1.2. YURTTAŞLIK
2.1.2. Yeni Kamu Yönetimi Anlayışının Teorik Arka Planı
20 inci yüzyılın genelinde kamu sektörünün ve özel sektörün yönetim yapılarında ve sitillerinde çok fazla farklılığın olamadığı belirtilmektedir. Özel sektörde de büyük şirketler hiyerarşik ve Weber’in öngördüğü şekliyle bürokratik örgütlenmeleri oluşturduğu belirtilmektedir. Ancak zamanla yaşanan ekonomik
94
Özer, Doltora tezi…, s.194
95Hüseyin Özgür, “Yeni Kamu Yönetimi Hareketi”, Çağdaş Kamu Yönetimi 1, (Editörler: Muhittin
Acar, Hüseyin Özgür) Nobel Yayınları, Ankara, 2003, s.183
krizlerinde etkisiyle özel sektör, yönetim yapısını sorgulamaya ve yeni yönetim tekniklerini kullanmaya başladığı ifade edilmektedir.97
Yaşanan ekonomik krizler ve özel sektörün sorunlardan çıkış arayışları beraberinde geleneksel kamu yönetiminin eleştirilmesine neden olmuş ve kamu yönetimi de yeni arayışlara başlanılmıştır. 1980’lerde ekonomik teoriler (kamu tercihi, sorumluluk, işlem/maliyet teorisi) kamu sektörüne yönelen eleştirilerde, politik ve ideolojik bir alt yapı hazırlamışlardır. 98 Bu ekonomik teorilerden YKY’nin etkilendiği söylenen Kamu Tercihi Teorisi şu şekilde özetlenmektedir.
Kamu Tercihi Teorisi: Kamu tercihi, piyasa dışı karar alma mekanizmasının ekonomik analizi veya basitçe ekonomi biliminin politika bilimine uygulanması olarak tanımlanmaktadır. Politika biliminin konuları olan devlet teorisi, oylama kuralları, seçmenlerin davranışı, parti politikaları, bürokrasi aynı zamanda kamu tercihinin de konusunu oluşturmaktadır. Bununla birlikte metodoloji de aynıdır. Kamu tercihi teorisine göre birey her kim olursa olsun; seçmen, politikacı veya bürokrat olarak göstereceği temel davranış, bencil rasyonellik ve faydasını maksimize etmektir.99 Kamu tercihinin, kamu yönetimi konusundaki temel önerileri, yönetimin etkinliğinin sağlamak için şeffaflaşması; her alanda fayda-maliyet analizleri yapılması; mümkün olan her alanda rekabete açılması; bürokrasinin etkinliğinin sağlanması için, ekonomik teşvik sistemi getirilmesi; performansa dayalı ücret farklılaşmasına gidilmesi; kamu yönetiminde maliyet ve faydanın Pazar
şartlarına yaklaştırılması şeklinde özetlenmektedir.100
Bu yeni arayışlar ve ekonomik teorilerin de kamu sektöründe yaptığı politik ve ideoloji alt yapı sonucunda ekonomik düşünce, kamu sektöründe geleneksel kamu yönetimi anlayışının yerini almaya başlamıştır. YKY bu dönemde radikal çıkışını, yeni sağ ve yeni muhafazakârlık uzantıları ile yaptığı ifade edilmektedir. Küresel
97 Özer, Yeni Kamu..., s.232 98 Özer, Yeni Kamu..., s.233 99
http://www.canaktan.org/ekonomi/anayasal_iktisat/diger_yazilar/mueller-geray-kamu_tercihi.htm (03.12.2008)
100 Ali Rıza Çoban, “Kamu Tercihi Teorisi” Çağdaş Kamu Yönetimi 1, (Editörler: Muhittin Acar,
dünya ekonomisinde 1990’larda görülen neoliberal gelişmeler ise bu durumu pekiştirdiği belirtilmektedir.101
1990’larda devletin eski sınırlarına dönmesine yönelik girişimler, bazı kamu hizmetlerinin görülmesinde önemli sorunlara doğurmuştur. Daha az kaynakla daha etkin kamu hizmeti sunma fonksiyonu oldukça güçleşmiş, bu süreçte kamu hizmetlerinin vergilerle finansmanı öngörülmüş, reformların teknik yönü, verimliliği ve etkinliği tekrar gündeme getirilmiştir. Ancak bu sefer de bu sürecin YKY anlayışı tarafından tehdit edilmeye başlandığı belirtilmektedir.102 Bu dönemde oldukça yoğun bir uluslar arası gündem, kamu yönetimi uygulama ve pratiğini etkilemiştir. Kamu yöneticileri “global köyün” daha da ötesinde nerede yaşanabileceğini sorgulamışlardır. Kamu ve özel sektörün birbirinden bağımsız olduğunun anlaşılmasından beri ve yönetim tekniklerinin kamu sektöründe rekabeti artırmasından dolayı görülen fonksiyonel değişim, kamu sektöründe yönetim fonksiyonunu etkilemiştir. Yerel ve esnek yönetim yapıları burada hakim örgüt yapıları durumuna geldiği, bu görüşlerin yayılması ve bilgi teknolojisinin etkisiyle ulusal sınırlar hızla yapaylaşmaya başladığı belirtilmektedir.103
Bu gelişmeler karşısında klasik kamu yönetimi eski model olarak kabul edilirse, YKY; onun yerini alan, reformdan çok kamu sektöründe ve onun toplumla ve hükümetle olan ilişkilerinde bir dönüşümü ifade eden 104 bir paradigma değişimi olarak karşımıza çıkmaktadır.105
Aslında geleneksel modelden dönüşün de birçok nedeni olduğu belirtilmektedir. Bunlar arasında en önemlisi klasik modelin sorunlara yol açtığının genel kabul görmesidir. Yönetimler klasik modelin olumsuzluklarını fark etmişler, klasik yöneticiler yerine profesyonel yöneticilerden yararlanarak özel sektörden
101 Jan –Erik Lane, New Public Management, Routledge, London, England, 2000, s. 3’den Özer, Yeni
Kamu..., s.233
102 Uğur Ömürgönülşen, “The New Public Management” AÜSBF Dergisi, 52: 1997, s.529’den Özer,
Yeni Kamu…, s.234
103
Özer, Yeni Kamu..., s.234
104 Owen Hughes, Public Management&Administration, USA:ST.Martin’s Pres, 1998, s.59’dan Özer,
Yeni Kamu…, s.234
yönetim tekniklerini almışlardır. Maliyetleri azaltarak, tasarruf yaparak ve gereksiz ayrıntıları kaldırarak özel sektörle rekabete hazırlanmışlardır. Bütün bunlara rağmen siyasal talepler bazı hizmetlerin aynı seviyelerde korunmasına neden olmuş, bu süreçte en önemli unsur olarak üretkenliğin sağlanması görülmüştür.106 Yeni görüşler bürokratik bölünmenin etkin olmadığını göstermiş, profesyonel yöneticiler de bunu doğrulamışlardır. Ayrıca politikacılarca klasik sistemle ilgili sorular sorulmaya başlanmış, ömür boyu istihdam ilkesi sorgulanmış ve sözleşmeli statü tartışılmaya başlanmıştır.107
Anlayışın teorik zeminde çerçevelendirilmesi ise Perry ve Kraemer’in1983 yılında yayınladıkları çalışma ile gerçekleştiği ifade edilmektedir. Bu kitapta yazarlar yeni ortaya çıkan anlayışın özelliklerini; kamu örgütlerinin üstlendikleri görevleri yerine getirmelerinin yol ve biçimlerini anlamak ve geliştirmek, bunu yaparken özellikle yürütme erki ve bunun kapsadıklarını temel analiz birimi olarak ele almak, kamu yöneticilerinin daha yetkin biçimde donanımlı duruma gelmelerini sağlayacak araçları ve teknikleri geliştirmek, yöntemsel olarak örgütler arası karşılaştırma teknikleri üzerinde yoğunlaşmak108 şeklinde belirtmişlerdir.
YKY’nin pek çok farklı değerin uygulamada uyumlu birlikteliğini ifade eden ve siyasal açıdan “tarafsız” bir yaklaşım olduğu savunulmaktadır. YKY’nin savunucuları bu yaklaşımın öngördüğü çerçevenin sadece belirli bir (örn. Yeni Sağcı) siyasal parti veya programın taleplerine cevap vermek üzere oluşturulmuş bir mekanizma olmadığını belirtmektedirler. Ancak 1970’lerdeki ekonomik ve yönetsel krizlere karşı bir alternatif olarak geliştirilen “Yeni Sağcı” politikalar ile “kamu işletmeciliği” tezi ve YKY arasında önemli siyasal/ideolojik bağlantılar olduğu da dile getirilmektedir.109
106 Owen Hughes,a.g.k.,s.59’dan Özer, Yeni Kamu…, s.233 107 Özer, Yeni Kamu...,s.234
108 Yılmaz Üstüner “Kamu Yönetimi Kuramı ve Kamu Đşletmeciliği Okulu” , Amme Đdaresi Dergisi,
Cilt 33, Sayı 3, 2000, Ankara, s.16
109 Uğur Ömürgönülşen, “Kamu Sektörünün Yönetimi Sorununa Yeni Bir Yaklaşım: Yeni Kamu
Đşletmeciliği, Çağdaş Kamu Yönetimi 1, (Editörler: Muhittin Acar, Hüseyin Özgür), Nobel Yayınları, Ankara, 2003, s.24-25