LEGIO XVI FLAVIA FIRMA

Vespasianus tarafından MS 70 yılı civarında Legio XVI Gallica’nın lağvedilerek bu lejyondan kalan askerlerin yeniden organizesiyle Legio XVI Flavia kurulmuştur. Legio XVI Flavia, Avrupa’da kurulmuş bir lejyondur ve kuruluşundan hemen sonra Anadolu’da Satala’ya MS 70 veya 71 yılı civarında378 gönderilmiştir379. Lejyon kurulduktan sonra “Firma”380(emin, güvenilir) ismi de verilmiştir. MS 194 yılında Pecennius Niger381 olayından sonra da lejyona “Pia Fidelis”(Sadık ve Vefakâr) ünvanı verildiğinde lejyon, Legio XVI Flavia Firma Pia Fidelis ismini almıştır382. Legio XVI Flavia Firma’nın bilinen lejyon sembolü aslandır.

378

Keppie 2000, 192; Keppie, Flavia’nın MS 71 ya da MS 72 yılında Satala’da konuşlandığını belirtir.

379

Keppie 2000, 192; Parker 1928, 145; Parker, Flavia daha önce var olupta yasaklanan XVI nolu lejyonun yerine kurulduğunu ifade eder.; Bennett 2006, 89; Bennett’ de yasaklanan Legio XVI’nın yerine kurulmuş olduğunu belirtir. Farnum 2005, 23; Farnum, Vespasianus tarafından MS 70 yılında doğu eyaletlerinde kurulmuş bir lejyondur.; Ritterling 1925, 1765; Ritterling, Bu lejyonun kuruluşunda, Asia, Galatia, ve Cappodocia bölgelerindeki erkeklerin askere alınmasıyla kurulmuş ve hemen sonra Satala’da konuşlandırıldığını belirtir.; Mitford 1980, 1186; Mitford, Legio XVI Flavia’nın Syria’da kurulan bir lejyon olduğunu ve kuruluşunu tamamladıktan sonra Satala’ya gönderildiğini ileri sürer.; Dabrowa 1996, 289; Dabrowa, Flavia’nın, Syria’da kurulan bir lejyon olduğunu söyler ve kuruluş tarihi olarak da MS 69 yılını ileri sürer.

380

Farnum 2005, 23.

381

CAH 1971, XII, 7; Pecennius Niger, İmparator Septimus Severus’a karşı Roma tahtına ele geçirmek için isyan etmiştir. Bu isyanda Legio XVI Flavia Firma imparatorun tarafında yer almıştır.

382

4.23.1. Arkeolojik Buluntular

Yazıtlar (Y–40, 41), Legio XVI Flavia Firma’nın Samosata’da konuşlandırıldığını kesinlikle ispatlamaktadır. Fakat yazıtların MS 98–117 yılları arasına tarihlendirilmesi Legio XVI Flavia Firma’nın Samosata’ya en erken MS 98 ve en geç MS 117 yılında geldiği sonucuna ulaştırmaktadır.

Kâhta’da bulunan (Y–42)’nin MS 198–200 arasına tarihlendirilmesi, yazıtta adı geçen kişinin lejyonda önemli bir rütbeye sahip olması ve yazıtın bulunduğu Kâhta’nın Samosata’ya yakınlığı göz önüne alınarak Legio XVI Flavia Firma’nın Samosata’da konuşlanmaya devam ettiği kabul edilebilir.

MS 198–200 yılları arasına tarihlendirilen (Y–43)’e göre Legio XVI Flavia Firma’ya bağlı bir birliğin görev amacıyla gönderilmiş ve yazıtın bulunduğu Seleucia Pieria’da (Hatay – Samandağı) bir süre konuşlanmış olduğu, ancak tüm lejyon birliklerinin adı geçen yerde konuşlanmadığı düşüncesi ağır basmaktadır.

(Y–44)’ün MS 70’e tarihlendirilmesi ve yazıtta lejyon numarasının yazılıp lejyon isminin yazılmaması, XVI no’lu lejyonun ya Legio XVI Gallica ya da Legio XVI Flavia Firma olabileceğini düşündürmektedir. Bu dönemde emekli olan bir asker muhtemelen uzun bir zaman Legio XVI Gallica’da hizmet etmişti. Emekli olduğu dönemde Legio XVI Gallica’nın dağıtılarak Legio XVI Flavia Firma’ya çevrilmesi, bu emekli askeri yazıtı yazdırdığı esnada lejyonun ismi olarak yazdıracağı isim konusunda kararsız bırakmış olabilir. Ayrıca dağıtılmış bir lejyonun ismini yazdırmak istememiş de olabilir. Çünkü yazıtlarda lejyon numarasının yanında lejyon isminin yazılması en azından lejyonun isminin kısaltma olarak yazılması sık rastlanan bir durumdur. Düşünceme göre bu yazıt, Legio XVI Gallica’dan Legio XVI Flavia Firma’ya geçişte önemli bir kanıt niteliği taşımaktadır.

4.23.2. Legio XVI Flavia Firma’nın Satala’daki Görevleri

Legio XVI Flavia Firma’nın Anadolu’da Satala’da konuşlandırılmasının nedeni, Parthlara karşı olsa da aynı zamanda Kafkasya bölgesinde kurulmuş olan İskit ve Sarmatia krallıklarına383 karşı da caydırıcı bir güç niteliğine sahip olmasıdır. Lejyon Satala’ya geldiğinde bölgede bulunan bazı auxila(yardımcı muharip) birlikleri de lejyona

383

bağlanmıştır.384 Legio XVI Flavia Firma, MS 75 yılı civarında güneye inerek Antiocheia (Hatay) civarında yapılan su kanalının inşaatında görev almıştır.385 Kanal inşaatından sonra tekrar Satala’ya geri dönen lejyon, Armenia sınırları boyunca yol yapımında kuzeyden güneye Legio XVI Flavia Firma ve güneyden kuzeye Legio XII Fulminata ile birlikte çalışmıştır.386

Traianus Dönemi’nin sonunda(MS 117 yılında) Legio XVI Flavia Firma, Satala’dan Samosata’ya gönderilmiştir.387 Samosata’nın kuzeyindeki, Tille Höyük kazılarında Legio XVI Flavia Firma ismi kısaltılarak “Leg XVI FF” şeklinde yazılıp tuğlaların üzerinde damgaların bulunması, lejyonun Samosata’ya gönderildiğini kanıtlamaktadır.388

Septimius Severus dönemine tarihlendirilen ve aynı imparatorun ismiyle anılan Adıyaman’daki Septimius Severus (Cendere) köprüsünün de üzerindeki yazıttan dolayı Legio XVI Flavia Firma tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır. (Y – 42 ve Lev. 18c, 19a,b)

4.23.3. Legio XVI Flavia Firma’nın Anadolu’da Samosata’daki Görevleri

Legio XVI Flavia Firma, Samosata’ya geldikten sonra burada kendisine kalıcı üssünü yaparak uzun bir süre konuşlanmıştır. Tarihsel olaylar incelendiğinde Samosata’nın, Roma’nın doğu sınırlarına yakın olması ve stratejik coğrafi konumdan dolayı Roma’nın doğuda yaptığı bütün savaşlara katılmış ya da çeşitli destek birlikleri göndermiş olma ihtimalini mümkün görmekteyim.

MS III yüzyıldaki Parth istilalarına kadar Samosata’da389 konuşlanmaya devam eden Legio XVI Flavia Firma’nın, özellikle MS 256 yılındaki I. Şapur’un bütün Doğu ve Güney Anadolu’yu istilası esnasında nasıl bir strateji izlediği ve istiladan kendini korumayı başarıp başaramadığı bilinmemektedir. Çünkü I. Şapur’dan sonra da Legio XVI Flavia Firma’nın yok olmadığı (yeniden aynı isim ve lejyon numarası ile kurulmuş olduğu de olasıdır.) bilinmektedir.

384

Mitford 1980, 1188.

385

Keppie 2000, 192; Keppie, Lejyonun Antiocheia’daki kanal inşaatında değil yol yapımında görev aldı- ğını, fakat tüm lejyon yerine bazı birliklerin bu yol inşasında çalışmış olduklarını ifade eder. Fakat, Pollard 2003, 23’te kanal inşaatında tüm lejyonun görev aldığını ileri sürer.

386

Mitford 1980, 1183; Mitford, herhangi bir dayanak göstermez.

387

Ritterling 1925, 1766; Keppie 2000, 221; Keppie, lejyonun MS 117 yılında Samosata’ya gönderildiğini belirtir.; Dabrowa 1996, 289; Dabrowa, Flavia’nın Samosata’ya Hadrianus döneminde gönderildiğini ifade eder.

388

French 1980, 20.

389

4.23.4. Legio XVI Flavia Firma’nın Anadolu’dan Ayrılışı

Legio XVI Flavia Firma’nın Anadolu’dan ne zaman ayrıldığı tam olarak bilinememekle birlikte arkeolojik herhangi bir kanıt da mevcut değildir. Ayrılış ile ilgili ele geçen tek bilgi kaynağı Notitia Dignitatum’dur. ND Or. Dux Syria bölümünde390 “Praefectus Legionis sextaedecimae Flaviae firmae, Sura” (16. lejyon Flavia Firma Komutanlığı, Sura) şeklinde geçmekte olduğundan Legio XVI Flavia Firma’nın Syria’da Sura şehrinde konuşlandırıldığı bilinmektedir.391

4.23.5. Sonuç

Legio XVI Flavia Firma’nın nerede kurulduğu konusunda yapılan çeşitli tartışmalar mevcuttur. Bu tartışmalarla ilgili olarak Yazıt (Y–42)’nin değerlendirilmesine göre de anlaşılabileceği gibi Legio XVI Flavia Firma, Avrupa’da daha önce var olan Gallica’nın yerine kurulmuştur. Kuruluşundan hemen sonra Anadolu’ya gelen Legio XVI Flavia Firma, Anadolu’da ilk önce Satala’da konuşlandırılmıştır. Satala’da bulunduğu esnada çeşitli görevler için Satala’dan ayrılmış, görev bitiminde tekrar Satala’ya geri dönmüştür. Lejyonun Satala’dan ne zaman ayrıldığı tam olarak bilinememekle birlikte MS II yüzyılın başlarında Samosata’ya gönderilmiş ve orada uzun zaman görev yapmştır. Satala’da olduğu gibi Samosata’dan zaman zaman çeşitli görevler için ayrılmış veya birlikler göndererek kendisine verilen görevleri yerine getirmiştir.