Zihinsel Engelli Öğrencilerin Yapabildiğini Dikkate Alarak Hazırlanmış Öğretimler İle İlgili Yapılmış Araştırmalar

Timuçin (2000) zekâ bölümü dikkate alınarak tıp modeline göre eğitim ortamına yerleştirilmiş öğrencilerin bulunduğu sınıfta, öğrencilerin yapabildiklerine göre hazırlanan ve sınıf öğretmenine verilen öğretim planı ile yapılan öğretimin, zihinsel yetersizliği olan öğrencilerde ders amaçlarının gerçekleşmesine yol açıp açmadığını araştırmıştır. Araştırmanın bulguları, öğrencilerin yapabildiklerine göre hazırlanarak sınıf öğretmenine verilen öğretim planının sınıf öğretmenince uygulanmasının, zihinsel yetersizliği olan öğrencilerde matematiğe hazırlık amaçlarının gerçekleşmesine yol açtığı, aynı sürede geleneksel öğretimin, hayat bilgisi dersi Evimiz Ailemiz Ünitesinin kavramları ile ilgili amaçların öğrencilerde gerçekleşmesine yol açmamıştır.

Şimşek (2009) özel eğitim sınıfına yerleştirilmiş zihinsel engelli öğrencilerin yapabildikleri dikkate alınarak hazırlanan öğretim planı ile geleneksel yöntemle hazırlanan öğretim planının öğrencilerin amaçları gerçekleştirmelerindeki etkililiğini araştırmıştır. Araştırmada tek denekli desenlerden uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar deseni kullanılmıştır. Araştırmanın deneklerini, 2007–2008 öğretim yılında Gazi Osmanpaşa İlköğretim Okulu Özel Eğitim Sınıfı Öğrencilerinden oluşmaktadır. Araştırma verilerinin toplanabilmesi için ayrıntılı değerlendirme ölçü aracı geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Araştırma sonucunda yapabildikleri dikkate alınarak hazırlanan öğretim planları ile öğretimin amaçları gerçekleştirmelerine yol açtığı, geleneksel öğretimin ise öğrencilerin tümünde amaç gerekleştirmelerine yol açmadığı izlenimi edinildiği belirtilmiştir.

Ayrı eğitim ortamlarında öğrencilerde yapabildikleri dikkate alınarak yapılan öğretim öğrencilerin öğrenmesine yol açarken,yapabildiği dikkate alınmadan yapılan öğretim uygun öğrenme yaşantılarını yaratmak için yeterli olmadığı görülmektedir.

Aynı zamanda ülkemizde öğrencilerin yapabildiklerine göre hazırlanmış bireyselleştirilmiş kavram öğretim materyallerinin etkililiğine bakan araştırmalar vardır. Bu araştırmalara aşağıda yer verilmektedir.

Varol (1992) renk, büyük, şekil, sayı ve kalın kavramlarında eşleme ölçü aracında eşleme önkoşullarını yerine getiren zihinsel engelli çocukların renk, büyük, şekil, sayı ve kalın kavramlarında performans düzeyleri dikkate alınarak hazırlanan ‘Açık Anlatım Yöntemi İle Sunulan Bireyselleştirilmiş Kavram Öğretim Materyali’nin renk, büyük, şekil, uzun, sayı ve kalın kavramları ile ilgili amaçların gerçekleştirilmesinde ve çocuklarda gerçekleşen alt amaçların sürekliliğinde etkili olup olmadığı araştırılmıştır. Araştırma sonunda, renk, büyük, şekil, uzun, sayı ve kalın kavramları ile ilgili alt amaçların gerçekleştirilmesinde’ Açık Anlatım Yöntemi İle Sunulan Bireyselleştirilmiş Kavram Öğretim Materyali’nin ‘Geleneksel Yöntemle sunulan Kavram Öğretimin Materyaline ‘göre daha etkili olduğu bulunmuştur.

Gürsel (1993) Sayı Öncesi Kavramlar Ölçü Aracı önkoşul davranışları yerine getiren zihinsel engelli öğrencilerin, 1 -10 arası doğal sayılarında Doğal Sayı Ölçü Araçlarında belirlenen performans düzeylerine göre hazırlanan Bireyselleştirilmiş Doğal Sayı Öğretim Materyalinin Basamaklandırılmış Yöntemle Sunulmasının ‘bu sayıların gerçek nesnelerle eşleme, resimlerle eşleme, sayı sembolleri gösterildiğinde söyleme basamakları ile ilgili alt amaçlarının gerçekleştirilmesinde ve öğrencilerde gerçekleşen alt amaçlarının sürekliliğinde, geleneksel yönteme göre etkililiğini araştırmıştır. Araştırmanın sonunda, zihinsel engelli öğrencilerin her birinde 1-10 arası sayıların gerçek nesnelerle eşleme, resimlerle eşleme, semboller gösterildiğinde söyleme basamaklarının alt amaçlarının gerçekleştirilmesine ‘Basamaklandırılmış Yöntemle Sunulan Bireyselleştirilmiş Doğal Sayı Öğretim Materyallerinin’ ‘Geleneksel Yöntemle Sunulan Sayı Öğretim Materyalinden’ daha etkili olduğu izlenimini vermektedir.

Etkili öğretim yöntemleri ve öğrencinin yapabildiklerini dikkate alarak yapılan öğretim zihinsel engelli öğrencilerin bilişsel davranışları kazanmalarına yol açarken yapabildikleri dikkate alınmadan yapılan öğretim uygun öğrenim yapamaz.

2.5.2.2. Kaynaştırma İle İlgili Yapılmış Araştırmalar

2.5.2.2.1. Özel Eğitim Hizmetlerinin Etkililiğine Bakan Çalışmalar

Akçamete (1988) bireyselleştirilmiş ek özel eğitimin ağır işiten çocukların sözel iletişimlerine etkisini incelediği çalışmasında anaokuluna devam eden işitme engelli öğrenciler için işitme, konuşma ve konuşma okumasına ilişkin konularda hazırladığı bireyselleştirilmiş ek özel eğitim hizmetinin etkiliğine bakmıştır. Bu araştırmada, öntest, sontest, kontrol gruplu deneysel model kullanılmıştır. Araştırmanın deneklerini, Ankara ilinde oturan 4-6 yaşlarındaki ağır işiten çocuklar arasından, zekâ düzeyleri normal ve normale yakın, işitme aracı kullanan, önceden eğitim almamış ve anaokuluna gitmemiş olan ağır işiten çocuklar arasından, araştırmanın amacına uygun olarak seçilen 4 kız ve 10 erkek oluşturmuştur. Deney grubundaki çocuklara, 6 ay süresince ana okuluna devam etmiş ve ‘’ek özel eğitim (BEKÖZE)’’ uygulaması yapılmıştır. Bu uygulamadan önce ve sonra, deney ve kontrol gruplarına ‘’Sözel İletişim Değerlendirme Aracı (SİDA)’’ uygulanmıştır. Araştırma bulgularına göre BEKÖZE programının, ağır işiten çocukların sözel iletişimlerinin gelişimine olumlu katkısı olduğu anlaşılmıştır. Normal işitenlerle birlikte kaynaştırılan 4-6 yaşlarındaki ağır işiten çocukların sözel iletişimlerini geliştirmek amacıyla, ek özel eğitim programları hazırlanmasının ve uygulanmasının sözel iletişim becerilerinin geliştiği bulunmuştur.

Kırcaali-İftar ve Uysal (1999) Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen bir araştırmada, sınıfında kaynaştırılmış zihin engelli öğrenciler bulunan sınıf öğretmenlerine sağlanan özel eğitim danışmanlığının, öğrencilerin ilk okuma –yazma edinimleri üzerindeki etkililiği araştırılmıştır. Araştırma deneklerini kaynaştırma sınıflarına devam eden dört zihinsel engelli öğrenci ve araştırmada gönüllü olarak yer almayı kabul eden sınıf öğretmenleri oluşturmuştur. Araştırma deseni olarak tek denekli

araştırma modellerinden beceriler arası çoklu yoklama modeli, öğretim yöntemi olarak resimli fişlerle okuma yazma öğretim yaklaşımı kullanılmıştır. Danışmanlık aracığıyla tüm öğrencilerde fiş okuma -yazma becerilerini geliştirdiğini göstermiştir.

Batu (2000a) kaynaştırma uygulaması yapılmakta olan bir Kız Lisesi’nde görev yapan ve kaynaştırma öğrencisi bulunan öğretmenlerin kaynaştırmaya ilişkin görüş ve önerilerini belirlemek amacı ile bir araştırma yapmıştır. Niteliksel olarak yapılan bu araştırmada, sınıfında kaynaştırma öğrencisi bulunan 19 öğretmenle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen veriler, tümevarımsal veri analizi tekniği ile analiz edilmiştir. Öğretmenlerin genel görüşü, meslek derslerinde öğrencilerin kültür derslerinde olduklarından daha başarılı oldukları yönündedir. Öğretmenlerin büyük bir bölümü derslerinde kaynaştırma öğrencileri için farklı etkinlikler yaptıklarını söylerken, çok azı normal öğrencilerden farklı bir şey yapmadıklarını belirtmişlerdir. Farklı etkinlik yaptıklarını söyleyen öğretmenlerin yaptıklarını söyledikleri etkinlikler araştırmacı tarafından kaynaştırma öğrencilerinin öğrenmesine yönelik etkinlikler olarak görülmemiştir. Görüşülen öğretmenlerin çoğu destek hizmet almayı isteyeceklerini belirtirken, öğretmenlerden hiçbirisi kaynak oda destek hizmet türünü seçmemiştir. Öğretmenler öğrenciyi sınıf dışına çıkaran bu destek hizmet türünü tercih etmediklerini belirtirken, çoğu öğretmen özel eğitim danışmanlığı destek hizmet türünü tercih etmişlerdir.

Kıraç (2009) özel eğitim danışmanlığı yoluyla düşük akademik performanslı öğrencilerin yapabildiklerini dikkate alarak öğretim düzenlemesinin amaçları gerçekleştirmesindeki etkililiğini belirlemek amacıyla desenlediği çalışmasında tek denekli deneysel desenlerden uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar desenini kullanmıştır. Çalışmada araştırmanın deneklerini, 2008–2009 öğretim yılında ayrı üçüncü sınıf şubesine devam eden iki öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma verilerinin toplanabilmesi için, öğretmen görüşme formu, Hayat Bilgisi, Matematik ve Türkçe dersi kontrol listeleri, “Saat Okuma” ve “Atatürk’ün Hayatı” ayrıntılı değerlendirme ölçü aracı, sosyal geçerlilik formu geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin analizinde grafiksel analiz kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgular şu şekildedir: Özel eğitim danışmanlığı yoluyla düşük akademik performans gösteren öğrencilerin yapabildiklerini dikkate alarak

yapılan öğretim düzenlemeleri Matematik ve Hayat Bilgisi disiplin alanlarında amaçları gerçekleştirmelerine yol açmıştır. Geleneksel yönteme göre yapılan öğretim düzenlemeleri düşük akademik performans gösteren öğrencilerin tümünde Matematik ve Hayat Bilgisi disiplin alanlarında amaçları gerçekleştirmelerine yol açmamıştır. Ancak 1 no.lu öğrencinin amaçları gerçekleştirmesine yol açmıştır. Özel eğitim danışmanlığı yoluyla yapabildiklerini dikkate alarak yapılan öğretim düzenlemeleri düşük akademik performanslı öğrencilerin Matematik ve Hayat Bilgisi disiplin alanlarında amaçları gerçekleştirmelerinde geleneksel yönteme göre yapılan öğretim düzenlemelerinden daha etkilidir. Özel eğitim danışmanlığı yoluyla yapabildiklerini dikkate alarak yapılan öğretim düzenlemeleri Matematik ve Hayat Bilgisi disiplin alanlarında düşük akademik performanslı öğrencilerin kazandıkları amaçları farklı ortam ve kişiye genellemelerinde etkili olduğu izlenimi edinilmektedir. Araştırmaya katılan öğretmenler özel eğitim danışmanlığı yoluyla yapabildiklerini dikkate alarak yapılan öğretim düzenlemeleriyle ilgili olarak öğrencilerin öğrenmesine yol açtığını ve öğrencilerin özelliklerine göre planların verilmesinin kullanışlılığı hakkında olumlu görüş bildirmişlerdir.

Ülker (2009) Birlikte eğitim ortamına yerleştirilmiş zihinsel yetersizliği olan öğrencinin özel eğitim danışmanlığıyla farklı disiplin alanlarında yapabildikleri dikkate alınarak yapılan öğretimin amaçları gerçekleştirmesine olan etkisini belirlemek amacı ile desenlendiği çalışmasında tek denekli deneysel desenlerden davranışlar arası çoklu yoklama desenini kullanmıştır. Araştırmanın deneğini, 2008-2009 öğretim yılında ilköğretim 3.sınıfa devam eden bir kız öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma verilerinin toplanabilmesi için, öğretmen görüşme formu, Hayat Bilgisi, Matematik ve Türkçe dersi kontrol listeleri, “Saat Okuma”, “Atatürk’ün Hayatı” ve Noktalama İşaretleri ayrıntılı değerlendirme ölçü aracı, sosyal geçerlilik formu geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin analizinde grafiksel analiz kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgular şu şekildedir: Birlikte eğitim ortamına yerleştirilmiş zihinsel yetersizliği olan öğrencinin özel eğitim danışmanlığı yoluyla Matematik, Türkçe ve Hayat Bilgisi derslerinde yapabildiklerini dikkate alarak yapılan öğretim öğrencilerin alınan disiplin alanlarında amaçları gerçekleştirmelerine yol açmıştır. Özel eğitim danışmanlığıyla yapabildiği dikkate alarak düzenlenen öğretimin Matematik, Türkçe ve Hayat Bilgisi

disiplin alanlarında öğrencinin kazandığı amaçları farklı ortam ve kişiye genellemelerinde etkili olduğu izlenimi edinilmektedir. Araştırmaya katılan öğretmenler özel eğitim danışmanlığıyla yapabildiği dikkate alınarak düzenlenen öğretimin kullanışlılığı hakkında olumlu görüş bildirmişlerdir.

2.5.2.2.2. İş Birliği İle Öğretim Yaklaşımının Etkililiğine Bakan Çalışmalar

Gürgür (2005) kaynaştırma uygulamasının yapıldığı bir ilköğretim sınıfında İşbirliği ile öğretim yaklaşımını incelemiştir. Araştırma eylem araştırması olarak desenlenmiştir. Araştırmaya katılanlar, bir sınıf öğretmeni, özel gereksinimli iki öğrenci ile birlikte otuz beş öğrencinin olduğu 2/B sınıfıdır. Araştırma verileri saha gözlemleri, görüşme, kontrol listeleri, bireysel değerlendirme, belge inceleme, videoteyp kayıtları, birlikte planlama ve yansıtma toplantıları, ders planları ve günlük veri toplama teknikleri ile toplanmıştır. Veriler araştırma sürecinde ve sonunda çeşitli analiz teknikleri kullanılarak analiz edilmiştir.

Araştırmada elde edilen bulgulara göre, İşbirliği ile öğretim yaklaşımının uygulanması sürecinde sınıf öğretmeninin uygulama etkinliklerinde öğrencileri aktif olarak derse katma, ders araç gereçlerini kullanma, dersi sunma ve değerlendirme açısından mesleki gelişmelerinden söz edilebilir. Özellikle özel gereksinimli öğrenciler ile iletişim kurma, derse katılımlarını sağlama ve dönüt verme konusunda öğretmen davranışlarında gelişmeler gözlenmiştir. Sınıf öğretmeninin işbirliği ile öğretim yaklaşımının uygulanması sürecinde yaşadığı sorunlar olarak ise zamanının olmadığını ifade etmesi ve sınıfta video çekimi yapılmasının kendisi için bir sorun olduğunu açıklaması olduğu belirlenmiştir. Diğer yandan, öğretmenin uygulamalarını planlaması ve işbirliği becerilerinde önemli düzeyde gelişmelerin gözlenemediği sonucu çıkarılabilir. Ayrıca sınıf öğretmeninin, işbirliği ile öğretim yaklaşımına karşı olumlu görüşlere sahip olduğu ve özel gereksinimli öğrenciler için gerekli ve faydalı bir yaklaşım olduğunu düşündüğü belirlenmiştir. Sonuç olarak, araştırmadan elde edilen bulgulara göre İşbirliği ile öğretim yaklaşımının kaynaştırma sınıfında özel gereksinimli ve özel gereksinimli olmayan öğrencilerin akademik ve sosyal performanslarının gelişimine katkıda bulunduğu söylenebilir. Ayrıca,

İşbirliği ile öğretim yaklaşımının uygulanması sürecinin, sınıf öğretmeni ve özel eğitim öğretmeninin mesleki gelişimleri açısından da katkıda bulunduğu vurgulanabilir.

2.5.2.2.3. Gezici Öğretmenliğin Etkililiğine Bakan Çalışmalar

Şafak (2005) akademik ve görme yetersizliğinin sınırlılığa yol açtığı alanlarda sınırlılıkların üstesinden gelmede yapabildiklerine göre desenlenen destek eğitim planlarının, gezici öğretmenlik düzenlemesine göre özel eğitim öğretmeni tarafından sağlanmasının etkili olup olmadığını ve doğal sayılar ve rotada bağımsız hareket etmeyle ilgili amaçlarda belirtilen davranışları kazanmalarına yol açıp açmadığını araştırmıştır.

Araştırma sonuçlarına göre yapabildiklerine göre desenlenen eğitim planlarının gezici öğretmenlik düzenlemesine göre özel eğitim öğretmeni tarafından uygulanmasının, akademik ve görme yetersizliğinin sınırlılığa yol açtığı alanlarda sınırlılıkların üstesinden gelmede etkili olduğu izlenimin edinilmiştir.

BÖLÜM 3 YÖNTEM

Bu araştırmanın genel amacı, birlikte eğitim ortamına yerleştirilmiş zihinsel engelli öğrenciye özel eğitim hizmeti ile yapabildikleri dikkate alınarak hazırlanmış öğretim planlarının sınıf öğretmeni tarafından uygulanmasının öğrencinin disiplin alanlarında belirlenen öğretim amaçları gerçekleştirmesindeki etkililiğini belirlemektir.

Bu bölümde, araştırma deseni, denekler ve seçimi, kullanılan bilgi toplama araçları, öğretim plan ve materyallerinin geliştirilmesi, verilerin analizi ve deney sürecine ilişkin açıklamalara yer verilmektedir.