Yeúil ømalatÕn Ana AraçlarÕ

Yeúil imalat fÕrsatlarÕnÕ tespit etmek için bir çok araç ortaya konulmuú olup bu araçlar uygulama alanÕna göre de÷iúmektedir. Söz konusu araçlarÕn hangisinin seçilece÷i, iúletmedeki soruna ve yapÕlmak istenen çalÕúmaya ba÷lÕdÕr. ÇalÕúmanÕn ve sorunun niteli÷ine göre aúa÷Õda sÕralanan araçlardan biri veya daha fazlasÕ kullanÕlabilir.

Temiz üretim ve eko-verimlilik

Temiz üretim, iúletmede optimizasyon ve tasarrufu sa÷larken mevzuattaki asgari standartlara eriúme, hatta bunlarÕn ötesine geçme fÕrsatlarÕnÕ sunmaktadÕr.

x Üretim süreçlerinde hammadde ve enerjinin korunmasÕ, zehirli

hammaddelerin kullanÕmÕnÕn engellenmesi, bütün emisyon ve atÕklarÕn miktarÕnÕn ve toksisitelerinin azaltÕlmasÕ.

x Ürünlerde; ürünün hammadde olarak çÕkarÕlmasÕndan nihai bertarafÕna

kadarki süreçte zararlÕ etkilerinin azaltÕlmasÕ.

x Hizmetlerde; hizmetlerin tasarÕmÕndan baúlayarak yürütülmesine de÷in çevresel kaygÕlarÕn gözetilmesi (Wang ve Sezen, 2011: 47).

YukarÕda yer alan tanÕmlardaki ortak özellikler; yeúil imalatÕn ürün yaúam döngüsü boyunca çevresel kirlili÷i azaltmak veya yok etmek için uygulanabilece÷i, kirlili÷in kaynaktan kontrol edilebilece÷i ve böylece kirleticilerin üretim sürecinin baúÕnda elimine edilerek çevresel kirlili÷i giderme maliyetlerinin ölçe÷ini küçültece÷i, çalÕúanlar için çalÕúma ortamÕnda bütünsel bir iyileúme yaratarak iú verimlili÷ini artÕraca÷Õ, kaynak verimlili÷i sa÷layaca÷Õ gibi hususlardÕr.

Yeúil imalat eko-etkin olabilmek için, çeúitli yeúil stratejileri ve teknikleri kullanan yeni bir imalat yöntemidir. Bu yöntem daha az malzeme ve enerji kullanan ürün/sistemler yaratmayÕ, girdi malzemelerin ikamesini, istenmeyen çÕktÕlarÕ azaltmayÕ ve çÕktÕlarÕ girdilere dönüútürmeyi içerir.

1.6. Yeúil ømalatÕn Ana AraçlarÕ

Yeúil imalat fÕrsatlarÕnÕ tespit etmek için bir çok araç ortaya konulmuú olup bu araçlar uygulama alanÕna göre de÷iúmektedir. Söz konusu araçlarÕn hangisinin seçilece÷i, iúletmedeki soruna ve yapÕlmak istenen çalÕúmaya ba÷lÕdÕr. ÇalÕúmanÕn ve sorunun niteli÷ine göre aúa÷Õda sÕralanan araçlardan biri veya daha fazlasÕ kullanÕlabilir.

Temiz üretim ve eko-verimlilik

Temiz üretim, iúletmede optimizasyon ve tasarrufu sa÷larken mevzuattaki asgari standartlara eriúme, hatta bunlarÕn ötesine geçme fÕrsatlarÕnÕ sunmaktadÕr.

x Üretim süreçlerinde hammadde ve enerjinin korunmasÕ, zehirli

hammaddelerin kullanÕmÕnÕn engellenmesi, bütün emisyon ve atÕklarÕn miktarÕnÕn ve toksisitelerinin azaltÕlmasÕ.

x Ürünlerde; ürünün hammadde olarak çÕkarÕlmasÕndan nihai bertarafÕna

kadarki süreçte zararlÕ etkilerinin azaltÕlmasÕ.

x Hizmetlerde; hizmetlerin tasarÕmÕndan baúlayarak yürütülmesine de÷in çevresel kaygÕlarÕn gözetilmesi (Wang ve Sezen, 2011: 47).

Çevreye duyarlÕ tasarÕm

Çevreye duyarlÕ tasarÕm ya da çevreci tasarÕm bir ürünün yaúam çevrimi boyunca karúÕlaúabilece÷i potansiyel çevresel etkiyi dikkate alan ve bu konularÕ ürünün tasarÕm aúamalarÕnda de÷inerek negatif etkiyi minimize etmeye çabalayan bir ürün tasarÕm sürecidir. Bu aynÕ zamanda eko-tasarÕm olarak adlandÕrÕlmaktadÕr. Çevreye karúÕ bilinçli teknolojiler ve tasarÕm uygulamalarÕ üreticilere atÕk minimizasyonu ve atÕ÷Õ karlÕ bir ürüne dönüútürme imkanÕ da tanÕyacaktÕr (Zhang ve ark., 1997:352).

KapalÕ döngü üretim sistemi

KapalÕ döngü üretim, ürünlerin kullanÕlabilir ömrünü maksimize ederken, de÷erli ve nadir metallerin atÕk ve kaybÕnÕ minimize eden bir üretim sistemidir. Ürün düzeyinde, kapalÕ döngü üretim günümüz kullan-at paradigmasÕna karúÕt olarak; bakÕm ve tamiri, onarÕmÕ ve yeniden üretimi teúvik ederek yaúam döngüsü boyunca verimlili÷e ulaúmayÕ hedeflemektedir. Pek çok ürünün yaúam döngüsü analizi çevresel baskÕlarÕn ço÷unun üretim esnasÕndaki do÷rudan ve dolaylÕ etkilerin yanÕ sÕra kullanÕm ve bertaraf süreçlerinden kaynaklandÕ÷ÕnÕ göstermektedir. AtÕk

minimizasyonu hiyerarúisinde temel bileúenler 3R’dir: azalt (reduce), yeniden kullan

(re-use) ve geri dönüútür (recycle).

Ürünlerin yeniden kullanÕmÕnÕ sa÷lamak için, tamir ve yeniden üretimi takiben geri dönüúüm, kapalÕ üretim sistemlerinde esas bir aúamadÕr. Bu da üretim sürecinde yan ürünlerin kullanÕmÕnÕ destekleyerek üretimdeki girdilerin ikame edilmesi yönünde çözüm sunabilmektedir. ùekil 1.2’de kapalÕ döngü imalatÕn aúamalarÕ yer almaktadÕr. KapalÕ döngü imalatÕn, otomobil, bulaúÕk makinasÕ, buzdolabÕ ve klima gibi kitle imalatÕ ürünlerine yaygÕnlaútÕrÕlabildi÷i ölçüde, toplum üzerindeki potansiyel faydalarÕ önemli düzeyde artacaktÕr. ølk olarak, imal edilen ürünlerin artan ömrü ölçüsünde, üretimde kullanÕlacak kaynak ihtiyacÕ azalacaktÕr. økincisi, tamir etme, onarÕm ve yeniden üretim oldukça emek yo÷un faaliyetlerdir ve göreceli olarak küçük sermaye yatÕrÕmlarÕ gerektirmektedir. Böylece istihdam imkânlarÕ olabilecektir. Daha kolay onarÕm, yeniden üretim ve son olarak nadir

20 20

metallerin geri dönüúümüne izin veren tasarÕm de÷iúiklikleri kaynak verimlili÷iyle do÷rudan iliúkilidir.

ùekil 1.2. KapalÕ Döngü ømalatÕn AúamalarÕ

Kaynak: Erol ve ark., 2006:7.

Dünyada yeniden üretim iúlemleriyle yÕllÕk 10,7 milyon varil petrol tasarrufu sa÷lanmÕútÕr. Bu de÷er beú nükleer enerji santralinin üretece÷i elektrik miktarÕna eúittir (UNEP, 2011:246). Kaynak etkinli÷ini ürün, üretim süreci ve úirket seviyesinde teúvik edici çabalarÕn, endüstriyel küme ve sistem seviyesinde kaynak etkinli÷i yenilikleriyle tamamlanmasÕ gerekmektedir. Sanayi ve sistem seviyesinde, tedarik zincirlerinin yeúilleúmesi ve sanayiler arasÕ optimize kaynak akÕúlarÕ için sanayilerin tanÕmlanmÕú bir ekonomik alanda kümelenmesi önerilmektedir. Daha geniú sistemler seviyesinde, kapalÕ döngü üretimin di÷er bir türü ortak endüstriyel yaúam veya eko-endüstriyel parklardÕr. BazÕ üretim iúlemlerinden çÕkan atÕklarÕn di÷erleri için hammadde olarak kullanÕlabildi÷i modeller mevcuttur. Her ne kadar eko-park yaratmak için pek çok giriúim olmuú olsa da, úu anda dünyada sadece yüzün üstünde eko-park vardÕr, çünkü böyle sinerjiler oluúturmak kolay olmamaktadÕr (UNEP, 2011:261).

Tersine tedarik ve yeniden üretim

Geri dönüúümü mümkün olan ürünlerin tüketim noktasÕndan toplama noktalarÕna taúÕnmasÕ ile baúlayan yeniden imalat ve yeniden kullanÕm gibi geri

Hammadde Üretim Da÷ÕtÕm Müúteri

Geri dönüúüm Bertaraf Yeniden üretim Yenileútirme (Refurbish) AtÕk depolama

metallerin geri dönüúümüne izin veren tasarÕm de÷iúiklikleri kaynak verimlili÷iyle do÷rudan iliúkilidir.

ùekil 1.2. KapalÕ Döngü ømalatÕn AúamalarÕ

Kaynak: Erol ve ark., 2006:7.

Dünyada yeniden üretim iúlemleriyle yÕllÕk 10,7 milyon varil petrol tasarrufu sa÷lanmÕútÕr. Bu de÷er beú nükleer enerji santralinin üretece÷i elektrik miktarÕna eúittir (UNEP, 2011:246). Kaynak etkinli÷ini ürün, üretim süreci ve úirket seviyesinde teúvik edici çabalarÕn, endüstriyel küme ve sistem seviyesinde kaynak etkinli÷i yenilikleriyle tamamlanmasÕ gerekmektedir. Sanayi ve sistem seviyesinde, tedarik zincirlerinin yeúilleúmesi ve sanayiler arasÕ optimize kaynak akÕúlarÕ için sanayilerin tanÕmlanmÕú bir ekonomik alanda kümelenmesi önerilmektedir. Daha geniú sistemler seviyesinde, kapalÕ döngü üretimin di÷er bir türü ortak endüstriyel yaúam veya eko-endüstriyel parklardÕr. BazÕ üretim iúlemlerinden çÕkan atÕklarÕn di÷erleri için hammadde olarak kullanÕlabildi÷i modeller mevcuttur. Her ne kadar eko-park yaratmak için pek çok giriúim olmuú olsa da, úu anda dünyada sadece yüzün üstünde eko-park vardÕr, çünkü böyle sinerjiler oluúturmak kolay olmamaktadÕr (UNEP, 2011:261).

Tersine tedarik ve yeniden üretim

Geri dönüúümü mümkün olan ürünlerin tüketim noktasÕndan toplama noktalarÕna taúÕnmasÕ ile baúlayan yeniden imalat ve yeniden kullanÕm gibi geri

Hammadde Üretim Da÷ÕtÕm Müúteri

Geri dönüúüm Bertaraf Yeniden üretim Yenileútirme (Refurbish) AtÕk depolama

kazanÕm faaliyetleri bütünsel bir yapÕ içerisinde tersine tedarik zinciri yönetimi olarak adlandÕrÕlmÕútÕr. Tersine tedarik zinciri yönetimi anlayÕúÕ yaúam sürelerini tamamlamalarÕ nedeniyle kullanÕm imkanÕ kalmamÕú ya da kalitesizlik, ürün geri ça÷Õrma ve garanti ve satÕú sonrasÕ hizmet gibi nedenlerle iade edilen ürünlerin, tüketim noktalarÕndan toplanmasÕ, kontrol edilmesi ve bu ürünlere de÷er eklenerek ekonomiye tekrar kazandÕrÕlmasÕ çalÕúmalarÕnÕ içermektedir. KullanÕlmÕú ürünlere yeni de÷er eklenmesi ya da belli malzemelerin tekrar kullanÕmÕ, çok önemli tasarruflarÕ beraberinde getirmekte ve sonuç olarak karlÕlÕk oranlarÕnda artÕúlara neden olmaktadÕr.

Yeniden üretimin önündeki ana engel, imal edilen ürünlerin kullanÕlabilir ömrünü uzatmak için geliútirilen stratejilerin orjinal parça üreticilerinin (Original Equipment Manufacturers-OEM) aktif iúbirli÷ine dayalÕ olmasÕdÕr. OEM’ler tarafÕndan di÷er firmalarca üretilen ürünlere garanti verme konusunda zorluklar yaúanabilecektir. AynÕ zamanda bazÕ iúletmeler kendi yeni makinalarÕna rakip olarak pazarda yeniden üretilmiú ürünlerin olmasÕna istekli olmamaktadÕr.

Yaúam döngüsü analizi

Üretim süreçlerinin sürdürülebilirli÷inin ve çevreye etkilerinin analizinde yaúam döngüsü analizi tekni÷i kullanÕlmaktadÕr. Yaúam döngüsü analizinde, hammaddelerin eldesinden baúlayarak ürünlerin üretimlerinin tamamlanÕp, kullanÕldÕktan sonra Õskartaya çÕkmasÕna kadarki üretim süreci takip edilmektedir (Culaba ve Purvis, 1999: 435:Yavuz’dan 2010:69).

Yaúam döngüsü analizi, birbirinin alternatifi olan iki ya da daha fazla faaliyetin çevresel etkilerinin ayrÕntÕlÕ olarak de÷erlendirilmesinden oluúur. Yaúam döngüsü analizi esas olarak çevresel etiketleme kriterlerinin geliútirilmesinde, ürünlerin hammaddelerinin, üretim süreçlerinin, ekipmanlarÕn de÷iútirilmesi ve/veya yeniden tasarlanmasÕ aracÕlÕ÷Õyla çevresel etkilerinin azaltÕlmasÕ için kullanÕlÕr (Demirer, 2007: 15).

22 22 Çevresel etki de÷erlendirme (ÇED)

Çevresel etki de÷erlendirme insan faaliyetlerinin, çevrenin çeúitli bileúenleri üzerindeki etkilerinin, bu etkinliklerin projelendirme aúamasÕnda ayrÕntÕlÕ olarak de÷erlendirilmesini içeren bir araçtÕr. ÇED yatÕrÕmÕn yapÕlmasÕna iliúkin bir karar verme aracÕdÕr. ÇED uygulamalarÕnÕn amaçlarÕ úöyle sÕralanabilir (Demirer ve Mirata, 1999: 21):

x Beklenen olumsuz çevresel etkilerin tanÕmlanmasÕ,

x BunlarÕn engellenmesi için alÕnmasÕ gereken önlemlerin ve izleme mekanizmasÕnÕn projeye eklenmesi,

x Projenin ekonomik yönünün yanÕ sÕra çevresel yönünün de kabul edilebilirli÷inin ortaya konulmasÕ,

x Karar verme süreçlerinde kamuoyu katÕlÕmÕnÕn sa÷lanmasÕ,

x Projeyle ilgili tüm gruplarÕn bu projedeki rollerini, sorumluluklarÕnÕ anlamalarÕ konusunda yardÕmcÕ olunmasÕ.

Çevresel hata modu ve etki analizi

Çevresel hata modu ve etki analizi øsveç danÕúmanlÕk ajansÕ HRM/Ritline tarafÕndan baúlatÕlan ürün tasarÕm sürecinde kullanÕlmak üzere geliútirilmiú yeni bir çevre için tasarÕm yöntemi olarak tanÕmlanabilir. Bir kalite güvence aracÕ olan hata modu ve etki analizinin dönüútürülmüú halidir. Geleneksel hata modu ve etki analizi potansiyel hata riskleri üzerinde dururken, çevresel hata modu ve etki analizi normal iúlemlerdeki çevresel konular üzerinde durur.

Bu yöntemin amacÕ incelenen ürünün tüm yaúam çevrimi aúamalarÕndaki potansiyel etkilerinin metodik bir yaklaúÕmla belirlenmesi ve de÷erlendirilmesi olarak tanÕmlanabilir. Amaç çevresel etkileri minimize etmek için düzeltici ve önleyici önlemleri tasarÕm sürecinin erken aúamalarÕnda yapmaktÕr. Amaç ve tanÕm olarak bu yöntem yaúam döngüsü de÷erlendirmesi ile benzer olarak kabul edilebilir. Ancak Lindahl (1999)’e göre iki açÕdan ayrÕúmaktadÕrlar. ølk olarak çevresel hata modu ve etki analizi detaya girmez, ikincisi ürün üzerindeki çevresel gereksinimleri

Çevresel etki de÷erlendirme (ÇED)

Çevresel etki de÷erlendirme insan faaliyetlerinin, çevrenin çeúitli bileúenleri üzerindeki etkilerinin, bu etkinliklerin projelendirme aúamasÕnda ayrÕntÕlÕ olarak de÷erlendirilmesini içeren bir araçtÕr. ÇED yatÕrÕmÕn yapÕlmasÕna iliúkin bir karar verme aracÕdÕr. ÇED uygulamalarÕnÕn amaçlarÕ úöyle sÕralanabilir (Demirer ve Mirata, 1999: 21):

x Beklenen olumsuz çevresel etkilerin tanÕmlanmasÕ,

x BunlarÕn engellenmesi için alÕnmasÕ gereken önlemlerin ve izleme mekanizmasÕnÕn projeye eklenmesi,

x Projenin ekonomik yönünün yanÕ sÕra çevresel yönünün de kabul edilebilirli÷inin ortaya konulmasÕ,

x Karar verme süreçlerinde kamuoyu katÕlÕmÕnÕn sa÷lanmasÕ,

x Projeyle ilgili tüm gruplarÕn bu projedeki rollerini, sorumluluklarÕnÕ anlamalarÕ konusunda yardÕmcÕ olunmasÕ.

Çevresel hata modu ve etki analizi

Çevresel hata modu ve etki analizi øsveç danÕúmanlÕk ajansÕ HRM/Ritline tarafÕndan baúlatÕlan ürün tasarÕm sürecinde kullanÕlmak üzere geliútirilmiú yeni bir çevre için tasarÕm yöntemi olarak tanÕmlanabilir. Bir kalite güvence aracÕ olan hata modu ve etki analizinin dönüútürülmüú halidir. Geleneksel hata modu ve etki analizi potansiyel hata riskleri üzerinde dururken, çevresel hata modu ve etki analizi normal iúlemlerdeki çevresel konular üzerinde durur.

Bu yöntemin amacÕ incelenen ürünün tüm yaúam çevrimi aúamalarÕndaki potansiyel etkilerinin metodik bir yaklaúÕmla belirlenmesi ve de÷erlendirilmesi olarak tanÕmlanabilir. Amaç çevresel etkileri minimize etmek için düzeltici ve önleyici önlemleri tasarÕm sürecinin erken aúamalarÕnda yapmaktÕr. Amaç ve tanÕm olarak bu yöntem yaúam döngüsü de÷erlendirmesi ile benzer olarak kabul edilebilir. Ancak Lindahl (1999)’e göre iki açÕdan ayrÕúmaktadÕrlar. ølk olarak çevresel hata modu ve etki analizi detaya girmez, ikincisi ürün üzerindeki çevresel gereksinimleri

kullanarak analizin temeli olarak sadece en belirgin çevresel boyutlar üzerine odaklanÕr (Wang ve Sezen, 2011:53). Çevresel hata modu ve etki analizi yeniden tasarÕm ve malzemelere iliúkin iúlemlerde de÷iúikliklerle sonuçlanabilir.

Çevre yönetim sistemleri, çevresel performans göstergeleri ve standartlarÕ

Bir çevre yönetim sistemi herhangi bir iúletmede çevresel faaliyetlerin iyi yönetimini temin etmeyi sa÷layan sistematik bir yaklaúÕmdÕr. UluslararasÕ Standardizasyon Örgütü (ISO) çevre yönetim sistemini “bütüncül yönetim sisteminin; çevre politikasÕnÕ geliútirme, kurma, yürütme, gözden geçirme ve devamlÕlÕ÷ÕnÕ sa÷lamak için organizasyonel yapÕyÕ, planlama faaliyetlerini, sorumluluklarÕ, uygulamalarÕ, prosedürleri, süreçleri ve kaynaklarÕ dahil eden parçasÕdÕr” úeklinde tanÕmlamaktadÕr (Wang ve Sezen, 2011).

AmacÕ, mal ve hizmetlerin üretilmesi sürecinde atÕklarÕn azaltÕlmasÕ, çevrenin korunmasÕ ve kaynaklarÕn verimli kullanÕlmasÕnÕ sa÷lamak olan çevre yönetim sistemleri, çevre maliyetlerinin de iúletme maliyetleri arasÕna girmesini sa÷layarak iúletmelerin faaliyetlerinin yeúil üretim do÷rultusunda gerçekleúmesine önemli bir katkÕ sa÷layacaktÕr.

Sanayi alanÕnda çevre yönetim sistemleri geliútirilmiú ve sistemler birer standart olarak ilan edilmiútir. Standardizasyon uluslararasÕ ticareti ve rekabeti geliútirmede ve yeniliklerin piyasa tarafÕndan kabul edilmesinde mükemmel bir araçtÕr. Sanayi standartlarÕ sÕklÕkla gönüllü anlaúmalara veya ISO gibi çevre yönetim sistemlerine entegre edilmiúlerdir.

1996 yÕlÕnda ISO tarafÕndan uluslararasÕ iúbirli÷i çerçevesinde dünyada en çok kabul gören çevre yönetim sistemi standardÕ olan ISO 14000 standardÕ oluúturulmuú ve ilan edilmiútir. ISO standartlarÕnÕn uygulanmasÕ gönüllülük esasÕna dayalÕdÕr. Ancak bununla birlikte standardizasyonun küresel üretim ve tüketim iliúkilerinin geliúmesinde kilit bir rol oynamasÕ nedeniyle standartlara uyum, üreticiler bakÕmÕndan hayati bir konu olarak algÕlanmaktadÕr.

øúletmelerin yeúil yönetim anlayÕúlarÕna uygun faaliyette bulunduklarÕnÕn en önemli göstergelerinden biri olan ISO 14000 Çevre Yönetim Sistem StandartlarÕ ailesi, iúletmenin çevre üzerindeki etkilerini en aza indirmek için kullanabilece÷i bir

24 24

dizi birbirine ba÷lÕ sistemleri ve hem iúletmeler hem de ürünler için çevre araçlarÕnÕ içermektedir. ISO 14000 standartlarÕnÕ kullanmasÕ iúletmelere atÕk azaltma, geri kazanÕm ve tekrar kullanÕm yöntemleri sonucu girdilerde tasarrufa gidilerek maliyetlerin azaltÕlmasÕ; üretim süreçlerinin geliútirilmesi ile üretim girdilerinde tasarruf ve iú güvenli÷inde artÕú sa÷lanmasÕ; çalÕúanlarÕn motivasyonunun artÕrÕlmasÕ; kazanÕlan çevre dostu iúletme imajÕ ile müúteriler, stratejik ortaklar, sivil toplum örgütleri ve toplum ile iyi iliúkilerin geliútirilmesi; kanun, yönetmelik vb. hukuksal düzenlemelere uyulmamasÕndan kaynaklanan cezalarÕn azalmasÕ; iúletmenin finans kuruluúlarÕ karúÕsÕnda güvenirlili÷inin artmasÕ gibi faydalar yaratacaktÕr (Özer, 2007:89).

ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi dÕúÕnda baúka çevre yönetim sistemleri de bulunmaktadÕr. Bunlar, bir Avrupa Yönetmeli÷i olan EMAS (Çevre Yönetim ve Denetleme PlanÕ), BS 7750 (British Standard) ve Sorumlu BakÕmdÕr (Responsible Care).

EMAS planÕnÕn üç bileúeni vardÕr. Bunlardan ilki çevre denetim bileúeni, ikincisi yönetim sisteminin kendisi ve üçüncüsü rapor verme gere÷i ile ilgili bir seri kurallardÕr.

øngiltere’nin ulusal standardizasyon kuruluúu British Standard Institute (BSI) BS 7750 adÕyla 1995 yÕlÕnda çevre standardÕnÕ oluúturmuútur. BS 7750 standartlarÕnÕn uygulanmasÕyla firmalar, olumsuz çevresel etkiler yaratmayacak çalÕúmalarÕnÕ belgelendirmekte ve çevre politikalarÕnÕ açÕkça ortaya koymaktadÕrlar.

Responsible Care (RC) programÕ 1988 yÕlÕnda Kimya Sektörü Birli÷i (CMA) tarafÕndan oluúturulmuú olup, amacÕ kimya sektöründe faaliyet gösteren firmalarÕn çevre, kirlilik, iúsizlik, sa÷lÕk, güvenlik gibi konulara dikkatini çekmektir (Özdemir, 2005:92).

Çevre denetimleri

Çevresel denetlemenin amacÕ üretim süreci veya hizmetlerden kaynaklanan atÕk akÕúlarÕnÕn miktarÕnÕ ve karakterini belirleyip kirlili÷in azaltÕlmasÕ için nelerin yapÕlmasÕ gerekti÷ine iliúkin kararlarÕn alÕnmasÕdÕr. Çevresel denetleme çok etkin bir

dizi birbirine ba÷lÕ sistemleri ve hem iúletmeler hem de ürünler için çevre araçlarÕnÕ içermektedir. ISO 14000 standartlarÕnÕ kullanmasÕ iúletmelere atÕk azaltma, geri kazanÕm ve tekrar kullanÕm yöntemleri sonucu girdilerde tasarrufa gidilerek maliyetlerin azaltÕlmasÕ; üretim süreçlerinin geliútirilmesi ile üretim girdilerinde tasarruf ve iú güvenli÷inde artÕú sa÷lanmasÕ; çalÕúanlarÕn motivasyonunun artÕrÕlmasÕ; kazanÕlan çevre dostu iúletme imajÕ ile müúteriler, stratejik ortaklar, sivil toplum örgütleri ve toplum ile iyi iliúkilerin geliútirilmesi; kanun, yönetmelik vb. hukuksal düzenlemelere uyulmamasÕndan kaynaklanan cezalarÕn azalmasÕ; iúletmenin finans kuruluúlarÕ karúÕsÕnda güvenirlili÷inin artmasÕ gibi faydalar yaratacaktÕr (Özer, 2007:89).

ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi dÕúÕnda baúka çevre yönetim sistemleri de bulunmaktadÕr. Bunlar, bir Avrupa Yönetmeli÷i olan EMAS (Çevre Yönetim ve Denetleme PlanÕ), BS 7750 (British Standard) ve Sorumlu BakÕmdÕr (Responsible Care).

EMAS planÕnÕn üç bileúeni vardÕr. Bunlardan ilki çevre denetim bileúeni, ikincisi yönetim sisteminin kendisi ve üçüncüsü rapor verme gere÷i ile ilgili bir seri kurallardÕr.

øngiltere’nin ulusal standardizasyon kuruluúu British Standard Institute (BSI) BS 7750 adÕyla 1995 yÕlÕnda çevre standardÕnÕ oluúturmuútur. BS 7750 standartlarÕnÕn uygulanmasÕyla firmalar, olumsuz çevresel etkiler yaratmayacak çalÕúmalarÕnÕ belgelendirmekte ve çevre politikalarÕnÕ açÕkça ortaya koymaktadÕrlar.

Responsible Care (RC) programÕ 1988 yÕlÕnda Kimya Sektörü Birli÷i (CMA) tarafÕndan oluúturulmuú olup, amacÕ kimya sektöründe faaliyet gösteren firmalarÕn çevre, kirlilik, iúsizlik, sa÷lÕk, güvenlik gibi konulara dikkatini çekmektir (Özdemir, 2005:92).

Çevre denetimleri

Çevresel denetlemenin amacÕ üretim süreci veya hizmetlerden kaynaklanan atÕk akÕúlarÕnÕn miktarÕnÕ ve karakterini belirleyip kirlili÷in azaltÕlmasÕ için nelerin yapÕlmasÕ gerekti÷ine iliúkin kararlarÕn alÕnmasÕdÕr. Çevresel denetleme çok etkin bir

araç oldu÷u için farklÕ amaçlar için geliútirilmiú atÕk denetleme, enerji denetleme, risk denetleme gibi türleri mevcuttur.

Çevresel denetleme, çevre politikasÕ ve standartlarÕyla uyumu de÷erlendirdi÷i için hem iúletme hem de devlet için önemli bir araçtÕr. Bu araçla iúletmeler çevre konusunda alÕnmasÕ gereken tedbirleri zamanÕnda tespit ederek cezai yaptÕrÕmlardan kaçÕnabilir.

Çevresel etiketleme

Çevresel etiketleme, ya da eko-etiketleme, çevreye yararlÕ ya da alternatiflerine göre çevreye daha az zararlÕ tüketim ürünlerinin belirlenmesine ve etiketlendirilmesine dayanÕr (Demirer, Temiz Üretim Bilgi Kayna÷Õ ønternet SayfasÕ).

Eko-etiketleme, bir ürünün üretiminin her aúamasÕnda kaydetti÷i ekolojik geliúimi ile ilgili tüketiciyi bilgilendirme olarak görülebilir. Eko-etiketleme ile tüketicilerin sa÷lÕk ve çevreye olan duyarlÕlÕ÷ÕnÕ arttÕrmak ve bu yönde zararlÕ olmayan ürünleri tercih etmelerini sa÷lamak amacÕ taúÕnmaktadÕr.

Olumsuz eko-etiketleme ise tüketiciyi bir ürünün zararlÕ yanlarÕ hakkÕnda bilgilendirir. Tüketicilerin sa÷lÕk ve güvenlik risklerini ürünün üzerine yapÕútÕrarak uyarma amacÕnÕ güden olumsuz eko-etiketleme zorunludur.

Eko-etiketli ürünlerin pazar paylarÕ, çevresel konularda duyarlÕ kiúilere hitap eden özellikleri nedeniyle artacaktÕr (Alagöz, 2007:10).

26 26

2. øMALAT SANAYøøNDE YEùøL øMALAT