2.2. TEMSİL ve KATILIM
2.2.2. Katılım Kavramı
2.2.2.3. Yerel Yönetimlerde Katılım Yolları
Bireylerin en fazla devletle ilişki içerisinde oldukları alan kamu yönetimidir. Bundan dolayı vatandaşların kamu yönetiminin kararlarına katılma, kararlarını etkileme artık bir zorunluluk halini almıştır.
Günümüzde iletişim teknolojilerinin de gelişmesiyle birlikte insanlar artık sorunların saptanmasında ve çözümüm bir parçası olmayı istemektedirler. Bireylerin
240 Elke Löeffler vd., “Vatandaş Katılımını Artırma Rehberi”, http://www.migm.gov.tr/Dokumanlar/Katilim%20Rehberi_09.01.2012.pdf , (Erişim Tarihi: 02.07.2014).
62
bu yönde gelişimleri de karar alma mekanizmalarını eskiye nazaran çok daha fazla etkilemektedir.
Katılma eyleminin etkin olabilmesi için kamu yönetiminin toplumdaki bireylerin istek ve ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmesi ve bireyler tarafından anlaşılması gerekmektedir. Kamu yönetimi ve birey arasında oluşan bu ilişki katılımın temelini oluşturmaktadır.242
Bireylerin yerel yönetimlere katılım yolları çeşitlidir. Örneğin birey yönetime katılmayı siyasal alandaki katılım hakkını kullanmak yoluyla gerçekleştirebilir. Oy kullanarak, siyasi partilere üye olarak, siyasette daha da aktif rol almak için adaylığını koyarak katılımda bulunabilir.243
Katılımcılık karar organlarını seçmenin yanı sıra, kent sakinlerinin yerel hizmetlerle ilgili projeler, bunların uygulanması aşamasında ve karar verme süreçlerine katılımını da içermektedir. Bireylerin bilinçlendirilmesinde halkla ilişkiler kullanılabileceği gibi yerel radyo, televizyon ve gazeteler de kullanılabilmektedir. Aynı zamanda hizmetlerin götürüldüğü yerlerde kamuoyu araştırmaları da yapılabilir.244
Belediye Kanununda yerel yönetimlere katılım yolları ile ilgili pek çok düzenlemelere yer verilmiştir. Katılım yolları için kanun maddelerine yer vermek hem vatandaşların bilinçlenmesi hem de katılımını sağlamada önemli olacaktır. Kanun maddelerini incelersek:
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 13. Maddesinde (Hemşehri Hukuku) :
“Herkes ikamet ettiği beldenin hemşehrisidir. Hemşehrilerin, belediye karar ve hizmetlerine katılma, belediye faaliyetleri hakkında bilgilenme ve belediye idaresinin yardımlarından yararlanma hakları”245 nın bulunduğu belirtilmiştir. Kanun maddesinin
ilerleyen bölümünde aynı kentte yaşayan hemşehriler arasında sosyal, kültürel ilişkileri geliştirmek, kültürel değerlerin korunması için gereken faaliyetleri yapmak,
242 Ziya Çoker, Yönetim ve Siyaset, Kazancı Matbaası, Ankara, 1995, s. 6.
243 Zeynep Oya Usal, “Uluslar arası İnsan Hakları Hukuku Merceğinden Kadının Siyasal Hayata
Katılımı ve Bazı kota Uygulamaları”, H.Durudoğan, F.Gökçen, B.Emrah Oder, D.Yükseker, (ed.),
Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları: Eşitsizlikler, Mücadeleler, Kazanımlar, Koç
Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010, s. 159.
244 Güngör Erdumlu, Büyük Şehir Belediyeleri Araştırması, DPT Yayını, Ankara, 1993, s. 22-23;
aktaran M.Akif Çukurçayır, “Yerel Demokrasi Yerel Siyaset”, Yerel Siyaset, Okutan Yayıncılık,
İstanbul, 2008, s. 27.
245
63
bu faaliyetleri gerçekleştirirken uzmanların, üniversitelerin, STK’ların, sendikaların ve meslek kuruluşlarının katılımının sağlanması da yer almıştır. Böylece halkın her kesiminden, meslekleri, eğitim düzeyleri ne olursa olsun hemşehrilik kavramının da geliştirilerek katılımı amaçlanmıştır.
Vatandaşlara verilen bu hak karşılıksız bırakılmamış, vatandaşlara da katılımla ilgili bazı sorumluluklar verilmiştir.
“Belediye sınırları içinde oturan, bulunan veya ilişiği olan her şahıs, belediyenin kanunlara dayanan kararlarına, emirlerine ve duyurularına uymakla ve belediye vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarını ödemekle yükümlüdür.246 ”
Kanun maddesinden katılımın bir başka boyutunu görmek de mümkündür. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 9. Maddesi’nde (Mahalle ve Yönetimi) : “Belediye, mahallenin ve muhtarlığın ihtiyaçlarının karşılanması ve sorunlarının çözümü için bütçe imkânları ölçüsünde gerekli ayni yardım ve desteği sağlar; kararlarında mahallelinin ortak isteklerini göz önünde bulundurur ve hizmetlerin mahallenin ihtiyaçlarına uygun biçimde yürütülmesini sağlamaya çalışır.”247 Kanun maddesinde yerel yönetimlere katılma konusunda mahallenin
öneminin altı çizilmiştir.
Belediyelerde halkın yerel yönetimlere katılmasıyla ilgili diğer bir düzenleme de Kent Konseyleridir. Kent Konseyleri aynı zamanda halka temsil edildikleri izlenimini de vermektedir.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 76. Maddesi’nde (Kent Konseyi) :
“Kent konseyi, kent yaşamında; kent vizyonunun ve hemşehrilik bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışır.”248 Kanun
maddesinde Hemşehri Hukuku ile yapılan düzenleme ile benzerlik göstermektedir. Kanundaki hükümlerin gerçekleştirilebilmesi için Hemşehri Hukukunda olduğu gibi üniversiteler, sendikalar, STK’lar ve ek olarak noterler, siyasi partiler, diğer kamu
246 Resmi Gazete, Sayı 25874, 13.07.2005. 247 Resmi Gazete, Sayı 25874, 13.07.2005. 248
64
kurum ve kuruluşları, mahalle muhtarları kent konseylerinin çalışmalarının daha aktif bir şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla destek sağlamakla yükümlü tutmuştur.
Tüm bu kuruluşların katılımı, yardım ve destekleriyle kent konseyinde alınan kararların belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınması, değerlendirilmesi karara bağlanmış, böylece Belediye Kanununun Kamuoyu Araştırmaları ile ilgili olan 15. maddesinin de katılım açısından gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır.
Devletler tek başlarına gerek yerel alanda, gerekse ulusal düzeyde toplumsal hizmetlerin karşılanmasında yetersiz kalmaktadırlar. Bu sebeple, özellikle gelişmiş ülkelerde, toplumun hem demokratik açıdan katılımını sağlayan, hem de kamusal hizmetlerin giderilmesi için toplumu, toplumcu kaygılarla aktive eden politikaların ve örgütlerin sayısında artış yaşanmaktadır.249 Bu artışın sonucunda yerel yönetimler
bünyesinde Gönüllü Katılım adını verdiğimiz bir başka katılım türü ortaya çıkmıştır. Gönüllülük, katılımın güçlendirilmesine, yerel yönetimlerin kontrol edilmesine, katkı sağlanmasına fırsat veren bir yapının var olmasına ön ayak olmaktadır.250
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 77. Maddesi’nde (Belediye Hizmetlerine Gönüllü Katılım) :
“Belediye; sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygular.”251 Kanun maddesi hem dezavantajlı
grup olarak nitelendirdiğimiz kadın, çocuk, yaşlı katılımını sağlarken hem de “gönüllü“ adı altında kentte yaşayan diğer bireylerin katılımını sağlamaktadır. Böylece yerel hizmetlerin görülmesinde, hem vatandaşlar hem de gönüllü örgütlenmeler etkin birer rol oynamaktadırlar. Hizmetlerden faydalanmanın ötesinde aktif katılım sağlamaktadırlar.252
Halkın karar organlarına katılımının çerçevesini genişletmek ve yerel yönetimlerin yapmış oldukları hizmetleri ile ilgili geri bildirim almalarını sağlayan yollardan bir tanesi de kamuoyu araştırmalarıdır. Kamuoyu araştırmaları doğrudan
249 Yunus Bahadır Güler ve Alper Güler, a.g.m., s. 124.
250 M. Akif Çukurçayır, “Yeni Yönetim Modeli Arayışları Çerçevesinde Halkın Yönetim Süreçlerine
Katılımı” , Yerel Yönetim Sempozyum Bildirileri, TODAİE, 2000, s. 222.
251 Resmi Gazete, Sayı 25874, 13.07.2005.
65
bir katılım olmasa da sağlanan hizmetlerin nabız yoklaması ile nasıl karşılandığının öğrenilmesini sağlamaktadır. Kamuoyu araştırmaları ile yerel yönetimler hizmet kalitesini artırabilmektedirler. Araştırmalar yerel yönetimler açısından bilgilendirme anlamı taşırken, halk için ise katılım anlamı taşımaktadır.253
Yerel yönetimlerin yaptırmış oldukları kamuoyu araştırmaları da katılımın bir başka boyutudur. Belediye Kanununun 15. maddesinde belediyelere kent sakinlerinin kendi hizmetleri ile ilgili düşüncelerini öğrenmek için kamuoyu araştırmaları yapma imkânı tanımıştır. Benzer nitelikteki düzenleme İl Özel İdaresi Kanununun 7.maddesinde de görülmektedir.
Bu tür düzenlemeler alışılagelmiş katılım yöntemlerinin yanında halkın belediyelerin hizmetlerini değerlendirmesi, uygulanmakta olan ya da uygulanacak hizmet ve uygulamalarda fikirlerini beyan ederek katılmalarını sağlamaktadır.
Stratejik Planın ve bunun yanı sıra bütçenin hazırlanmasında halkın katılımı özellikle kadınlar açısından çok önemlidir. Kadınlar stratejik plan içerisinde cinsiyete dayalı bütçenin yer almasında rol oynayabilirler. 41.maddede de belirtildiği gibi stratejik plan hazırlanmasına üniversiteler, STK’lar, meslek odalarının katılımı, görüşlerinin alınarak yürürlüğe girmesi demokratik katılımın da gerçekleştirilmesinin en temel şartıdır.
Teknolojinin gelişmesi, internet kullanımının yaygınlaşması, sosyal ağların da artmasıyla yerel yönetimlere elektronik alanda katılım da başlamıştır.
Sosyal medya toplumun nabzının tutulduğu bir alan haline gelmiştir. Sosyal alanlar bireylerin düşüncelerinin, eleştiri ve önerilerinin yer aldığı sanal ortam olmanın ötesinde kamuoyunun şekillendiği platformlar haline gelmişlerdir. Özellikle son dönemlerde Facebook, Twitter gibi sosyal ağlar bireylerin karar verme süreçlerine etki etmektedirler. Bu teknolojinin mobile de indirgenmesi ile bireyler yerel yöneticilerle sürekli iletişim ve katılım halinde olmaktadırlar.254
Belediye meclisleri belediyelerin ana karar organlarıdır. Kanunun 21.maddesinde belediye meclisinin toplantı gündeminin üyelere en az üç gün önceden bildirilmesi ve aynı zamanda halka çeşitli yöntemlerle bildirilmesinin zorunlu olduğu, 23. maddede meclis kararları kesinleştiğinde yedi gün içinde halka
253 M. Akif Çukurçayır, a.g.e., 2000, s. 216. 254 Özgür Önder, a.g.m., s. 319.
66
duyurulmasının gerekli olduğu, 20.maddede ise meclis toplantılarının açık olduğu ifadesi yer almaktadır. Belediyelerin henüz yasalarda belirtildiği gibi toplantıların, karar organlarının almış olduğu kesin kararların halka bildirilmesi hususunda gerekeni yapmadıkları görülmektedir. Ancak vatandaşlara belediye meclis toplantılarına katılma hakkı verilmesi demokratik katılım açısından önemli bir adımdır.
Diğer bir katılma türü de ihtisas komisyonlarıdır. İldeki kamu kuruluşlarının amirleri, ildeki üniversiteler, STK’lar, kamu niteliğindeki meslek kuruluşları, sendikalar oy hakkı olmadan kendi görevleri ile ilgili ihtisas komisyonlarındaki toplantılara katılabilme hakları vardır.255
Tüm bu katılım türleri sürdürülebilir belediye anlayışının sağlanması ve yerel demokrasinin gerçekleşmesi için önemlidir.
255
67