Başkanlık Kararnamesinin Denetimi

Yukarıda değindiğimiz üzere başkanlık kararnamesi açıkça Anayasada düzenlenmediği gibi, başkanlık kararnamesinin denetimine ilişkin bir düzenleme de mevcut değildir. Ancak uygulamada hem yasama organının hem de yargı organının başkanlık kararnamesini denetleme yetkisi bulunmaktadır.232

Kongre tarafından yapılan denetim, yasa ile düzenleme yapılacak veya yapılması gereken bir alanın kararname ile düzenlenmesi durumunda ortaya çıkmaktadır. Başkanlık kararnameleri birer yasa olmadığı için Kongre’nin onayına tabii değildir ve Kongre tarafından yürürlükten kaldırılamaz. Ancak Kongre, örneğin bütçede yapacağı düzenleme ile bir başkanlık kararnamesinin uygulanmasını zor hatta imkânsız kılabilmektedir.233

230 _{Congressional Research Service, Executive Orders: Issuance, Modification and Revocation, s. 1} 231 _{Committee on Government Operations, Executive Orders And Proclamations: A Study of a Use}

of Presidential Powers, December 1957,

https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015034716152;view=1up;seq=15, Erişim: 20.02.2018, s.

1

232 _{Congressional Research Service, Executive Orders: Issuance, Modification and Revocation, s. 1} 233 _{Congressional Research Service, Executive Orders: Issuance, Modification and Revocation,, s. 9}

83

Kongre aynı zamanda çıkaracağı kanuni düzenlemelerle, uygun bulmadığı başkanlık kararnamelerini geçersiz kılma imkânına sahiptir.234 _{Başkan’ın Kongre}

tarafından yapılan ve kararnamenin uygulanmasına bütçe ayırmayan yasa tasarısını veto etme yetkisi bulunmakta ise de yasa tasarısının üçte iki çoğunlukla tekrar kabul edilmesi tasarıyı kanunlaştıracaktır. Ancak vetoyu bypass edecek bir nitelikli çoğunlukla yasa tasarısının tekrar kabul edilmesi, bir parti örgütlenmesinden ziyade bireysel olarak hareket eden meclis üyelerini zor durumda bırakabileceği, bu nedenle bu şekilde bir uygulamanın neredeyse imkânsız olduğu belirtilmektedir.235

Kongre, aynı zamanda bir başkanlık kararnamesinin etkisine ve yürürlükte kalacağı zamana da müdahale edebilmektedir. Kongre, çıkaracağı bir kanunla teknik, idari, ekonomik ve dış ticaret konularında düzenleme yapma yetkisini Başkana devredebilir.236 Başkan’a bu şekilde yetki devri yapılmasına “statutory power” adı verilmektedir. Kongre’nin Başkan’a belirli bir konuda yetki verdiği durumlarda, yetki verilen konuda kararname çıkarılması durumunda söz konusu kararname Kongre tarafından modifiye edilebilir ya da iptal edilebilir. Kongre bu durumda söz konusu kararnameyi doğrudan ve tamamen iptal edebileceği gibi verilen yetkiye ilişkin hükmü geri alabilir. Her iki durumda da kararname hükümsüz hale gelmektedir.237

2006 yılında yapılan bir çalışmaya238 _{göre Kongre, çıkarılan başkanlık}

kararnamelerinden sadece %4’lük bir kesimine müdahale etmiştir. Kongre’nin yapacağı bir yasal düzenleme ile başkanlık kararnamesini hükümsüz kılması, yasa tasarısında “hükümsüz kılınmıştır (shall not have legal effect)” ibaresi konulmak suretiyle yapılmaktadır.239

234_{Haluk Alkan, “Karşılaştırmalı Başkanlık Sistemleri: Latin Amerika ve Sovyet Sonrası Örnekler} Üzerine Bir İnceleme”, Yeni Türkiye Dergisi, S.51, s. 779

235 _{Harold Hongju Koh, The National Security Constitution: Sharing Power after the Iran-Contra}

Affair, Yale University Press, New Haven, 1990, s. 118–119

236 _{Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Yayınları, Bursa, 2010, s. 377} 237 _{Congressional Research Service, Executive Orders: Issuance, Modification and Revocation, s.9} 238 _{Adam L. Warber, Executive Orders and the Modern Presidency, Lynne Rienner Publishers,}

Boulder, 2006, 118-120

239 _{John Contrubis, Executive Orders and Proclamations,}

https://en.wikisource.org/wiki/Executive_Orders_and_Proclamations#cite_note-72, Erişim:

84

Ayrıca Kongre, belirlenen bütçenin kullanılmasını engellemek suretiyle de bir başkanlık kararnamesinin uygulanmasına engel olabilmektedir. Örneğin Kongre, bir başkanlık kararnamesi ile kurulan bir kurumda çalışacak kişilere ödenecek maaş ile kuruma ait giderlerin ödenmesine engel olabilmekte, ya da kararnamede yer alan belli bir bölüme bütçe ayırmayı reddedebilmektedir. Nitekim Kongre, Franklin D. Roosevelt tarafından çıkarılan ve Federal Register’da 6 Temmuz 1943 tarihinde yayımlanan 9175 sayılı kararnamede kurulması öngörülen Legal Examining Unit adında bir birimin kurulmasını bütçe ayırmamak suretiyle engelleme kararı almıştır.240

Başkanlık kararnamesinin ikinci bir denetim yolu da yargı organının yapacağı denetimdir. Yargı organı tarafından yapılan denetim, başkanlık kararnamesinin anayasal sınırlar dâhilinde olup olmadığıdır. Başkan’ın, yasama organının yasa yapmak suretiyle düzenleme yapması gereken bir konuda kararname çıkarması durumunda, anayasal olarak yetki aşımı nedeniyle kararname iptal edilmektedir. Günümüzde ABD’de başkanlık kararnamelerinin yargısal denetimini, Federal Mahkemeler, Federal Bölge Mahkemeleri ve ABD Yüksek Mahkemesi yapmaktadır. Federal Bölge Mahkemesi’nin başkanlık kararnamesi konusunda bir karar alması durumunda, alınan karar, temyiz edilmesi sonucu Yüksek Mahkeme tarafından denetlenir. Yüksek Mahkeme’nin bu durumda alacağı karar kesindir.

Mahkemece başkanlık kararnamelerinin yargısal denetimi yapılabildiği halde, ilk çıkarıldığı 1789 yılından itibaren Federal Mahkeme tarafından başkanlık kararnamesinin incelenmesi ve iptali konusunda isteksiz davranılmıştır. Federal Mahkeme yargıçlarından Robert Jackson “Eğer insanlar yürütme yetkisini sorumsuz kişilerin ellerine vermişlerse, mahkemelerin bunu sınırlayacak eşit güçleri bulunmamaktadır” demek suretiyle bir anlamda tutumun nedenini açıklamıştır.241

Bir başkanlık kararnamesinin denetiminde üçüncü bir yol da bizzat yürütmenin başı olan Başkan tarafından yapılan denetimdir. Burda denetimden

240 _{Congressional Research Service, Executive Orders: Issuance, Modification and Revocation, s.10} 241 _{William J. Olson, Alan Woll, “Executive Orders and National Emergencies: How Presidents Have}

Come to “Run the Country” by Usurping Legislative Power”, Cato Institute, 28.10.1999), s. 9,

85

kastedilen, çıkarılan bir kararname üzerinde Başkan’ın değişiklik ya da iptal yetkisi olup olmadığıdır. Başkan tarafından aynı konuda başka bir başkanlık kararnamesi çıkarılması halinde, yürürlükte bulunan başkanlık kararnamesi yürürlükten kaldırılabilir.242 _{Bir Başkan, kendi döneminde ya da kendisinden önceki bir başkan}

tarafından çıkarılan bir kararnameyi iptal edebilir, kısmen ya da tamamen değiştirebilir.243

3.1.3.3.2. Başkanlık Kararnamesinin, Yürütmenin Yasama ve Yargı ile