Ahî Evran
Anadolu’da ahîlik teşkilâtının kurucusu ve 32 esnaf zümresinin pîri kabul edilen Ahî Evran’ın asıl adı Mahmud’dur. Künyesi Ebu’l-Hakâyık (hakikatlerin babası), lakabı “dinin yardımcısı” anlamına gelen Nasî- rüddîn’dir. Ahî teşkilâtı ile Anadolu’da iktisadî düzenin sağlanmasına çalışmış, bir taraftan Konya, Kayseri ve Kırşehir’de Moğollara karşı birlik ve dirlik mücadelesi vermiş, diğer bir taraftan da çevresinde oluşan geniş ilgi ve sevgi hâlesinin yakıştırdığı sıfatla gönüller “Sultan”ı olmuştur. Ahî Evran’ın 93 yıllık ömrü (Miladî takvime göre 90 yıl yaşamıştır.) mücadele içinde geçmiştir. Ancak şüphesiz ki o en büyük mücadeleyi nefsiyle yapmıştır.
Ahî Evran’ın hayatı güzide örneklerle doludur. Çünkü o; dürüst, çalış- kan, cömert insanlardan oluşan bir toplum özlemiyle Ahî zaviyelerini kurup yaygınlaştırmıştır. Ahî Evran Müslüman –Anadolu gençlerine geceleri tekke ve zaviyelerde din-iman, içtimaî, ahlâkî ve ticarî dersler verirken aynı zamanda gündüzleri işbaşı ile meslek öğretmekteydi. Böylece gençlerin hem dünya hem de ahîretlerini düşünmeleri gerek- tiği şekilde yetişmelerine katkı sağlamıştır. Bu ahlâk anlayışı özellikle ticari ve iş hayatına yansımıştır. Osmanlı padişahlarından Osman Bey Şeyh Edibali’nin kızını zevceliğine isterken, kendisine sorulan ilk soru “Bir mesleğin var mı?” şeklinde olmuştur. Osman Bey’in verdiği cevap: “Ben beyim bu size yetmez mi? Kayı Beyiyim.” şeklinde olmuştur. Şeyh Edibali; bu yetmez bey diye cevap vermiş, bunun üzerine Osman Bey gitmiş bir meslek öğrenmiş, şed kuşanmış ve daha sonra gelip Şeyh Edebali’nin kızını tekrar istemiştir. Osmanlının ilk dört beyi aynı zamanda en az bir meslek sahîbi Ahî üyesidir.
Ahîliğin İş ve Ticari Ahlâkı
Günümüz dünyasının bugün en çok ihtiyaç duyduğu değerlerin ba- şında ahlâkî değerler gelmektedir. Ahlâkî yozlaşma veya çöküntü
Ahî Evran
Mahmud is the true name of Ahî Evran, the founder of the Akhism organization in Anatolia, and the place of the 32 craftsmen. His imprint is Ebu’l-Hakâyık (the father of the truths) and his nickname is Nasîrüddîn that means “assistant of religion”. With the Akhi orga- nization he tried to ensure economic order in Anatolia. He fought for unity and harmony in Konya, Kayseri, and Kırşehir against Mongols. On the other hand he became the “sultan” of the hearts of the people with the admiration of the wide interest and love that surrounds him. Ahî Evran’s 93-years lifetime (he has lived 90 years according to the Gregorian calendar) lasted with struggles. But no doubt that his greatest struggle was against his soul.
Ahî Evran’s life is filled with distinguished examples. That is why he has established and made prevalent the Akhi lodges with a longing for a community of honest, hardworking, generous people. While Ahî Evran taught religious-faith, social, ethic, and commercial lessons at nights to Muslim-Anatolian teens, he was also teaching the professions at noon. So, he has helped young people to think about afterlife and to grow them properly. This sense of moral appeared in especially in his commercial and business life. When an Ottoman Sultan Osman Bey ask to Sheikh Edibali’s daughter for wifehood, he was asked as if he had a job or not. Osman Bey replied: “I am a governor. Isn’t it enough for you? I am Kayı governor.” Sheikh Edibali answered: “this is not enough.” Therefore, Osman Bey learned a profession, suited Şed and then asks to Sheikh Edibali’s daughter for wifehood again. Ottoman’s first four governors had a profession at the same time. Morality of Akhism in Business and Commerce
Moral values are at the forefront of today’s world’s most needed values. Moral corruption or collapse accelerates the governing decay of communities in commercial, economic, and social life without morality. Hence, moral values are very important elements that bring societies to a respectable place. It is not possible for societies to be virtuous in social life without morality. It is also not possible for a healthy economic and commercial life that is not based on morality to survive. The things that affect the people in the commercial life negatively such as cheating, bribery, lie-point oath, forbidden gain, producing poor quality/defective goods, gazing at someone else’s property, jealousy, black marketing, laziness, it is something to be infused with virtue and to be disposed of in this way.
It is forbidden to produce poor quality-rotten-defective goods. Since there is no money ambition, there is no tradition of weak economic morality, such as making money to earn a lot of money. Today, the civilized world countries try to create and dominate these values in commercial and social life, but the desired positive developments are not sufficiently achieved. Akhi culture and philosophy has always been a source of inspiration for businessmen and trades.
The importance of Akhi’s morality is that morality always comes first. Success is not long-term in any business where the main capital is not moral. Where there is morality, there are supreme qualities such as brotherhood, equality, freedom, independence, love, justice, peace, order, beauty, usefulness. Akhism is a patient approach in cooper- ation, happy business and life understanding to universal ethical principles with a more honest, simpler, quieter, more original tempo. Akhism is a strong trust feelings and social bond that includes healthy family, neighborhood, relations, sincere friendships, social commu- nication and solidarity. It is a leadership that leads a quality life and development through the moralities and universal ethics for business.
Constitution of Akhism Organization
According to the rules of Akhism, having its own legislation, Akhis have to;
1. earn legitimately. 2. take up an artistic value.
3. help the poor and miserable and be generous. 4. respect wise people, treat them well.
5. respect the poor, be modest.
6. keep in touch with well-behaved people. 7. worship on time.
8. have the Notion of shame and keep a balance.
9. Not be in touch with the ones who are into world issues. Finally,
they had turned into the ones remaining in the cornerstone of morality of Ottoman.
Issues Forbidden in Morality of Commerce
The major issues forbidden in the regulation of Akhisim are as follows; 1. Do not sell devious and rotten products.
2. Do not take more than the real profit from customers. 3. Do not imitate another’s work.
4. Do not weigh less and use broken scales. 5. Do not produce fake and poor quality goods.
These principles of Akhis regarding their commercial and eco- nomical life are inspired from verses and hadith, the funda- mental resources of Islam. “The merchant, who tells the truth and is reliable, will be accompanied with the Prophets, faithful people and martyrs in afterdeath.” “The one who cheats others toplumların ticarî, iktisadî ve sosyal hayatta git gide çürümelerini
hızlandırmaktadır. Dolayısıyla ahlâkî değerler, toplumları süflî ha- yattan kurtarıp saygın bir yere çıkaran çok önemli unsurlardır. Ahlâk olmadan toplumların sosyal hayatta erdemli olmaları da mümkün değildir. Ahlâka dayanmayan iktisadî ve ticarî bir hayatın sağlıklı bir şekilde yürümesi ve ayakta kalması da mümkün değildir. Yalancılık, aldatmak, rüşvet, yalan yere yemin, haram kazanç, kalitesiz/defolu mal üretmek, başkasının malına/mülküne göz dikmek, kıskanmak, hile yapmak, karaborsacılık, tembellik, fahîş fiyatla mal satmak, cimrilik gibi ticarî hayatta kişileri olumsuz yönde etkileyen hususlar hep ahlâkî erdemlilikle aşılacak ve bu yolla bertaraf edilecek şeylerdir. Malın kalitesiz-çürük-kusurlu üretilmesi yasaktır. Para hırsı olmadığı için çok para kazanmak amacıyla ucuza mâl etme gibi zayıf bir iktisadî ahlâk geleneği yoktur. Bugün uygar dünya ülkeleri, ticarî ve sosyal yaşamda bu değerleri oluşturmaya ve hâkim kılmaya çalışmakta, ancak istenilen olumlu gelişmeler yeterince sağlanamamaktadır. Ahîlik kültürü ve felsefesi; asırlardır esnaf, tüccar, sanatkâr gibi çeşitli ticarî işletmecilere daima iş ve ticaret ahlâkı açısından ilham kaynağı olmuştur.
Ahîliğin ahlâka verdiği önem, ahlâkın her zaman, her yerde ve her işte başta gelmesindendir. Ana sermayesi ahlâk olmayan hiçbir işte başarı uzun süreli değildir. Ahlâkın olduğu yerde kardeşlik, eşitlik, özgürlük, bağımsızlık, sevgi, adalet, dirlik, düzenlik, güzellik, yararlılık gibi yüce vasıflar vardır. Ahîlik; iş birliği içinde, mutlu iş ve yaşam anlayışı; daha dürüst, daha sade, daha sakin, daha özgün tempoyla evrensel etik ilkelere sabırlı bir yaklaşımdır. Ahîlik; sağlıklı aile, komşuluk ilişkileri, içten dostluklar, sosyal iletişim, dayanışma, güçlü güven duyguları ve toplumsal bağlar bütünlüğüdür. Kaliteli bir yaşam ve iş için evrensel etik ilkeler öncülüğünde kalkınma ve gelişme için yeni bir uygarlığa önderlik etmektir.
Ahîlik Teşkilatının Anayasası
Ahî bir nevi yönetmeliği olan Fütüvvetnâmelere göre; 1. Ahî, helâlinden kazanmalıdır.
2. Hepsinin bir sanatı olmalıdır.
3. Yoksul ve düşkünlere yardım etmeli, cömert olmalıdır.
4. Âlimleri sevmeli, hoş tutmalıdır.
5. Fakirleri sevmeli, alçak gönüllü olmalıdır. 6. İyi kimselerle sohbet etmelidir.
7. Namazını kazaya bırakmamalıdır. 8. Hayâ sahîbi olup, nefsine hâkim olmalıdır.
9. Dünyaya düşkün olanlarla beraber düşüp kalkmamalıdır.
Nihai olarak bunlar, asırlarca Osmanlı insanının ahlâkının temel taşı olan hasletler haline gelmiştir.
Ticâret Ahlâkında Yasaklanan Hususlar
Ahîlik yasasında yasaklanan temel hususlar genel olarak şöyledir;
1. Hileli ve çürük mal satmayacaksın. 2. Müşteriden fazla para almayacaksın.
3. Bir başkasının malını taklit etmeyeceksin
4. Noksan tartmayacaksın ve bozuk terazi kullanmayacaksın 5. Sahte ve kalitesiz mal üretmeyeceksin.
Ahîlerin ticarî ve iktisadî hayat ile ilgili bu prensipleri İslam dinin te- mel kaynakları ayet ve hadislerden ilham alınmıştır. “Doğru sözlü ve kendine güvenilir tâcir (âhirette) peygamberler, sıddîkler ve şehidlerle beraber olacaktır.” “Aldatan benden/bizden değildir” “Üç sınıf insan vardır ki, kıyâmet gününde Allah onlara bakmayacaktır. Bunlardan birisi, ticaret malını yalan yeminle satıp tüketendir.” “Karaborsacılık yapan kimse, hatadadır (günahkârdır).” “Müslüman müslümanın kardeşidir. Bir Müslümanın, kardeşine ayıbını açıklamadıkça ayıplı bir malı satması helâl olmaz.” “Biriniz kardeşinizin alışverişine artırıcı olarak müdahale etmesin.” “Kişi, kardeşinin satışına kendininkini satmak için müdahale etmesin.” “(Namuslu, dürüst) tüccar kazançlı, karaborsacı ise mel’ûndur.” “Alıcı ve satıcı doğru söyler, her şeyi açıkça ortaya ko- yarlarsa, alış-verişleri hayırlı ve mübârek olur. Gerçeği gizleyip yalan söyleyerek yapılan alış-verişin bereketini Allah yok eder.”
Ahîlik bağlamında anlatılan en yaygın hikayelerden biri şöyledir: Bir gün Fatih Sultan Mehmet tebdili kıyafet ederek, İstanbul’da esnafları dolaşmış, girmiş olduğu dükkanda esnafa bir liste uzatmış ve bunların hazırlanmasını istemiş. Esnaf sadece bir tanesini paketlemiş ve listeyi Padişaha uzatmış; “yan komşum yeni dükkanını açmış bunları da ondan al” demiş. Yan komşuya gitmiş tekrar kabarık bir liste uzatmış ama o esnaf da sadece bir tane hazırlayıp vermiş. Listeye tekrar padişaha ; “yan komşum bu sabah siftah etmemiş geri kalını da ondan alırsınız” demiş. Bunu üzerine Fatih Sultan Mehmet şu veciz sözü söylemiş; “Arkamda böyle ahlâklı esnaf olduktan sonra değil İstanbul’u dünyayı da fethederim.” demiş. Bu ahîlik teşkilatının esnafa vermiş olduğu ahlâkın yüceliğini ve anlayışını göstermektedir.
Ahî Ahlâkının Temel İlkeleri:
1. Doğru sözlü olmak, 2. Emanete hiyanet etmemek; 3. Cömert olmak,
4. Gözünü kötü şeylerden sakınmak, 5.İki yüzlü ve yiyicilerden uzak durmak, 6. Kötülerden uzak durmak,
7. Öfkelenmemek, (öfke gelince akıl gider)
Ahîliğin İlkelerine Göre Bir Ahînin Üç Şeyi Açık Olmalıdır.
1. Eli açık olmalı. (Cömertlik) 2. Kapısı açık olmalı.(Konukseverlik) 3. Sofrası açık olmalı. (İkram etmeyi seven)
Ahîliğin ilkelerine göre bir Ahînin Üç Şeyi Kapalı Olmalıdır.
1. Gözü kapalı olmalı. (Kimsenin ayıbını görmemek) 2. Dili kapalı –bağlı- olmalı. (Kimseye kötü söz söylememek) 3. Beli kapalı –bağlı- olmalı. (Kimsenin namusuna,ırzına göz dik-
memek)
are not with us” “There are three kinds of people who will not be forgiven by God in afterdeath. One of them is the one who sells or buys a trade product by swearing to God with lies.” “The one who makes black-marketing is at fault (surrounded by sins).” “A Muslim is the brother of another Muslim. It is not halal when a Muslim sells a product with a default unless having told about that default.” “One must not interfere in a trade by increasing the price.” “One must not interfere in a trade to sell his/her product.” “(Honourable, honest) merchant is cursed if s/he makes profit- able but black-marketing money.” “The one who sells and buys has a beneficial exchange provided that s/he tells the truth and explains everything explicitly. Allah destroys the plentifulness of exchange if they tell lies by hiding the truth.”
One of the common stories told about Akhism is like that: Once Fatih the Conqueror wandered among artisans in Istanbul in disguise. He gave a list to an artisan in a shop he entered and asked him to prepare what is written on the list. The artisan packed only one of them and extended the list to the Sultan saying; “my neighbour has recently opened his shop so you can buy the rest from him”. The Sultan went to the next shop and handed the long list, yet that shop owner prepared solely one item and gave the list back. He told the Sultan; “my neighbour has not sold anything yet; thus, you can buy the rest from him”. In the end, Fatih the Conqueror cited this good-saying; “As long as we have such well-behaved merchants, not only can we conquer Istanbul, but also the whole World.” This situation illustrates the significance and Notion of morality that organisation of Akhism gives merchants.
Basic Principles of Akhi Morals:
1. To tell the truth 2. Not to misappropriate 3. To be generous 4. To put off the evil hour
5. To stay away from the hypocrite people 6. To stay away from the bad/evil 7. Not to rage
Three important things to do for Akhism
1. Being generous 2. Being hospitable 3. To love to offer (food)
Three important things not to do for Akhism
1. Not to see anyone’s shame 2. Not to tell anything bad to anyone 3. Not to feel lust for anyone
Ahî ahlâkına göre; olumsuz huyları, davranışları bulunan kişiler Ahî Ocağının dışında kalır ve bu davranışları terk edinceye kadar ocağa alınmaz. Olumsuz huy ve davranışlarını terk ettikleri takdirde ocağa alınır ve peştamal kuşanabilirler. Bu grubu da aşağıdaki gibi sınıf- landırılmıştır;
1. İman ehli olmayan kafirler. 2. Münafık olanlar.
3. Sanatı gaibe hükmetmek olan falcılar, müneccimler. 4. Sarhoş eden içki içenler, zina ve livatada bulunanlar. 5. Müslümanların açık yerlerine bakan tellaklar. 6. Satış işlerinde halka zarar veren dellallar.
7. Yalan vaatte bulunan ve eksik arşın tutan çulahlar ve bütün sa-
natkarlar.
8. Kalplerinde şefkat kalmayan ve işleri sadece kan dökmek olan
kasaplar.
9. Yürekleri taş gibi olmuş cerrahlar, çünkü fütüvvet şefkat ve rahmetle
müzeyyendir.
10. Avcılar.
11. Kurulu düzen dışı iş yapanlar, bozguncular.
12. Mekulatıanbar (depo) edip kıtlık çıkaranlar; Madrabazlar kara-
borsacılar, vurguncular.
Sonuç
Ahîliğin ticari, meslek, iş, sosyal vb. alanlarda belirlemiş oldukları ilke ve kurallar günümüz işletmeleri ve esnafları için de temel teşkil etmektedir. Bugün iş dünyasının muhtaç olduğu ahlâk veya etik ilke ve kodları ahîlik müessesinde 1200’li yıllardan beri mevcut ve uygu- laması bilfiil Selçuklu ve Osmanlı esnafında da görülmüştür. Özellikle meslek örgütlerinin dikkat etmesi gereken ve kendilerine bağlı bulunan üyelerine; tüketici hakları, işgören hakları, işçi- işveren ilişkileri, kalite vb. alanlarda Ahîlik Ahlâkının tekrar canlandırmasında fayda vardır.
KAYNAKÇA
AYDIN, Nevzat (2015), “Ahîlikte İş Ve Ticaret Ahlâkının Hz.Peygamber’in Sünne- tindeki Temel Referansları” Bülent Ecevit Üniversitesi İlahîyat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2015, ss. 87-104.
ÖZ Ersan, (2014), Ticaret Ahlâkı, www.ersanoz.com ErişimTarihi:28.02.2017 KILINÇ, Murat(2010), Ahîler ve Ahîlik Kültürü,
SANCAKLI, Saffet, (2010).“Ahîlik Ahlâkının Oluşumunda Hadislerin Etkisi”,İ.Ü. İlahîyat Fakültesi Dergisi,Bahar 2010/ 1(1) 1-28.
BÎKUN, Refik İsa, (2004), İş Ahlâkı, İstanbul, İGİAD Yayınları
http://aliulkermem.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/34/25/163290/dosya- lar/2013_02/26032143_ahîlikgeneltanm.pdf Erişim Tarihi: 17.02.2017 https://anayasa.wordpress.com/2009/01/13/ahîlik-gorgu-kurallari/ Erişim Tarihi: 20.02.2017..
According to the moral of Akhi ; those who have negative at- titudes and behaviors are excluded from the Akhi lodges and will not be taken back until they abandon these behaviors. If they abandon their negative attitude and behaviors, they will be taken back to lodges and be able to wear loincloth. This group classified as;
11. Faithless heretics 2. The hypocrites
3. Fortunetellers and augurs
4. Those who drink alcohol and those who have adultery 5. Those who look at the uncovered body parts of Muslims 6. Those who hurt the people in sales
7. The prov. loom and craftsmen who promise lying
8. Butcher who do not have compassion in their hearts and whose
job is only to shed blood.
9. Surgeons whose hearts are stoned 10. Hunters
11. Those who work for illegal
12. Those who store (food) and cause famine
Conclusion
The principles and rules of Akhi for trade, profession, business, and social life are also the basis of today’s business and mer- chants. The moral or ethics, which business world needs these days, has been observed and practiced by Seljuk and Ottoman’s merchants since 1200’s. It is vital that morality of Akhism be revived in such areas as consumer rights, labourer rights, rela- tionship between labourer and boss and quality etc. Especially, vocational organizations should be paying attention.
REFERENCES
AYDIN, Nevzat (2015), “Ahîlikte İş Ve Ticaret Ahlâkının Hz.Peygamber’in Sünnetindeki Temel Referansları” Journal of Bülent Ecevit University, Faculty of Theology, Vol. 2, Iss. 1, 2015, pp. 87-104.
ÖZ Ersan, (2014), Ticaret Ahlâkı, www.ersanoz.com Retrieved:28.02.2017 KILINÇ, Murat(2010), Ahîler ve Ahîlik Kültürü,
SANCAKLI, Saffet, (2010).“Ahîlik Ahlâkının Oluşumunda Hadislerin Etkisi”, Journal of İ.U., Faculty of Theology, Spring 2010/ 1(1) 1-28.
BÎKUN, Refik İsa, (2004), İş Ahlâkı, İstanbul, İGİAD Publishing
http://aliulkermem.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/34/25/163290/do- syalar/2013_02/26032143_ahîlikgeneltanm.pdf Retrieved: 17.02.2017 https://anayasa.wordpress.com/2009/01/13/ahîlik-gorgu-kurallari/ Retrieved: 20.02.2017.