ZAMAN VE SÜRE

Eğlencelerin temel yapısal iĢlevlerinden birisi olan zaman ve süre, etkinliğin geleneksellik, süreklilik, takip edilebilirlik gibi özelliklerini doğrudan etkileme gücüne sahiptir. Zamanı ölçmeye yarayan takvim, saat gibi araçlardan hangilerinin etkinlik için kullanıldığına bakılarak halkın inancı, tarihi, gelenek-görenekleri, yaĢam tarzı gibi kültürel olguları hakkında bilgi sahibi olmak mümkündür. Festival zamanı saat, gün, ay, yıl ölçeğinde festivallerin düzenlendikleri anı ifade etmektedir. Söz konusu unsurların kullanımından yola çıkarak etkinlikler için zamanın ve sürenin belirginlik gösterip göstermediği anlaĢılmaktadır.

Nebi Özdemir (2005: 85-93), eğlencelerde zamanı belirginlik gösterip göstermemesine göre ikiye ayırmaktadır. Süreklilik arz eden ve sistematik bir ardıllık gösteren, bazı özel durumlar dıĢında iptal, erteleme ya da zamanında değiĢiklik göstermeyen, baĢlangıcı ve bitiĢi belli olan eğlencelere zamanı ve süreleri belirli eğlenceler; aksi durumdakilere ise zamanı ve süresi belirsiz eğlenceler demektedir.

Özdemir‟in tanımlamasına göre festivaller, zamanı ve süresi belirli eğlenceler içerisinde yer almaktadır. Yine Özdemir‟e göre zaman konusundaki belirlilik ve ardıllık eğlencenin kalıplaĢma, önceden tahmin edilebilme gibi özellikler

177

kazanmasına yardımcı olmaktadır (2005: 86-91). Festivallerin zamanı ve süresi belirli eğlenceler olması, katılımcıları için istendik bir nitelik olarak görülmektedir.

Zira takip ettikleri, katılmak istedikleri festivalin zamanını önceden bilme Ģansı, bireylerin daha rahat plan ve program yapmalarını sağlamaktadır. Böylece festivale katılımı engelleyecek sürprizlerle karĢılaĢma ihtimali azalmaktadır. Aynı zamanda festival insanı Ģeklinde tanımlanan, dünyanın farklı yerlerindeki, farklı ya da benzer temalı festivallere katılan insanlar için festivallerin zaman ve süre bakımından belirginlik göstermesi, her sene festivale katılmalarını sağlayan unsurlardan birisi olarak görülmektedir.

Türkiye‟de düzenlenen festivaller ve Ģenlikler de zamanı ve süresi belli eğlenceler içerisinde yer almaktadır (Özdemir 2005: 86-91). Olağanüstü bazı durumlar dıĢında festival ve Ģenlikler her sene ve hemen hemen aynı tarihlerde düzenlenmeye çalıĢılmaktadır. Düzenlendikleri tarihler, çeĢitli nedenlerden dolayı gün olarak değiĢkenlik arz etmekle birlikte ay ve ilgili hafta -ağustosun ikinci haftası, temmuzun son hafta sonu vb.- bazında sürenin her yıl stabil kalmasına özen gösterildiği görülmektedir. Yani düzenleme komiteleri, bazı istisnalarla beraber, organize ettikleri festival ve Ģenlikleri her sene aynı ay içerisinde gerçekleĢtirmeye çalıĢmaktadır. Festival ve Ģenliklerin tarihi ve süresi etkinlikten en az bir ay önce belirlenmekte; gerekli yerler, ilgili ve yetkili kiĢiler bilgilendirilmekte; etkinlik belirtilen gün ve süre içerisinde gerçekleĢtirilmektedir.

Festivallerde zamanı belirleyen önemli unsurlar bulunmaktadır. Bunlar arasında festivalin türü, etkinliklerin nitelik ve niceliğiyle birlikte kullanılacak mekânların açık ya da kapalı olması, hava Ģartları gibi hususlar yer almaktadır.

Örneğin katılımcı sayısı çok olacak ve açık bir mekân kullanılacaksa havanın yağmurlu ve soğuk olmaması önem arz eder. Dolayısıyla festivalin düzenleneceği tarihler, ilgili yörede havanın güzel olduğu tarihlere denk getirilir.

Türkiye‟de sene boyunca her ay düzenlenen en az bir festival ve Ģenlik bulunmaktadır. Düzenlenen festivallerin büyük çoğunluğu yaz aylarında yapılmaktadır. Yaz ayları içerisinde ise yaz ortası olan Temmuz ayı, gerek yaz mevsiminde gerekse yıl içerisinde en fazla festivalin düzenlendiği aydır. Yaz aylarında düzenlen festival sayısının diğer mevsimlerde düzenlenen festivallerin üç

178

katından fazla olduğu görülmektedir. Festival ve Ģenlikler bakımından en fakir zamansa kıĢ aylarıdır. Düzenlenen etkinliklerden üç tanesi hicri Ramazan ayında gerçekleĢtirilmektedir.

Tablo 2. Türkiye‟deki Festival ve ġenliklerin Aylara Göre Dağılımı.

Ocak43 ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık BirdenFazla Ay44

12 12 29 53 211 254 370 288 186 39 16 14 158

Tablo 3. Türkiye‟deki Festival ve ġenliklerin Mevsimlere Göre Dağılımı.

Ġlkbahar Yaz Sonbahar KıĢ

324 1013 256 46

Türkiye‟deki festivallerin büyük çoğunluğunun ilkbahar-yaz ayları denilebilecek Mayıs-Ağustos arasında gerçekleĢtirildiği görülmektedir. Mezkûr durumun ortaya çıkmasının çeĢitli nedenleri bulunmaktadır (Yıldırım 2010: 82-83).

Bunlardan ilki çok çeĢitli aktivitelerin yer aldığı ve katılımın yoğun olduğu festivallerde her iki durum için en uygun mekânların açık hava mekânları olmasıdır.

Açık hava mekânlarında iklim olayları yani sıcaklık-soğukluk, yağmur gibi etmenler önem kazanmaktadır. Türkiye‟de hava sıcaklıklarının yükseldiği, yağıĢın azaldığı bu ayların festivaller için çokça tercih edilmesi ĢaĢırtıcı değildir.

Festival ve Ģenlik organizasyonlarının daha ziyade yaz aylarında yoğunlaĢmasının nedenlerinden biri olarak karĢımıza çıkan iklim Ģartlarının

43 Tablo, Türkiye‟de düzenlendiği tespit edilen ve “1.3. Türkiye‟deki Festival ve ġenlikler” baĢlıklı bölümde verilen festival ve Ģenliklerin düzenlenme zamanları dikkate alınarak hazırlanmıĢtır.

44 Bazı festivaller ya her sene farklı aylarda ya da aynı yıl içerisinde birbirinden farklı aylarda birden fazla düzenlenmektedir. Söz konusu özelliklere haiz festivaller burada yer almaktadır. Mezkûr festivaller, düzenlendikleri aylar dikkate alınarak festivallerin mevsimlere göre dağılımında ilgili mevsime yerleĢtirilmiĢtir.

179

uygunluğu, oldukça hacimli ve geniĢ katılımlı bu tür etkinlikler için yaygın olarak açık mekânların tercih edilmesiyle doğrudan alakalıdır. Açık mekânda katılımcıların olumsuz hava Ģartlarından etkilenmesinin önüne geçmek için alınacak tedbirlerin zorluğu, festival ve Ģenlikler için havanın güzel olduğu yaz aylarını tercih sebebi kılmaktadır. Bir baĢka nedense insanların havanın güzel olduğu günlerde kapalı mekânlarda vakit geçirmekten ziyade açık havaya çıkmayı tercih etmesidir. Yaz ayları hava Ģartlarının uygunluğu nedeniyle insanların açık mekânları rahatça kullanmasına olanak sunmaktadır. Yaz aylarının tatil dönemi olarak algılandığı/kabul edildiği bilinen bir gerçektir. Ġnsanlar gerek memleketlerine gerekse tatil beldelerine gitmek için genellikle yaz aylarını tercih etmektedir. Memleket ziyaretlerinin hem çocukların tatilde olması hem de havaların güzel olmasıyla alakalı olarak kullanılan izinler dolayısıyla daha çok yaz döneminde yapıldığı bilinmektedir. Bir diğer nedenin temelini de zikredilen durumlar atmaktadır. Ġnsanların memleketlerini yoğun olarak yaz aylarında ziyaret etmesi küçük ölçekli yerleĢim yerlerinde bu aylarda nüfusun artması manasına gelmektedir. Böylesi bir durumla karĢılaĢan yerleĢim yerlerinde düzenlenecek festivaller için de yaz ayları tercih edilmektedir. Zira festival organizatörleri açısından nüfusun artması, dolaylı yoldan festivale katılımı da etkileyecektir düĢüncesini doğurmaktadır. Özellikle birlik, beraberlik, dayanıĢma, hoĢgörü gibi duygu ve düĢünceleri öne çıkaran festivallerin büyük çoğunluğu yaz aylarında düzenlenmektedir.

Türkiye‟de festivallerin yaz aylarında yoğunlaĢmasının bir baĢka nedeni de, zikredilen ayların özellikle de haziran (ayın ikinci yarısı itibarıyla)-ağustos aralığının hem eğitim-öğretim döneminin tatile girmesi hem de çalıĢan insanların yıllık izinlerini en fazla bu aylarda kullanmaları oluĢturmaktadır. Tatillerin ve izinlerin yaz aylarındaki çokluğu, çalıĢan ve okuyan insanlar için boĢ/uygun vakitlerin çoğalması manasına gelmektedir. Böylece bu vakitlerini değerlendirmek isteyen insanların bir aktivite olarak festivallere katılma ihtimali ortaya çıkmaktadır. Bu vesileyle festivale katılımın artacağının düĢünülmesinden de olsa gerek yaz mevsiminde pek çok festival düzenlenmektedir. Yazın tatil dolayısıyla okulların da kapalı olması zikredilen gerekçeyle gençler için düzenlenecek festival ve Ģenliklere katılımı arttırmanın doğal ve kolay yöntemlerinden birisi olarak görülmekte ve ilgili kitlelere yönelik festivallerin çoğu yaz aylarında yapılmaktadır.

180

Festivallerin yaz aylarında düzenlenmesindeki önemli gerekçelerden birisi de tek baĢına katılımcı çekecek tema, konu ve yapıya sahip olamayan festivaller için yöreye/bölgeye baĢka amaçlarla gelen ziyaretçileri potansiyel katılımcı olarak değerlendirme düĢüncesidir (Yıldırım 2010: 84).

Türkiye‟de yaz mevsimi dıĢında festivallerin ilkbaharda çokça düzenlendiği görülmektedir. Üçüncü sırayı ise sonbahar almaktadır. Ġlkbahar ayları geçiĢ dönemleri olması hasebiyle mevsimsel/zamansal döngüyü öne çıkaran festivallerin en fazla düzenlendikleri zamandır. Tarımsal/hayvansal ürünlerle ilgili festivaller ise birçok tarımsal/hayvansal ürünün olgunlaĢma/hasat/üretim anının bahar mevsimlerinin baĢları yahut sonlarına denk gelmesi nedeniyle bu vakitlerde yapılmaktadır (Yıldırım 2010: 82). Ġlkbahar ve özellikle de sonbahar mevsimi, sanat dallarıyla ilgili festivaller açısından da uygun zamanlar olarak görülmektedir.

Ġnsanların, çabuk değiĢen, birden yağmurun baĢlama olasılığının yüksek olduğu bahar mevsimlerinin havaları nedeniyle ilkbahar ve sonbaharda kapalı mekânlarda bulunmaktan rahatsızlık duymamaları olasıdır. Oda müziği, resim, heykel, fotoğraf, sinema gibi sanat dallarında ilgili sanatın doğası gereği kapalı mekânlara ihtiyaç duyulmaktadır. Zikredilen iki durum, bu konuları odaklayan festivallerin daha ziyade ilkbahar ve sonbaharda düzenlenmesine sebep olmaktadır.

KıĢ mevsimiyle ilgili festivallerin çoğu odağına kıĢ, kar ve soğukla ilgili konuları almaktadır. Yapılan festivallerde kar teması ağırlıklı etkinlikler düzenlenmektedir. Kardan adam yapma, kartopu oynama, kayak gibi kıĢ ve kar denilince akla ilk gelen faaliyetleri konu edinen etkinliklere bu mevsimdeki festivallerde sıkça rastlanır. Ayrıca kıĢ sporlarıyla ilgili festivaller için de en uygun zaman kıĢ mevsimidir.

Tarihi bir olayı veya Ģahsı anmayla ilgili festivaller, çoğunlukla ilgili olayın gerçekleĢtiği ya da kiĢinin hayatında önemli bir yeri bulunan doğum, bir Ģehre varıĢ, ölüm (ġeb-i Arus gibi) vb. tarihlerde yahut söz konusu tarihin birkaç gün öncesinde/sonrasında düzenlenmektedir.

Spor dallarını öne çıkaran festivallerin çoğunda geniĢ açık alanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Motorlu/motorsuz araç yarıĢları, bisiklet yarıĢları, yağlı güreĢler, dalıĢ, paraĢüt gibi doğa sporlarıyla ilgili festivaller, hayvan sporlarıyla ilgili

181

festivaller vb. ilgili sporun doğası gereği açık mekânlarda yapılmaktadır. Bu nedenle bu tarz festivaller için de hava Ģartları önem arz etmekte; mevsime, hava Ģartlarına dikkat edilerek festival zamanları belirlenmektedir.

Eğitim ve bilimi öne çıkaran festivaller, genellikle eğitim-öğretim dönemi içerisinde düzenlenmeye çalıĢılmaktadır. Dolayısıyla ilgili festivaller için hava Ģartlarından ziyade okulların açık olduğu zaman dilimleri/aylar festivalin gerçekleĢtirilmesinde tercih edilen dönemler olarak görülebilir. Zira bu tarz festivallerde gerek aktif gerekse pasif katılımcıların büyük çoğunluğunu öğrenciler ve eğitimciler oluĢturmaktadır. Ayrıca bu tarz festivaller için genellikle kapalı mekânlar tercih edilmektedir/kullanılmaktadır. Dolayısıyla mevsimin ve iklimin bu tarz festivallerin düzenlenme zamanlarının belirlenmesi üzerinde pek fazla etkisi bulunmamaktadır.

Türkiye‟de düzenlenen festivallerin süreleri de oldukça geniĢ bir ağa sahiptir.

Festivallerin zamanları konusunda karĢılaĢtığımız netlik, süre söz konusu olunca biraz daha fazla değiĢkenlik göstermektedir. Festival zamanlarında değiĢiklik pek fazla olmasa da süreler sık sık değiĢtirilebilmektedir. Festivallerin süreleri bir günden baĢlayarak bir hatta iki aya kadar uzayabilmektedir. Lakin Türkiye genelinde festivallerin çoğunlukla bir ila üç gün arasında sürdüğü görülmektedir.

Festival süresini belirleyen unsurların baĢında festivalin niteliği gelmektedir.

Festivalde düzenlenen etkinlik sayısı ve etkinliklerin niteliği süre konusunda dikkate alınmaktadır. Örneğin içerisinde yarıĢ ve müsabakalar barındıran festivaller, ilgili yarıĢmalara bağlı olarak en az iki günlük bir zaman dilimine ihtiyaç duymaktadır.

YarıĢmaların sayısındaki artıĢ, zorluk dereceleri, yarıĢan kiĢi sayısı gibi faktörler festival süresinin de uzamasına yol açmaktadır.

Festival sürelerini uzatan bir baĢka nedense amacıdır. Ticari meta ve amaçları ön plana çıkaran festivallerde amaç tanıtım, ekonomik kazanç elde etmek, pazarlama vb. olduğu için festival süreleri de bir hafta ila bir/iki aylık süreleri kapsamaktadır.

Zira ilgili festivallerde çoğunlukla fuarlar, alıĢ-veriĢ etkinlikleri, toptan ve perakende satıĢlar yer almaktadır. Bu nedenle festivaller geniĢ bir zamana yayılmaktadır.

182

Süreyi etkileyen bir baĢka faktör ise festivalin hedef kitlesi, katılımcıların ilgisi ve yoğunluğudur. Festivale çok sayıda katılımcının iĢtirak etmesi, etkinliklerin artmasına doğal olarak sürenin de uzamasına neden olmaktadır.

Türkiye‟de düzenlenen festivaller içerisinde en kısa süreli olanlar genellikle mevsimsel/zamansal döngü ve kutlamaları öne çıkaran festivallerle birlik, beraberlik, dayanıĢma, hoĢgörü gibi duygu ve düĢünceleri öne çıkaran festivallerdir. Bu tür festivallerin çoğu bir günde ya da gün içerisinde 6-7 saat gibi kısa bir sürede gerçekleĢtirilmektedir. En uzun sürenler ise sanat dallarını öne çıkaran festivallerle ticari meta ve amaçları öne çıkaran festivallerdir. Bu tür festivallerin süresi bir hafta ile bir hatta iki ay arasında değiĢebilmektedir. Sanat dallarıyla ilgili festivallerin genelinde yer alan sergi, konser, müzik dinletisi, konferans, panel, söyleĢi, imza günü gibi etkinlikler nedeniyle festival süresi uzamaktadır.

Tek günlük festivallerin büyük çoğunluğu kırsalda düzenlenen festivallerdir.

Zira mezkûr festivallerde konaklama imkânı oldukça kısıtlıdır. Söz konusu yerlerde çadır, karavan gibi alternatiflerle açık alanda kamp yaparak konaklama kimi zaman konaklama için tek alternatiftir. Dolayısıyla festival süresini belirleyen unsurlardan birisi de festivalin düzenlendiği yerdeki ulaĢım, konaklama, yeme-içme, temizlik gibi ihtiyaçları mekânın karĢılayıp karĢılamamasıdır. Zikredilen durumun aksine daha büyük çaplı, Ģehir merkezlerinde düzenlenen, kompleks yapılı, katılımcıların her türlü ihtiyacını rahatlıkla gidermelerine olanak sunan yerlerde düzenlenen festivallerde sürenin uzun tutulduğu görülmektedir. Bu nedenle birkaç haftalık ya da aylık festivallerin varlığına daha çok büyük Ģehirlerde rastlamak mümkündür.

Türkiye‟deki festivallerin genelinden hareketle festival sürelerinin ortalama iki gün sürdüğü görülmektedir. Süresi ne kadar olursa olsun festivaller genellikle hafta sonları baĢlamakta, sürmekte ya da sona erdirilmektedir. Yani festival mutlaka ya hafta sonu baĢlayıp bitirilmekte ya da hafta sonunu kapsayacak Ģekilde süresi ayarlanmaktadır. Bu durum hafta sonlarının eğitim-öğretim görenler ve çalıĢanların çoğu için tatil olmasıyla doğrudan alakalıdır. Zira tatil, festivale katılmak, boĢ vakitlerini değerlendirmek, eğlenmek, hobilerine vakit ayırmak vb. isteyenler için uygun zamanlar demektir. Kısacası festivallerin hafta sonlarına denk getirilmesi katılımcı sayısının artması açısından fayda sağlayan bir unsurdur.

183

Festival ve Ģenliklerin zaman ve sürelerinde değiĢikliğe gidilmek istenmemesinin sebepleri arasında halkın etkinlikle ilgili kültürel belleğinin sabitlenmesini sağlayarak etkinliği markalaĢtırmak düĢüncesi yer almaktadır. Zira etkinlik her sene aynı zaman diliminde düzenlendiğinde halk hafızasında bir yandan etkinliğin düzenlendiği ay etkinlikle özdeĢlemeye baĢlarken diğer taraftan da etkinliğe katılmak isteyenler için programlarını aylar öncesinden planlamaları mümkün olmaktadır. Özdemir‟in “Bugünün insanı için yaĢamın her anında tüketilebilecek birden fazla eğlence ürünü mutlaka yaratılmıĢ ve yaratılmaktadır.”

(2005: 93) ifadeleri, Türkiye‟de düzenlenen festival ve Ģenlik organizasyonlarının gerek nitelik gerekse niceliğinden hereketle somutlaĢırken festivallerin zaman ve süre bakımından yayılımı da söz konusu gerçeği pekiĢtirmektedir.

Türkiye‟deki festivallerin zaman ve sürelerinin değiĢmesi, gerek halk gerekse düzenleyen kiĢiler tarafından istendik bir durum değildir. Festival zamanlarının her sene aynı tarihlere denk gelmesi istenmesine rağmen çeĢitli sebeplerle değiĢtirilmeleri gereği ortaya çık/mıĢtır/abilir. Bu değiĢme, tehir ya da iptalde rol oynayan nedenler genellikle ekonomik ya da toplumsal olaylarla ilgilidir. Toplum, millet ve devlet için önemli genel ve yerel idari seçimler, cumhurbaĢkanlığı seçimi, bayramlar, dini günler; toplumda derin izler bırakan, toplumu üzen, sarsan gerek yurt içinde gerekse yurt dıĢında yaĢanan savaĢlar, vefatlar, toplu ölümler, terör eylemleri, Ģehit haberleri gibi olumsuz hadiseler ya da bütçe/destek bulunamaması gibi ekonomik nedenler vb. dolayısıyla festivallerin zaman ve süreleri değiĢmekte;

festivalin iptali, ertelenmesi ya da düzenlenmeye baĢlandıysa sona erdirilmesi gibi neticeler ortaya çıkmaktadır.

13 Mayıs 2014 tarihinde Manisa‟nın Soma ilçesindeki bir kömür madeninde meydana gelen ve 301 kiĢinin hayatını kaybettiği maden kazası nedeniyle kazayı takip eden günden itibaren ülke genelinde üç günlük yas ilan edilmesi, gerek hadisenin gerçekleĢtiği dönemde yapılmakta olan gerekse kazayı takip eden günden itibaren yaklaĢık bir-iki ay sonrasına kadar yapılması planlanan pek çok etkinliğin iptal edilmesine yol açmıĢtır. Amasya ve Tokat‟ta düzenlenmesi planlanan bazı Ģenliklerden bu nedenle iptal edilenler olmuĢtur. O tarihlerde düzenlenen üniversitelerin bahar Ģenlikleri ve festivalleri ulusal yas dolayısıyla yarıda kesilmiĢ;

sonrasında düzenlenecek olanların birçoğu da iptal edilmiĢtir. Söz konusu tarihlere