Auxilia Birlikleri EQUITES’LER
5. ARKEOLOJİK VERİLER
Anadolu’da Roma lejyonları ve diğer askeri birliklere ait ele geçen arkeolojik buluntular Roma’nın Anadolu’daki egemenlik alanı ve dönemi göz önüne alındığında son derece sınırlıdır. Bu durumun bazı temel nedenleri bulunmaktadır.
Silah olarak kullanılan ok ucu, mızrak ucu, ballista gibi askeri teçhizatların yanında zırh olarak kullanılan şahsi koruyucu teçhizatlarda metal kullanılmasından dolayı metal parçaların toprak altında zaman içersinde korozyona uğraması sonucunda, yapıldığı zamandaki özelliklerini tamamen kaybetmiş olmakta ya da toprak altında tamamen çürüyerek kaybolmaktadır. Dolayısıyla metalden yapılmış olan silah ve teçhizat buluntuları son derece sınırlı kalmaktadır.
Silah ya da şahsi koruyucu teçhizat yapımında ayrıca ahşap ve deri de kullanılmıştır, fakat kullanılan bu materyallerin dayanıklılığı metalle karşılaştırıldığında oldukça az ve bu materyaller uzun ömürlü olmadıklarından günümüze neredeyse hiç ulaşmamıştır.
Askeri birlik işareti ya da birlik adının kısaltma şeklinde yazıldığı sikkeler göz önüne alındığında bu tür sikkelerin bir yüzünde dönemin Roma İmparatoru’nun portresi yer almakta, sikkenin diğer yüzünde ise askeri birliğin adı yazılmış olduğundan sikke kolaylıkla tarihlendirilebilmekte ve adı geçen askeri birliğin varlığı kanıtlanmaktadır. Fakat bu tür sikkelerin in situ bulunması durumunda askeri birliğin konuşlandırıldığı yer konusunda bilgi sahibi olunmakta, in situ durumunun bozulması halinde sadece dönem ve askeri birlik adı bilinmektedir. Ayrıca sikkeler üzerinde Roma tarafından kurulmuş olan bütün askeri birliklerin isimleri yer almamakta, sadece sınırlı sayıda askeri birliğin varlığı ve dönemi kanıtlanabilmektedir.
Üzerinde askeri birliğin adının kısaltma şeklinde geçtiği tuğlalar ve seramikler önemli bir kanıt niteliği taşımaktadır. Fakat sikkede olduğu gibi tuğla ya da seramiğin in situ durumunun bozulmamış olması gerekmektedir. Aksi halde adı geçen askeri birliğin konuşlandırıldığı yer konusunda sorunlarla karşılaşılmaktadır. Ayrıca adı geçen arkeolojik buluntuların üzerinde sadece askeri birlik adının geçmesi, (eğer herhangi bir unvanı yoksa) buluntunun tarihlendirilmesinde uzun zaman aralığının kullanılmasına neden olmaktadır.
5.1. SATALA
Bugün Gümüşhane iline bağlı Kelkit ilçesine 17 km. uzaklıktaki Sadak köyü sınırları içerinde ve Sadak köyünün hemen yanında Roma Dönemi’nde askeri bir üs olarak kurulmuş Roma kalesidir. 120x180 metre sınırlara sahip Satala Üssü’nün 60x110 metrelik bölümü üzerinde yapılan jeofizik araştırmalarında, söz konusu alanda toprak altında arkeolojik materyallerin varlığı saptanmıştır.586(Lev.7a) 2004 yılında yapılan bu araştırmalardan sonra Satala’da herhangi bir arkeolojik kazı yapılmadığı için jeofizik araştırmalarında elde edilen sonuçlarla ilgili herhangi arkeolojik buluntu ele geçmemiştir. Ayrıca Satala üssündeki askeri birliklerin yerleşim planları yani askerlerin kaldıkları binalara ait mimari kalıntılar da ortaya çıkartılamamıştır.
Bugün Satala’da varlığı kesin olarak kanıtlanan XV. Lejyon Apollinaris’e ait kanıtlar yüzey araştırmaları sonucu ele geçen lejyon armalı tuğlalardır.587(Lev.7b) Çok sayıda armalı tuğlanın ele geçmesi XV. Lejyon Apollinaris’in Satala’da uzun zaman konuşlandırıldığını da kanıtlamaktadır.
5.2. ZEUGMA
Commagene Krallığı Dönemi’nde önemli bir yere sahip olan Zeugma, Roma Dönemi’nde de benzer bir öneme sahip olmuş bir kenttir. Syria ve Anadolu arasındaki geçiş noktasında, gerek askeri gerekse de ticari yol güzargahı üzerinde bulunması Zeugma’nın stratejik bir konuma sahip olmasına, dolayısıyla döneminin önemli kentlerinden birisi haline getirmiştir.
Anadolu-Syria arasındaki geçiş noktasında ve Euphrates Nehri’nin (Lev.8a) hemen kıyısında kurulmuş olması nedeniyle Roma’nın yüzyıllar boyunca Parthlar’la yaptığı savaşların öncesinde ve sonrasında askeri birliklerin konuşlandırıldığı ve askeri birliklerin lojistik ihtiyaçlarının karşılandığı bir askeri garnizon ve lojistik merkezi konumunda olmuştur. Bu nedenlerden dolayı Zeugma’da ele geçen askeri buluntular her ne kadar az olsa da Anadolu’daki askeri buluntu barındıran en önemli merkezdir.
Stratejik, askeri ve lojistik öneminden dolayı Zeugma kentinde askeri bir üs kurulmuştur. Askeri üs Zeugma kentinin hemen yakında ve bugün at meydanı olarak bilinen yerdedir.(Lev.8b) Üs kazıları 2002 ve 2003 kazı sezonunda yapılmış, kazılar sonucunda üssün yerleşim planı tam olarak çıkartılmamıştır. Buna rağmen mimari yapı
586
Drahor ve diğ. 2004, 42.
587
olarak Latrina (Lev.9a) bulunmuş, bunun yanında çeşitli askeri teçhizatlar ve silah parçaları ele geçmiştir. Bunların yanında askeri birliklerin isimlerinin ya da armalarının bulunduğu tuğlalar ve mermer parçaları da ele geçmiştir.
5.2.1. Zeugma’da Ele Geçen Askeri Armalı Tuğla ve Mermer Parçaları
Zeugma’da ele geçen askeri armalı tuğla ve mermerlerden yaklaşık 15 civarında askeri birliğin burada belirli bir dönem konuşlandığı anlaşılmaktadır. Bazı askeri birliklerin ise sürekli olarak konuşlandırıldığı, belirli görevler amacıyla Zeugma’dan ayrılan birliklerin görev bitiminde tekrar geri döndüğü ve konuşlandırılmaya devam ettiği de anlaşılmaktadır. Aksi takdirde IV. İskit lejyonuna ait 198 adet armalı tuğlanın sayıca çokluğunun nedeninin açıklanması oldukça zor olurdu.
Ele geçen askeri armalı tuğla (Lev.9b) ve üzerinde askeri birliğin adının bulunduğu mermer parçalarında (Lev.10a) aşağıdaki askeri birliklerin bulunduğu kanıtlanmaktadır.
Askeri Birlik Adı: Armalı Tuğla: Yazıt:
Legio I Adiutrix X X
Legio I Italica X
Legio II Adiutrix X X
Legio III Augusta X
Legio IIII (Flavia?) X
Legio IIII Sycthica X X
Legio VIII C.p.f. X X
Legio X Gemina X
Legio XIIII (Gemina) X
Cohors Milliaria Maurorum X
Cohors I milliaria Thracum X
Equites Scutarii Aureliaci X588
588
Askeri Birlik Adı: Armalı tuğla C THR[- 1 Legio P. INF. 1 Legio I 2 Legio I IT 1 Legio II 2 Legio III 11
Legio III AV[- 1
Legio IIII 7
Legio IIII Scythica 198
Legio VII 4
Legio VII C.p.f. 1
Legio XIIII 4
Toplam: 233589
5.2.2. Zeugma’da Ele Geçen Diğer Askeri Buluntular
Zeugma’da ele geçen silah parçaları arasında sınırlı sayıda da mızrak uçları ve gladius kınları yanında mancınığa ait bazı metal parçalar ve genel olarak Roma askeri kamplarının hemen yakınlarına yerleştirilen ve topuk patlatan tuzakları da ele geçmiştir. Silah parçalarının yanında ayrıca askeri koruyucu bir teçhizat olan lorica hamata parçaları da bulunmuştur. (Lev.10b,11a)
5.3. GORDION
Uzun zaman Phryg’lerin başkentliğini yapmış olan Gordion kenti, Phrygia’nın Persler ve Lydialılar tarafından yıkılmasından sonra zaman içerisinde eski önemini kaybetmiştir. Gordion’un Roma Dönemi yerleşimi incelendiğinde bir kasaba yerleşimi halini aldığı görülür. Bugün ele geçen epigrafik buluntulardan iki askeri birlik düşünceme göre konuşlandırılmıştır. Fakat ele geçen arkeolojik buluntular ise son derece sınırlıdır, dolayısıyla ele geçen bu buluntulardan Gordion’da konuşlu askeri birliklerle ilgili bilgiler de son derece az bilgi vermenin yanında askeri birlik ismi hiç vermemektedir. Fakat
589
Anadolu’da Roma askeri birlikleri ile ilgili arkeolojik buluntular karşılaştırıldığında önemli sayılabilecek buluntulara sahiptir. Çünkü Anadolu’nun diğer kentlerinde ya da yerleşim yerlerinde ele geçen buluntular neredeyse epigrafik belgelerdir. Bu buluntuların istisnaları ise Zeugma ve Satala’da ele geçmiş olan lejyon damgalarının (mühürlerinin) üzerlerine basılı olduğu tuğlaların yanında bazı küçük buluntu olarak kabul edinebilecek buluntulardır.
5.3.1. Gordion Yerleşimi
Phryg dönemindeki Gordion yerleşmesi kentin ağırlıkla kuzey doğu yönünde olmakla birlikte kazılarda elde edilen mimari kalıntılardan kısmen güney batı istikametinde de olduğu anlaşılmaktadır. Roma Dönemi yerleşmesi ise ağırlıkla Gordion’un güney batı istikametindedir. Dolayısıyla kazılarda Roma Dönemi’ne ait kalıntılar ve ele geçen askeri buluntular da yine kentin bu bölgede ele geçmiştir. (Lev.11b)
5.3.2. Mimari Kalıntıların Karşılaştırılması
Kazılarda bulunan ve Roma Dönemi’ne ait olduğu bilinen temel kalıntıları şehrin batı tarafında ve Sakarya Irmağı’na oldukça yakındır. Roma askerlerine ait bazı askeri teçhizat buluntuları bu bölge de (OP 55) ele geçmesinden dolayı mimari karşılaştırma da bu bölgede ele geçen kalıntılarla yapılmıştır. Aksi halde Gordion’da Roma askeri barakalarına benzeyen başka yapılar da mevcuttur. Fakat bu yapıların daha önceki dönemlere ait olduğu bilinmektedir.590) Gordion’da ele geçen kalıntıların (Lev.12a) diğer Roma askeri yerleşimlerindeki askeri baraka (askeri yatakhanelerle) planlarıyla (Lev.12b.c) karşılaştırıldığında aralarındaki mimari benzerlik oldukça açıktır.591 Avrupa’daki farklı askeri birliklerin konuşlandıkları yerlerdeki askeri barakalarla karşılaştırıldığında592 iki odadan oluştukları ve genel olarak girişteki odadan askerlerin kaldıkları odaya geçildiği; girişteki odanın daha küçük, diğer odanın ise daha büyük ve kare şeklinde olduğu söylenebilir. Diğer benzer askeri barakalardaki mimari tarz ile Gordion’daki askeri baraka olarak kabul edilebilecek mimari kalıntılarının
590
Kenneth ve diğ. 2005, 43-56.
591
Daha fazla bilgi için Bkz. Davison 1989.
592
benzerliklerinden dolayı bu konuda farklı yerlerdeki askeri barakalarla ilgili olarak daha fazla karşılaştırma yapma gereği duyulmamıştır.
Yapılan karşılaştırmalar sonucunda Gordion’da ele geçen mimari kalıntıların Fendoch’taki ve Strageath’taki askeri barakalarla benzerlik göstermesi, Gordion’daki mimari kalıntıların Roma askeri barakaları olduğunu gösterebilir.
Gordion’daki mimari kalıntısı bulunan askeri barakanın uzunluğunun ne kadar olduğunun bilinmemesi (Diğer yerlerdeki askeri barakaların uzunlukları genel olarak bilinmektedir.) bu askeri barakada kaç askerin bulunduğu (Diğer yerlerdeki askeri barakalarda her oda Contubernia olarak tanımlanmakta ve her bir Contubernium’da 8 asker kalmaktadır.) sorusunu ortaya çıkarmaktadır. Diğer askeri barakalarda 10 tane Contubernium olduğu ve her bir barakada 80 askerin kaldığı bilindiğinden Gordion’daki mimari kalıntının 10 Contubernium’dan oluştuğu ve 80 askerin bu barakayı kullandığı ileri sürülebilir. Diğer Roma kalelerindeki askeri barakalar göz önüne alındığında ve Gordion’daki ele geçen epigrafik belgelerden, Gordion’da aynı anda en az bir cohors’un konuşlandığı göz önüne alınarak daha fazla askeri barakanın olması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır.
5.3.3. Gordion’da Ele Geçen Arkeolojik Buluntular
Gordion’da ele geçen Roma ordusuna ait olduğu bilinen silah ve zırh parçaları OP 54 ve OP 55 kazı alanlarında (Lev.12a) ele geçmiştir. Bu kazı alanları aynı zamanda Roma ordusu askerlerinin kaldığını ileri sürdüğüm askeri baraka kalıntılarının olduğu bölümdür. Bu bölüm aynı zamanda Gordion’un batısında sivil yerleşim yerlerinin hemen dışında olmakla birlikte Gordion’dan da ayrı değildir.
Kazılarda Roma ordusuna ait askerin kullandıkları çeşitli türlerdeki zırhlardan olan lorica squamata türü zırha ait parçalar (Lev.13a,b) ve yine lorica hamata zırhına (Lev.13c) ait parçalar da bulunmuştur. Bunun yanında hasta ve pilum mızraklarına ait mızrak uçları (Lev.13d) geçmiştir.
Askeri yerleşimin hemen yakınında Sakarya Irmağı kıyısında ele geçmiş olan arkeolojik buluntuda ise Zafer Tanrıçası Victoria ve tanrıça’ya sunulan Altar’ın (Lev.14a,b) üzerinde askeri birliğin adının da geçmesidir. Bu altar’ın, adı geçen cohors’un da bulunduğu bir zaferden sonra dikilmiş olabileceği ihtimali oldukça yüksektir.
Bu bölgede kazı ekibinde çalışmış olan Goldman593, ele geçen buluntulardan burada bir Roma askeri birliğinin konuşlanmış olabileceğini ya da buranın bir statio594 olarak kurulduğunu ifade eder.
Anadolu’da askeri birliğin varlığı ve konuşlandırıldığı yer sadece epigrafik belgelere dayandırılmaktadır. Bu durumun bazı istisnaları (Zeugma, Satala) dışında Gordion’da ele geçen buluntu çeşitliliği (Epigrafik belge, Askeri teçhizat buluntuları ve mimari kalıntı) Anadolu’nun başka bir yerinde ele geçmemiştir. Bundan dolayı Gordion’un zannedildiğinden daha fazlasına sahip olduğu ileri sürülebilir.
Gordion kazılarında ele geçen askeri buluntulara ve OP 54 ve OP 55 kazı bölgelerinde bulunmuş olan mimari temel kalıntılarına göre Gordion’da askeri bir yerleşim yeri ya da bir kale olabilir.
593
Kenneth ve diğ. 2005, 49.
594
YAZITLAR Y – 1
Alexandria Troas, Dalyanköy.
Sex(to) Quinctilio / Sex(ti) f(ilio) Ani(ensi) Valerio / Maximo lato clavo / exornato a divo Aug(usto) / Nerva quaestori Pont[i] / et Bithyniae patrono / coloniae pontifici II/viro
praef(ecto) fabrum / IIviralib(us) et sacerd(otalibus) / ornam(entis) honor(ato) / d(ecreto)
d(ecurionum) / vic(us) X595
Y – 2
Ionia, Ephesus.
[Lucius? Corne]lius Alexidis f(ilius) Cor(nelia) Menodor(us) / [---] praef(ectus)
fabr(um) tr(ibunus) mil(itum) primus ex is qui in Asia habitant / [et civitate Romana?
don]ati sunt monimentum(!) factum ex testamento arbitratu Corneliae Namnis uxoris / h(oc) m(onumentum) h(eredes) n(on) s(equetur) / praeter Corneliam Namnem quoi(!) inferri licebit.596
Y – 3
Ionia, Ephesus.
[Ti(berio) Claud]io Ti(beri) Claudi / [Thrasyll]i(?) f(ilio) Quir(ina) / [Ba]lbillo / [---] aedium divi Aug(usti) et / [--- e]t lucorum sacro/[rumque omnium qu]ae sunt
Alexan/[dreae et in tota Aegypt]o et supra mu/[s]eu[m] e[t ab Alexandri]na bybliothece(!) / et archi[erei et ad Herm]en Alexan/dreon pe[r annos ---] et ad legati/ones et res[ponsa Graeca? Ca]esaris Aug(usti) / divi Claud[i] e[t trib(uno) milit(um) le]g(ionis) XX et
prae[f(ecto)] / fabr(um) divi Cla[udi et d(onis) d(onato) in triu]m[pho a divo] / Claudio
[corona --- et hasta] / pura [et vexillo.597
595 IGSK 53 (1997) 72–74, Nr. 39. 596 AE 1993, no.1479; AE 1997, no.1436. 597 AE 1924, no.0078; IK 17, 3042.; AE 1933, p.65s.n.251b.; AE 1933,p.66s.n.251b.; AE 1934, p1an.1.; AE 1927, p.42s.n.156.
Y – 4
Ionia, Ephesus.
[Lucius? Corne]lius Alexidis f(ilius) Cor(nelia) Menodor(us) / [---] praef(ectus)
fabr(um) tr(ibunus) mil(itum) primus ex is qui in Asia habitant / [et civitate Romana?
don]ati sunt monimentum(!) factum ex testamento arbitratu Corneliae Namnis uxoris / h(oc) m(onumentum) h(eredes) n(on) s(equetur) / praeter Corneliam Namnem quoi(!) inferri licebit.598
Y – 5
Bithynia et Pontus, Amastris, Amasra.
Pro pace Au[gusti] in honorem Ti(beri) Claudi / Germanici [Caesaris Aug(usti)] / divi Aug(usti) perpetuus sacer/dos C(aius) Iulius [Aquila pr]aef(ectus) fabr(um) bis / in aerar(ium) delatus / a co(n)s(ulibus) A(ulo) Gabin[i]o [Secundo Ta]uro Statilio Corvino mon/tem cecidit e[t viam ---]essionem d(e) s(ua) p(ecunia) f(ecit) // Ὑπὲρ τῆς Σεβα[στῆς εἰρήνης καὶ εἰς] τὴν τειμὴν Τιβερίου Κλαυ/δίου Γερμ[ανικ]ο[ῦ Καίσαρος Σεβαστ]ο[ῦ] ὁ τοῦ ἐπουρανίου Θεοῦ Σ<ε>βαστοῦ ἀρχ[ιερεὺς διὰ βίου? Γάϊος] Ἀκυίλας ἔπαρχος / δὶς εἰς τὸ αἰρ[αρίον ἀναφερόμεν]ος ὑπὸ ὑπάτων Ὤλου Γα/βεινίου Σεκού[νδου καὶ Ταύρου Στα]τειλίου Κορουίνου τὸν λόφον / κόψας τὴν ὁδ[ὸν ---]ον ἐκ τῶν ἰδίων ὑπαρχόντων / ἐποίησεν599 Y – 6
Galatia, Antiochia Pisidiae, Yalvaç.
[C(aio) Val]erio [C(ai)] / [f(ilio) Se]r(gia) Gall[o] / [praef(ecto)] fab[r(um) &600
Y – 7
Galatia, Antiochia Pisidiae, Yalvaç.
598
AE 1993, no.1479; AE 1997, no.1436.
599
CIL 03, 06983; ILS 5883; IGR 3, 0083.
600
C(aio) Valeri[o] / C(ai) f(ilio) Ser(gia) Gall[o] / f(lamini) IIvir(o) praef(ecto) /
fabr(um)601
Y – 8
Galatia, Antiochia Pisidiae, Yalvaç.
C(aio) Carista[nio] / C(ai) f(ilio) Ser(gia) Front[oni] / Caesiano Iuli[ano] / praef(ecto)
fabr(um) pon(tifici) / sacerdoti praefecto / P(ubli) Sulpici Quirini duumviri / praefecto
M(arci) Servili / huic primo omnium / publice d(ecurionum) d(ecreto) statua / posita est.602
Y – 9
Commagene, Zeugma.
D(is) M(anibus) Yeraltı tanrılarına!
Sep(timo) Longino I.Adiutrix Pia Fidelis
Septimus Longinus Leyyonu’nun askeri (olan ve) 8 yıl
Mil(iti) Leg(ionis) I Ad(uitricis) askerlik yapan Septimius
P(iae) f(idelis) stip(endiorum) VIII. Longinus’a varisi Aelius
Ae(lius) Cesianus Heres eius Cesianus (bu mezarı)
Ponere cu yaptırdı.
ravit. Vixit Kendisi 26 yıl yaşadı.
annos XXVI. 603
Y – 10
Galatia, Ancyra.
d(is) m(anibus). 1 Yeraltı tanrılarına!
Salvi Nen[o]- Triumvir capitalis,
laï Camp[ani]- V. Makedonya Lejyonu’nun
601
AE 1967, no.0504.
602
AE 2001, no.1919; ILS 9502; AE 1913, no.0235.
603
ani Cn. Plo[ti] ve de I Adiutrix Lejyonu’nun
Maximini T. 5 geniş şeritli tribunus’u olan
Oeni Sever[i] Salvius Nenolaus Kampanianus
Serveieni Ur[si], Gnaeus Plotius Maximinus
III vir(i) k(apitalis), trib(uni) la[t](iclavii) Titus Hoenius Severus
leg(ionis) V Mac(edonicae) item Serveienus Ursus’a aile
leg(ionis) I Adiutri[c](is), 10 fertleri (bu mezarı yaptırdı).
vixit an(nis) XXI, Kendisi 21 yıl, 9 ay,
sui.604 13 3 gün yaşadı.
Y – 11
Thrace, Perinthos-Herakleia. (Marmara Ereğlisi)
D(is) M(anibus). 1 Yeraltı tanrılarına!
Iul(ius) Firminianus mi(les) le(gionis) I. Adiutrix Lejyonu’nun
I ad(i)ut(ricis) VI. taburunun askeri
coh(ortis) VI. vixit annos XXX, mi- Iulius Firminianus 30 yıl
annos VI. posierunt { posuerunt} yaşadı, 6 yıl askerlik
bene merenti (h)eredes yaptı. Hak ettiği gibi
Ael(ius) Procu- 5 varisleri Aelius Proculus
lus, Aelius M<a>crinus et Au- Aelius Macrinus ve Aurelius
rel(ius) Iustus605. 7 Iustus ona (bu mezarı yaptılar).
Y – 12
Thrace, Perinthos-Herakleia. (Marmara Ereğlisi)
D(is) M(anibus). 1 Yeraltı tanrılarına! Aur(elius) Marcellus mil(es) leg(ionis) I I. Adiutrix Lejyonu’nun
adiutri(cis) coh(ortis) VI, ST. v(ixit) ann(os) 6ncı taburunun askeri Aurelius XXX, militavit ann(os) VI. Ael(ius) Marcellus 30 yıl yaşadı, Iustinus et Aur(elius) Taurus et 5 6 yıl askerlik yaptı.
604
Bosch 1967, 235, no.175; Yazıt adı geçen kaynakta MS 166 yılına tarihlendirilmiştir.
605
Sep(timius) Sabinianus heredes pos- Hak ettiği gibi varisleri uerunt bene merenti. m(onumentum) Aelius Iustinus,
ex(ternum) [h(eredem) n(on) Aurelius Taurus ve
s(equetur)]606. 7 Septimius Sabinianus ona
bu mezarı diktiler. Mezar dışarıdan bir varisçiye geçemez.
Y – 13
Phrygia, Apameia, Aulutrene.
[{vac.} I(ovi) O(ptimo) M(aximo) {vac.}] 1 Iupiter Optimus Maximus ve
et Iuno[ni Reg(inae)] Iuno Regina’ya
pro salu(te) dd(ominorum) efendilerimiz,
nn(ostrorum) Impp(eratorum) Augg(ustorum) imperatorlar, Augustus’lar
〚[et Getae Caesar(is)]〛 selam olsun
et Iuliae matri(s) kas(trorum) {castrorum} 5 ve Caesar Geta’ya
suc {sub} cura Non(i) Felicis ve kalelerin anası Iulia’nın v(iri) o(ptimi), p(rimi) p(ili), praepo(siti) sağlığı için,
vex(illationum)Aulutre(nae), mil(ites) con- bölük komutanı,
ducto(res) kastelli {castelli} 10 Aulutrene birliklerinin komutanı leg(ionis) XI Cl(audiae): Fl(avius) Sabinian(us) XI. Claudia Lejyonu’na
ṭess(erar us),Val(erius) Silvanus et Val(erius) bağlı paralı askerler, Ṭesserarius Castus Mucatr<a>l(is) Dolei, Flavius Sabinianus,
Aur(elius) Seupro et Aur(elius) Tarsa; Valerius Silvanus ve Valerius
leg(ionis) I Ita(licae): Castus Mucatralis Doleus,
[I]ul(ius) Vitalis, Iul(ius) Firmus607. 15 Aurelius Seuprus ve Aurelius Tarsa, I Italica Lejyonu’na bağlı (askerler); Iulius Vitalis,
Iulius Firmus (adadılar).
606 Mendel Mus. Const. III Nr.1075; IMT Kyz Kapu Dag, no.1612; Yazıt, adı geçen kaynakta MS 193–196 yıllarına tarihlendirilmiştir.
607
Christol, Drew-Bear 1987, no.34,6; Yazıt, adı geçen kaynakta MS 198–209 yılları arasına tarihlendirilmiştir.
Y – 14
İonia, Ephesos.
[—] 1
Pollioni v(iro) e(gregio) Pollius, seçilmiş insan, I. praef(ecto)
coh(ortis) I Thracum Sy- Thracum Syriacum Taburu
riacum (sic) tribuno leg(ionis) I Italicae608 4 komutanı, I. Italica Lejyonu tribunu.
Y – 15
Pontus, Trapezus. (Trabzon)
Imp(eratori) Caes(ari) C. Aur. Val. Diocletiano pio felici 1 invict(o) Aug(usto), pont(ifici) m(aximo), tr(ibunicia) pot(estate), p(atri) p(atriae). procons(uli), et Imp(eratori) Caes(ari) M. Aur. Val. Maximiano pio felici
invict(o) Aug(usto), pont(ifici) m(aximo), tr(ibunicia) pot(estate), p(atri) p(atriae).
procons(uli), et Fl. Val. Constantio et Ga<l>. Val. Maximiano nobb(ilissimis) Caess(aribus), dedicavit leg(io) P(ontica) vestra, agent(e) Trocundo 6
prefaec(to)609.
Çevirisi:
İmperator Caesar Cn. Aur. Val. Diocletian Pius felix
Tanrılaşmış Augustus, Başrahip, Tribun gücünü sahip, vatanın babası, Proconsul ve Fl. Val. Constantin ve Gal. Val., en büyük ve en soylu Caesar,
Pontus Lejyonu’na Trocundus’u komutanı olarak ilan etti.
Y – 16
Pamphylia, Kolybrassos. (Ayasofya)
I(ovi) O(ptimo) M(aximo) 1 Iupitter Optimus Maximus
leg(io) pr(ima) Pont(ica) Dio- I. Pontus Lejyonu Diocletianus
608
IvE 707B; Yazıt, adı geçen kaynakta tarihlendirilmemiştir.
609
cl(etiani) et Maximiani ve Maximianus, çok güçlü
caeso monte Ancẹsị Ancesi, eğitim alanını
camp(um) fecer(unt) sub cura 5 yaptı. Sağlıkla kalın.
Aur(elii) Victoris pr(aefecti) leg(ionis) a(nte) d(ie) Lejyon komutanı Aurelius VIII kal(endas) Iun(ias) d(omi)n(o) Max(imiano) Victoris, Temmuz ayının 8’deki Aug(usto) II et Ianuar(iano) co(n)s(ulibus).610 8 festival öncesinde sahibimiz
Maximianus Augustus II ve Ianuarius’nun consulluğunda.
Y – 17
Pamphylia, Kolybrassos. (Ayasofya)
I(ovi) O(ptimo) M(aximo). s(peculatores) 1 Iupitter Optimus Maximus
leg(ionis) pr(imae) Pont(icae) Dio- I. Pontus Lejyonu’nun,
cl(etianae) et Maximianae Diocletianus ve Maximianus’un caeso
monte Anob[i(?)]o casusu, çok güçlü Anobio
camp(um) fecer(unt) sub cura 5 eğitim alanını yaptı. Sağlıkla Aur(el ) V ctor s pref ̣(ect ) { prep ̣(os t )?} kalın. Komutan Aurelius
a(nte) d(ie) Victoris Temmuz ayının
VIII kal(endas) Iun(ias) d(omino) n(ostro) 8’deki festival öncesinde,
Max(imiano) sahibimiz Maximianus
Aug(usto) II et Ianuar(io) co(n)s(ulibus)611. 8 Augustus II ve Ianuarius’nun consulluğunda.
Y – 18
Pamphylia, Kolybrassos. (Ayasofya)
I(ovi) O(ptimo) M(aximo) s(acrum). 1 Iupitter Optimus Maximus
leg(io) pr(ima) Pont(ica) Dio- kutsaldır
cl(etiani) et Maximiani 612... 3 I. Pontus Lejyonu, Diocletianus
610
Bean, Mitford 1970, 76, no.50; Yazıt, adı geçen kaynakta MS 288 yılına tarihlendirilmiştir.
611
Bean, Mitford 1970, 76, no.50 [2]; Yazıt, adı geçen kaynakta MS 288 yılına tarihlendirilmiştir.
612
ve Maximianus.
Y – 19
Commagene, Zeugma.
D(is) M(anibus) 1 Yeraltı tanrılarına!
L(uianus) Sep(timius) Patern(u)s Lucianus Septimius Paternus
q(undom) mil(es) leg(ionis) II Adi(utricis) zamanında(eskiden) II. Adiutrix
P(iae) f(idelis) Pia Fidelis Lejyonu’nun
ann(orum) L stip(endiorum) XX askeriydi, 50 yıl yaşadı,
[ -]+[-]sanus 5 20 yıl askerlik yaptı.
[Here]ns(?) eiu[s] Sağlığında (bu mezar) stelini
[pon]end(um) curavit613 7 yaptırdı.
Y – 20
Pontus, Satala.
l(egione s)ecunda (A)rme(niaca…. inst) 1 II. Ermeni Lejyonu antia lustini (ducis viri perfectissi)mi per sağlam kale (nin iyi fecta ca(stra..) 614 3 komutanı)
Y – 21
Commagene, Arulis.
I(ovi) O(ptimo) M(aximo), Silvano 1 Iupiter en iyi ve en büyük
Soli devino { divino}, Tanrıların muhafızı,
legeoni[s] { legionis} IIII Scy(thicae) signif(eri) Güneş tanrısının rahibi
Aretinus, Iul. Severu(s), 5 IIII. İskit Lejyonun’nın
Iul.Rabil(ius) Beliabus tubic(en), sancaktarı Iulius
de c(enturia) Ciliciani m(erito) l(ibentes) Aretinus, Iulius Severus,
613
Speidel 2010, 141; AE 1977, no.0820.
614
Yazıt, Ritterling 1925, 1457’de CIL III, 13630 olarak geçmektedir.; Yazıt, adı geçen kaynakta tarihlendirilmemiştir.
v(otum) solu(erunt).615 7 Ciliciani Bölüğünün’nin Borazancısı
Rabilius Beliabus,
kendi adağını (n parasını), layıkıyla ve memnuniyetle ödedi.
Y – 22
Commagene, Arulis.
[I(ovi) O(ptimo)] M(aximo) et Silva- 1 Iupitter Optimus Maximus ve
no, M. Ulpius toprak tanrısı, M. Ulpius
Proculei[a]nus Proculeianus
[l]eg(ionis) IIII Scy(thicae) v- IIII. İskit Lejyonu’nun
[e]xillationis Tuğcusu
․I․ỊỊ․ v(otum) m(erito) l(ibens) s(olvit) 5 Bu yerin ve kendi adağını(n
h(oc) l(oco).616 6 parasını) memnuniyetle, istekle
ödedi.
Y – 23
Commagene, Arulis
sig(nifer) leg(ionis) [IIII] | Sky(thicae) 1 IIII. İskit Lejyonu’nun
(?) { Scythicae} cum vexillo.617 Sancaktarı ile Tuğu.
Y – 24
Commagene, Samosata. (Samsat)
615
IGLSyr 1 68; Isaac 1990, 36; Speidel 1994, 275; Yazıt adı geçen kaynakta MS 55 yılına tarihlendirilmiştir.
616
IGLSyr 1 69; Yazıt adı geçen kaynakta MS 55 yılına tarihlendirilmiştir.
617
d(iis) m(anibus) s(acrum). 1 Yeraltı tanrılarına!
Sulpicio Proculo Sulpicius Proculus
militi leg(ionis) IIII Sc(ythicae) h. s. p.618 3 IIII. İskit Lejyonu’nun askeri, bu mezarın masraflarını (kendisi) karşıladı.
Y – 25
Pisidia, Antiocheia (Yalvaç), Sofular.
— — — 1
[— — —, p]r(aefecto) Üretim atölyesi komutanı
[fa]ḅr(um), ṭr b(uno) V. Macedonica Lejyoun’nun
[m]il(itum) leg(ionis) V askeri tribunu.
[Ma]cedonicae.619 5
Y – 26
Pisidia, Antiocheia. (Yalvaç)
T(itus) Cissonius, 1 Sergius’nın oğlu Titus Cissonius
Ser(gii) f(ilius), Ser(gia), Sergius, VII. Lejyondan emekli.
veter(anus) l(egionis) VII620. 3
Y – 27
Phrygia, Apameia. (Dinar)
L. Vario L. f. Fab(ia) Maxi- 1 L. Varius L. f. Fabius Maximus,
mo L. Varius L. f. Fab(ia) L. Varius L. f. Fabius
Maximus pater Maximus pater
(centurio) leg(ionis) VII Cl(audiae)621. 4 VII. Claudia Lejyonunda bölük
618
IGLSyr 1 57; CIL III, 6048; Yazıt, adı geçen kaynakta MS 55 yılına tarihlendirilmiştir.
619
JRS 1912:234,2; Yazıt, adı geçen kaynakta MS birinci yüzyıl sonuna ikinci yüzyıl başına tarihlendirilmiştir.
620
Sterrett WE 275, 391; Yazıt, adı geçen kaynakta tarihlendirilememiştir.
621
komutanı.
Y – 28
Phrygia, Eumeneia. (Işıklı)
leg(io) XII Fulm(inata). 1 XII. Fulminata Lejyonu
ab Apam(ea) XXIX.622 2 Apamea’dan XXIX.
Y – 29
İberia (Kafkasya), Azerbaycan, Bakü yakınları.
Imp(eratori) Domitiano 1 Imperator Domitianus
Caesare Aug(usto) Caesar, Augustus
Germanic(o) Germanicus
L. Iulius L. Iulius Maximus
Maximus (centurio) 5 XII. Fulminata Lejyon’unda
leg(ionis) XII Ful(minatae).623 6 bölük komutanı.
Y – 30
Armenia, Satala. (Sadak)
[leg(ionis)] XV Apol(linaris)624. XV. Apollinaris Lejyonu.
Y – 31
Armenia, Satala. (Sadak)
leg( on s) XV Ạ(poll nar s)625. XV Apollinaris Lejyonu.
Y – 32
Armenia, Satala. (Sadak)
622 Chiron 6.1976:294, 5. 623 AE 1951, no.0263. 624 JHS 18 (1898) 321, 36(1). 625 JHS 18 (1898) 321, 36(2).
leg(ionis) XV626. XV. Lejyon.
Y – 33
Armenia, Satala. (Sadak)
le[g(ionis) XV Ap]ol(linaris)627. XV. Apollinaris Lejyonu.
Y – 34
Armenia, Satala. (Sadak)
leg(ionis) XV [Apol(linaris)]628(?). XV. Apollinaris Lejyonu.
Y – 35
Galatia, Ancyra.
— — — 1
Ti. Cl(audii) Candidi tribuni le[g(ionis)] XV Ti. Claudius Candidus,
Apollin(aris)629 — — — XV. Apollinaris Lejyonu
— — — 4 Tribunu.
Y – 36
Galatia, Ancyra.
Soli Aescula- 1 Soli Aescula-
pio et Hygi- pius ve Hygius