Yetişkin Eğitiminin Tanımı ve Kapsadığı Alan

İngilizce’de eğitim (education) ile yetiştirme (training) arasında bir ayırım vardır. Eğitim; hayatın bütün alanlarında ihtiyaç duyulan bilgi, ahlaki değerler ve anlayışı geliştirmeyi amaçlayan etkinlikler olarak yorumlanmaktadır. Amacı gençlere ve yetişkinlere, içinde yaşadıkları toplumu etkileyen gelenekler ve düşünceleri, kendi kültürlerini ve diğer kültürleri kavramalarına yol açmak ve iletişimde temel olan dil ve diğer becerileri kazanmalarında gerekli olan şartları sağlamaktır. Yetiştirme (training), muayyen bir işi layıkıyla yapabilmek için bireyin ihtiyaç duyduğu davranışlar, bilgi ve beceri kalıplarının sistematik geliştirilmesidir.⁵⁷ Genelde bu kavramlar karıştırılmakta hatta bazen aynı anlamda bile kullanılmaktadır. İncelendiğinde ortak nokta bireyde bir değişikliğe sebep olma amacı yatmaktadır.

Aslında yetişkinlik kavramı, “çocukluk” ve “ergenlik” terimleri gibi pek açık değildir. Çünkü bazı psikologlar bile, bu kavramı değişik boyutları ile açıklamaya çalışmışlardır. Mesela Freud, yetişkin hayatı daha önce oluşmuş kişilik yapısının yüzeyinde sadece bir dalgalanma olarak görür. Piaget, ergenlikten sonra önemli bilişsel değişimlerin oluşmadığını kabul eder. Kohlberg, ahlak gelişiminin erken yetişkinlik yıllarında tamamlandığını varsayar.

56 A.g.e., s. 219.

57 İhsan Kurt, Yetişkin Eğitimi, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2000, s. 3.

Yetişkinlikteki tanım problemi, yetişkinin sadece fiziki özellikler bakımından değil, psikolojik özellikleri bakımından da dikkate alınması gereğinden doğmaktadır.

Fiziki ve psikolojik olgunlaşmayı ölçme güçlüğü sebebiyle birçok gelişimci problemi atlamış ve sadece yaş düzeyine bağlı bir tanımı benimsemişlerdir. Fakat bu konuda da bir anlaşmanın olduğu pek söylenemez. Buna rağmen birçok toplumda yetişkinliğin başlangıcı, öğrenim yaşını bitirmiş, tam zamanlı bir işe girmiş ve evlenmiş olmakla tanımlanmaktadır.⁵⁸

Birçok ülkedeki resmi belgeler, yetişkini, yaşı 17 ile 21’ in üzerinde olan ve öğrenim ötesinde bir eğitim kurumuna tam-zamanlı öğrenci olarak devam etmeyen kimse, olarak tanımlamaktadırlar. Ancak, bugün gittikçe yaygınlaşan görüşe göre, yetişkin sayılmanın belli bir yaş sınırını aşmış olmaktan çok başka yönleri vardır.

Çünkü kişilerin psikolojik olarak olgunlaştıkları yaş farklıdır.⁵⁹

UNESCO tarafından hazırlattırılan “Yetişkin Eğitimi Terimleri” (1985) sözlüğünde yetişkin terimi, bedeni ve düşünce bakımından olgunluğa erişmiş kişi olarak tanımlanmakta ve yetişkinlik kavramına şöyle bir açıklama getirilmektedir:

a) Ergenlik çağını izleyen ve hayatın sonuna kadar uzanan dönem;

b) Bu dönemin özelliği sayılan bedeni, psikolojik ve sosyal olgunluk durumu.

Ayrıca yetişkin çok çeşitli açılardan tanımlanmaktadır:

1. Biyolojik tanım; Biyolojik olarak üretilebilen yaşa erişilen, ilk ergenlik döneminin başlangıcında birey yetişkin olur.

2. Yasal tanım; Yasaların bireylerin oy kullanabileceği, sürücü belgesi alabileceği, rıza olmaksızın evlenebileceği ve benzeri şeyleri yapacak yaşa eriştiği zaman, birey yasal olarak yetişkin olur.

58 Bekir Onur, Gelişim Psikolojisi, V Yayınları, Ankara, 1986, s. 16.

59 John Lowe, Dünyada Yetişkin Eğitimine Toplu Bakış, Çev: T. Oğuzkan, Unesco Türkiye Milli Komisyonu Yayınları, Ankara, 1985, s. 21.

3. Toplumsal tanım; Toplumsal olarak bireyler, tam zamanlı çalışan, eş,anne / baba, oy kullanan, yurttaş ve benzeri roller gibi yetişkin rollerini yerine getirmeğe başladığı zaman yetişkin olur.

4. Psikolojik tanım; Psikolojik olarak insanlar, kendi yaşantısından sorumlu olma, öz yönetimli olmaya ilişkin bir benlik kavramına eriştiği zaman yetişkin olur.⁶⁰

Daha önceki adıyla ‘’halk eğitimi’’, son yıllarda daha çok kullanılan adıyla

‘’yetişkin eğitimi’’; yasalar, çeşitli kuruluşlar, kalkınma planları ve alan uzmanları tarafından değişik şekillerde yorumlanmış ve tanımlanmıştır. Bu tanımlamalarda halk eğitimi kavramına eş değerde bazı kavramlarda kullanılmıştır. Yaygın eğitim, Okul Dışı Eğitim, Yetişkinler Eğitimi, Sürekli Eğitim, Hayat boyu Eğitim gibi kavramlar örnek olarak gösterilebilir. Bilim adamları ve uzmanlarca hazırlanmış olan “Üçüncü Beş Yıllık Yaygın Eğitim Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nun değişik bölümlerinde buna benzer kavramlara rastlanmaktadır. Bu raporda Yaygın Eğitim, Halk Eğitimi, Okul Dışı Eğitim, Hizmet-İçi Eğitim vb. adlarda yapılan hizmetler Yaygın Eğitim başlığıyla aynı raporda toplanmıştır.

Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazırlık Çalışmaları Yaygın Eğitim Ön Komisyonu Raporunda; “halk eğitimi, asıl işi okula gitmek olmayan, hayatta sorumluluk almış veya alma durumunda bulunan her öğrenim seviye ve kademesindeki fert ve toplumlara, ihtiyaçlara dayalı programlar halinde uygulanan, onların milli ve insani duygularının gelişmesine, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda ilerlemelerine yardım eden planlı, sistemli ve sürekli bir şekilde yürütülen okul dışı eğitim, öğretim ve rehberlik faaliyeti” olarak tanımlanmıştır.

Kısaca denilebilir ki, herhangi bir eğitici çalışmanın, yetişkin eğitimi sayılması için şu şartların gerçekleşmesi gerekir.

a) Toplumda sorumluluk yüklenmiş yada yüklenmeye hazır yetişkinlere ve okul çağındakilere yönelmiş bir eğitim olması,

60 Malcolm Knowles, Yetişkin Öğrenenler, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1996, s. 41.

b) Eğitim sırasında öğrenci-eğitici ilişkisinin geliştirilmesi ve bu ilişkinin rastlantıya bırakılmaksızın düzenli ve tasarımlı bir şekilde düzenlenmesidir.⁶¹

Bilinçli ve planlı bir şekilde yapılan yetişkin eğitimi, okul çağında iken örgün eğimden yoksun kalmış yetişkinlere bu eksiklikleri gidermek için fırsat hazırlar, örgün eğitimi görmüş olsa bile, yetişkinin uygulamadaki ilerlemelere, toplumsal değişmelere ayak uydurmasını sağlar, okul öncesi ve okul çağındakilere, okul dışında verilen eğitimle örgün eğitimi bütünleştirir.⁶²

Yetişkin Eğitimi, belirli zamanlarda ve belirli konularda yapılmış olmasına rağmen, bireyin hayatı boyunca devam edebilen ve davranışlarda sürekli değişiklikler meydana getirilebilen uzun bir süreci içerir.

Halk eğitimi, yaygın eğitim, yada yetişkin eğitimi örgün eğitimden faydalanamayan, bu eğitimin belli bir kademesinden ayrılan veya okul eğitimini tamamlayan yetişkinlerin genel ve mesleki bilgi ve becerilerini devamlı olarak geliştirmeyi amaçlayan bir eğitimdir. Bu eğitim şekli, sadece sosyal bir eğitim etkinliği olarak temel eğitim veya okul eğitimini tamamlayan bir genel eğitim şeklinde dönüşebileceği gibi, yetişkinle iş ve meslekleri ile ilgili beceriler kazandırmaya da yönelebilir. Bu şekilde yetişkinlere bir iş ve meslek kazandırılmakta, yetişkinin işini ve mesleğini ilerletmesi sağlanmakta serbest zamanlarını değerlendirme imkanı hazırlanmaktadır. Halk eğitimi ileri yaşlarda, ferdin bedeni yetenekleri ile uyumlu olarak azalan ve kaybolan ilgilerinin yerine yeni ilgiler geliştirmeye ve yeni hayatına kolayca uyum sağlamasına yardımcı olmaya yönelmektedir.⁶³ Dolayısı ile denilebilir ki, Halk Eğitimi, ilerdeki yaşlarda bireyin ruhi sağlığını korunmasında, yaşlılığın getirdiği uyum zorluklarını aşmasında da bir rolü üstlenir. Alanına bu ve benzeri konular da girer.

Yetişkin eğitiminin alanı; “Yetişkin” yaş olarak kabul edilen yaştan sonra

“Örgün” veya “Örgün olmayan” kurumlara belli bir amaç için devam edenleri içine

61 Güler Ç., Bilir N. Temel İlk Yardım, Aydoğdu Ofset, Ankara, 1994, s. 33.

62 Cevat Geray, Halk Eğitimi, A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara, 1978, s. 57.

63 Eşref Kılıç, Halk Eğitimi Kuramı ve Uygulamaları, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları No: 190, Ankara 1981, s. 32.

alır. Yani görgü ve bilgisini arttırmak, mesleki becerisini geliştirmek, gelişen ve değişen imkanları tanımak, okuma-yazma öğrenmek ve ilerlemek (İşlevsel duruma sokmak) isteyen yetişkinler olacağı gibi, hizmet-içi eğitim alan yetişkinlerde bu kapsama girer. Bu alan, yetişkin eğitiminin yöneldiği hedef kitleye topluma ve bireye göre sıralanır. Askerlik kurumunda verilen eğitim ve öğretim de ‘’Yetişkin Eğitimi’’

olarak görülebilir.