Düzenleyici araçlar: ÇZK’nın ışığında hazırlanan Türk Edebiyatı 9 sınıf ders kitabında, düzenleyici araçlardan şema ve tablo tercih edilmiştir Sosyal

alanlarda grafik, harita, diyagram gibi malzemelerin kullanılmasına çok nadir rastlanmaktadır. Ders kitabımızın genelini değerlendirecek olursak, düzenleyici araçlar yerinde kullanılmaktadır ve bilgi vermek, bilgileri desteklemek, ilgi çekmek, konuları özetlemek, olgular kavramlar arasındaki ilişkileri göstermek, zihinde canlandırılması güç durumları açıklamak amaçlarına hizmet etmektedir. Öğrencilerin kendilerini değerlendirmesini sağlayan ve her bölümün sonuna yerleştirilmiş olan öz eleştiri tabloları dikkat çekicidir. Çünkü birçok zekâyı kapsayan bu tablolar, şekil yönüyle de görsel zekâya hitap etmektedir (s.58).

Tablo 4.2

MEB Türk Edebiyatı s. 58

Kavram haritaları tek bir kavramdan hareketle tüm konuyu özetleyen ve öğrencinin görsel bir şemayla zihinde kodlama yapmasına fırsat tanıyan düzenleyici araçlardır. Ne yazık ki ders kitabımızda kavram haritaları kullanılmamıştır. Oysa ele alınan her üniteye ilişkin bir kavram haritası oluşturulabilir ve uzamsal zekâsı gelişmiş öğrencilerin bütüncül bir bakış açısıyla konuları zihinlerinde canlandırmalarına imkân verilebilir. Bu husus en büyük eksikliktir.

Ders kitabında kullanılan şemalar, kazanımlara paralel olarak verilmiştir. Sanatları Sınıflandırma Şeması (s.2), güzel sanatların hangi ölçütlere göre sınıflandırıldığını belirleme kazanımıyla ilişkilendirilmiştir. Öğrencilerin şemayı

okuyarak görsel düşünme aşamasına geçmesini sağlayan bu araç, zihinde kodlama yapmaya da yardımcıdır.

Edebî metnin oluşmasına sebep olan temel ifade tarzlarını belirleme kazanımı, Edebî Metinlerin Temel İfade Şekilleri şeması (s.17) ve edebî metinlerini sınıflandırma kazanımına dair verilen edebî metinler şeması (s.17) ile görsel öğrenme desteklenmiştir.

Yazıldığı dönemin zihniyeti ile şiirin ilişkisini belirleme kazanımı için zihniyet kavramının şemalaştırılması (s.28) görsel zekâ açısından dikkate değerdir. Çünkü uzamsal zekâsı gelişmiş öğrenciler okumaktan ziyade görerek ve şemalaştırarak öğrenirler. Şiirde imgenin doğuş nedenlerini gerekçeleriyle birlikte açıklama kazanımı da şema (s.36) ile desteklenmiştir.

Olay çevresinde oluşan edebî metinleri gruplandırma kazanımı bir şema (s.92) ile ve göstermeye bağlı edebî metinleri gruplandırma kazanımı da göstermeye bağlı edebî metinler şeması (s.159) ile desteklenmiştir. Aynı şekilde Türk tiyatrosunu gruplandırmak için de şema (s.161) kullanılmıştır.

Öğretici metinlerin yazılış amaçlarını belirleme kazanımına ilişkin verilen şema (s.181) diğer şemalardan farklı olarak balık kılçığı modelindedir. Bu şema modeli kavram haritası oluşturmada sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Ancak bu şema bir kavram haritası şeklinde hazırlanmamıştır. Yine de öğrencilerin görsel düşünmeyi gerçekleştirmelerini sağlamaktadır. Ana düşünce terimi ile ne ifade edilmek istendiğini açıklama kazanımına paralel olarak verilen balık kılçığı şeması da (s.184) aynı özelliktedir.

Öğretici metinlerde dilin işlevini belirlemek için verilen şema (s.188) ve öğretici metin türleri şeması (s.188), bilgi verme ve özetleme amacıyla hazırlanmıştır. Sözel ve görsel zekâyı kapsayan bu şemalar kavram haritasına yaklaşan bir özellik gösterdiklerinden dikkat çekicidirler.

Şekil 4.2 Şekil 4.3

MEB Türk Edebiyatı s.17 MEB Türk Edebiyatı s. 181

İncelediğimiz ders kitabında, genel edebî bilgileri vermek amacıyla kullanılan şemalar yukarıdaki örnekler gibidir. Renk seçiminin değişiklik göstermesi tutarlılık ilkesine aykırı kabul edilse de, renklerle daha kolay öğrenen görsel zekâsı gelişmiş öğrenciler için öğrenmeye güdüleyici renklerin kullanılması daha uygundur. Fakat kitabımızda tek renk kullanılarak bu nokta göz ardı edilmiştir.

1992 programına uygun olarak hazırlanmış TDE 1 ders kitaplarında düzenleyici araçlar bilinçli bir şekilde kullanılmamıştır. Aşağıda ele alacağımız ders kitaplarında görsel zekâya katkı sağlayabilecek ya da sağlayamayacak düzenleyici görseller değerlendirilecektir. Genel olarak, ÇZK’ya dayalı eğitimin prensiplerinden uzak olan bu ders kitaplarında yetersiz malzeme kullanılmıştır; ancak yer yer olumlu örneklerle de karşılaşılmaktadır.

Şekil 4.4

MEB Lise 1 Türk Edebiyatı 1 s. 49

MEB tarafından yayınlanan ders kitabında, Türk edebiyatının devirleri (s.21), Türk halk edebiyatı (s.49), Türk edebiyatında mensur eserler (s.98) konuları şemalarla özetlenmektedir (s.49). Örnekteki gibi şemalar, renk seçimleri ve bütüncül yaklaşımlarıyla uzamsal zekâsı gelişmiş öğrenciler için doğru tercihlerdir. Şemaları zihinde canlandırmak, görerek öğrenenler için oldukça kolaydır. Sayıları yetersiz olmasına karşın kitaba yerleştirilen şemalar ÇZK’ya uygundur. Ancak, tüm bölümleri özetleyecek kavram haritaları, şemalar, tablolar ve diyagramlar kullanılmış olsaydı, uzamsal zekâyı geliştirici olduğunu söyleyebilirdik.

Şimşek Yay. Edebiyat 1 ders kitabında, iki yerde düzenleyici araç kullanılmıştır ve bunlar elbette ki yetersizdir. Görsel öğrenme ve zihinde şemalaştırma stratejilerinin göz ardı edildiği ve ÇZK’dan uzak, sadece sözel zekâya

hitap eden DK esaslı bu ders kitabındaki şemalar; Türk edebiyatının devirleri (s.29) ve Türk edebiyatında nesir (s.139) konularında özet bilgiler veren bir özellik göstermektedir (s.139).

Şekil 4.5

Şimşek Lise 1 Edebiyat s. 139

Örnekte görüldüğü gibi renklerle düşünmeye ve zihinsel kodlamalar yapmaya imkân verecek şemalar kullanılmamıştır. Bu durum görsel zekânın gelişimini engellemektedir.

Serhat Yay. Edebiyat 1 ders kitabında, görsel malzemelerin hepsinde var olan yetersizlik, düzenleyici araçlarda da görülmektedir. Yalnızca Türk edebiyatının dönemlerine ilişkin bir şema (s.13) kullanılmıştır.

İnkılâp Yay. ders kitabında ise hiçbir düzenleyici araç kullanılmamıştır. Bu durum ÇZK’nın verilerinin dikkate alınmadığının göstergesidir.

Şekil 4.6

Serhat Lise 1 Edebiyat s. 13

4.1.3. Sorular

Ders kitaplarında yer alan sorular; alıştırma ve hazırlık soruları, ara sorular ve ünite sonu değerlendirme sorularıdır. Soruların görsel zekâyla ilişkisi, öğrencilerin görsel düşünmelerine fırsat vermesi ya da görsel sunumlara yönlendirmesidir. İncelediğimiz ders kitaplarındaki sorular, hazırlık soruları, ara sorular ile anlama- yorumlama soruları ve ölçme değerlendirme ile ünite sonu değerlendirme soruları başlıkları altında ele alınacaktır.

4.1.3.1. Hazırlık soruları ve çalışmaları: Yeni eğitim anlayışımıza uygun olarak