ALTERNATİF YATIRIM
ARAÇLARI
ALTERNATIVE
INVESTMENT TOOLS
OF INTEREST-FREE
ECONOMY
Faizsiz ekonomi, parasal hareketlerin, mutlaka bir mal veya hizmete karşılık geldiği; gelirin ise, kâr ve zarar paylaşımına dayalı elde edildiği bir sistemdir. Bu sistemdeki fon kullandırma yöntemleri, mevcut ekonomilerde alternatif yatırım araçları olarak görülmektedir.
Temel finansman yöntemleri; ortaklık modeli, ticaret modeli, diğer modeller ve destek uygulamalardır. Ortaklık modelini, mudarebe (emek - sermaye ortaklığı) ve müşareke (kâr- zarar ortaklığı) oluşturmaktadır. Ticaret modelini; murabaha (maliyete ek kar marjlı satış), selem (ileriye yönelik satın alma), istisna (siparişe dayalı satın alma) ve icare (finansal kiralama) oluştur- maktadır. Sukuk (İslami finansman bonosu) ve tekafül (İslami sigorta), diğer modellerde yer alan yatırım araçlarıdır. Destek uygulamalar ise teverruk, karz-ı hasen (faizsiz ödünç) ve vekalettir (Çürük, 2013 : 39).
Interest-free economy means that monetary movements correspond to absolutely goods or services; Income is based on profit and loss sharing. Funding methods in the system are seen as alternative investment instruments in existing economies.
Basic financing methods; Partnership model, trade model, other models and support applications. It forms partnership model, part- nership (labour - capital partnership) and special form of partner- ship (profit - loss partnership). Trade model; (Prospectus purchase), exemption (order-based purchase) and intervention (financial lease). Sukuk (Islamic financing bonus) and takaful (Islamic insurance) are the investment instruments in other models. The support applications are as follows: donation, interest-free (borrowing without interest) (Çürük, 2013:39)
As a term, Partnership; “Capital from one side, labor-capital part- nership formed from the other side to be an enterprise”. Meet the idle capital with a talented workforce that cannot find funding. The bank finances the capital, and the customer puts the effort and the transactions are carried out. The profit obtained is initially shared between the bank and the customer at agreed rates. There is a structure based on trust. In case of loss, if the customer is not defective, the bank will take over the entire loss. Special form of partnership is distinguished from partnership by means of financing all the parties. There is a more realistic understanding of partner- ship. It is a type of partnership, in which the parties participate in the capital. Although profits are shared according to predefined agreement rates, if the related activity is damaged, only the capital participation rate is taken into consideration (Netzer, 2004: 20). The usury is the cost of the goods to be reported to the custom- er and sold by adding profit on it. In other words, the customer knows how much profit the seller made because of the goods he bought. People in usury negotiate a profit margin (cost + profit) to be added on a known cost. Today, the main method of earning money in participating banks is usury. The transactions are mostly
Arş. Gör. Samiye EKİM
Adıyaman Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü. Adıyaman University, Faculty of Economics and Administrative
R. A. Samiye EKİM
Sciences, Department of Businessin the form of profitable sales of futures taken in advance. A cus- tomer who needs a commodity and cannot provide the required financing wants to buy the com- modity from the interest-free bank. The interest-free bank also sells this product in advance, after purchasing it in advance, by add- ing a certain amount of profit to it according to the payment power of the customer (Şahin,2007;56). The seller says “this property cost me 500 liras, I sell 50 liras profit to you 550 liras” or “this proper- ty cost me 500 liras, I add 10% profit and sell you 550 liras”; this trade is usury (Çürük, 2013: 48). Selem is the payment of the full price of a particular good or ser- vice in advance and purchase at an advanced level. The bank pays in advance and buys the goods to be produced in the future. However, it has to wait for the sale to sell it. According to Islamic law, sale of money, gold, silver and money-like assets by this method is strictly forbidden since the income obtained is evaluated as interest (Tekbaş, 2013: 5). The exception is the sale of a commodity that does not already exist and will be produced in the future. This system is usually applied in agriculture and construction projects. The customer pays the remaining amount back to the bank in instalments after paying a certain down payment. This method has been successfully used especially in the financing of large-scale construction projects in the Gulf countries (Tekbaş, 2013: 6). The exceptional financing method is similar to the Selem method, which is a forward-looking purchas- ing method, different from SELEM because of the features such as the construction of the goods to be purchased, the instalment payment of the goods, or the payment at a later date (Çobankaya, 2014; 18). Leasing refers to the term “leasing, interest sale”. For example, the right to use a home (benefit) is to transfer a certain amount of money to another person for a certain period of time. It is also possible for people to rent their labour. Today’s business contracts are in fact leasing contracts (TKBB, 2017). According to the Financial Leasing Act, any movable or immovable property may be subject to an action. However, it is not possible to apply for patent rights, intellectual and industrial rights, and for intangible matters such as computer software. Among the goods that may Mudarebe terim olarak; “bir ta-
raftan sermaye, diğer taraftan işletme olmak üzere oluşturu- lan emek-sermaye ortaklığını” (TKBB, 2017) ifade eder. Atıl durumdaki sermaye ile fon bu- lamayan yetenekli iş gücünü buluşturur. Banka sermayeyi finanse eder, müşteri de eme- ğini ortaya koyar ve işlemler gerçekleştirilir. Elde edilen kâr başlangıçta anlaşılan oranlar- da banka ve müşteri arasında paylaşılır. Güvene dayalı bir yapı mevcuttur. Zarar edilmesi durumunda, müşteri kusurlu de- ğilse, zararın tamamını banka üstlenir. Müşareke, mudare- beden tüm tarafların yatırıma finansman sağlaması yönüyle ayrılır. Daha gerçekçi bir ortaklık anlayışı mevcuttur. Tüm tarafla- rın sermayeye katıldığı bir ortak-
lık türüdür. Kârlar önceden belirlenen anlaşma oranlarına göre paylaşılmasına rağmen, ilgili faaliyetten zarar edilmesi halinde sadece sermayeye katılım oranı esas alınır (Netzer, 2004: 20). Murabaha, malın maliyetinin müşteriye bildirilmesi ve üzerine kâr eklenerek satılmasıdır. Yani müşteri satın aldığı mal sebebiyle satıcıya ne kadar kâr verdiğini bilmektedir. Murabahada kişiler bilinen bir maliyetin üzerine eklenecek kâr marjı (maliyet+kâr) üzerine pazarlık yaparlar. Bugün katılım bankalarının asıl para kazanma yöntemi murabahadır. İşlemler daha çok peşin alınan malın vadeli kârlı satımı şeklinde işlemektedir. Bir mala ihtiyacı olup da gerekli finansmanı temin edemeyen müşteri faizsiz bankadan söz konusu malın satın alınmasın ister. Faizsiz banka da bu malı peşin olarak satın aldıktan sonra belli bir kâr payını da üzerine ekleyerek müşterinin ödeme gücüne göre vadeli bir şekilde satar (Şahin,2007;56). Satıcının “bu mal bana 500 liraya mal oldu, 50 lira kâr ekleyerek sana 550 liraya satıyorum” veya “bu mal bana 500 liraya mal oldu, %10 kâr ekleyerek sana 550 liraya satıyorum” diyerek yaptığı alış veriş bir murabaha satışıdır (Çürük, 2013: 48). Selem, belirli bir malın veya hizmetin bedelinin tamamının peşin olarak ödenip ileri bir vadede satın alınmasıdır. Banka peşin ödeme yaparak gelecekte üretilecek olan malı satın alır. Fakat bu malı satmak için vadesini beklemek zorundadır. İslam hukukuna göre para, altın, gümüş ve para
benzeri varlıkların bu yöntemle satışı, elde edilen gelir faiz olarak değerlendirildiği için kesinlikle yasaktır (Tekbaş, 2013: 5). İstisna, hâlihazırda var olmayan ve gelecekte üretilecek bir malın satıl- ması işlemidir. Bu sistem genellikle tarım ve inşaat projelerinde uygulanmaktadır. Müşteri belirli bir peşinat ödedikten sonra ka- lan tutarı taksitler halinde bankaya geri öder. Bu yöntem özellikle Körfez ülkelerinde büyük ölçekli inşaat projelerinin finansma- nında başarılı bir şekilde kullanılmıştır (Tekbaş, 2013: 6). İstisna yoluyla finansman yöntemi, ileriye yönelik satın alma yöntemi olan selem yöntemine benzemekle beraber, satın alınacak malın inşa edilecek olması, malın bedelinin taksitli ödenebilmesi ya da ileriki bir tarihte ödenebilecek olması gibi özellikleri nedeniyle selemden farklıdır (Çobankaya,2014;18). İcare (leasing), terim olarak “kiralamayı, menfaat satışını” ifade eder. Örneğin bir evin kullanım hakkının (menfaat) belli bir bedel karşılığı belli bir süreliğine başkasına devredilmesidir. İnsanların emeklerini kira- lamaları da mümkündür. Bugün yapılan iş sözleşmeleri aslında icare akdidir (TKBB, 2017). Finansal Kiralama Kanunu’na göre her türlü taşınır ya da taşınmaz mal, icare konusu olabilir. An- cak patent hakkı, fikri ve sınai haklar ile bilgisayar yazılımı gibi maddi olmayan konular için icare yapılamamaktadır. İcareye konu olabilecek mallar arasında tıbbi cihazlar, bilgisayarlar ve diğer bilgi işlem üniteleri, santraller ve haberleşme cihazları, enerji tesisleri, kara nakil vasıtaları, hava taşıma araçları, kuru yük gemileri, tanker ve diğer deniz taşıtları, inşaat makineleri, vinçler, iş makineleri, matbaa makineleri, her türlü tezgâh ve üretim makineleri, tekstil makineleri, fabrikalar ve hastaneler, otel ve büro donanımları sayılabilmektedir (Aktepe,2012;118). Sukuk, Arapça “sak” (sertifika, vesika) kökünden gelir ve sak’ın çoğul halini ifade eder. İhraç edildikten sonra eşit değerleri temsil eden; ihraçtan elde edilen tutarların önceden planlanan şekilde yatırım yapıldığı; yapılan yatırım türüne göre duran varlıklar ve benzerleri üzerindeki haklar ve payların temsil edildiği ya da bir projede veya özel bir yatırım faaliyetinde ortaklık hakkı veren sertifikalardır (AAOIFI, 2017). Devletlerin ve anonim şirketlerin faiz karşılığı borçlanacakları finansal enstrümanlar olan tahvil ve hazine bonosuna alternatif olan sukuk ihracı, faizsiz ekonomide devletlerin ve İslâmî hassasiyet taşıyan büyük kuruluşların ticârî işlemler yoluyla nakit temin etmeleri ve faizsiz gelir elde etmek isteyenlere bir yatırım aracı sunmak amacıyla gündeme gelmiştir. Tekafül, İslami sigortacılık sisteminin diğer adıdır. Yardımlaşma, dayanışma, bağış ve ortaklık esasına dayanır. Ödenen primler sigorta şirketinin değil katılımcılarındır. Bu primlerle katılımcı- lara sigorta tazminatı ödenir. Ayrıca bu fonlar faizsiz yatırım alanlarında değerlendirilerek katılımcılar adına kâr sağlanır (TKBB, 2017).
be subject to insurance are medical devices, computers and other computing units, power plants and communication devices, power plants, land transportation vehicles, air transport vehicles, dry cargo vessels, tankers and other marine vehicles, construction machines, cranes, Machines, all kinds of looms and production machines, textile machines, factories and hospitals, hotel and office equipment (Aktepe, 2012;118).
Sukuk comes from the root of Arabic “sak” (certificate) and refers to the plural form of sak. Certificates representing equal amounts from the date of issuance, amounts issued from the issuance of which are previously invested in a planned manner, rights and interests on fixed assets according to the investment type, and so on, or the right to partnership in a project or private investment activity (AAOIFI, 2017). As an alternative to bonds and treasury bills, which are the financial instruments for which governments and joint-stock com- panies will borrow interest-bearing debt, sukuk export has come to the fore in the interest-free economy to provide cash for large-scale institutions and Islamic-sensitive corporations through commercial transactions. Takaful is the other name of Islamic insurance system. It is based on solidarity, donation and partnership. Paid premiums are not participants of the insurance company. With these premiums, insurance coverage is paid for the participants. In addition, these funds are evaluated in interest-free investment areas and profits are
Teverruk, bir malın taksitle alınıp, satıcısından başka birine peşin olarak satılmasıdır. Bu sistemle nakit ihtiyacı olan kişi ihtiyacını karşılar. Katılım bankaları tarafından ödeme güçlüğü çeken müş- terilerin borçlarını yeniden yapılandırma amacıyla kullanılabilir (Tekbaş, 2013: 6). Karz-ı hasen, “faizsiz borç vermek, borçtan gelir elde etmemek” olarak ifade edilir. Örneğin 100.000 TL borç verip yine 100.000 TL almak. Öte yandan, enflasyon farkını istemek meşrudur (TKBB, 2017). Karz-ı hasen ile bir kim- seye bir miktar para yahut ihtiyaç duyduğu birkaç kilo buğ- day vermek suretiyle ihtiyacını karşılamak ve bir müddet sonra fazlalık olmaksızın geri almak bir nevi yardımlaşma olmakta, İslami finansın temel amaçlarına katkı sağlamaktadır (Aktepe, 2012: 59). Vekalet, terim olarak “muhafaza etmek ve korumak” anlamlarına gelmekte olup, literatürde; “caiz olan ve bilinen bir tasarruf konusunda bir kimsenin kendi yerine başka birisini vekil kılması” şeklinde açıklanmaktadır (Döndüren, 2005: 546). Bir çeşit acentelik sözleşmesidir ve genellikle uzmanlık ücreti içermek- tedir. Genel olarak büyük depo hesapları için kullanılmaktadır. Kişi/kurum yatırım yapılan sermayeye sahiptir ve başka bir ku- rumu acente olarak atar ve uzmanlık ücreti öder (TKBB, 2017).
KAYNAKÇA
Aktepe, İ. E.(2012). İslam Hukuku Çerçevesinde Finansman ve Bankacılık. İstanbul: Hayat Yayınları.
Çobankaya, F. T. (2014). Katılım Bankalarının Türkiye’deki Farkındalık Düzeyinin Tespiti: Batı Akdeniz Bölgesinde Bir Araştırma.(Yüksek Lisans Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çürük Akten, S. (2013). İslami Finansın Türkiye’deki Gelişimi, Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Döndüren, H. (2005). Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali, İstanbul, Erkam Yayınları.
Netzer, M. S. (2004), Riba in Islamic Jurisprudence, Master Thesis for Fletcher School.
Şahin, E. (2007). Türkiye’de Dünden Bugüne Katılım Bankaları. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tunç, H. (2010).Katılım Bankacılığı Felsefesi Teorisi ve Türkiye Uygulaması. İstanbul: Nesil Yayınları.
Tekbaş, M. Ş. (2013). SERPAM Araştırma Notları – 1. İslami Finans Kavramı, Ürünler, Dünyada ve Türkiye’de Gelişimi ve Geleceği (http://serpam.istanbul.edu. tr/wp-content/uploads/2012/09/Islami_Finans.pdf ; Erişim tarihi: 25.02.2017). İslami Finansal Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Kurumu, http://www.aaoifi. com/ ; (Erişim tarihi: 25.02.2017).
Türkiye Katılım Bankaları Birliği, http://tkbb.org.tr/faizsiz-finans-sozlugu/ ; (Erişim tarihi: 25.02.2017).
provided in the name of the participants (TKBB, 2017). Teverruk is that a good is bought in instalments and sold to another person in cash. With this system, the person who needs cash meets his needs. Participation can be used by banks to restructure the debts of cus- tomers who have difficulty paying (Tekbaş, 2013:6). Loan in Islam is expressed as “lending without interest, not getting income from debt”. For example, lend 100.000 TL and get 100.000 TL again. On the other hand, it is legal to ask for inflation (TKBB, 2017). With loan in Islam, it is a kind of help to meet someone’s needs by giving somebody some money or a few kilos of wheat they need and to get it back without any extra after a while, contributing to the basic aims of Islamic finance (Aktepe, 2012: 59). Deputation means, “to preserve and protect” as a term; “It is permissible for one person to substitute another person for a known savings.” (Döndüren, 2005: 546). It is a kind of agency contract and usually includes specialist fees. It is generally used for large warehouse accounts. The person / institution has capital invested and another institution acts as an agent and charges expertise (TKBB, 2017).
REFERENCES
Aktepe, İ. E.(2012). İslam Hukuku Çerçevesinde Finansman ve Bankacılık. İstanbul: Hayat Yayınları.
Çobankaya, F. T. (2014). Katılım Bankalarının Türkiye’deki Farkındalık Düzeyinin Tespiti: Batı Akdeniz Bölgesinde Bir Araştırma.(Yüksek Lisans Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çürük Akten, S. (2013). İslami Finansın Türkiye’deki Gelişimi, Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Döndüren, H. (2005). Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali, İstanbul, Erkam Yayınları.
Netzer, M. S. (2004), Riba in Islamic Jurisprudence, Master Thesis for Fletcher School.
Şahin, E. (2007). Türkiye’de Dünden Bugüne Katılım Bankaları. (Master Thesis). İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tunç, H. (2010).Katılım Bankacılığı Felsefesi Teorisi ve Türkiye Uygulaması. İstanbul: Nesil Yayınları.
Tekbaş, M. Ş. (2013). SERPAM Araştırma Notları – 1. İslami Finans Kavramı, Ürünler, Dünyada ve Türkiye’de Gelişimi ve Geleceği (http://serpam.istanbul.edu. tr/wp-content/uploads/2012/09/Islami_Finans.pdf ; Retrieved: 25.02.2017). İslami Finansal Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Kurumu, http://www.aaoifi. com/ ; (Retrieved: 25.02.2017).
Türkiye Katılım Bankaları Birliği, http://tkbb.org.tr/faizsiz-finans-sozlugu/ ; (Retrieved: 25.02.2017).