Sanat Dallarını Öne Çıkaran Festivaller

Gerek dünyada gerekse ülkemizde festival denilince ilk akla gelenler, sanat dallarını konu edinen organizasyonlardır. Bugünkü festivallerin ilk örneklerinin Batı‟da müzik festivalleriyle ortaya çıktığı görülmektedir. Müzik festivallerini ise yine bir baĢka sanat dalı olan film festivallerinin takip ettiği bilinmektedir. Benzer bir durum Türkiye ölçeğinde de karĢımıza çıkmaktadır. Zira kaynaklarda Türkiye‟de festival adıyla düzenlenen ilk etkinliklerin müzik, halk dansları/folklor ve sinemaya yönelik olduğu belirtilmektedir.

Festival ve Ģenliklerin, insanların kültürlenmesinde²³, etraflarından, içinde yaĢadıkları toplumdan, o toplumun maddi ve manevi değerlerinden, hatta habitatları dıĢındaki yaĢamlardan haberdar olmalarında, sanatsal açlıklarının giderilmesinde vb.

önemli bir yere sahip olduğu bilinen bir gerçektir. Toplumun söz konu ihtiyaçlarından sanatsal açlığın izale edilmesinde, festivallerden gerek “kültür, sanat”

adı altında farklı sanat dallarının iç içe geçtiği aktivitelerle dolaylı olarak gerekse müzik, sinema, tiyatro gibi tek bir odağa yönelik düzenlenen sanatsal etkinliklerle doğrudan faydalanılmaktadır. Bugün düzenlenen hemen her festival ve Ģenlikte müzikten dansa, resimden heykele en az birkaç tane sanatsal aktiviteye festivalin tali unsuru olarak rastlanmaktadır. Ancak bu grup içerisinde, organizasyonun kalbinde belli bir sanat dalının yer aldığı; müzik, dans, sinema, tiyatro, resim, heykel, edebiyat gibi sanat dallarından en az birinin tali unsur değil de ana eksen olarak belirleyici rol oynadığı bienal, sergi, gün, akĢam, gece, gösteri, yarıĢ, yarıĢma, festival, Ģenlik gibi adlarla anılan organizasyonlar kastedilmektedir.

23 Kültürlenmeyle insanların sanattan gelenek göreneklere, toplumsal norm ve kurallardan maddi kültür unsurlarına kadar kültürün hemen her alanıyla ilgili doğrudan ya da dolaylı, bilinçli olarak ya da gayr-i iradi bir biçimde bilgi edinme, tatmin olma ve öğrendiklerini uygulayabilir konuma gelme durumu kastedilmektedir.

85

Sanat festivalleri içerisinde yer alan etkinliklerin en belirgin özelliklerinden birisi yönelinen sanat alanının isimlendirmede açıkça belirtilmesidir. “Kültür, sanat”

adını taĢıyan festivallerin genelinde pasif katılımcılar, etkinliklerle karĢılaĢıncaya kadar sanatsal yapının çeĢitliliği hakkında kolay kolay fikir yürütemezken, bu kümede anılan festival katılımcıları, karĢılarına çıkan sanatsal faaliyetlerin niteliğini önceden az çok kestirebilmektedir. Yani bir müzik festivaline katılan katılımcılar, kendilerine müzik ziyafeti çekileceğinin, film festivalinde sinemaya yoğunlaĢılacağının, fotoğrafçılık festivalinde fotoğraf sanatının alanına girileceğinin bilincindedirler. Elbette festival içerisinde odak alanın dıĢında farklı sanatsal faaliyetler de yer alabilir ancak bunların tali unsur olduğu gerçeği hiçbir zaman değiĢmemektedir.

Fahri Yıldırım (2010: 86-88), sanat festivallerinin sadece katılımcıların sanatsal doyumunu sağlamakla iktifa etmediğini, gerek yerli gerekse yabancı birçok sanatçının da festivaller aracılığıyla kendini tanıtma, diğer sanatçılarla tarzlarını karĢılaĢtırma, dünya sanatını takip etme, yerel sanatı tanıtma dolayısıyla da yeni sanatsal açılımlara kapı aralama gibi çeĢitli ve önemli görevler üstlendiğini dile getirmektedir. Ayrıca birçok araĢtırmacı tarafından sanatsal festivallerin diğer festivallere göre daha “elit ve çağdaĢ nitelikler” taĢıdığı düĢünülmektedir. Söz konusu düĢünce nedeniyle özellikle tarımsal ve hayvansal ürünleri odak izlek kılan festivaller kimi kesimlerce hakir görülürken sanatsal faaliyetlere yönelik festivallerin de toplumun her kesimine hitap etmemesi; katılımcıların seçkin/seçilmiĢ zümre ve çevrelerden alınması gerektiği fikri gündeme getirilmektedir. Bahsettiğimiz düĢüncenin iz düĢümünü sanatsal festivallerin özellikle açılıĢ ya da kapanıĢ kokteylleriyle ödül törenlerinde net bir Ģekilde görmek mümkündür. Zira festival içerisindeki bu organizasyonlara çoğunlukla özel davetliler katılabilmektedir. Hatta türü her ne olursa olsun bu gruba giren çoğu festivalde “halka açık etkinlikler”

arasında sadece konserler ve varsa sergiler yer almaktadır.

Sanat festivallerinin, “sanatın evrenselliği” fikrinden kaynaklanan uluslararasına hitap etme gücü, diğer festivallere oranla daha fazla ve belirgindir.

Ġsminde uluslararası ifadesini kullanan ve vurgulayan festivallerin bu grupta sıklıkla görülmesi ve gerek ülkemizden yurt dıĢına gerekse yurt dıĢından ülkemize en fazla

86

katılımın bu tür festivaller içerisinde gerçekleĢmesi bunun bir göstergesidir (Yıldırım 2010: 89).

Sanat festivallerinin dikkat çeken özellikleri arasında, aynı sanat dalındaki ürünlerin muadilleriyle karĢılaĢtırılması için uygun ortamları sunması da gelmektedir. Sözü edilen durum dolayısıyla sanat festivalleri içerisinde konuyla ilgili yarıĢ ve yarıĢmaların sıklıkla yer aldığı görülmektedir. En iyi film, resim, dansçı/dans topluluğu gibi sanatını baĢarıyla icra edenleri ödüllendirme, motive/onura etme, diğerlerini teĢvik etme gibi kaygı ve düĢüncelerle düzenlenen yarıĢmalar, festival içerisinde yapılan ödül törenleriyle sonlandırılmaktadır.

Ülkemizdeki sanat festivalleri müzik, sinema, tiyatro, bale, opera, fotoğraf, edebiyat gibi çeĢitlilikler arz etmekle birlikte yoğunluğun birkaç sanat dalında kümelendiğini görmek mümkündür. Türkiye‟de bahsi geçen sanat dallarını doğrudan konu edinen toplam 126 festival tespit edilmiĢtir. Bunlar içerisinde tiyatro, müzik, film ve dans festivalleri gerek tarihsel geçmiĢ gerekse sayı bakımından diğerleri karĢısında belirgin bir üstünlüğe sahiptir. Türkiye‟de düzenlenen sanat festivallerini Ģu Ģekilde sınıflandırmak mümkündür.

4.1.1 Tek bir sanat dalını öne çıkaran festivaller

Sanat festivallerinin kendi içerisinde bazen tek bir sanat dalını odağa alırken bazen de aynı anda birden fazla sanat dalına eĢit derecede yer verdiğini görmek mümkündür. Festivalin ana etkinliklerini bir tek sanatsal alanın belirlediği festivaller bu grup içerisinde yer almaktadır.

4.1.1. Tiyatroyla ilgili festivaller

Türkiye‟de düzenlenen sanat odaklı festivallerin içerisinde tiyatroyla ilgili olanlar baĢı çekmektedir. Türkiye genelinde tespit edebildiğimiz kadarıyla 32 tiyatro festivali düzenlenmektedir. Bunların büyük kısmı Batı tarzı tiyatroya yönelikken az sayıda bir kısmıysa karagöz, kukla gibi geleneksel tiyatro türleriyle ilgilidir. Bunlar içerisinde 1, 102, 124, 145, 196, 204, 207, 322, 332, 394, 420, 422, 535, 745, 783,

87

798, 841, 865, 873, 875, 901, 903, 905, 964, 1051, 1147, 1173, 1183, 1269, 1520, 1565, 1579 nolu festivaller yer almaktadır.

4.1.2. Müzikle ilgili festivaller

Müzik festivalleri, Türkiye‟de en fazla çeĢit arz eden sanatsal festivallerdir.

Hemen her müzik türüne yönelik bir festivale rastlamak mümkündür. Roc‟k, pop, caz, klasik müzik, halk ve sanat müziği konserleri; piyano, gitar, keman vb.

dinletileri Ģeklinde farklı müzik türlerine odaklanmıĢ festivaller düzenlenmektedir.

Sanat festivalleri içerisinde yarıĢ ve yarıĢma niteliğini en az taĢıyan etkinlikler bu grupta yer almaktadır. Zira müzik festivallerinin belirgin özelliği, herhangi bir müzik türünde sanat icra edenleri konser/dinleti organizasyonları düzenleyerek ilgilileri/sevenleriyle buluĢturmaktır. Türkiye‟de doğrudan tek bir müzik türüne yönelik yapılan 27 festival içerisinde 10, 53, 68, 104, 121, 122, 125, 146, 160, 173, 213, 214, 215, 216, 217, 358, 550, 743, 749, 752, 753, 767, 879, 1128, 1245, 1251 ve 1282. sıradakiler yer almaktadır.

4.1.3. Dansla ilgili festivaller

Türkiye‟de düzenlenen hemen her tür festival içerisinde gerek yerli gerekse yabancı dans ekiplerine ve gösterilerine yer verildiğini görmek mümkünken bazı festivallerde ana tema tamamen dans odaklıdır. Türkiye‟de dansla ilgili festivaller ağırlı olarak halk danslarını içermektedir. Dans festivallerinin, özellikle de halk oyunlarının Türkiye‟de hem eski bir tarihi hem de önemli bir yeri bulunmaktadır.

Türkiye‟de festival sözcüğünü taĢıyan ilk organizasyonlar, halk danslarını konu edinen etkinliklerdir. Söz konusu festivallerin kimi yerde “halk oyunları” kimi yerdeyse “folklor” adıyla düzenlendikleri görülmektedir. Ayrıca bale, flamingo gibi Batı kaynaklı dans türlerine yönelik düzenlenen festivaller de bulunmaktadır. Dans festivallerinde “en iyi” dans ekibini seçmeye yönelik yarıĢ ve yarıĢmaların, etkinliğin önemli bir niteliği olarak karĢımıza çıktığı görülmektedir. Sayıları 27 olarak tespit edilen söz konusu festivallerin sıra numaraları Ģunlardır: 5, 45, 114, 171, 172, 177, 181, 262, 275, 280, 397, 421, 620, 776, 785, 809, 850, 902, 904, 933, 1028, 1206, 1584, 1590, 1591, 1614, 1615,

88 4.1.4. Sinemayla ilgili festivaller

Film gösterileri, pek çok festivalde tali etkinlikler Ģeklinde yer alırken bazı festivaller tamamen sinema yapımları üzerine kurgulanmaktadır. Bu gurup içerisinde gösterime giren/girecek sinema filmlerini, oyuncu, yönetmen, senarist gibi sinema emekçilerini duyurmak, tanıtmak, baĢarılı olan yapımları ve sanatçıları ödüllendirmek, onurlandırmak gibi amaçları öne çıkaran organizasyonlar yer almaktadır. Bunların bir kısmı “film festivali” genel adıyla bütün sinema yapımlarını içerisinde barındırırken bir kısmı da iĢçi filmleri gibi meslek gruplarına, çocuk ve gençlik filmleri gibi yaĢ gruplarına, engelli filmleri gibi sağlık yoksunluğuna, kadın filmleri gibi cinsiyet faktörüne; belgesel filmleri, kısa ya da uzun metrajlı filmler gibi yapısal özelliklere yönelik vurgulamalarla öne çıkan sinema yapımlarını konu edinen etkinliklerdir. Söz konusu etkinliklerin Altın Portakal Film Festivali, Altın Koza Film Festivali gibi bazıları Türkiye ve dünya genelinde bilinirken büyük çoğunluğu yerel ya da ulusal düzeyde tanınırlığa sahiptir. Türkiye‟de düzenlenen 21 tane film festivali tespit edilebilmiĢtir. Bunlar; 8, 9, 105, 113, 116, 118, 119, 123, 156, 170, 186, 303, 387, 438, 746, 845, 856, 936, 1216, 1218 ve 1230 nolu festivallerdir.

4.1.5. Edebiyatla ilgili festivaller

Sayıları az olmakla birlikte Ģiir, öykü, âĢıklık geleneği gibi edebi türleri konu edinen festivallere de rastlamak mümkündür. Bu grupta yer alan festivaller daha ziyade meraklılarını/ilgililerini bir araya getirmek, türü tanıtmak, konuyla ilgili sanatçıları halkla buluĢturmak, baĢarılı sanat ve sanatçıları ödüllendirmek/onurize etmek gibi amaçlara matuf festivallerdir. Türkiye‟de bu tür Ģenliklerden altı tanesi tespit edilmiĢtir. Bunlar, 13, 782, 864, 952, 1171 ve 1211 sıra numaralı etkinliklerdir.

4.1.6. Fotoğrafçılıkla ilgili festivaller

Fotoğraf, resim, heykel gibi sanatın ismi daha az duyulan/anılan türlerine, konusu her ne olursa olsun hemen her festivalde, sergi niteliği taĢıyan aktiviteler olarak rastlanmaktadır. Ancak son yıllarda müzik, sinema, tiyatro gibi sanat alanlarına göre biraz daha spesifik kalan sanat dalarlına yönelik festivaller de

89

düzenlenmektedir. Bunlardan birisi olarak karĢımıza çıkan “fotoğraf Ģenliği”, doğa, insan, yaĢam gibi çeĢitli konulara yönelik fotoğrafların sergilendiği ve alanında en baĢarılı olanların seçilerek ödüllendirildiği fotoğrafı, fotoğraf çekme sanatını ana tema olarak iĢleyen bir sanatsal etkinliktir. Türkiye‟de bu alanla ilgili tespit edilen bir tane -304- festival bulunmaktadır.

4.1.2. Birden fazla sanat dalını öne çıkaran festivaller

Sanatsal ağırlıklı festivallerin büyük çoğunluğunda tek bir sanat dalına yoğunlaĢılırken bir kısmında da aynı anda ve derecede birden fazla sanat kolunun iĢlendiği görülmektedir. Dans ve müzik, sinema ve tiyatro gibi türleri yan yana getiren söz konusu festivallerin tespit edilen sayısı 12‟dir. Bunların 190, 191, 432, 653, 806, 880, 886, 1208, 1254, 1255, 1498, 1592 nolu festivaller olduğu görülmektedir.

5. Mevsimsel/Zamansal Döngü ve Kutlamaları Öne Çıkaran Festivaller