllendirildiği ve sivil görevlere ait bazı kavramlara da ulaşılabilmektedir. Örnek 2’de, örnek 1’deki gibi benzer sonuçlara rastlanır. Fakat her iki örnekte adı geçen askeri
161
Kadıoğlu, Görkay Mitchell 2011, 43; Mitchell, Yazıtlarda isim yazılmasının, ismi geçen kişileri onurlandırmak amacı güttüğünü belirtir.
162
Bkz. Terminoloji bölümü.
163
Bosch 1967, 139, no. 116.
164
Ödüllendirme amacıyla verilen uçsuz mızrak.
165
birliklerin nerede konuşlandıklarına dair bir bilgi elde edilememektedir. Örnek 3’te ise yazıtın tarihlendirildiği zamanda ve yazıtın bulunduğu yerde adı geçen askeri birliğin yani II. Hispanorum Tabur’unun166 konuşlandığı ileri sürülebilir.
3.2.2. Asker Mezar Stelleri
Mezar stelindeki yazıtında “lejyonun numarası” veya “askeri birliğin167” adının geçtiği ya da stel sahibinin asker168 olduğunu (askeri rütbelerden bir ya da daha fazlasını belirten, Duplicarius vb.) ya da emekli asker169 olduğunu belirten bir ifade (veteran gibi) ya da askeri bir alamet belirten kabartma170 (süvari kabartması, askeri ödüller’ armillae, torques, corona vb.) gibi asker olduğunu belirten kavramlardan birini ya da daha fazlasını taşıyan mezar taşları, asker mezar stelleri olarak tarafımca tanımlanmıştır.
3.2.2.1. Asker Mezar Stelleri Üzerindeki Kavramlar
Lejyon Numarası: Mezar steli üzerinde lejyonun numarası ve lejyonun isminin geçtiği asker mezar stelleri (çoğunlukla lejyon ismi kısaltma olarak, lejyon numarasından hemen sonra gelmektedir.) (Lev. 1a) Örneğin: Leg XVI FF = Legio XVI Flavia Firma171
Askeri Birlik Adı: Mezar steli üzerinde askeri birliğin adının ve numarasının kısaltmalar şeklinde geçtiği yazıtlarda askeri birlik adlarına rastlanır (Lev. 1b). Örneğin: MIL COH VII BREVC C R EQ = Mil (iti) Coh(ortis) VII Breuc(orum) C(ivium) Ro(manorum) Eq (itatae).172 VII. Breucorum Civium Romanorum Equitata Taburu’nun askeri.
Askeri Rütbeler: Stel üzerinde orduya ait askeri bir rütbenin geçtiği yazıtlar. Örneğin:
Vexil Coh Euisd= Vexil(larius) Coh(ortis) Eiusd(em). Aynı taburda tuğcu. (vexillum taşıyan asker.)
Veteran kelimesi: Bir askerin askeri hizmetini tamamladıktan sonra ya askeri birliğin bulunduğu yerde kalmakta ya da kendi vatanına dönmekte ve vefatından sonra
166
Adı geçen yazıta göre cohors II Hispanorum en erken MS 74 ve en geç MS 107 yılları arasında Ancyra’da konuşlandırılmıştır.
167
CIL VIII 2782, 18086 vd.
168
CIL VIII 2564; CIL VI 2545 vd.
169
CIL VIII 2904, V 3375 vd.
170
Maxfield 1981, Lev. 2–14 .
171
Simkins, Embleton 2000, 7; Farnum 2005, 23; Goldsworthy 2003, 51.
172
dikilen mezar taşında emekli asker anlamında kullanılan “veteranus” kelimesi de kısaltma olarak stel üzerinde yer almaktadır(Lev. 2a). Örneğin: VETER = Veteranus. Eski (emekli) asker.
Askeri Kabartma: Bir askerin, muvazzaf görevdeyken askeri sınıfını belirten bir kabartma (piyade ya da süvari) stel üzerinde yer almaktadır. (Lev. 2b)
Askeri Nişan: Bir askerin muvazzaf görevdeyken, savaşlar esnasında elde ettiği başarıların ordu tarafından çeşitli ödüllerle (Armillae, Torques, Corona, Phalerae vb. gibi) taltif edilmesi ve askerin vefatından sonra bu askeri ödüllerin, mezar steli üzerinde kabartmalar şeklinde yer almasıdır. (Lev.3a)
3.2.3. Asker Mezar Stellerinin Özellikleri
Yukarıda maddeler halinde açıklaması yapılan asker mezar stellerinde, yazı ve sembollerin hepsi tek bir mezar stelinde olabildiği gibi, sadece bir tanesinin bulunduğu mezar stelleri de olabilmektedir. Ayrıca özellikle Ephesos mezar stellerinde173 olduğu gibi askerler, muvazzaf görevden emekli olduktan sonra devlet hizmetinde sivil görevlerde bulunmaya devam etmişler ve daha sonra ya da görevleri esnasında vefatları üzerine dikilen mezar stelleri üzerinde bu sivil görevlerinden de bahsedilen ibareler yer almıştır. Her ne kadar sivil görevlerde bulunmuş olsalar da askeri kimliklerinin de bulunduğunun göz önüne alınması gerekir. Dolayısıyla mezar steli üzerinde yazı veya sembollerden kaç tanesinin bulunduğuna bakılmaksızın bir yazı ya da sembol görüldüğünde bu mezar stelinin, asker mezar steli olduğu kabul edilir.
3.2.4. Asker Mezar Stellerinin Dikiliş Zamanları
Asker, bir savaş esnasında öldürülmüş olabileceği gibi, çeşitli sağlık sorunları nedeniyle görevdeyken ölümü halinde mezar stelleri dikilmektedir.
Asker, emekli olduktan sonra vefatında dikilmiş mezar stellerinde çoğunlukla emekli olduğunu belirten bir ibare bulunmaktadır.
3.2.5. Asker Mezar Stellerini Yaptıranlar
Yukarıda belirtildiği üzere, ölüm söz konusu ise mezar stelleri ya askerin arkadaşları tarafından ya da Ad Signa174 ile askeri birlik tarafından yaptırılıp dikilir.175 173 İplikçioğlu 1993. 174 Bkz. terminoloji bölümü. 175 Maxfield 1981, 123.
Askerin vefatından sonra kendi ailesi (karısı, kızı, oğlu ya da bir başka yakını ya da arkadaşı) tarafından yaptırılıp dikilen mezar stelleri de bulunmaktadır.176
L. Pompeio L. Filio 1 Fabia Tribunus’undan Luicus
Fabia Marcellino oğlu Lucius Pompeius Marcellinus’a
. .
. .
Flavia Marcellina 5 Annesi Flavia Marcellina
Mater et ve kız kardeşi (ablası) Pompeia Catullina
Pompeia Catullina (tarafından diktirilmiştir.)
soror177 8
… 9 …
Bir kasabanın ya da kentin meclisi tarafından onurlandırılan asker için yaptırılan mezar stellerinde178 yazıtın sonunda “D D= Decreto Decurionum” kelimeleri kısaltma şeklinde yazılmıştır.
Örnek
C(aio) Fabricio C(ai) f(ilio) Ani(ensi) Tusco, IIvir(o), augur(i) praef(ecto) cohort(is) Apulae et operum quae in colonia iussu
Augusti facta sunt, trib(uno) mil(itum) leg(ionis) III Cyr(enaicae) VIII, trib(uno) dilectus ingenuorum quem Romae habuit Augustus et
Ti(berius) Caesar, praef(ecto) fabr(um) IIII, praef(ecto) equit(um) alae praet(oriae) IIII, hasta pura et corona
aurea donatus est a Germanico
Caesare imp(eratore) bello Germanico, d(ecreto) d(ecurionum)179.
176
Bkz. dipnot 54 ve Lev. 6a.
177 İplikçioğlu 1993, 129. 178 Keppie 1991, 86. 179 AE 1973, no.501.
Çevirisi:
Caius oğlu, Aniensis Tribunus’undan, Duumvir, Augur, Cohors Apula Praefectus’u ve Augustusun emri üzerine kolonide yapılan işlerin (Praefectus’u), 8 yıl boyunca Legio III Cyrenaica Tribunus’u, Augustus ve Tiberius Caesar tarafından Roma’da askere alınan erlerin Tribunus’u, 4 yıl boyunca öncü birliğinin Praefectus’u, 4 yıl boyunca Ala Praetoria’nın Praefectus’u (olan) ve Germanicus Caesar Imperator tarafından Germen Savaşında hasta pura ve corona aurea (altın çelenk) ile onurlandırılan Caius Fabricius Tuscus‘u, dekurionların kararı üzerine (diktiler).
Askerin kendisi hayatta iken bizzat kendisi tarafından yaptırılıp ölümünden sonra mezarına dikilen mezar stelleri de mevcuttur.
C. Caesius C. f(ilius) 1 Caius oğlu C. Caesius, Aniensi kabilesinden
Ani(ensi) veter(anus) XVI. Lejyon’un emekli askeri,
leg(ionis) XVI. (burada yatıyor). Hoşça kalın!
[av]e et vale180. 4
3.2.6. Asker Mezar Stellerinin Buluntu Yerleri
Sabit askeri yerleşim yerlerinde ya da hemen yakınlarında, Anadolu sınırları içerisinde askeri garnizon olarak kullanılmış olan askeri yerleşim yerleri mevcuttur. Satala181, Samosata182, Zeugma183 gibi kentler aynı zamanda askeri birliklerin de konuşlandırıldıkları kentlerdir.184 Roma Dönemi’nde metropol olabilecek kadar büyük ve gelişmiş kent olan Ephesos Anadolu’da çok önemli bir buluntu merkezidir.185Roma Dönemi’ndeki diğer kent, kasaba ve köy gibi yerleşim yerleri yakınlarındaki nekropollerde186 de birçok asker mezar steli bulunmuştur.
3.2.7. Asker Mezar Stellerinin Değerlendirilmesindeki Zorluklar 180 RevEpigr 1.1913.322–23; AE 1914, no.204. 181 Lightfoot 1993, 276. 182 Lightfoot 1993, 276. 183 Hartmann ve diğ. 2004, 217. 184
Roma İmparatorluğu’nun adı geçen şehirlerde askeri birlikleri konuşlandırması strateji, lojistik merkezlere yakınlık, Roma sınırlarını korumak ve benzeri nedenlere dayanmaktadır.
185
Ephesos şehri Roma sınırları içinde savaş ve istila tehlikesi açısından, coğrafi konumu itibarı ile son derece emniyetli bir bölgede bulunmaktadır. Bu yüzden bu şehirde bulunan asker mezar stelleri, genellikle yüksek rütbeli olarak emekli olmuş ve daha sonra devlet hizmetinde sivil görevlerde bulunmuş askerlere aittir. Ephesos şehrinde yukarıda anıldığı şekilde çok miktarda asker mezar stelleri bulunmuştur.
186
Asker mezar stelleri ile askeri birliklerin bulundukları yerleri ve tarihleri tespit etmek aşağıda açıklanan nedenlerden dolayı oldukça zor olmaktadır.
Asker mezar stelinin fiziki olarak tam ele geçmemesi (bazı yerlerinin kırık veya eksik olması, bazı mezar stellerinden sadece küçük bir parçasının ele geçmesi ile hemen hemen hiç bir bilginin okunamaması gibi tamamen fiziki nedenlerden dolayı elde edilen bilgilerin son derece yetersiz olmasından kaynaklanan zorluklar) ve asker mezar stelinin “in situ” durumunda ele geçmemesi farklı bir yere taşınması, buluntu yeri ile ilgili bilgilerin yetersizliği ya da var olan bilgilere güvenilememesi gibi nedenlerle değerlendirme-de zorluklar oluşmaktadır. Genel olarak mezar stelleri(asker mezar stelleri de dâhil olmak üzere) üzerine tarih yazma geleneğinin olmaması, tarihlendirme konusunda mezar steli üzerindeki bilgilerin değerlendirilerek yaklaşık bir tarihin verilmesine ya da uzun bir zaman dilimini kapsayacak şekilde tarihlendirilmesine187 neden olmaktadır.
3.2.8. Constitutio Antoniniana’dan Önceki Asker Mezar Stellerindeki Romalı İsimler Asker mezar stelleri üzerindeki asker isimleri incelendiğinde çok büyük bir çoğunluğunun Latin kökenli isimlere sahip olduğu, az bir kısmının ise Anadolu’nun farklı bölgelerinde yaşayan etnik gruplara ait isimler olduğu görülür. Bu durum Anadolu’nun hemen tamamında Romalıların yaşadığı gibi bir düşüncenin oluşmasına neden olmaktadır. Elbette ki Roma’nın Anadolu’da kurduğu koloni188 şehirlerinden ya da lejyonların konuşlandığı bölgelerin yakınlarında oluşan Conubium’lardan189 askere alınanlarda Romalı isimlere rastlanması normal bir durumdur. Çünkü bu yerleşim yerleri Roma kültürünün hâkim olduğu yerlerdir.
Fakat Roma kolonilerinin ya da Canabae’ların190 bulunmadığı yerlerde bulunan asker mezar stellerinde de Romalı isimlere191 rastlanılmaktadır. Campbell, Apion adında Mısırlı bir gencin Romalılarca askere denizci olarak alındıktan sonra babasına yazdığı bir mektubu ele almıştır.
187
İplikçioğlu 1993, 129; …Metinde başka herhangi bir tarihleme olanağı bulunmadığı için, zaman olarak örneğin MS 2. yy.ortalarındaki Part Savaşı dönemini düşünmek mümkündür; bu savaş sırasında Ephesos, Roma doğu cephesinin önemli bir asker aktarma noktası olmuştur.
188
Koloni olarak kurulan şehirlerin çoğunun garnizon niteliği yoktur.
189
Bkz. Terminoloji bölümü.
190
Bkz. Terminoloji Bölümü.
191
“...Capiton’a, erkek kardeşime, kız kardeşime, Serenilla’ya ve arkadaşlarıma selamlarımı söyle. Sana, Euctemon tarafından yapılmış küçük bir resmimi gönderiyorum. Benim adım şimdi Antonius Maximus…”192
Bu mektup yukarıda bahsedildiği gibi, Apion tarafından babası Epimachus’a gön-derilmiştir. Mektubun alıntı yapılan kısa bir bölümünden de anlaşılacağı gibi Apion’un adı ‘Antonius Maximus’ olarak değiştirilmiş ve bu durum Apion tarafından da kabullenilmiştir. Anadolu’da asker mezar stelleri üzerinde rastlanan Romalı isimlerin de, Anadolu’dan askere alınan kişilere yukarıda örneği verildiği şekilde bir isim değişikliği yapılarak verilmiş olduğu ileri sürülebilir.193
192
Campbell 1994, 14.
193
