Yurttaşların erişim ve katılım imkanları azaldıkça, temsili demokrasi de bir meşruiyet, dolayısıyla da kimlik krizi içini girmektedir. Bu durum, demokrasi krizi sorununu öncelikle bir erişim ve katılım sorunu olarak konumlandırmaktadır. Devlet yurttaşlarına erişmek ve meşruiyetini yeniden kazanmak için, yeterince yurttaşın devlete erişimini güvence altına almak zorunda olduğu belirtilmektedir. “ Katılımcı demokrasi” modellerinin ortaya çıkışı, ulus-devletlerin kimlik kaybının yol açtığı “temsili demokrasi krizi”nin özünde bir erişim sorunu olarak belirlenmesinden kaynaklandığı vurgulanmaktadır.343
“Enformasyonel siyaset” bu noktada devreye girmektedir. Bilişim çağının yarattığı toplumsal, kültürel ve siyasal paradigma dönüşümü siyaset yapmanın özünü de derinden dönüştürmektedir: “Bu durumun açıklaması, elektronik medyanın (yalnızca televizyon ve radyonun değil, basın ve internet de dahil olmak üzere tüm iletişim biçimlerinin) siyasetin ayrıcalıklı mekanı haline gelmesinde yattığı ifade edilmektedir. Siyasetin tümü yalnızca imgelere, seslere ve simgelere indirgenemeyeceği ancak elektronik medya olmaksızın artık iktidarı ele geçirmenin ya da uygulamanın imkanı kalmadığı belirtilmektedir.344
Yurttaşın devlete devletin yurttaşa erişimini sağlayan E-devlet kavramı, kamu bilgi ve hizmetlerinin bilgi ve iletişim teknolojileri yardımı ile sağlanması anlamıyla kamu yönetimi yazınında yerini almaktadır.345
Vatandaşların talep ve beklentileri doğrultusunda hızlı, kaliteli, etkin ve verimli kamu hizmeti sunulabilmesi için bilişim teknolojilerinden yararlanılmasına YKY önem atfetmekte ve bu doğrultuda e-devlet projelerinin gelişimine olanak
343
Özgür Uçkan, E-devlet E-demokrasi ve Türkiye, Literatür Yayınları, Đstanbul, 2003, s.26
344 Manuel Castells, “Media as the space of politics in the information age”, The Power of Identity,
agy, s.313-333’den Uçkan, a.g.k., s. 26 345
Mete Yıldız, “Elektronik Devlet Kuram ve Uygulamasına Genel Bir Bakış ve Değerlendirme” Çağdaş Kamu Yönetimi 1, Editörler: Muhittin Acar, Hüseyin Özgür, Nobel Yayınları, Ankara 2003, s.305
sağlamaktadır. YKY için e-devletin demokrasi kanallarını artırdığı yani halkın yönetime katılımını kolaylaştırdığı için gelişmesi önemlidir.
Ülkelerin e-yönetişim modeli çerçevesinde konumlanan e-devlet uygulamalarının içerisinde e-demokrasi söylemi giderek ağırlığını kazandırmaktadır. Bu bağlamda, e-devlet modeli, birer “müşteri” olarak görülen yurttaşlara, etkili, verimli ve düşük maliyetli süreçlerle “kaliteli hizmet” sunmak olarak algılamanın ötesinde, etkin bir yönetişim süreci olarak görülmektedir. “E-demokrasi” perspektifiyle donatılmış bir e-devlet anlayışı, “her bir yurttaşa demokratik sürece katılmak için güçlendirilmiş fırsatlar sunmak” ve “hükümetin temsil ettiği halkın görüş, bilgi ve deneyimlerine ulaşması” için en iyi yol olduğu savunulmaktadır.346
Bilgi toplumuna giden yolda elektronik iletişim sistemlerinin kamu hizmeti açısından taşıdığı yeni perspektiflerin tartışılması büyük önem taşımaktadır. Kamu hizmetinin sunumu, vatandaşlarca bunun algılanması ve karşılıklı etkileşim süreçleri üzerinde dikkatle durulması ve yeni fırsatların keşfedilmesi klasik anlamda süregelmekte olan devlet-vatandaş ilişkilerini de yeni boyutlara taşıyacak niteliktedir. Bu bakımdan, e-devleti sadece teknolojik olanakların kullanımı olarak görmek büyük bir eksiklik olacaktır. Çünkü bu uygulamaların aynı zamanda insan kaynaklarının, iş süreçlerinin ve hizmet kullanıcılarının (vatandaşların) potansiyellerinin maksimize edilerek değerlendirilmesini de içeren bir felsefe değişimini de kapsadığını göz ardı etmemek gerekmektedir.347
Bilgi iletişim teknolojilerinin devlet ve kamu yönetimine yansımalarını en genel hatları ve görünümüyle kurumsal ve biçimsel düzeyde elektronik devlet; yönetsel süreçler ve ilişkiler düzeyindeyse yönetişim olarak sınıflandırmak olanaklıdır. Elektronik devlet (e-devlet) kısaca kamu hizmetlerinin yapılması ve yurttaşlara sunulması sırasında bilgi ve iletişim alanındaki teknolojik olanakların kullanılması şeklinde tanımlanabilir. Bunun sonucunda da hem yurttaşlar, hem çalışanlar ve hem de devletle iş yapan diğer kuruluşlar kazançlı çıkacaklardır. E-
346 Uçkan, a.g.k., s. 38
347Asım Balcı, Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar ve Kamu Hizmet Sunumuna Etkileri
devlet uygulamalarını, devlet-toplum ilişkilerini yeniden tanımlayacak ve bu ikisi arasında sağlanacak bir ortaklık anlayış çerçevesinde yürütecek potansiyellere sahip yeni bir anlayış olarak görmek mümkündür348. Ancak e-devleti sadece teknolojik olanakların kullanımı olarak görmek bir eksiklik olacaktır. Çünkü, bu uygulamaların aynı zamanda insan kaynaklarının, iş süreçlerinin ve hizmet kullanıcılarının (yurttaşların) potansiyellerinin maksimize edilerek değerlendirilmesini de içeren bir felsefe değişimini de kapsadığını göz ardı etmemek gerekmektedir.349
Değişik açılardan bakıldığında e-devletle ulaşılabilecek faydaların listesi oldukça kabarık gözükmektedir. Örgütlerde yönetsel etkinlik ve yurttaşlara sunulan hizmetlerin kalitesi e-devlet uygulamaları ile kolaylıkla arttırılabilir350. Spesifik olarak iç örgütsel işleyiş bağlamında enformasyon ve iletişim teknolojileri etkinlik ve etkenliği sağlama adına bilgilerin toplanması, depolanması, organize halinde tutulması ve kolayca ulaşılarak yönetilebilmesi için büyük olanaklar sağlamaktadır. Örgütün kendi çevresi ile ilişkileri düzeyinde ele alındığında da bu teknolojilerin kullanımının çok şey ifade ettiğini görmek mümkündür. Örneğin bilgisayar teknolojileri bir kamu örgütünün yurttaşlarla, diğer kamu örgütleriyle ve iş çevreleriyle bağlantısını kurmada etkin bir yöntem olarak kullanılabilir. Bu anlamda yeni teknolojilerin bir iletişim ve halkla ilişkiler aracı olduğu da söylenebilir. Bilginin dış çevreyle paylaşılması, interaktif hizmet sunumu, sorunların iletilmesi, yurttaşlara yapılan hizmetlerin birebir duyurulması, değişik fikirlerin karşılıklı sunulması ve tartışılması sonucu kamusal karar verme mekanizmalarına yurttaş katılımını arttırma gibi uygulamalar kamu hizmetlerinde e-devlet anlayışının güzel örnekleri arasında gösterilebilir 351
E-devlet çalışmalarının önemini anlayan ülkeler hemen bir stratejik plan oluşturarak uygulamaları genişletmek için çaba göstermektedirler. Nitekim
Đngiltere’de devlet ve vatandaş arasındaki işlemlerin 2005 yılına kadar % 50’sinin ve
348
Ahmet Nohutçu, Tekno-Ekonomik Paradigma Dönüşümünden Yeni Demokratik Yönetim Mekanizmalarına: Bilgi ve Đletişim Teknolojilerinin Devlet ve Kamu Yönetimine Etkileri http://www.bilgiyonetimi.org/cm/ pages / mkl_gos.php?nt=228 (12 Şubat 2009)
349 Nohutçu, Tekno-ekonomik..., (12 Şubat 2009)
350 Moon, 2002’den aktaran Nohutçu, Tekno-ekonomik … (12 Şubat 2009) 351 Moon, 2002’den aktaran Nohutçu, Tekno-ekonomik … (12 Şubat 2009)
2008’de de tümünün elektronik ortamda yapılması için ciddi planlar yapılmaktadır.352 Merkezi Đngiltere’de bulunan Taylor Nelson adlı araştırma kuruluşunun yaptığı araştırmaya göre, Đngiltere’de 10 vatandaştan üçünün devletle işlerini halletmek için internete girdiği, geçen yıl bu oranın yüzde 26 olduğu ifade edilmiştir.353
Türkiye’de ilk olarak 2002 yılında tüm Nüfus Đşleri Müdürlükleri birbiri ile MERNĐS (Merkezi Nüfus Đdaresi Sistemi) üzerinden iletişime geçmeye başlamıştır. 2002 yılı sonunda ise ülkenin sosyal ve ekonomik refah seviyesini iyileştirmek için “Acil Eylem Planı” yayınlanmıştır. Bu planın en temel bileşeni ise Türkiye’yi bilgi toplumuna dönüştürmeyi amaçlayan “e-Dönüşüm Türkiye Projesi”dir. Türkiye’de e- devlet çalışmaları, 1998 yılından itibaren gerekli altyapıları oluşturma ve e-hizmet proje çalışmaları ile başlatılmıştır. Bu dönemde tasarlanan e-devlet projelerinin en dikkat çekici örneği ise tüm nüfus bilgilerinin merkezi bir veritabanında toplanarak elektronik hizmetlerin verilebileceği MERNĐS uygulamaları olduğu belirtilmektedir.354
2003 yılında bu projenin sorumluluğu Devlet Planlama Teşkilatı'na verilmiş ve 2003 yılı süresince gerekli hukuki altyapı üzerinde çalışılmıştır. Aynı yıl içinde “e-Dönüşüm Türkiye Projesi” çerçevesinde 2003-2004 yıllarındaki çalışmaları netleştiren ve 8 bölümden oluşan “Kısa Dönem Eylem Planı” yayınlanmıştır. Bu 8 bölüm toplam 73 eylemden oluşturulmuştur. Bu eylemlerden 23 tanesi ise e-devlet faaliyetleri kapsamındadır. 2004 yılı sonunda ise Sosyal Güvenlik Kurumu da e- bildirge hizmeti ile e-devlet dönüşümüne katkıda bulunmuş ve mevcut elektronik uygulamaların sayısı artmış, aynı zamanda e-ticaret için gerekli çalışmalar gündeme gelmiştir. MERNĐS bilgi sistemi ile etkileşimli “Kimlik Paylaşım Sistemi” devreye alınmış ve uygulamaya geçmiştir. 2005 yılında ise iyileştirme çalışmaları devam ederken, Kısa Dönem Eylem Planını takip eden ve 50 ayrı eylemden oluşan “e- Dönüşüm Türkiye Projesi 2005 Eylem Planı” yayınlanmıştır.355 2005 yılında imzalanan “Bilgi Toplumu Stratejisi” ile de 2006-2010
352
Silcock, 2001’den aktaran Nohutçu, Tekno-ekonomik…,(12 Şubat 2009)
353 Hürriyet, .7.11.2002 ‘den aktaran Nohutçu ,Tekno-ekonomik…, a.g.m. (12 Şubat 2009) 354 http://edevlet.turksat.com.tr/v2/node/62 (4 Mart2009)
döneminde alınması gereken aksiyonlar belirlenmiştir. Devlet Planlama Teşkilatı, yayınladığı “e-Dönüşüm Türkiye Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi” ile devlet kurumları arasında bilgi ve doküman paylaşımını sağlayacak bilgilendirmeyi yapmıştır. 2005 yılı sonunda Türk Telekom ile imzalanan bir anlaşma ile Türkiye’nin ilk e-devlet portalının geliştirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu projenin Oyak Teknoloji ve Bilişim Sistemleri AŞ. ve Singapurlu ortakları olan CrimsonLogic tarafından geliştirileceği konusunda anlaşmaya varılmıştır. Böylece 70 milyon vatandaşın tek bir noktadan elektronik devlet hizmetlerine ulaşması sağlanacağı ifade edilmektedir. 2006 yılındaki gelişmelerle Türkiye’nin ilk e-devlet portalını oluşturmak için "e- Devlet Kapısı Projesi" geliştirilmiştir. Bu projenin sorumluluğu ise Türk Telekom’un özelleştirilmesinden sonra bir devlet şirketi olan Türksat A.Ş.'ye devredilmiştir.356
18 Aralık 2008 tarihinde kamu hizmetlerinin elektronik ortamda sunulacağı e-Devlet Kapısı Projesi www.türkiye.gov.tr’nin açılışını Başbakan Recep Tayip Erdoğan gerçekleştirdi. Proje kapsamında ilk etapta 22 kamu hizmetinin sunulacağını daha sonra ise yeni hizmetlerin verileceğini ve bir süre sonra www.türkiye.gov.tr kapsamında e-askerlik ve e-tüketici gibi hizmetlerin de verilmeye başlanacağı belirtildi. Aynı zamanda mevzuatta yer alan ve bürokratik işlemlerin kağıt üzerinde yapılmasını zorunlu kılan hükümlerin de değiştirilmesi gerektiği ve bu çerçevede hazırlıklarını yürütülen 1. e-devlet reform paketinin tamamlanarak Meclis’e sevk edileceği de ifade edildi.357 Türkiye’de uzun bir zamandır her bir kurum sadece kendi servislerine yönelik bilgi sistemleri üzerinde çalışmıştır. Ancak e-devlet Kapısının tüm kamu hizmetlerine tek bir noktadan erişim imkanı sağlayan büyük bir internet sitesi olduğu belirtilmektedir. Kapı’nın amacı kamu hizmetlerini, vatandaşlara, işletmelere, kamu kurumlarına bilgi ve iletişim teknolojileriyle etkin ve verimli bir şekilde sunmaktır. e-Devlet Kapısı, “Vatandaş”, “Đş” ve “Devlet” olmak üzere üç ana sayfadan oluşmaktadır. Bu sayede kullanıcılar ihtiyaçları doğrultusundaki hizmetlere kolaylıkla erişebilecekleri ifade edilmektedir.358 E-
356 http://edevlet.turksat.com.tr/v2/node/62 (4 Mart.2009) 357 http://www.stargazete.com/ekonomi/e-devlet-kapisi-acildi-burokrasi-tus-oldu-156117.htm (25 Nisan 2009) 358https://www.turkiye.gov.tr/portal/dt?channel=bilgilendirme&bilgilendirme.bilgiTipi=sikcaSorulanl ar (25 Nisan 2009)
devlet kapısı kapsamında uygulanacak politika yürütülmekte olan tüm e-devlet faaliyetlerini merkeziyetçi bir yaklaşımla ele alınmakta, tek noktadan ve tüm güvenlik önlemleri alınmış kesintisiz bir sistemden yönetilmesini hedeflemektedir. Aynı zamanda;359
• Bilgi ve Đletişim Teknolojileri ile ilgili politikaların belirlenmesi, kanuni düzenlemelerin gözden geçirilerek gerekli değişiklikleri yapılmış olması,
• Bilgi Đletişim Teknolojilerinin vatandaş tarafından daha sık kullanılmasını sağlayarak karar destek mekanizmalarının harekete geçirilmesi,
• Kamu kurumlarında şeffaflığın ve hesap verilebilirliliğin artırılması,
• Kamu servislerinde uygulanan prensipleri iyileştirilmesi,
• Kamuda tekrarlanan yatırım ve çalışmaların önüne geçilmesi de ulaşılması beklenen sonuçlar olduğu belirtilmektedir.