Ara sorular ve anlama-yorumlama soruları: YY’ye uygun olarak hazırlanan yeni müfredatın 9.sınıf Türk Edebiyatı ders kitabında, metinlerle ilişkil

ara soruların yanı sıra anlama-yorumlama sorularına da yer verilmiştir. Ders kitapları sözel zekâ merkezli hazırlanmış olsa da görsel zekâsı gelişmiş öğrencilerin rahatlıkla cevaplayabileceği ve öğrenmelerine katkı sağlayacak uzamsal zekâ unsurlarına da yer verilebilmektedir.

“Çanakkale Şehitleri Anıtı’nın, Kar şiirinin ve yanındaki resmin size neler düşündürdüğünü sözlü olarak ifade ediniz.” ara sorusu, Güzel Sanatlar İçinde Edebiyatın Yeri konusunda işlenen A.Muhip Dıranas’ın Kar şiirindeki ve hazırlık çalışmasındaki görsellerle ilişkilendirilmiştir. Uzamsal zekâ açısından öğrencilerin görsel malzemelerden hareketle soruyu yanıtlaması yerinde bir tercihtir. “Kar şiirini, şiirin yanındaki resmi ve seyrettiğiniz bir sinema filmini, seçtikleri anlatım yolları bakımından değerlendiriniz. Aşağıdaki şemayı da dikkate alarak güzel sanatların hangi ölçütlere göre sınıflandırıldığını belirleyiniz.” Düzenleyici araçlar bölümünde değerlendirdiğimiz şema ve gerçekçi-benzer araçlarda ele aldığımız görsel malzemeler, yukarıdaki önerme ile öğrencilerin yorum yapmalarında kullanılmaktadır. Bu durum görsel öğrenmenin gerçekleşmesine olanak sağlamaktadır. Aynı konunun anlama-yorumlama bölümünde verilen gerçekçi ve benzer görsel araçlardan hareketle öğrencilerin sanat dallarını belirlemeleri istenmektedir. Görsel malzemeleri kullanarak daha kolay öğrenen öğrenciler için, soruların resim, fotoğraf ya da karikatür ile desteklenmesi gerekmektedir.

Edebî Metin konusunun anlama-yorumlama bölümünde edebî dile ilişkin verilen şemadan hareketle yazar ve okuyucunun ortak paydalarının, eserin

anlaşılırlığını nasıl etkilediğinin okunan eserler göz önüne alınarak açıklanması istenmektedir. Uzamsal zekâsı gelişmiş öğrencilerin şemayı inceleyerek yorum yapmaları daha kolay olmaktadır.

Edebiyat ve Gerçeklik konusunda, “cazgır ve Kırkpınar Güreşleri isimli metinler arasındaki farklı ve ortak noktalar nelerdir? Tartışınız. Tartışma sonuçlarından bir poster oluşturarak sınıfın duvarına asınız.” şeklinde bir ara soru bulunmaktadır. Bu çalışmada öğrencilerin bir sunu hazırlanması istenmektedir. Görsel zekâ açısından öğrencilerin poster hazırlamaları yerinde bir tercihtir. Aynı konunun anlama-yorumlama bölümünde verilen şema öğrencilerin görerek düşünmelerine ve anladıklarını sözlü olarak ifade etmelerine yardımcıdır.

Metin ve Şair konusunun anlama-yorumlama bölümünde verilen şiirlerin, Ahmet Haşim ya da Karacaoğlan’dan hangisine ait olduğunun belirlenmesi ve ders kitabındaki tabloya sebepleriyle yazılması istenmektedir. Öğrencilerden tablo doldurmalarını istemek uzamsal zekâyı dolaylı olarak geliştiren bir etkinliktir.

“Hasta Çocuk metnindeki olayları bir zincirin halkaları gibi düşününüz. Olayların birbirini nasıl izlediğini, olay sırasını bozmadan aşağıdaki zincir halkaları içine yazınız ve manzumenin olay örgüsünü oluşturunuz.” çalışması Manzume ve Şiir konusunda verilmiştir. Öğrencilerin görsel şema oluşturmasına fırsat veren bu ara soru görsel zekâya uygundur.

Manzume ve Şiir Örneklerini İnceleme konusunda, Âşık Ömer’in koşması ile Gevherî’nin koşmasını inceleyen öğrenciler, tespit ettikleri benzer ve farklı yönleri ders kitabında verilen tabloya yazmaktadırlar. Görsel zekâsı gelişmiş öğrencilerin tablolaştırma ile öğrenmeleri daha kolay olmaktadır

N.Fazıl Kısakürek’in Şehirlerin Dışında adlı şiirine ilişkin verilen ara sorularda “Şiirden çevre sorunları ile ilgili hangi sonuçlara varılabilir.” sorusunun cevabını tartışan öğrencilerden sonuçları renkli kartonlara yazarak sınıf panosuna asmaları istenmektedir. Öğrencilerin yaparak öğrenmelerine ve görsel olarak

bilgilerini pekiştirmelerine fırsat veren bu çalışma uzamsal zekâsı gelişmiş öğrenciler için yerinde bir tercihtir.

Olay Çevresinde Oluşan Edebî Metinleri Tanıma ve Gruplandırma konusunda işlenen Köpek ve Vatan yahut Silistre adlı metinlerin dilini ve ifade biçimlerini inceleyen öğrenciler, tespit ettikleri benzer ve farklı yönleri ders kitabındaki tabloda göstermektedir. Görsel zekânın öğretim stratejilerinden tablolaştırmaya uygun olan bu çalışma ile metinlere ilişkin ara sorular görsel olarak desteklenmiştir. Olay Çevresinde Oluşan Edebî Metinler şemasından hareketle öğrencilerin sınıflandırma yapmalarına da yardımcı olunmaktadır. Soruların şema ve tablolarla desteklenmesi görsel zekânın gelişimine katkı sağlamaktadır. Aynı konunun, anlama-yorumlama bölümünde verilen resimlerin hangi edebî metin türleriyle ilişkilendirilebileceği sorulmaktadır. Görsel düşünmeye ve zihinsel ilişki kurmaya yardımcı olan bu soru da uzamsal zekâya hitap etmektedir.

Ömer Seyfettin’in Forsa adlı hikâyesine ilişkin ara sorulardan birinde, hikâyedeki olayların birbirini nasıl izlediğini bir grafik çizerek gösterme istenmektedir. Öğrencilerin olay örgüsünü grafik haline getirmeleri görsel zekâsı gelişmiş olanlar içim etkili bir çalışmadır.

Olay Çevresinde Oluşan Edebî Metinler ünitesinde işlenen metinlerdeki tip ve karakterlere ilişkin tablolar verilmiştir ve öğrencilerin tabloda verilen soruları cevaplayarak tip-karakter ayrımını yapmaları sağlanmıştır. Ö.Seyfettin Forsa, Muradına Eren Kız, Oğuz Kağan Destanı, Kerem ile Aslı hikâyesi, M.Âkif Ersoy Seyfi Baba, S.Faik Abasıyanık Köy Hocası ile Sığırtmaç, Peyami Safa Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, A.Kutsi Tecer Koçyiğit Köroğlu, Yeni Bilmeceler, Karagöz Ağalığı, A.Turan Oflazoğlu Sinan adlı metinlerde tip-karakter tablolarına yer verilmiştir. Bu tabloların görsel zekâya doğrudan olmasa da dolaylı olarak hitap ettiğini söyleyebiliriz.

Anlatmaya Bağlı Edebî Metinlerde Tema konusunun anlama-yorumlama bölümünde, öğrencilerden kendi belirledikleri bir tema etrafında metin oluşturmaları

istenmektedir. Aynı temayı içeren resimler ve karikatürler yaparak sınıf panosuna asan öğrenciler, sözel zekâları ile görsel zekâlarını bir arada kullanmaktadırlar. Sözel ifade yeteneği gelişmemiş öğrencilerin, görsel olarak kendilerini anlatması ÇZK açısından dikkate değerdir.

Anlatmaya Bağlı Edebî Metin Örneklerini İnceleme konusunda, anlama- yorumlama bölümünde tabloda gruplandırılmış edebî türlerin hangi ölçütlere göre sınıflandırıldığı sorulmaktadır. Öğrencilerin tabloyu okuyarak zihinde canlandırma işlemi yapmasını sağlayan bu çalışma uzamsal zekâya dolaylı da olsa hitap etmektedir.

Göstermeye Bağlı Edebî Metinler konusunda anlama-yorumlama bölümünde “Bir tiyatro metnini okumakla sahnede oyun olarak seyretmek arasında konunun anlatımı ve üzerimizde bıraktığı etki bakımından ne gibi farklılıklar vardır?” şeklinde yöneltilen soru öğrencilerin geçmiş yaşantılarına yöneliktir. Tiyatro metni okuyan ya da seyreden öğrencilerin öğrenme şekillerini tespit etmek için uygun bir çalışmadır. Tiyatro oyununu seyrederek zihinde daha kolay canlandırabilen öğrencilerin görsel zekâsı gelişmiştir.

Öğretici Metinlerde Dilin İşlevi şemasından hareketle Ernst Cassirer’in Sanat adlı metninde dilin öncelikle hangi işlevde kullanıldığı sorulmaktadır. Öğrencilerin şema okumasını sağlayan bu soru, zihinde canlandırmaya fırsat vermektedir.

DK esaslı TDE programına uygun olarak hazırlanan ders kitaplarında ele alınan metinlere ilişkin sorulara yer verilmiştir. Bu sorular genellikle sözel zekâya hitap eden, anlama ve açıklama esaslıdır. Sorular hazırlanırken görsel zekâ dikkate alınmamış olsa da yer yer uzamsal zekâya uygun sorulara rastlanmaktadır.

MEB tarafından yayınlanan Edebiyat 1 ders kitabında metin üzerine çalışmalar başlığı altında sorular bölümü bulunmaktadır. Ninni konusunda verilen ninni örneğinde çocuğun uyuması için hangi varlıklardan yararlanılarak nasıl bir tablo oluşturulduğu sorulmaktadır. Öğrencilerin hayal güçlerini kullanmalarına ve

zihinde canlandırma stratejisini uygulamalarına fırsat veren bu soru sözel zekâ ile birlikte uzamsal zekâyı da kapsamaktadır.

“İnsanların, tabiata, dış çevreye olan ilgi ve merakı nedeniyle gözlemlerine dayanarak vardıkları sonuçlar, oluşturdukları eserlere yansımıştır. Bu gözlem yeteneğini özellikle yukarıdaki bilmecelerden hangilerinde görüyorsunuz?” sorusu bilmece metinleriyle ilişkilendirilmiştir. Gözlem, görsel zekânın önemli unsurlarındandır. Bu soru dolaylı olarak görsel zekâsı gelişmiş öğrencilere hitap etmektedir.

İlâhi konusunda “İlâhide Yunus Emre, tabiattaki varlıklardan yararlanarak benzetmeler yapıyor. Yunus Emre’nin ve diğer halk şairlerinin yaşam biçimlerini düşünerek bunun nedenini açıklayınız.” şeklinde yöneltilen soru, öğrencilerin hayal kurmalarına ve zihinlerinde tabiat unsurlarını canlandırmalarına yardımcı olmaktadır.

Nefî’ye ait Kaside’ye ilişkin soruda öğrencilerin, kasidenin bölümlerini bir şema halinde göstermeleri istenmektedir. Bilgilerin şemaya dönüştürülmesi, görsel öğrenmeyi kolaylaştıran bir öğretim tekniğidir.

Şimşek, Serhat ve İnkılâp Yay. TDE 1 kitaplarındaki metin üzerine çalışmalar, araştırmalar ya da araştırma soruları başlıkları altında verilen sorularda görsel zekâyla ilişkili unsurlara rastlanmamıştır. Bahsi geçen ders kitaplarında, DK’nın yansıması olarak sorular sözel zekâya yöneliktir. Diğer zekâ alanları dikkate alınmamıştır.

4.1.3.3. Ölçme-değerlendirme ve ünite sonu değerlendirme soruları: ÇZK esaslı