Zorunluluk ve Aciliyet Kararnamelerinin Denetimi

Sürekli tartışmalara neden olmasına rağmen zorunluluk ve aciliyet kararnameleri, Arjantin’in bağımsızlığından itibaren çıkarılmıştır. 1994 yılına kadar Anayasada açık bir yetki olmamasına rağmen yapılan değişikliklerle 1994 yılında Anayasaya dâhil edilmiştir. 1994 yılına kadar kararname çıkarılabilmesine ilişkin Anayasada açık bir hüküm bulunmamasına rağmen kararnamelerin Anayasallığı konusuna, Başkan tarafından zorunlu ve acil durumlarda kararname çıkarılıp çıkarılamayacağına ve Yüksek Mahkeme tarafından denetleme yapılıp yapılamayacağın ilişkin konuya tartışmalı bir kararı ile Yüksek Mahkeme tarafından bir içtihat geliştirilmiştir. Yüksek Mahkeme 1990 yılında Peralta Davası’nda Başkan tarafından çıkarılan kararnamelerin üç şartı sağlaması halinde Anayasaya dayanılarak çıkarılabileceğini kabul etmiştir. Mahkeme kararına göre: (1) Ulusun ve devletin varlığını tehlikeye atacak ölçüde olağanüstü durum olması, (2) getirilen düzenlemelerin yürürlükte olacakları süre ve tedbirler ile ölçülü olması ve (3)

378 _{Tunçkaşık, Siyasi İstikrar ile Demokratik Kurumsallaşma Arasında Denge Arayışı: Arjantin} Başkanlık Sistemi, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Başkanlık Sistemi, s. 119 379 _{Corrales, President Without Parties, s. 135}

380 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 13

126

Kongre tarafından açık ya da örtülü olarak kabul edilmeleri halinde kararnameler anayasal olacaktır.381

Ancak Yüksek Mahkeme, sonraki yıllarda verdiği kararlarda 1994 değişiklikleri ile Anayasaya dâhil edilen ölçüler açısından da kararnameleri denetlemiş, bazı kararlarında yukarıda belirttiğimiz ölçütlerden bazıarına değinmemiştir. Örneğin 1995 yılında Video Club Dreams c. Instituto Nacional de Cinematografi davasında verdiği kararda yasama organının kabul edip etmemesi ile ilgili bir ölçü belirtmemiştir.382 _{1997 yılında verdiği bir kararda da kararnamenin}

sadece Anayasada yer alan vergilendirme, ceza, seçim sistemi ve partiler ile ilgili olup olmadığını irdelemiş, ulusun ve devletin varlığını tehlikeye atacak ölçüde olağanüstü durum olup olmadığına bakmamıştır.383

Yüksek Mahkeme 2010 yılındaki Consumidores Argentinos kararında da, 1994 değişikliklerinin Başkanın yetkilerini sınırlamak amacıyla getirildiğini ve yürütme organının yasama organının yetkisinde olan bir konuda yasa niteliğinde düzenleme yapabilmesi için Anayasada belirtilen şekliyle olağanüstü bir durum olması gerektiğini söylemiştir. Mahkeme bu nedenle yargı organının yapması gerekenin zorunluluk ve aciliyet şartını sağlayıp sağlamadığını denetlemek olduğunu, kararname çıkarılabilmesi için Kongre’nin toplanamaması ya da acil olarak çözülmesi gereken bir durum olması gerektiğini, bu şartların sağlanması durumunda ancak kararnamenin anayasal olacağını belirtmiştir.384

Zorunluluk ve aciliyet kararnamelerinin anayasallığı denetimini temelde yargı organında Yüksek Mahkeme yapmakta ise pratikte temyiz mahkemeleri de yürütmeyi durdurma ve iptal kararları verebilmektedir. Buna örnek olarak Başkan Kirchner tarafından Ocak 2010 yılında Arjantin Merkez Bankası başkanının görevden alınması konusunda çıkarılan kararname verilebilir. Bu kararnameye karşı

381 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 15-16

382 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 18

383 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 18

384 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 20

127

açılan davalarda, anayasal olmadığı gerekçesiyle alt derece mahkemelerde yürütmeyi durdurma kararı verilmiştir.385 _{Tartışmaların devam etmesi ve Kongre tarafından}

hakkında ret kararı verilmesine yakın bir zaman kala Başkan tarafından önceki ile hemen hemen aynı ancak yeni bir kararname çıkarılmış ve eski kararname Başkan tarafından iptal edilmiştir. Ancak sonra çıkarılan kararname de temyiz mahkemesi tarafından iptal edilmiştir.386

1994 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile zorunluluk ve aciliyet kararnameleri anayasal temele kavuşturulmuştur. Anayasa değişikliği ile yasama organına kararnameyi denetleme yetkisi tanınmıştır. Değişiklik ile yürütme gücünün yasanın ruhunu değiştirmeyecek ve sadece düzenleyici bir rol oynayacak şekilde kararname çıkarabileceği, aksi halde kararnameler kesin olarak hükümsüz olacağı (99/3. madde) düzenlemesi getirilmiştir. Anayasaya göre anayasanın öngördüğü olağan yollarla yasa yapılamadığı zamanlarda Başkan tarafından çıarılan ve tüm kabine tarafından imzalanan ve ceza, vergilendirme seçimler ve partiler ile ilgili düzenleme içermeyecek kararnamenin en geç on gün içinde Kongre’de Komisyona sunulması gerekecektir. Komisyon da on gün içinde görüşünü belirterek her iki Meclisin genel kuruluna sunması gerekmektedir. Ancak buna ilişkin düzenlemelerin getirilmemesi nedeniyle Anayasal yollar 2006 yılına kadar işletilememiştir. 2006 yılında düzenleme getirilmişse de getirilen düzenlemeler üç açıdan yetersizdir. İlk olarak belirtilmesi gereken bir kararnamenin parlamento tarafından reddedilmesi için her iki Meclisin de ret kararı gerekmektedir. Sadece birinin kabul etmesi kararnamenin geçerliliği için yeterlidir. İkinci olarak kararnamenin onaylanması ya da reddedilmesi için Anayasada süre öngörülmemiştir. Bu nedenle çıkarılan kararname, parlamento tarafından bir karar verilene kadar geçerli bir kararname olarak yürürlüktedir ve kararname hakkında parlamento tarafından verilen karar, geçmişe etkili değildir. Üçüncü olarak da kararname ile getirilen düzenlemelerin geçerlilik süresi, yürürlükte kalacağı süre öngörülmemiştir.387 _{Anayasada kararname}

385 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 14

386 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 15

387 _{Ackerman, Desierto, Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and} Balances in Argentina and Philippines”, s. 17

128

için denetim yolu öngörülmesine rağmen pratikte Başkanın kararname çıkarma yetkisinin sınırlandırıldığı söylenemez.388

3.3.3.4. Zorunluluk ve Aciliyet Kararnamesinin Yürütmenin Yasama ve